81. At si vel in ea perfectione, et excellentia collocas, quam numero 46, et subsequentibus exposui, vel expresse in dominio supra cæteras creaturas, procul dubio ab Angelis ea arcenda est, ideoque imago Déf, de qua agimus.

uberrimis amplissimisque gratiæ donis ditati sint: A et ea de causa Filii Dei appellati (4)? Ad imaginem Dei pariter factos dices, si imaginem in spiritu, illiusque potentiis, ac sublimibus qualitatibus pones. Nam hæc procul dubio non modo in Angelis sunt, verum etiam in his excellunt, et præstant. Hac, ut arbitror, de causa non modo Angelum ad imaginem Dei factum, verum etiam excellentiori quadam ratione ad eamdem imaginem factum docet Gregorius Magnus, cujus verba referre hic placet (hb. xxxn Moral. cap. 18 ). Scilicet ad diabolum referens quod Ezechiel de rege Tyrio ait: Tu signaculum similitudinis Dei, hæc subjicit: De sigillo quippe anuli talis similitudo imaginaliter exprimitur, qualis in sigillo eodem essentialiter habetur. Et licet homo ad Dei similitudinem creatus sit, Angelo tamen quasi majus aliquod tribuens, B Angelus invisibilis est, sicut et Dæmon.... Quod si non eum ad similitudinem Dei conditum, sed ipsum signaculum Dei similitudinis dici, ut quo subtilior est natura, eo in illo similitudo Dei plenius credatur expressa. >

(a) Factum est autem, cum quadam die venissent filii Dei, et starent coram Domino. Job. 11, 1. Cum jubilarent astra matutina, et me laudarent omnes filii Dei. Job. xxxv, 7. Ad hæc, Paulus hæc scribit, I Cor. vii, 5: Nam etsi sunt, qui dicantur filii Dei, sive in cœlo, sive in terra: quo quidem in loco Angelos innuere videtur. Qui enim sunt filii Dei in cœlo,

Sane Theodoretus (quæst. xx in Gen.) in eo totus est, ut eam imaginem ab Angelis arceat, et in solo homine statuat. Ad quem quidem finem cum alias rationes afferat, tum hanc saue, quod Angelus in creaturas reliquas nullam exercet potestatem, quam tamen maximam exercet homo. Sed ipsa Theodoreti verba referre præstat, ex quibus scilicet ea, quæ diximus, lector per se percipiat, Quidam ad imaginem Dei hominem creatum esse arbitrantur secundum potentiam animæ invisibilem, non intelligentes, quod et

solus homo ex omnibus creaturis imago Dei est, peculiarem quamdam rationem hujusce denominationis oportet esse, elc. ›

Atque hic II dissertationi finis sit.

si Angeli non sunt? Tamen quia Jobí loca aliter a nonnullis vertuntur, et Pauli locus accipi secus potest, mirum non est, si Chrysostomus plam neget, filios Dei Angelos aliquando appellari. Homines quidem, inquit ille, filii Dei dicti sunt, Angeli autem nunquam. Homil. xxn in Genes. n. 2, pag. 195 Tomi IV editionis Montfaucon.

JOANNIS CHRYSOSTOMI TROMBELLI

IN SEQUENTEM SERMONEM PRÆFATIO.

Reliquis humanitatis ae benevolentia officiis, C clamante scilicet locutione ipsa, ab ea quam Hilaquibus RR. PP. DD. Joannes Gualbertus Beccari, et Philippus a Turre, Cassinensis Congregationis amplissimi Præsules, me apud eos Florentiæ degentem cumularunt, hoc etiam addi voluere, ut, cum scirent me inedita Patrum scripta perquirere, ut ea pervulgarem, Sermonem in Codice complectente S. Hilarii Pictaviensis Opera eidem Hilario tributum, in celeberrima sui Monasterii Bibliotheca inventum, ad me mitterent diligentissime exscriptum manu doctissimi Patris D. Petri Aloysii Gatletti Philosophie Lectoris, et de veteri litteratura, cui summo studio etiam incumbit, præclare meriti. Novi statim, Hilario Pictaviensi adscribi Sermonem hune minime posse, re(a) Inter estivales Bede sermones (pag. 169 To- D mi vir editionis Coloniensis anni 1612) eum invenies. At dubitatur a multis, num omnes, qui in hac editione Bede tribuuntur Sermones, a Beda compositi' sint'; eorum enim nonnulli alium videntur habuisse auctorem.

