testibus denuntiaveram, innocens, (f) inviolata, religiosa.

2. Galliæ episcopis gratulatur ob negatam Saturnino A tronos hujus hæreseos ingerende quibusdam vobis communionem, ob damnatam Sirmii fidem. Sed beatæ fidei vestræ (a) litteris sumptis, quarum lentitudinem ac raritatem de exsilii mei et longitudine et secreto intelligo constitisse; gratulatus sum in Domino, incontaminatos vos et illæsos ab omni contagio detestandæ hæreseos perstitisse, vosque comparticipes exsilii mei, in quod me Saturninus, ipsam conscientiam suam veritus, circumvento (b) imperatore detruserat, negata ipsi usque hoc tempus toto jam triennio communione, fide mihi ac spiritu cohærere: et missam proxime vobis ex Sirmiensi oppido infidelis fidei impietatem, non modo non suscepisse, sed nuntiatam etiam significatamque damnasse. Necessarium mihi ac religiosum intellexi, ut nunc quasi episcopus episcopis mecum in Christo communicantibus salutaris ac fidelis sermonis collo quia transmitterem: et qui per metum incertorum, conscientiæ tantum antea meæ, quod ab his omnibus essem liber, gratulabar, nunc jam communis fidei nostræ integritate gauderem. O gloriosa conscientiæ vestræ inconcussam stabilitatem! O firmam (c) fidelis petræ fundamine domum! O intemeratæ voluntatis illæsam imperturbatamque (d) constantiam ! Mansit namque, atque etiam nunc 460 permanet, post synodi Biterrensis professionem, in qua (e) pa

(a) Si quidem iis litteris didicit, Gallos editam anno 357, confessionem Sirmiensem (vel ut constanter exstat in mss. Sirmensem) non modo non suscepisse, sed et damnasse; liquet eas aut exeunte an. 357 aut an. 358 ineunte ab ipso fuisse acceptas. Cum autem inconcussa illa in damnanda prædicta confessione Gallorum constantia Orientalibus innotuerit ante Pascha an. 358, hoc est, prius quam Ancyræ convenirent, necesse est easdem litteras non post mensem Martium an. 358 Hilario fuisse redditas. Valde enim probabile est, Orientales per ipsum audiisse quod in Gallia factum est. At certe ab Orientalibus ipse uon audivit primus, qui ante has litteras de Gallorum fide incertus erat et anxius.

(b) Constantio scil., qui tum Mediolani degebat. Videsis lib. 11 ad Constant. n. 2.

(c) Gallos hic laudare videtur Hilarius, quod confessi sint filium Dei, alludens nimirum ad confessionem Petri, de qua lib. 11 de Trin. n. 23 : Unum igitur hoc est immobile fundamentum, una hæc felix fidei petra Petri ore confessa, Tu es filius Dei vivi; et lib. vi n. 36 Super hanc igitur confessionis petram Ecclesiæ ædificatio est.

(d) Aliquot mss. conscientiam: male; jam enim conscientiæ stabilitas laudata. Minus male in Carn. sententiam.

(e) In sex mss. patronum, quem commode intelligere esset Saturninum Arelat. Arianarum partium, uti eum vocat Sulpicius p. 263, ducem. Sed cum in vetustioribus legamus patronos; una cum Saturnino designati hic videntur Ursacius et Valens, quorum in concilio Mediolan. an. 355, ad ingerendam hæresim conatus et artes narrat idem Sulpicius pag. 247. Quibus favet quod ait Hilarius in Constant, n. 2, se cum Gallicanis episcopis proxime post Mediolan. Concilium a Saturnini et Ursacii et Valentis communione discessisse, indulta cæteris eorum consortibus resipiscendi facultate.

() Editi excepto Bad., inviolataque religio: quod et habent duo mss. sine particula que. Cæteri autem cum Bad., inviolata, religiosa : supple, constantia. (g) Ita præcipui mss. At excusi, conscientiæ.

