litterarum, in judicum vitam, in accusatorum fidem, in ipsius quoque hominis mores atque actus. Moveret enim absolutionem ejus Arianorum juncta damnatio magnique periculi esset, judicium simul cum reatus et innocentiæ non (e) suscepta rursum inquisitione dissolvere totaque in patrocinium suum, cum fidei doctrina, auctoritas sibi antiquitatis assisteret. At cum ipsi, qui tunc Ariani hæretici damnati sunt, rem exagitent, turbent 540 omnia, omnesque ex potestate el ambitione corrumpant, et Athanasius si fuit, esse adhuc reus potest; testes loquantur, videant judices, fidei doctrina præceptis evangelicis atque apostolicis eluceat: quæ obtusio intelligentiæ est? quæ cordis hebetudo? quæ oblivio spei? (f) qu rum favorem, Dei amorem transducunt. sacerdotali vel ecclesiastica (a) conscientia contineri, A pronuntiari posceretur reus; quæreretur in fidem scribi ad regem, legationemque instrui oportuerit. Sed quid aliud his litteris, quam libertatem fidei et contagionem Ariani nominis deprecantur, orantque vincula, carceres, tribunalia, et omnem illum feralem habitum, novas etiam in reos quæstiones inhiberi? Deus cognitionem sui docuit potius, quam exegit: et operationum cœlestium admiratione præceptis suis concilians auctoritatem, coactam confitendi se adspernatus est voluntatem. Si ad fidem veram istius modi vis adhiberetur; episcopalis 539 doctrina obviam pergeret, diceretque Deus universitatis est Dominus, obsequio non eget necessario, non requirit coactam confessionem. Non fallendus est, sed promerendas. Nostra potius, non sua causa venerandus est. Non possum nisi volentem recipere, nisi B amor scelerum? quod odium veritatis? in damnatoorantem audire, nisi profitentem signare. Simplicitate quærendus est, confessione discendus est, charitate amandus est, timore venerandus est, voluntatis probitate retinendus est. At vero quid istud est, quod sacerdotes timere Deum vinculis coguntur, pœnis jubentur ? Sacerdotes carceribus continentur, plebs in custodia catenati ordinis constricta disponitur, virgines nudantur ad pœnam, et sacrata Deo corpora, (b) publico exposita conspectui, ad fructum spectaculi et quæstionis aptantur.Cogunt nempe, non ut Christiani omnes sint, sed ut Ariani: et confessam in Deo fidem ad consortium piaculi sui (c) scelere compellunt. Auctoritate etiam nominis sui in errorem Imperatorem transducunt rectum affirmantes, ut sub specie timoris Dei, in hac perversi- C tate subditos sibi tradant. Quæstiones poscunt, judiciorum subsidia desiderant, auctoritatem regiam implorant et nec sic perversitatem sceleris sui erubescunt, extorquere (d) conniventiam plebium nec cogendi jure potuerunt. 7. Judicialis forma in causa Athanasii non servata. Hæc si de veteribus chartulis prolata ætatis nostræ tempus instruerent; ambigendum, ut opinor, tantis de rebus fuisset. Et cum ab aliis quibusque rum statim per litteras certiores fecerunt Imperatores: ac postea teste Theodoreto, lib. 1, c. 8, Constans ad fratrem Constantium duos ex illis delectos cum litteris misit. An in hac gesta hic respicitur? Quamquam etiam nonnulla nobis incidit suspicio, hæc de Arianis actis ac litteris ab ecclesiastica indole et episcopali clementia alienis ironice dicta esse. (a) Editi, continentia: corriguntur ex mss. (b) Miserandum hujusmodi spectaculum, Georgio Alexandrinam sedem invadente, Sebastianus exhibuit; cum accenso rogo, uti narrat Theodoretus lib. II, c. 14, virgines illi admovit, ac nudatas turpiter concidit. Sed antea simile flagitium ab Arianis perpetratum esse notat Sardicensis synodi epistola, Fragm. 