(b). In iis, quos consului, vetustis libris jam evulgatis (Vide paginam 718 Tomi u Martene de antiquis Ecclesie Ritibus, editionis Antuerpiensis, seu potins Mediolanensis anni 1736); in iis quoque, quos apud nos servamus, sæculi x et xn codicibus ea Evangelii portio, que in dedicatione Ecclesiæ legebatur, et adhuc legitur, desumpta est ex Capite XIX Luce: Ingressus Jesus perambulabat Jericho. Sed in Galliis videtur per ea tempora fuisse lecta portio de

rius Pictaviensis persequitur, valde remota. At cuinam adscriberem, ignorabam. Porro dum Concionatoriam Combefisii Bibliothecam ad eum finem revolvo, ut perquiram num is Sermo evulgatus sit, an non, comperio evulgatum eum esse quidem, et Bedæ adscriptum (a), sed additis immutatisque nonnullis periodis; vel scilicet ut sermo accommodaretur loco illi Evangelii, qui eidem Sermoni in ea editione præponitur (6), vel ut uberius analogia, quæ Judaicum inter templüin et Christianam Ecclesiam interest, explicetur : qua quidem re ejusdem Sermonis puritati ac venustati nonnihil detrahi videtur (c). Eum itaque, ut habet Florentinus, quem diximus, sumpta ex Matth. vi, 17: Omnis arbor bona, etc., et huic lectioni sese etiam accommodat Beda, si is est ejus sermonis auctor, quem secundo loco apponimus. Aliud etiam Evangelium fuisse nonnunquam in dedicatione lectum, indicat Beda in Homilia in dedicatione Ecclesie. In illo tempore facta suut Eucania in Hierusalem, et hyems erat, etc., pag. 174 Tomi vit Operum Beda: qua in re prorsus congruit antiquissimum Lectionarium Gallicanum Mabillonii. Vide lib. de Liturgia Gallicana, pag. 168.

(c) In sermone jam edito hæc præ cæteris haben tur Columnæ stant ante ostium Templi; quia adventum Redemptoris nostri, qui ait: Ego sum ostium, per me si quis introierit, salvabitur, præcesserunt doctores egregii, de quibus dicit Apostolus: Jacobus,

dem conjecturæ ac suspicioni meæ ipsa Hilarii Arelatensis scriptio hujusce Sermonis scriptioni haud absimilis plurimum favet. At cuicumque tandem sermo hic tribuatur, laudabilis est utique, et procul dubio vetustus, ideoque is, qui antiquam formam ac candorem pristinum recipere mereretur.

Codex, evulgandum censui. At quoniam Pictaviensi A run loca allegare consuevisse (c). Atque huic quiHilario abjudico, si Hilario alteri tribuere vis (quod per me quidem licet), Arelatensi Hilario tribue, quem certo novimus et sacra templa erexisse (a), ideoque dedicasse, et sermones ad populum recitasse non paucos (b); ex vulgata quoque interpretatione, qua sane utitur hujusce Sermonis auctor, Scripturaet Cephas, et Jounnes, qui videbantur columnæ essa, qui eidem adventui ejus testimonium perhiberent > An vero adventum Domini præcesserunt, et eam ob causam columnæ stantes ante ostium templis fuerunt Jacobus, et Cephas, et Joannes, qui Christum non prænuntiarunt, sed illius fuere discipuli? Profecto columnas eos propterea vocat Paulus, quod stabiles, columnarum instar, in fide essent, et veluti præcipua christianæ Religionis fulcimina.