B

3. Hæresi prorupturæ non cedunt, prorumpentem frangunt.Ad resipiscentiam Orientales exemplo suo commovent.- Exspectastis enim sanctæ et indemutabilis perseverantiæ gloriosum triumphum, non cedendo Saturnini minis, potestatibus, bellis et cum omnia inchoandæ blasphemiæ in Deum certamina moverentur, manentes nunc usque mecum in Christo fideles, neque antea ad occasionem prorupturæ hæreseos cessistis, et nunc omnem ejus petulantiam in proruptionis congressione fregistis. Vicistis enim, Fratres, cum ingenti fidei communis gratulatione et geminam habuit illæsæ (g) constantiæ vestræ honor gloriam, de integritate scilicet conscientiæ, et de exempli auctoritate. Nam fidei vestræ imperturbatæ inconcussæque fama, quosdam Orientalium episcopos sero jam ad aliquem pudorem nutritæ exinde hæreseos auclæque commovit : et auditis iis quæ apud Sirmium conscripta impiissime erant, irreligiosorum audaciæ quibusdam sententiarum suarum decretis (h) contradixerunt. Et licet non sine aliquo aurium scandalo et piæ sollicitudinis offensione restiterint : tamen adeo restiterunt, ut ipsos illos, qui tunc apud Sirmium in sententiam Potamii atque (i) Osii, ita et

(h) Ilic notantur Ancyranæ synodi decreta. Deinde post verbum contradixerunt, in prius vulgatis subjiciebatur: Et si diligenter sententia hæc expensa esset, forte totius Tractatus mei ra'io non fuisset suspiciosa. Non enim tacuissem illic, quod non nisi cum scandalo esset audiendum. Quæ verba reliquæ orationi non coCherent, neque exstant in mss. probæ notæ Colbertinis duobus, Germ.,Carn. Habentur tamen in veterrimo ecclesia Vaticanae codice, Corb. aliisque pluribus. Quis non videat, ex notis apologeticis, de quibus in præfatione dictum est, hanc unam esse, quæ respiciat verba, Et licet non sine aliquo aurium scandalo, etc. Re ipsa enim hac una sententia probe expensa relictus non erat locus suspicioni, in quam Hilarius ob hunc tractatum venit, quasi Orientales catholicæ veritati per omnia congruentes existimarit: cum conceptis verbis moneat, quædam in prædicta synodo decreta fuisse, quæ pias aures offenderent. Ubi non obscure notat duo postrema decreta, ab Epiphanio relata, hær. LXXII, n. 11, quorum altero Patrem non substantia solum, sed et auctoritate patrem asserebant; altero autem homousion damnabant. Illa quidem in hoc tractatu prudens supprimit Hilarius, quia nimirum Orientales ipsi Sirmium accedentes ea primi reticuerant: sed eorum tamen se conscium fuisse, tum hic, tum alibi indicat. Quocirca in apologe tica nota, pronon enim tacuissem illic, haud dubie legendum, non enim tacui esse illic. Item in primis verbis Etsi diligenter, supervacanea est particula et, neque exstat in mss.

D

(i) In antiquis libris Osii nomen cum duplici ss. constanter pingitur, puta, Ossii. Tum in vulgatis, ita ut ipsi consentientes. Ex potioribus mss. restituimus ita et ipsi, ex omnibus autem sentientes. Quod hic delibat Hilarius, plenius prosequitur num. 78 et 79, ubi declarat quosdam coacta ignorantiæ suæ professione et nova subscriptione, quamvis sibi suspecta, damnasse quod fecerant; tum vero Ursacium et Valentem nominatim exagitat, ut quibus ignorantiam obtendere minime licuerit. Quin hæc illorum coacta subscriptio proxime post Ancyranam synodum contigerit, quando scil. Basilius aliique legati hujus

ipsi 461 sentientes confirmantesque, concesserant, A ex affectu charitatis addentes, ut quid ipse super omad professionem ignorantiæ errorisque compellerent; nibus dictis eorum sentiam indicem; cum difficilliut ipsi rursum subscribendo damnarent quod fece. mum sit sensum ipsum propriæ meæ fidei, secunrant. Quod utique ideo (a) fecerunt, ut aliud ante dum intelligentiæ (e) interioris affectum loquendo damnarent. proferre, nedum modo facile sit intelligentiam eorum quæ ab aliis dicuntur exponere.

6. Qua conditione debeat legi. Operis utilitas.— Oro autem vos per Domini misericordiam, ut quia (f) mihi ad vos de divinis, ut 462 voluistis, rebus et de fidei nostræ intemerata conscientia erit per has fitteras sermo, ne quisquam de me ante sermonis consummationem per litterarum exordia existimet judicandum. Iniquum est enim, non comperta usque ad finem ratione dictorum, præjudicatam sententiam ex initiis quorum causa adhuc ignoretur afferre: cum hon de