11, n. 3. (c) Sie mss. At editi, sui sceleris. (d) In aliquot miss., convenientiam plebium. Tum in editis, nec cogi de jure ubi in omnibus inss. nec cogendi jure, præmisso vocabulo quod in solo Carnutensi. Hanc sententiam perinde intelligimus, ac si legeretur: nec sic... erubescunt, quod extorquere conniventiam plebium nec cogendi jure potuerunt. Jus cogendi hic vis illata appellatur ea fere ratione, qua I. ix de Trin. n. 58, dicitur, Ad hujus nos intelligentiæ impietatem hæreticorum furor jure D 8. Eusebii Vercellensis injusta damnatio. Venio nunc ad id, quod recens gestum est, in quo se etiam professio sceleris (g) in secreto artis suæ dedignata est continere. Eusebius Vercellensis episcopus est vir omni vita Deo serviens. Hic post Arelatensem synodum, cum Paulinus episcopus tantis istorum sceleribus contraisset (Arelate an. 353), venire Mediolanum præcipitur (an. 355). Collecta jam illic malignantium synagoga, decem diebus ad Ecclesiam est vetitus accedere, dum adversus tam sanctum virum (h) malitia se perversa consumit. Suppuratis deinde consiliis omnibus, ubi libitum est, advocatur. Adest una cum Romanis clericis (Hilario diac. et Pancratio), et Lucifero Sardinia episcopo. (i) Conventus ut in Athanasium subscriberet, ait, De sacerdotali fide prius debere constare; compertos sibi quosdam ex his, qui adessent, hæretica labe pollutos. Expositam fidem apud Nicæam, cujus superius meminimus (j), posuit in medio: spondens omnia se, quæ postularent esse facturum, (k) si fidei professionem scripsissent. Dionysius Mediolanensis Episcopus chartam primus accepit: ubi profiteri scribendo cœpit, Valens calamum et chartam e manibus ejus violenter extor quodam necessariæ confessionis compellit. Laudat autem Hilarius, Fragment. 11, n. 24, Sardicensis synodi gesta, ubi insectatione Arianorum omnia in Athanasium crimina conficta esse monstrantur, et vis adhibita plebi Dei, ut in pestiferam letalis doctrinæ conniventiam transirent. (e) Mss. excepto Carn. non suspecta. Proxime antea mallemus cum reatus, tum innocentiæ. Athanasius ante concilium Sardicense reus judicatus, in eo innocens declaratus est, absolutioni ipsius juncta Arianorum damnatione. (f) Ita codex Vat. bas. Alii vero, quæ mors scelerum. Antea in mss., oblunsio, non obtusio. (g) Mss. et secreto. (h) In mss., malitiose perversa consumit. Tum excusi, soporatis: ubi ex mss. Vat. bas. restituimus suppuratis. Sic lib. de Synod. n. 63, ubi ex antiquioribus mss. exstat suppuratæ impietatis doctrina, in recentioribus legitur soporatæ. (i) Codex S. Petri cum aliis mss. conventis ut in Athanasium subscriberent. (j) Desideratur pars ea, in qua mentio hæc erat. (k) Editi, si pro fidei professione: castigantur ex mss., in quibus scripsissent, perinde est atque subscripsissent. sit, clamans non posse fieri, ut aliquid inde gereretur. Res post clamorem multum deducta in conscientiam plebis est gravis omnium dolor ortus est, impugnata est a sacerdotibus fides. Verentes A igitur illi populi judicium, e Dominico ad palatium transeunt. Cujusmodi sententiam in Eusebium longe ante, quam ecclesiam (a) ingrederetur, scripserint: de se loquitur ipsa sententia. (a) Mss. summo consensu, ingrederentur. Deinde in solo Vat. bas. de se loquatur ipsa, omisso sententia. 