(a) In cap. 8 Vitæ S. Hilarii Arelatensis hæc habentur: In mediatore jugiter permanere..... instituere monasteria, ædificare templa, confirmare Monachos institutione sua.

(b) Cap. 11 ejusdem Vitæ hæc leguntur: Si peritorum turba defuisset, simplici sermone rusticorum corda nutriebat: at ubi instructos supervenisse vidissel, sermone ac vultu pariter in quadam gratia insolita excitabatur, se ipso celsior apparebat, ut ejusdei prolati auctore temporis, qui suis scriptis merito claruerunt, Silvius, Eusebius, Domnolus admiratione succensi, in hæc verba proruperint : Non doctrinam, non eloquentiam, sed nescio quid super homines consecutum.... Et licet gratia ejus ex his operibus, quæ eadem dicendi impetu concepit, genuit. ornvit, protulit, possit absque hæsitatione dignosci; vita scilicet antistitis Honorati, homiliæ in totius anni festivitatibus expeditæ, etc. Hac fortasse conjectura, et eo etiam quod idem stylus, ac phrasis appareat, atque ea quæ in vita S. Honorati ab Hilario Arelatensi conscripta eminet, Combefisins aliique permoti non modicam partem eorum sermonum, qui Eusebio Emisseno aut Eucherio tribu consuevere, Hilario Arelatensi tribuunt. Vide Combefisii biblioth. Conciona. in Resurr. Domini.

(c) Sane in iis sermonibus, quos in resurrectionis Dominicæ solemnitate recitasse Hilarium Combefisius censet, Eusebio Emisseno utique adscriptis. Vulgata Scripturæ interpretatio plerumque eminet. Sed et in

B

Vita S. Honorati, quæ procul dubio ab Hilario Arelatensi composta est, ad hunc modum Scripturæ loca allegantur, n. 3.› ‹Ne laudes hominem in vita sua, et iterum: Ante mortem ne laudes quempiam, n. 8. Ordinate in me charitatem, n. 10. In multa patientia, in vigiliis, in jejuniis, in castitate, in scientia, in verbo veritatis, in virtute Dei, n. 14 Euge serve bone, et fidelis, intra in gaudium Domini tui, n. 15. Super aspidem et basiliscum ambulabis, et conculcabis leonem et draconem. Ecce dedi vobis potestatem calcandi supra serpentes et scorpiones, n. 20. Vende omnia tua, el da pauperibus, et veni, et sequere me, n. 26. Omnibus omnia factus, n. 37. Qui timent te, videbunt me, et lætabuntur. = Quid enim habes quod non accepisti? aut si accepisti, quid gloriaris, quasi non acceperis? › Porro hæc in Vulgata sic se habent: Ante mortem ne laudes hominem quempiam (Eccles. x1, 30). Ordinavit in me charitatem (Cantic. II, 4). In multa patientia, in tribulatione, in necessitatibus, in angustiis.... in vigiliis, in jejuniis, in castitate, in scientia, în lo»ganimitate, in suavitate, in Spiritu Saneto, in charitate non ficta, in verbo veritatis, in virtute Dei (Il Cor. vi, 4, 5, 6). Euge serve bone et fidelis, intra in gaudium Domini tui (Matth. xxv, 21). Super aspidem et basiliscum ambulabis, et conculcabis leonem et draconem (Ps. xc. 13). Ecce dedi vobis potestatem calcandi supra serpentes et scorpiones (Luc. x, 19). Vende quod habes, et da pauper bus..., et veni, sequere me (Matth. xix, 21 ). Qui timent te, videbunt me, et lætabuntur (Ps. cxvın, 74 ). Quid enim Chibes quod non accepisti? si autem accepisti, quid gloriaris, quasi non acceperis? › (I Cor. iv, 7. ) Qua quidem locorum collatione plane assequeris, ut ipsissimam, quam nunc sequimur, ab Hilario Arelatensi tuisse allegatam, aut certe tam affinem Vulgatæ interpretationem, ut pro Vulgata haberi possit.