4. Quorumnam devitent communionem. Sed lenet etiam nunc invicta fides vestra spectabilem (b) conscientiæ suæ gloriam: et nihil subdolum, uihil ambiguum, nihil trepidum agere contenta, (c) secure in Christo libertatis suæ professione persistit, ab eorum se communione, qui episcopos blasphemiis suis contradicentes in exsilio detinent, abstinendo, neque se in injusti judicii reatum per assensum dissimulationis subdolæ aggregando. Nam post multum et gravem omnium nostrum ob eas res, quæ irreligiose ab impiis gerebantur, dolorem, ex eo (d) intra B inchoatis ad cognoscendum, sed de absolutis ad nos tantum communio dominica continetur, ex quo his perturbationibus vexari Ecclesia cœpta est, ut exsulent episcopi, demutentur sacerdotes, plebes terreantur, fides periclitetur, humano arbitrio ac potestate doctrinæ dominicæ decreta statuantur. Hoc fides illæsa vestra neque nescire se simulat, neque pati posse profitetur, non se extra conscientiæ crimen futuram intelligens ex ipso dissimulationis as

sensu.

cognitionem sit judicandum. Est enim mihi non de vobis, ut Dominus sensui meo conscius est, sed de quibusdam nimium apud se cautis et prudentibus metus, (g) non intelligentibus per beatum Apostolum sibi, ne supersaperent, præceptum (Rom. xu, 3): quos vereor nolle omnia ea, quorum absolutio a me in consummatione erit præstauda, (h) cognoscere, dum verum intelligi ex iis quæ absolventur evitant. Sed quisque hæc legenda et cognoscenda susceperit, modum sibi atque mihi patientia fidelis indulgeat, et usque ad absolutionem universa (i) percenseat. Forte enim omnis hic fidei meæ sermo præstabit, ut neque furtivi hæretici quod volunt fallant, et perfecti catholici quod desiderant consequantur.

Vestræ impatientissimæ voluntati : et omnes fides, quæ post sanctam synodum Nicænam diversis temporibus et locis editæ sunt, cum sententiarum om

(b) Carnutensis codex cum paucis aliis, constantiæ: male. Quippe Hilarius primum posuit Gallorum constantiam duplici gloria ornatam, ob exemplum scilicet, et ob conscientiæ integritatem. Tum quid profuerit eorum exemplum explicuit. Nunc quæ sit illæsæ ipsorum conscientiæ gloria enarrat.

(c) Septem mss. secura.

5. Epistolæ hujus occasio. Operis difficultas. Et quidem quamvis in omnibus, que gessistis et geritis, constantem fidei vestrae libertatem et securitatem testemini; tamen etiam in eo ferventis spiritus ardorem probatis, quod nonnulli ex vobis, quorum ad me potuerunt scripta deferri, quæ exinde Orientales C 7. Quid complectatur. — Obsequor igitur Charitatis in fidei professionibus gerant et gesserunt, significari vobis humilitatis meæ litteris desiderastis: etiam hoc mihi onus imperitissimo atque indoctissimo omnium synodi decreta ad Imperatorem detulerunt, nulla videtur dubitandi ratio. Sed et ingens suspicio est, huc referenda esse, qua ait Germinius Fragmento xv, n. 5, nimirum Basilio, Eleusio, Valente, etc., præsentibus coram imperatore habitam usque ad noctem de fide disputationem (ni fallit conjectura, illis Ancyrana decreta, his subjectam Osii blasphemiam defendentibus): tum vero omnium calculo electum fuisse Marcum Arethusium ad conscribendam formulam, cui singuli subinde subscripserint. Existimari etiam posset Germinius formule hujus a Marco conscripte verba expressisse Fragmento xm, ubi Verum Dei filium ante omnia genitum, divinitate, charitate, majestate, virtute, claritate, vita, sapientia, D scientia, Patri per omnia similem profitetur. Hæc enim videntur consulto opposita Osianæ blasphemiæ, qua Patrem honore, claritate, majestate atque ipso nomine patris Filio esse majorem pronuntiabant. Unum tamen hoc nos movet, cur Hilarius in hoc Opere, in quo omnes Orientalium formulas pollicetur, hanc postremam reticuerit, quam ut publicaret, maxime ad scopum ipsius pertinebat. Quamquam reponi queat, hoc unum de illo congressu tum disseminatum esse, quod Ursacius, Valens aliique se per ignorantiam deliquisse professi, Basilii sociorumque placitis subscripsissent; formulam vero ibi editam singulos apud se secretam tenuisse.

(a) Editi, fecerant. At miss. fecerunt: quod de Orientalibus dictum videtur, et sententie superioris quædam repetitio: puta, ideo coegerunt illos ad subscribendum, ut hac subscriptione damnarent quod Sirmii antea egerant.