541-542 IN LIBELLUM SUBSEQUENTEM ADMONITIO. Hilarius, Hieronymo leste, cum Constantinopoli versaretur, libellum Constantio ipse tradidit. Huc enim Seleucia synodi legatos secutus, ut cum Sulpicio Severo loquamur, ubi extremum fidei periculum animadvertit, audientiam regis poposcit, ut de fide coram disputaret. Quod in hunc libellum maxime convenire, vel ex titulo in omnibus mss. prænotato perspicuum est. Oblatus est autem sub lite famosa, dum alii substantiæ nomen retinendum, alii rejiciendum esse contenderent; sub synodo dissidenti, Constantinopolitana scilicet, quæ non minus fide, quam privatis jurgiis, varias in partes scindebatur: proindeque anno 360 ineunte, quo hæc synodus celebrata est. Quæ cum ita sint, tum a Ferrando diacono epist. ad Pelagium et Anatol. num. 2, tum in veterrimo Basilica Vaticana exemplari non ideo inscribitur liber ad Constantium secundus, quod cum superiore cohæreat, sed quod tempore posterior sit. Aliis hic suspiciendam relinquimus incredibilem sanctissimi præsulis vigilantiam, fortitudinem, prudentiam ac fidem, qua unus quamvis exsul, hæreticis imperatoris potestate armatis, in ipsa regia civitate sese non limuit opponere, imo sui terrorem incutere valuit. Neque enim inani conatu se hæreticis opposuit, qui licet non obtinuerit quod hoc libello poscebat, eos certe infirmitatis suæ convicit. 543-544 Ita etiam hac animi sui significatione apud omnes paravit sibi fidem, ut cum paulo post asperiora in Constantium scripturus, nulla se impatientia, nulliṣ humanis affectibus ad id impelli diceret, crederetur. Erasmo etsi minutus visus est hic liber: nihil in eo B tamen prorsus desiderandum est. Nam operosum illud et exactum, quod eum polliceri nec præstare notal, non ad hunc libellum pertinet, sed ad publicam de fide disputationem, cujus potestas hoc libello postulatur. Synopsis. In ejus exordio Hilarius se exsulem confessus, petit ut Saturninum præsentem usque ad confessionem falsorum quæ in ea causa gessit adducat. Tum quæ sua sunt oblitus, imperatori fidei cognoscendæ cupido exponit, qui ex frequenti mutatione acciderit evangelicæ fidei corruptio: adeoque ad baptismi fidem redeundum suadet. Imperatoris deinde studium laudat, fidem tantum secundum ea quæ scripta sunt desiderantis. Commonet tamen, nullum esse hæreticum, qui commenta sua ex Scripturis non confirmet. Demum pollicitus nihil se non ex Scripturis, nihil non ad Orientis et Occidentis pacem, nihil non cum honore regni ac regiæ fidei dicturum, quoddam sermonis flturi pignus præmittit. SANCTI HILARII AD CONSTANTIUM AUGUSTUM LIBER SECUNDUS; QUEM ET CONSTANTINOPOli eidem ipse tradidit. - (Scriptus anno 360.) tuæ opportunitas præstita est, nec erga hæc quidem conscientiæ meæ cessavit officium: ut in eum, quem apud te habeo de religione sermonem, indignitas forte aliqua tecum loquentis offendat. 1. Hilarius in regis præsentia. Non sum ne- D religiosa, dijudicet. Et quia mihi a Deo præsentiæ scius, piissime imperator, ea quæ (a) de nonnullis negotiis ad conscientiæ publicæ audientiam proferantur, pro dignitate eorum qui eloquuntur, vel gravia existimari solere, vel levia (b) dum distantibus opinionibus, ambiguam sententiam ad studium intelligentiæ promovet hominis contemptus, aut gratia. Sed mihi apud te de divina re pia dicturo, nullus vulgatæ consuetudinis metus est: quia, cum sis bonus ac religiosus, nec vitium judicii apud prudentes reli. gionum, quid a quo audiat, sed an quæ audiat sint (a) Codex Vat. basilicæ, de