SERMO B. HILARII

DE DEDICATIONE ECCLESIÆ CUMPTUS (a) PICTAVIS

IN ECCLESIA IPSIUS IBIDEM CONSECRATA.

Quia propitia Deitate, Fratres Charissimi, solem- D sonet. Hi sunt enim fructus bonæ arboris, hic boni nia dedicationis Ecclesiæ celebramus, debemus congruere solemnitati, quam colimus, ut sicut ornatis studiosius ejusdem Ecclesiæ parietibus, pluribus accensis luminibus, ampliato numero lectionum, addita Psalmorum melodia, lætis noctem vigiliis ex more transegimus; ita etiam penetralia cordium nostroruin semper necessariis bonorum operum decore mus ornatibus. Semper in nobis flamma divinæ pietatis et fraternae caritatis auge-cat; semper in sanctuario pectoris nostri cœlestium memoria præceptorum et angelicæ laudationis dulcedo sancta re

cordis thesaurus, hæc fundamenta sapientis Architecti, quæ nobis hodierna Sancti Evangelii lectio commendat, nos non formam solummodo, sed virtutem potius habere pietatis : quod etiam mystica veteris instrumenti historia diligenter insinuat, cum vel Moyses tabernaculum, vel templum Domino Salomon in Sanctæ Ecclesiæ typum condidit; utraque enim domus firmiter fundata esse refertur: Tabernaculum quidem, quod compactos de tabulis habebat prietes super bases argenteas, templum autemn super lapides quadros in fundamento suppositos. Li.

(a) Nullius significationis est vox cumplus, quam habet codex. Fortasse legendum est compositus.

gna quoque erant imputribilia, e quibus et Taberna- A per charitatem operantur, cœlestis vitæ præmia exculum omne factum, et Templum intus ornatum, ac desuper tectum fulgebat. Aurum etiam de thesauro bono optimum proferebant, de quo parietes intus et foris vestiti, Templi non tantum parietes, verum etiam laquearia, trabes, ostia, postes, el pavimenta crant cooperta. Sed et vasa, vel utensilia domus utriusque cuncta pene aurum, neque hæc, nisi de auro puri-simo, fieri licebat Fructus etiam arborum, qui in domo Domini offerebantur, purissimi et exquisiti esse jubebantur. Hoc est, Vitis, Olivæ, Thu ris, Myrrhe, vel Stactis, et cæterarum hujusmodi : quæ videlicet cuncta spiritaliter intellecta veram nostræ Fidei et operationis sinceritatem denuntiant. Domus namque utraque, ut diximus, Universalis Ecclesiæ figuram præmonstrat. Neque incongruum B quis arbitretur, quod duæ sunt domus Domini in mysterio factæ, cum unam Christi domum esse Ecclesiam nullus fidelis ambigat. Duæ etenim sunt condite domus ob significationem utriusque populi in eamdem Fidem venturi, Judæi scilicet atque gentilis. Unde bene Tabernaculum sola plebs Judæa condidit in eremo. Templi autem structuram Proselyti, et advenæ de Gentibus quotquot in populo tunc inveniri poterant, devota fide compleverunt. Sed et Rex potentissimus, Tyri conductus a Salomone commodatis artificibus, et lignis gratantissime juvit, quia nimirum ante incarnationem Dominicam notus erat tantum in Judæa Deus. At postquam ille in ea, qua natus, et passus est, carne resuscitatus a mortuis, et exaltatus est super cœlos Deus, super omnem C continuo terram nominis ejus gloria refulsit, orbisque universus ad ædificationem domus illius accurrit, et accepit ab eo promissionem donorum cœlestium. Narrat ergo Scriptura, quia præcepit Rex Salomon, ut tollerent lapides grandes in fundamentis Templi, et quadrarent eos. Lapides autem grandes pretiosi, qui iu fundamento locati totum onus Templi sibi superpositum portant, eximios sanctæ Ecclesiæ Doctores insinuant, grandes nimirum excellentia meritorum, pretiosos claritate signorum, qui ab ipso Domino verbum audientes totam crescentis Ecclesiæ fabricam sua prædicatione genuerunt. Quos videlicet lapides Rex quadrare præcepit, ut magistros Ecclesia compositos moribus, et immobiles animo esse debere signaret. Sicut vero quadratum, quocumque vertitur, stabit, ita nimi- D rum vita perfectorum quæ ad veritatis lineam sollicite directa est, nullis tentationum impulsibus a sua novit stabilitate dejici. Erat autem Templum Dei marmore pario, quod est, lapide albo extructum, ut candorem Ecclesiastieæ castitatis exprimeret, de quo in amoris Cantico Dominus ait: Sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias. Habebat idem LX cubitos in longitudinem, xxx cubitos in latitudinem, xxxx cubitos in altitudinem. Longitudo ergo Templi fidem sanctæ Ecclesiae designat, per quam longanimiter inter opera sua bona pravorum adversa tollat: latitudo charitatem, qua ipsa intus per viscera pietatis spatiatur: altitudo spem, qua propter bona opera, quæ