(d) Quos spectet illud intra nos, aperit num. 8. ubi qui ad synodum in Bithynia erant acciti, landantur qnod a cæteris extra Gallias abstinerent. Negata antem videtur litterarum dumtaxat ac mysteriorum communio, non colloquiorum. Nam quemquam com hæreticis colloqui, numquam se criminis toco duxisse testatur Hilarius ipse lib. in Constant. n. 2.

(e) Vocabulum interioris, quod in una tantum Mirai éditione exprimitur, exstat in omnibus mss.Quam in explicanda propria fide sibi diffidat Hilarius, videsis lib. de Trin., n. 5 et seqq., et lib. x1, n. 44. (f) Lips, et Par., quia nihil ad vos: emendant alii libri.

(g) In mss. non intelligentium. Mox in carn., ne superbe saperent. In Corb, a secunda manu, ne superba superent: quod exinde in pluribus aliis obtinuit. Librorum aliorum lectionem confirmat gracus sermo μn inapopovεTY, necnon illud lib. x de Trin. n. 53 : Nonne incumbet supersapere volentibus stultitia ?

(h) Ita mss. ubi in vulgatis, cognosci.

(i) Vetus codex Colb. cum Germ., pergens eat. Adeo non credit Hilarius catholicos esse, quorum confessiones catholice exponit, ut eos etiam furtivos hærr» ticos existimari posse subinde insinuet.

nium atque etiam verborum additis per me exposi- A ab Orientalibus episcopis esset effectum; et vos,

tionibus destinavi. In quibus si quid (a) vitiose inesse intelligitur, nemo mihi vitium potest assignare dictorum internuntius enim, ut voluistis, sum ipse, non conditor. Si quid vero rectum atque ex doctrinis apostolicis (b) præscriptum deprehenditur, nemo ambigit non interpretantis in eo esse gloriam, sed auctoris. Ego tamen quæ gesta sunt, fideliter transmisi: vos an catholica, an hæretica sint, fidei vestra judicio comprobate.

8. Quis scopus. Orientalium et Gallorum mutuæ suspiciones. Quamquam enim responderi litteris vestris necessarium fuerit, quibus communionem mihi dominicam fidei vestræ scriptis miseratis; et quidam etiam ex vobis ad synodum quæ in Bithynia (c) futura videbatur 463 acciti, firmissima fidei (d) con- B stantia intra communionem se meam continentes, a cæteris extra Gallias abstinerent: et dignum sane erat episcopali ministerio ac voce, in tanto hareticorum furore, aliqua vobiscum per litteras piæ fidei consilia conferre. Non enim cum corporibus nostris exsulans, vinctum ac detentum esse potuit Dei verbum, ut non communicari vobiscum posset ubicumque (Vid. l. x de Trinitate, n. 4). Sed maxime cum comperissem synodos (e) in Ancyra atque Arimino congregandas, et a singulis provinciis Gallicanis binos vel singulos eo esse venturos; ea, quæ inter nos atque Orientales episcopos mutuis suspicio nibus detinentur, per me, qui in Orientis partibus continebar, exponenda vobis, licet jam scientibus, atque edenda existimavi; ut cum hanc prorumpen- C tem a Sirmio hæresim et vos condemnassetis, et illi cum anathemate judicassent, sciretis tamen in cujus fidei professione id ipsum, quod vos gesseratis, etiam

:

(a) Editi, vitiosum refi agantibus mss. Verba hæc, si quid vitiose inesse, necnon internuntius sum ipse, non conditor: si quid vero rectum, etc., in ipsas Orientalium formulas cadunt, non in earum interpretationes; sunique timentis, ne quas benigne excusat, approbare videatur.

(b) Addimus ex mss. et Mir., præscriptum : quod in aliis editis omissum erat. Proxime Hilarius, ut jam observatum, prulenter reticens quid de Orientalium fide ipse sentiret, eam etiam hæreticam posse judicari non diffitetur.

(c) Nicomedie videlicet, ubi propter terræ motum quo hæc urbs die 24 Augusti an. 358 concidit, nequiit celebrari, mi narrant Socrates, lib. 1, c. 57, et So- D zomenus, lib. iv, c. 16.