plerisque de nonnullis. Forte, a plerisque de nonnullis. (b) In mss. dum his tantis opinionibus: et mox 2. Galliæ Ecclesiis communicat. Exsulat factione. De sua innocentia securus. Episcopus ego sum in omnium (c) Gallicarum ecclesiarum atque episcoporum communione, licet in exsilio, permanens, et Ecclesiæ adhuc per presbyteros meos communionem distribuens. Exsulo autem non crimine, sed factio permovet, non promovet: ac postea in duobus gloria, se semper certaminis circumtulerunt. Oportuerat enim, humane infirmitatis modestia, omne cognitionis divinæ sacramentum illis tantum conscientiæ suæ finibus contineri quibus credidit, neque post confessam et juratam in baptismo fidem in nomine Patris et filii et Spiritus sancti, quidquam aliud vel ambigere, vel innovare. Sed quorumdam aut præsumptio, aut (e) facilitas, aut error, apostolicæ doctrinæ indemutabilem 545 constitutionem partim fraudulenter confessa est, partim audacter egressa : dum in confessione Patris et Filii et Spiritus sancti veritatem naturalis significationis eludit, (f) ne id maneret in sensu, quod in regenerationis sacramento est confitendum. Ob hoc penes quorumdam con ne; et falsis nuntiis synodi ad te imperatorem pium, A prædicant; orbem æternum erroris et redeuntis in non ob aliquam criminum meorum conscientiam, per impios homines (a) delatus. Nec levem habeo querelæ meæ testem dominum meum religiosum Cæsarem tuum Julianum : qui plus in exsilio meo con. tumelia a malis, quam ego injuriæ, pertulit. In promptu enim sunt pietatis vestræ litteræ: falsa autem eorum omnia, (b) quæ in exsilium meum procuraverunt, non in obscuro sunt. Ipse quoque (Saturninus, vid. lib. de Synod. n. 2) vel minister, vel auctor gestorum omnium, intra hanc urbem est. Circumventum te Augustum, illusumque Cæsarem tuum ea confidens conscientiæ meæ conditione patefaciam, ut si indignum aliquid non modo episcopi sanctitate, sed etiam laici integritate gessisse docear, non jam sacerdotium per veniam ex- B scientiam nec Pater pater, nec Filius filius, nec spectem, sed intra poenitentiam laici consenes cam. 3. Audiri rogat exsilii sui auctore præsente. Libelli hujus causæ. Hæc autem nunc, dignantissime imperator, arbitrio tuo derelinquo, quatenus et quo. modo me jubes loqui, et ea quæ maxime tecum in tempore hoc agenda sunt prosequor. Dabis quidem id in præsens instructionis ad causam, ut præsentem eum, cujus ministerio exsulo, usque ad confessionem falsorum quæ gessit adducam. Sed nihil de eo, nisi cum jusseris, loquar. Nunc autem (c), quia mihi metus est de mundi periculo, de silentii mei reatu, de judicio Dei, cura autem est de spe, de vita, de immortalitate non tam mea, quam tua, universorumque. Quæ quia mihi cum plurimis communis est, C hæc a me communis spei exspectatio est. 4. Constantius optat fidem audire ab episcopis et non audit. Fides in baptismo jurata. Fides subinde nova et ideo nulla.- Recognosce fidem, quam olim, optime ac religiosissime imperator, ab episcopis optas audire, et non audis. Dum enim a quibus ea requiritur, sua scribunt, (d) et non quæ Dei sunt (a) Vat. bas. ms. delatis. Ex subnexis conficitur, Julianum aut Biterris interfuisse, aut non procul ab fuisse, cum Hilarius inde in exsilium missus est. Porro, ut ex Ammiano, lib. xvi, constat, Julianus, anno 355 exeunte Cæsar creatus, statim in Gallias Viennam secessit, ibique mansit, donec inde migraret Augustodunum, quo Junii 24 die pervenit. (b) a