pectant. Et bene longitudo LX cubitorum est. Senario etenim numero bonorum operum solet persectio designari, quia etiam Deus sex diebus mundi ornamentum fecit; et sex sunt hujus sæculi ætates, in quibus sancta Ecclesia pro æterna requie piis actibus in-tat. Bene xx sunt cubiti latitudinis, quia geminum est præceptum charitatis, quoniam Ecclesia in tribulatione dilatatur, cum perfectus quisque etiam conditorem ex toto corde, tota anima, tota virtute, et proximum tanquam se ip-um diligere debet. Bene xxx in altitudine sunt cubiti, quia omnis Electo, um spes ad visionem sanctæ Trinitatis, quantum valet, se exercendo et purificando properat. Notandum sane est, quod xxx cubiti altitudinis non usque ad supremum templi fastigium, sed usque ad laquearia templi pertinebant, deinde ad laquearia medii tabernaculi alii xxx cubiti altitudinis assurgebant. Porro terrenum cœnaculum, quod supererat, LX habebat in latitudinem, ac sic omnis altitudo domus in cxx cubitis erat extenta. Prior igitur domus xxx cubitis in altitudine surgi, quia præsens Ecclesia ad videndam speciem Sanctæ Trinitatis tota intentione suspenditur. Superior domus xxx æque cubitis se in altum attollit, quia solutæ corporibus animæ perfectorum usque ad diem universalis Judicii ejusdem beata et individuæ Trinitatis præsenti visione fruuntur. Suprema domus bis tricenis alta est cubitis, quia resuscitati a mortuis omnes electi contemplatione ejusdem sui conditoris, qui in tribus personis unus est Deus, aterna spiritus simul, et carnis immortalitate gaudebunt. Factus est medius paries in templo de tabulis cedrinis xx cubitorum altitudinis, qui divideret oraculum in Sanctum Sanctorum; a priore parte templi habebat xx cubitos longitudinis, et xx cubitos latitudinis, et xx cubitos altitudinis. Porro ipsum templum præ foribus oraculi xv cubitorum erat, in quo erant mensæ, et candelabrum de auro. Sed et altare aureum prope ostium Oraculi, quatenus incenso in eo thymiamate vapor fumi ascendens operiret oraculum, ubi erat arca Testamenti, super qua erant Cherubim gloriæ obumbrantia Propi iatorium. Prior ergo domus prioris Ecclesiæ statum interior vitæ cœlestis ingressum designat. Unde recte priori mensæ et candelabra sunt facta, quia nimirum in hac vita lumine sanctarum Scripturarum, et Sacramentorum cœlestium refectione opus habemus : In futuro autem talibus non egebimus subsidiis, ubi juxta Psalmista vocem quicumque apparuerint cum justitia, satiabuntur manifesta gloria Domini. In hac ergo vita corda justorum, quasi altare incensi aureum, splendida fulgent per munditiam sanctitatis. Aromatibus sunt referta desideriorum spiritualium, incendio flagrant amoris continui, et quasi cœlestis introitus posita suavissimum suæ orați ›nis vaporem inter sancta sanctorum superna emittunt, ubi Christus est in dextera Dei sedens, quem apertissime arca Testamenti, que erat intra velum, designat; in qua Urna erat aurea habens Manna, et Virga Aaron, quæ frón