(d) Plures mss., sed non potiores, conscientia. Ex jis, quæ hic scribit Illarius, confici quidam putant, episcopos Gallicanos ad synodum Nicomediensem accitos, jam ad ipsummet in Phrygiam usque perve nisse, cum hoc opus aggressus est. At non necessaria est hæc conseculio. Quid enim vetat, quominus cos intra suam ipsius communionem se continentes eo sensu nunc dicat, quo superius, num. 2, dixit, Galliarum episcopos sibi fide ac spiritu cohaerere, et quo eosdem num. 4 laudavit, quod in proposito persisterent ab eorum se communione abstinendi, qui episcopos hæresi adversantes in exilio detinent? Quod sane etiam Galliarum fines non egressis præstare eis licuit. Sed quidquid sit, illi ab episcopis qui non essent Galli abstinuerunt, ut decreto superius, num. 4, memorato parerent./

quos maxime vellem futuris synodis probabiles elucere, non paterer uno atque eodem apostolica fidei sensu (f) catholica sentientes, aliqna saltem a catholicæ fidei sinceritate, ignorata verborum opinione, differre.

9. Orientalium adversus Sirmii formulam decreta cur hic relata. Et quidem rectum ac conveniens existimo, ut ante quam de verborum suspicionibus ac dissensionibus ineo sermonem, ea quæ ab Orientalibus episcopis adversùm conscriptam apud Sirmium hæresim dicta et constituta sint, verbis quam possim absolutissimis demonstrem: non quod non ab aliis planissime 464 omnia edita sint; sed quod (g) ex græco in latinum ad verbum expressa translatio affert plcrumque obscuritatem, dum custodita verborum collatio eamdem absolutionem non potest ad intelligentiæ simplicitatem conservare.

10. Sirmii formula quid tentatum. Meministis namque in ea ipsa scripta proxime apud Sirmium blasphemia id tentatum ac laboratum fuisse, uti dum Pater unus et solus omnium Deus prædicatur, Deus esse Filius negaretur : et dum de homousio ac de homæusio taceri decernitur, id decretum esse, ut aut ex nihilo ut creatura, aut ex alia essentia ut consequentia creaturarum, et non ex Deo Patre Deus Filius natus confirmaretur. Tum porro in eo, quod honore, dignitate, claritate, majestate Pater major diceretur, id esse quæsitum, ut Filius his omnibus, quibus Pater major est, indigeret. Postremo dum iguorabilis nativitas ejus asseritur, per hoc ignorantiæ decretum, nescire quod ex Deo sit juberemur: perinde quasi juberi decernique possit, ut quis aut quod ignoraturus sit sciat, aut quod scierit ignoret.

(e) Abest in a mss. Solus Hilarius meminit Ancyram, post Nicomedic cladem, congregandæ synodo fuisse designatam. Non repugnat tamen Sozonieous, b. IV, c. 16, ubi refert varia a diversis loca ad hoc fuisse proposita. Neque alienum erat ab ingenio Basilii, cui hujus rei cura demandala erat, ut ipse civitatem cui præerat eligeret. Illud quoque singulare est quod ait, aliquos dumtaxat e singulis provinciis Ariminum et Ancyram esse venturos. Sozomenus enim etsi memorat, lib. iv, c. 1, episcopos e qualibet gente selectos Nicomediam accersitos fuisse, ut vice omnium provinciæ suæ episcoporum in concilio residerent, el judicio interessent: ibidem tamen testis est Imperatorem, ubi mutandom concilii locum rescivit, mandasse ut non jam ex singulis provinciis singuli, sed omnes quotquot valerent convocarentur.

(/) Aliquot mss. catholice.

(g) Baronius ad an. 357, n. 11, falso existimat, hæc ad blasphemam Sirmiensis fidei professionem referenda esse: atque inde perperam concludit, n. 13, Hilarium in germanam prædicta confessionis editionem,quæ latine conscripta fuit, nequaquam incidisse, sed in græcam. Quis enim non videt, hæc de iis dicta esse quæ Orientales Ancyræ constituerint? Sed magis stupendum, quomodo ex hoc loco decipi potuě rint Erasmus, Scultetus atque Gillotius, ut totum hoc opus a Græcis editum, et ab Hilario latine dumtaxat donatum putaverint. Hic mirari subit antiquorum in transferendis e græco in latinum scriptis religionem. Vix enim, uti præmonuimus, magis ad verbum exprimi queant sequentes Hilarii versiones.