tres mss. Alii vere cum vulgatis, qui. Hic indicat Hilarius se, quamvis in odium fidei, sub alio tamen obtentu exsilio esse multatum : quasi nimirum fecisset, quod ipse fatetur indignum non modo D episcopi sanctitate, sed etiam laici integritate. Facile autem veritatis inimicis fuit, eum apud imperatorem animi inquieti et ad seditionem parati accusare, cujus rei jam ab anno 355 suspicio injecta erat, ut vidimus libro superiore, n. 3. (c) Supple, loquor. Tum in excusis, quia metus est, omisso mihi : et mox, pro cura autem est de spe, prave legebatur cur autem est desperandum. (d) In omnibus mss., et non Dei prædicant. (e) Exemplar Vat. bas., aut facultas. Forte, aut fatuitas. (f) Vat. bas. ms. neque ut maneret. Alii, ne quid maneret. (g) Voces, necessitatis tamquam, in sex mss. desiderantur. Legendum videtur, sub cujus necessitatis Spiritus sanctus spiritus sanctus est. Sub cujus necessitatis (g) tamquam improbabili occasione, scribendæ atque innovandæ fidei exinde usus inolevit. Qui post quam nova potius cœpit condere, quam accepta retinere; nec veterata defendit, nec innovata firmavit et facta est fides temporum potius quam Evangeliorum, dum et secundum annos describitur, et secundum confessionem baptismi non tenetur. Periculosum nobis admodum atque etiam miserabile est, tot nunc fides exsistere, quot voluntates; et tot nobis doctrinas esse, quot mores; et tot causas blasphemiarum pullulare, quot vitia sunt: dum aut ita fides scribuntur ut volumus, ant ita ut (h) nolumus intelliguntur. Et cum, secundum unum Deum et unum Dominum (i) et unum baptisma, etiam fides una sit, (j) excedimus ab ea fide quæ sola est : et dum plures fiunt, ad id cœperunt esse, ne ulla sit. tamquam non improbabili, vel cum ms. Remig., tamquam probabili. (h) Ita mss. At editi, ut volumus. Sic Hieronymo teste dial. contra Lucif. post Ariminensem synodum ingemuit totus Orbis, et Årianum se esse miratus est: dum nimirum recte sentiens, eo quo noluit modo intellectus est. (i) In quinque mss. hic adjicitur et unam fidem : quod supervacaneum est. Hoc enim sibi vult': sicut ab Apostolo Ephes. Iv, 5, unus Deus, unus Dominus et unum baptisma, ita etiam una fides prædicatur. Ex eodem Apostoli loco Hilarius initio libri 11 de Trinit. et in Constant. n. 24, instat, apud hæreticos fidem non esse. (j) Lips. et Par., excidimus. Concinnius alii libri, excedimus, scil. ab una fide ad plures. (k) Supple, disputandi, contradicendi et male de se invicem suspicandi. (1) Ferrandus diac. his verbis in suam ad Pelagium et Anatolium epistolam translatis, postmodum monet ea non sua esse, sed beati Hilari in secundo libro quem ad Constantium scribit. In qua Ferrandi epistola Petrus Fr. Chiffletius, pro dum de auctoribus querela est, ex mss. Jurensi atque Arvernensi edidit, dum de auribus querela est : existimatque aperiam hac lectione fieri Hilarii mentem, quasi dicat, dum auctoribus querela est, dum de studiis certamen A Christi fide. Emendamus, quasi (e) in Spiritum est, dum (a) in consensu difficultas est, dum alter 6. Fides evangelica corrumpitur. Fides deinde quæritur quasi fides nulla sit. Fides scribenda est (Vid. I. de Syn. n. 65): quasi in corde non sit. Regenerati per fidem, nunc ad fidem docemur, quasi regeneratio illa sine fide sit. Christum post baptisma discimus; quasi baptisma aliquod esse possit sine C non desunt, qui se surdis querantur cecinisse, adeoque sibi tribui quæ ab illis ne recte