cula lætantes; non eos utique ulterius a sua præsentia removebit, sed a discrimine judicii, quod in aere faciendum, docente Apostolo, novimus (I Thess. IV, 16), in habitationem Patriæ cœlestis immittens, ut pro suis quisque meritis promissam regni cœlestis sedem percipiant. Bene autem dicitur, quod benedi centes Regi profecti sunt in tabernacula sua, quia hæc est nimirum sola occupatio quietissima ac fidelissima civium supernorum, hymnos gratiarum suo dicere conditori hinc enim scriptum est ( Ps. LXXXIII, 5); Beati qui habitant in domo tua, in sæculum sæculi laudabunt te lætantes in tempore, et alacri corde super omnibus bonis, quæ fecerat Dominus David servo suo. et Israel populo suo. Lætantes quippe justi super bonis, quæ a Domino accipiunt, tabernacula introeunt cœlestium mansionum, quia quamvis graves hujus sæculi, quamvis longi fuerint labores, breve nimirum et leve quidquid æterna beatitudine finitur. Unde oportet, Carissimi, ut in ædificatione Domus Dei unusquisque nostrum exhortando, obsecrando, increpando, ipse piis actibus desudando, quantum valet, insistat, ne si quempiam Rex cœlestis nunc desidere in opere sui templi conspexerit, hunc in tempore futuræ dedicationis, magnæ suæ solemnitatis reddat exortem. Satagamus mutuo charitatis auxilio, ut omnes vos alacri corde, et indefessos in operibus, quæ ipse præcepit, inveniens, omnes ad præmia, quæ promisit, perpetuæ suæ visionis introducat Jesus Christus Dominus noster, qui vivit et regnat cum Patre Deus in unitate Spiritus Sancti per cuncta sæcula sæculorum. Amen.

duerat, el Tabulæ testamenti. Ipsa namque Arca na- A redemptionis munere electos suos in æterna tabernaturam humanitatis ejus; Urna mannæ plenitudinen divinitatis: Virga Aaron potentiam sacerdotii ejus inviolabilem; Tabule testamenti designant, quia ipse est qui legem condidit, quique etiam benedictionem his, qui legem faciunt, dabit. Bene autem Templum præ foribus Oraculi xv erat cubitorum longitudinis, quoniam adhuc in hac vita jejuniis et continentia castigari oportet, ut ad internæ dulcedinis satietatem pervenire videamur; nam hoc numero castigationem vitæ præsentis signari intelligit omnis, qui quadragenarium Moysi, vel Heliæ, vel ipsius Domini jejunium recte intelligere vult. Bene ipsum Oraculum, in quo Arca, quæ per Cherubin gloriæ tegebatur, xx cubitos longitudinis, latitudinis, altitudinis habebat, qui numerus perfectionem, ut diximus, B geminæ dilectionis insinuat, quia quidquid in hac peregrinatione pro Deo geritur, totum hoc in illa mansione patriæ perennis, ubi magnificentia ejus continua bonorum spirituum laudatione sustollitur, in sola dilectionis amplitudine perficitur. Hæc nos, charissimi, in præsentis festi nostri gaudium de factura templi pauca ex pluribus fraternitati vestræ exposuisse libuit, quatenus et miranda terrestris domus fabrica delectaret audientes, et hæc eadem spiritua liter intellecta mentes nostras ardentius ad amorem supernæ habitationis erigeret. Sed etiam hac modo exposita dedicatione, ac festivitate subsecuta, ita Scriptura conclusit (III Reg. vII, 66): Et dimisit Salomon populos, qui benedicentes Regi profecti sunt in tabernacula sua, lætantes, et alacri corde super omnibus bonis quæ fecerat Dominus David puero suo et Israel populo suo Dimittet enim Dominus peracto

C

MONITUM EDITORIS.