audita quidem, nedum intellecta sint. At cum editionibus Hilarianis consentientibus omnibus nostris mss. tutum non est ab ipso fonte ad rivulum declinare. Proxime ante quam hæc scriberet Hilarius querela fuerat de auctore blasphemiarum, quas Selenciensis synodi legati Eudoxio adscribebant, Eudoxius autem in Aetium rejecit. (a) Apud Ferrandum, de consensu. In ms. Vat. bas., de consessu. (b) Nulla est Arianorum fidei confessio, que homousion decernat ac praedicet; hoc enim ab Hilarii scopo videtur alienum, ut bomousion in Ariminensi concilio primum ab iis qui cum Valente et Ursacio stabant rejectum, a catholicis deinde approbatum et prædicatum fuisse dicat. Quocirca hic, forte etiam antea, pro homousion, substituendum videtur homæusion. Neque satis apertum est, quas hic notet Hila- D rius fidei confessiones. Sunt qui putent, primum designari Sirmiensem an. 358, 11 kal. Junii editam, tum Antiochenam an. 341, Seleucia subscriptam, postea Ariminensem, demum Seleuciensem ab Acacianis vulgatam. Sed non alia videtur fides Sirmii, alia Arimini edita. Deinde vix credere est, Encæniorum fidem denuo subscriptam in novæ demutationis exemplum ab Hilario fuisse afferendam. Sed neque in hac homousion aut homæusion prædicatur. At vero si voces proximi anni non ita stricte ut sonant, sed paulo latius acceperis, primam intelligere licebit Sirmiensem Osii et Potamii nomine editam, quæ non modo homousion, sed et homoeusion decernit taceri; alteram Ancyranam, quæ homæusion definitionibus 3, 4, 5, etc.. decernit et prædicat; tertiam Arimini ac deinde Nice in Thracia lectam, in qua usie a Patribus simpliciter præsumptæ excusatur sanctum peccasse sit venia. Sed impietatis 547 ipsius hinc vel præcipue causa perpetua est, quod (f) fidem apostolicam septuplo proferentes, ipsi tamen fidem evangelicam nolumus confiteri ; dum impietates nostras nobis in populis multiloquiis defendimus, et magniloquentiae vanitate aures simplicium verbis fallentibus illudimus; dum evitamus de Domino Christo ca credere, quæ de se docuit credenda, et per speciosum pacis nomen in imitatem perfidiæ subrepimus, et sub rejiciendis novitatibus rursum ipsi novis ad Deum vocibus rebellamus, et sub Scripturarum vocabulo non scripta mentimur: vagi, prodigi, impii, dum et manentia demutamus, et accepta perdimus, et irreligiosa præsumimus. 7. Ad fidem in baptismo confessam redeundum. Quod hieme undoso mari observari a navigantibus maxime tutum est, ut naufragio desæviente, in portum ex quo solverant revertantur; vel incautis adolescentibus convenit, ut cum in tuenda (g) domo sua, mores paternæ observantiæ trangressi, profusa libertate sua usi sunt, jam sub ipso amittendi patrimonii metu solus illis ad paternam consuetudinem necessarius et tutus recursus sit: ita inter hæc fidei naufragia, cœlestis patrimonii jam pene profligata hæreditate, tutissimum nobis est, primam et solam evangelicam fidem confessam in baptismo intellectamque retinere, nec demutare quod solum acceptum atque auditum habeo bene credere: non ut ea, quæ synodo patrum nostrorum continentur, tamquam irreligiose et impie scripta damnanda sint, sed quia prædicatio, apud Athanas., de Synod. p. 875, postremam denique Seleuciae ab Acacio vulgatam, apud eumdem Athanas., p. 904, quæ substantiæ nomen non jam excusat, sed simpliciter et absolute condemnat. (c) Particula si ex codice Vaticanæ basilicæ huc revocatur, qua efficitur hic sensus si de similitudine