In editione Veronensi eo loci interseritur opusculum cui titulus: Metrum in Genesim, ad Leonem papam. Quod quidem carmen, cum ad Hilarium nos

trum non pertinere nemo eruditorum inficias eat, ad Opera sancti papæ cui nuncupatur relegandum duxi

mus.

LIBER DE PATRIS ET FILII UNITATE,

ET ALIQUOT LOCORUM SACRE SCRIPTURE INTERPRETATIO.

Qui hunc librum anno 1535 typis Frobenianis edi curaverunt, vix illum e prelo subduxerant, cum compererunt illum non novum Hilarii opus, sed rhapsodiam esse studiosi cujuspiam, tum e secundo libro de Trinitale, tum maxime ex nono consarcinatam, cui aliunde adtexta est appendix de variis Christi cognominibus. Hæc porro appendix descripta est ex cap. 6 libri de fide orthodoxa, apud Ambrosium et apud Gregorium Naz. vulgati, quem Gregorii Bætici esse plurimi arbitrantur. Ex eodem additamento conficitur sermo in appendice Augustini nunc 113.

Deus qui ubique est (Ex lib. и Hilarii de Trinit., num. 6), et ubique totus est, ita regimen intelligen

D

tiæ excedit, extra quem nibil est, cui semper sit, ut hoc modo se velit in veritate sacramenti intelligi, Hoc imperspicabilis naturæ est nomen in Patre, quod Deus invisibilis, ineffabilis, infinitus, ad quem et eloquendum sermo sileat, et investigandum sensus hebetetur, et complectendum intelligentia coarctetur. Deficit ergo (Ex num. 7) in nuncupatione confessio, et quidquid illi sermonum aptabitur, Deum ut est, quantusque est, non loquetur. Perfecta scientia est, sic Deum scire, ut licet non ignorabilem, tamen inenarrabilem scias. Credendus est, intelligendus, adorandus est, et iis officiis eloquendus.

Est autem Filias progenies ingeniti (Ex num. 3),

quem totum omnia nesciunt, et metuendo sciunt, cujus nomini et virtuti famulantur, hunc orbis ex ipsa elementorum sibi succedentium momentanea vicissitudine testatur.

unus ex uno, verus a vero, vivus a vivo, perfectus a A manu sua operit, pugno omnem mundum claudit, perfecto, virtutis virtus, sapientiæ sapientia, gloria gloriæ, imago invisibilis Dei, forma patris ingeniti : habet igitur nativitatis hujus utique secretum (Ex num. 9). Et si quis forte intelligentiæ suæ imputaverit, generationis hujus sacramentum non posse consequi, cum tamen et Pater sit absolute intellectus, et Filius nec major eo, nec minor; sine dolore a me audiet, Ignoro, ego nescio, non requiro. Consolabor me tamen Archangeli nesciunt, Angeli non audierunt, Propheta non sensit, Apostolus interrogavit, Filius ipse non edidit. Cesset dolor querelarum. Non te, quisquis es qui hæc quæris, revoco in excelsum, non in amplitudinem tendo, non deduco in profundum.

Ratio quædam est, quæ apud Græcos óyos appellafur, quæ inter Patrem et Filium personas vel vocabula distinguit: quia ipse Filius ratio dicitur, quæ tamen ratio multis nominibus appellatur. Modo enim verbum, modo virtus, modo sapientia, modo dextera, modo brachium, modo margarita, modo thesaurus, modo retia, modo aratrum, modo fons, modo petra, modo lapis angularis, modo agnus, modo homo, modo vitulus, modo aquila, modo leo, modo via, modo veritas, modo vita, cum sit Deus omnia et

Hæc de natura divinitatis attigimus (Ex num. 11 B in omnibus. Et per hæc vocabula divinarum dispen