Filii ad Patrem id nunc sentiamus ac credamus, ut Filius non ex toto, sex ex portione sit similis Patri; professionibus de fide (vel de se) Dei calumniamur egregii scilicet arbitri, etc. (d) Bad., Er. et Mir., morientes morum vice. Mss., morientes mori invicem. Forte, mordentes nos invi cem. (e) Exemplar Vat. bas., in Spiritu sancto: hæc casuum mutatio frequens est in veteribus libris. Ad intelligentiam hujus loci juverit ex cap. x in Matth. n. 17, in memoriam revocare, hoc Hilario peccatum esse in Spiritum sanctum, scilicet Christo negare quod Deus sit, et consistentem in eo Paterni Spiritus substantiam adimere. Similia habet cap. v, n. 15. Quibus consentanea sunt hæc apud Athanasium tom. 1, p. 257 Deitatem ergo Verbi ipse Christus Spiritum sanctum appellat: ei paucis interjectis, Sicui alii, qui in Spiritum sanctum impingunt: atque ita in Christi divinitatem, blasphemias dicunt, etc. (f) Fidem apostolicam vocat Hilarius apostolorum Symbolum, quo longe fusiores ediderunt Ariani fidei confessiones; nec tamen retinuere fidem evangelicam, id est, quæ baptismi verbis enuntiatur. Hoc ita intelligendum esse magis liquet ex postremis hujus libri verbis. (g) Quatuor mss., humo sua. Vat. bas., in tuenda domus amoris paterni observantiæ transgressores suæ, profusa, etc., mendose. Verbum Dei cum legit nescit. Hinc Photinus hominem Jesum Christum cum loquitur ignorat. Hinc et Sabellius, dum quod ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30) non intelligit, sine Deo patre et sine Deo filio est. Ilinc et Montanus per insanas feminas suas (d) paracletum alium defendit. Hinc et Manichæus et Marcion legem odit : quia littera occidit (11 Cor. I, 6), et mundi princeps diabolus est. Omnes Scripturas sine (e) Scripturæ sensu loquuntur, et fidem sine fide prætendunt. Scripturae enim non in legendo sunt, sed in intelligendo; neque in prævaricatione sunt, sed in charitate. 10. Sermonis, cujus copia rogatur, modus. —Audi, rogo, ea quæ de Christo sunt scripta: ne sub eis ea B quæ non scripta sunt prædicentur. Submitte ad ea, qua de libris locuturus sum, aures tuas fidem tuam ad 549 Deum erigas. Audi quod proficit ad fidem, ad unitatem, ad æternitatem. Locuturus tecum sum cum honore regni et fidei tuæ, omnia ad Orientis et Occidentis pacem (f) proficientia, sub publica conscientia, sub synodo dissidenti, sub lite famosa. per temeritatem humanam usurpantur ad contradic- A quibus blasphemat, mentiatur. Hinc enim Marcellus tionem, quod ob hoc sub nomine novitatis Evangelium negaretur, (a) ut periculose tamquam sub emendatione innovetur. Quod emendatum est, semper proficit, ut dum omnis emendatio displicet, emendationem omnem emendatio consecuta condemnet ac si jam, quidquid illud est, non emendatio aliqua sit emendationis, sed cœperit esse damnatio. 8. Audientiam rogat Hilarius, fidem e Scripturis ostensurus. In quantum ego nunc beatæ religiosaque voluntatis (b) vere te, domine Constanti Imperator, admiror, fidem tantum secundum ea quæ scripta sunt desiderantem : et merito plane ad illa ipsa unigeniti Dei eloquia 548 quia festinans, ut imperatoriæ sollicitudinis capax pectus etiam divinorum dictorum conscientia plenum sit. Hoc qui repudiat, antichristus est, et qui simulat, anathema est. Sed unum hoc ego per hanc dignationis tuæ sinceram audientiam rogo, ut præsente synodo (Constantinopolit.), quæ nunc de fide litigat, pauca me de Scripturis evangelicis digneris audire, et