:

et 12), non summam intelligentiæ comprehendentes, sed intelligentes incomprehensibilia esse quæ loquimur. Nullum ergo, dicis, officium fidei est, si nil poterit comprehendi. Immo hoc officium fides profiteatur, id unde. quæritur incomprehensibile sibi esse scire. Superest de inenarrabili generatione Filii adhuc aliquid immo aliquid illud adhuc totum est. Estuo, differor, hebesco, et unde incipiam nescio. Nescio enim quando natus sit Filius: et nefas est mihi scire quando natus sit Filius. Quem imprecer? quem implorem? ex quibus libris ad tantarum difficultatum narrationem verba præsumam? Evolvam omnem Græciæ scholam? Sed legi, ubi sapiens? ubi scriba? ubi conquisitor sæculi ? In hoc ergo mundo sophista multi et sapientes sunt: sapientiam autem Dei reprobaverunt. Scribam legis consulam? Sed ignorat, et crux Christi scandalum est. Hortabor forte vos connivere et tacere: quia ad venerationem ejus satis sit, quod in Evangeliis prædicatur tanta inter homines fecisse stupenda prodigia.

Principium lib. 18.

Tractantes ante paucos dies de indifferenti natura Dei patris et Dei filii, etc., usque ad hæc num. 44. Ac sic perfectam fidem docuit, cum id quod modo est, ejusdem temporis opus sit; et id quod operatur Pater operatur et Filius extra singularis sit unionem.

Ex capit. 6 Tractatus de fide orthodoxa. - Denique pro captu, pro viribus, pro fide nostra intueamur Deus quid sit et videamus an illi possit aliquid comparari. Certe hoc est Deus, quod et cum dicitur, non potest dici; cum æstimatur, non potest æstimari; cum comparatur, non potest comparari: cum definitur, ipsa definitione sua crescit : qui cœlum

C

Ꭰ

sationum mysteria cognoscuntur.

Nam et ob hoc Verbum nuncupatur : quia et proprie divino ore processit, et nihil Pater sine eo aut jussit, aut fecit. Virtus dicitur: quia vere de Deo, et semper cum Deo, et omnis potestas Patris in ipso consistit. Sapientia appellatur: quia de corde Patris adveniens arcana in cœlestibus (Apud Ambr. cœlestia credentibus) reseravit. Dextera nuncupatur: quod per eum omnia opera divina perfecta sunt. Brachium dicitur: quia ab ipso omnia continentur. Margarita appellatur: quia nihil illo pretiosius inve. nitur. Thesaurus dicitur ut in ipso omnes divitiæ regnorum cœlestium, quæ reconditæ sunt, agnoscantur. (Ambr. condita agnosc.) Retia dicitur: quia per ipsum, et in ipso de mari sæculi, gentium quasi multitudo piscium in Ecclesia congregantur, ubi bonorum malorumque discrimina cognoscuntur. Aratrum nuncupatur: quia signo crucis suæ gentium pectora subiguntur, ut necessario semini præparentur. Fons aquæ appellatur: quia ex eo sitientium corda cœlestis aquæ gratia irrigantur. Petra dicitur quia credentibus fortitudinem, incredulis duritiem præstat. Lapis dicitur angularis : quia utrosqué parietes veteris ac novi Testamenti unus mediator in semetipso continens copulavit. Agnus appellatur; ut innocentia Christi et passio demonstretur. Homo ditur : quia secundum carnem propter nos homines nasci dignatus est. Vitulus dicitur: quia propter nostram salutem pati sustinuit. Aquila dicitur: quia post venerabilem resurrectionem, quasi remis alitum, ad Patrem revolavit (rex alitum ad Patris revolat sedem). Idem leo dictus est: quia ipse est rex regum, qui mortem ac diabolum virtutis suæ potestate comminuit. Via est: quia per ipsum accessum habemus (adscensus est) ad Deum patrem. Veritas est: quia mendacium nescit. Vita est: quia ipse universa vivificat. Vides ergo, quia per hæc vocabula significationes dispositionum et operum divinorum præostensæ sunt non tamen ipse Deus per hæc proprie defini