loquar tecum verbis Domini mei Jesu Christi, cujus vel exsul sum, vel sacerdos. Habent enim vasa testea non ignobiles thesauros : et infirmiora corporum magis reverenda sunt: et apud nos modo Deum indocti piscatores locuti sunt. Super humilem et trementem verba sua, secundum prophetam, Deus respicit (Esai. LXVI, 2). Fidem imperator quaris audi cam, non de novis chartulis, sed de Dei libris. Scito et posse eam in Occidente donari, unde venientes in regno Dei cum Abraham et Isaac et Jacob recumbent. (Matth. vin, 11). Memento eam (c) non quæstionem philosophie esse, sed Evangelii doctrinam. Non tam mihi autem rogo audientiam, quam tibi atque ecclesiis Dei. Ego enim penes me habeo fidem, exteriore non egco: quod accepi teneo, nec demuto quod Dei (d) Priscam scil. et Maximillam, quas Hieronymus, ep. LIV, ad Marcellam, ad imitationem Hilarii, insanas feminas vocat. Vid. Tertullian. 1. de Monogam. n. 2, et contra Praxeam n. 1. (e) Nomen Scripturæ in vulgatis omissum, restituimus ope mss. Subsequentem Hilarii sententiam imitatur et illustrat Hieronymus ad calcem Dial. contra Lucifer, dicens : quod Scripturæ non in legendo consistant, sed in intelligendo : alioqui si litteram sequimur, possumus et nos quoque novum nobis dogma componere. Omnes enim hæretici, inquit Aus 11. Pignus futuri sermonis. —(y) Præmitto interim pignus futuri apud te sermonis mei. Non aliqua ad scandalum, neque quæ extra Evangelium sunt, defendam sed intelliges a me in sacramento solius Dei veri, et quem misit Jesum Christum (Joan. xvII, 3), prædicari unum Deum patrem ex quo omnia, et unum Dominum Jesum Christum per quem omnia (I Cor. vIII, 6), natum ex Deo, qui est ante tempora Cæterna (11 Tim. 1, 9), et erat in principio apud Deum Deus Verbum (Joan. 1, 1): qui est imago Dei invisibilis (Coloss. 1, 15), in quo habitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter (Col. 11, 9) qui cum 550 in forma Dei esset, humilians se salutis nostræ causa, formam servi ex conceptu Spiritus sancti de virgine accepit, factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis (Philip. 11, 6) : et post resurrectionem mortis deinde in cœlestibus sedens (Ephes. 1, 20), aderit judex vivorum et mortuorum (Act. x, 42), et gustinus, ep. cxx ad Consent. n. 13, qui cas in auc toritate recipiunt, ipsas sibi videntur sectari, cum suos potius sectentur errores; ac per hoc non quod eas contemnunt, sed quod eas non intelligant, hæretici sunt. Et ut observat Athanas., Or. I cont. Arianos p. 313, excogitator inventorque hæreseon diabolus, metu suc graveolentiæ, Scripturarum voces usurpat ; ut illis oblectus, adsperso veneno suo, simplices decipiat. D (1) Sic mss. Editi vero profutura. Deinde sub publica conscientia, id est, coram et publice. Hoc Ambrosius in more Ecclesie fuisse innuit, ut episcopus in ecclesia et coram populo de fide disputaret. Quippe jussus ut ad imperatoris consistorium veniret, scribit, ep. xxi, n. 17: Venissem, Imperator, ad consis torium clementiæ tuæ, ut hæc coram suggererem, si me vel episcopi vel populus permisissen!, dicentes de fide in ecclesia coram populo debere tractari : et Serm. de basilicis tradendis n. 3, tom. 1, p. 864: Ad palatium imperatoris irem libenter, si hoc congrueret sacerdotis officio, ut in palatio magis certarem, quam in ecclesia.... Causam fidei in ecclesia agendam quis abnuat? (g) Antiquæ editiones cum mss. prætermitto: quod a Lipsio non male correctum est. |