Ipsam autem ex solido impiissimæ blasphemia pes- A debere prædicari; quia ipse Dominus dixit: 1bo ad tem invitus licet subdidi, ut (a) responsionum, quæ e diverso ab Orientalibus positæ sunt, absolutius et virtus et ratio nosceretur, quibus (b) studii fuit, ut secundum intelligentiæ suæ sensum omnibus hæreticorum artibus contrairent.

patrem meum et ad patrem vestrum, ad Deum meum et ad Deum vestrum (Joan. xx, 17). Ideo omnium Deus (g) unus est, sicut Apostolus docuit. An Judæorum Deus tantum ? nonne et gentium? Imo et gentium. Quoniam quidem unus Deus, qui (h) justificat circumcisionem ex fide, et præputium per fidem (Rom. 111, 29, 30). Sed et cætera convenerunt, nec ullam habere potuerunt discrepantiam. Quod vero (i) quosdam aut multos movebat de substantia, quæ græce usia appellatur, id est (ut expressius intelligatur ), homousion, (j) aut quod dicitur homœusion, nullam omnino fieri oportere mentionem; nec quemquam prædicare (k) ea de causa et ratione quod nec in divinis Scripturis contineatur, et quod super hominis scientiam sit, nec quisquam possit nativitatem Filii B enarrare, de quo Scriptum est, Generationem ejus quis enarrabit ( Esai. Lui, 8 ) ? Scire autem manifestum est solum Patrem quomodo genuerit filium suum,

C

sentiæ ac substantiæ necessaria est; cognoscendum est quid significet essentia, ne de rebus locuturi, rem verborum nesciamus. Essentia est res quæ est, vel (f) ex quibus est, et quæ in eo quod maneat subsistit. Dici autem essentia, et natura, et genus, et substantia uniuscujusque rei poterit. Proprie autem essentia idcirco (g) est dicta, quia semper est. Que idcirco etiam substantia est, quia res quæ est, 467 necesse est subsistat in sese; quidquid autem subsistit, sine dubio in genere vel natura vel substantia mancat. Cum ergo essentiam dicimus significare naturam vel genus vel substantiam, intelligimus ejus rei quæ in his omnibus semper esse subsistat. Nunc igitur præscriptas ab Orientalibus fidei defini

et Filium quomodo genitus sit a Patre. Nulla ambi- A condiderunt. Sed quia frequens nobis nuncupatio esguitas est, majorem esse Patrem. Nulli potest dubium esse, Patrem honore, dignitate, (a) claritate, majestate, et ipso nomine patris majorem esse Filio, ipso testante, Quime misit, major me est (Joan. xiv, 28). Et hoc catholicum esse, nemo ignorat, duas personas esse Patris et Filii, majorem 466 Patrem, Filium (b) subjectum cum omnibus his quæ ipsi Pater subjecit. Patrem initium non habere, invisibilem esse, immortalem esse, (c) impassibilem esse. FiJium autem natum esse ex Patre, Deum ex Deo, lumen ex lumine. Cujus Filii generationem ut ante dictum est, neminem scire nisi Patrem suum. Ipsum autem Filium Dei Dominum et Deum nostrum, sicuti legitur, carnem vel corpus, id est, hominem suscepisse ex utero virginis Marix, sicut Angelus prædi- B tiones (h) recenseamus. cavit (Luc. 1, 31). Ut autem Scripturæ omnes docent, et præcipue ipse magister gentium Apostolus, hominem suscepisse de Maria Virgine, per quem compassus est. Illa autem (d) clausula est totius fidei et illa confirmatio, quod Trinitas semper servanda est, sicut legimus in Evangelio: Ite et baptizate omnes gentes in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti (Matth. xxvi, 19). Integer, perfectus numerus Trinitatis est. (e) Paracletus autem Spiritus per Filium est; qui missus venit juxta promissum, ut Apostolos et omnes credentes instrueret, doceret, sanctificaret. 12. Essentia et substantia quid. Ancyrana Synodus ann. 358. Filius ut imago non solo nomine alius a Patre. His itaque tot et tantis impietatis professionibus editis, has rursum e contrario Orientales epi- C scopi in unum congregati sententiarum definitiones

(a) Hoc ipsum totidem verbis exprimit Phoebadius. At hæ duæ voces claritate, majestate, una græca 0ɛóTT apud Athanas. et Socrat. redduntur.

(b) Apud Athanas. subjectum Patri Filium, quomodo legisse videtur et Phœbadius.

(c) Prudenter in hæc Phoebadius: Hæc ideo proponunt, ut contraria his Filio adscribant . . . qui si inilium habere probatur, merito mortalis, merito passibilis credetur. Primam hæreticorum confessionem simili arte contextam advertit ac monuit noster Hilarius lib. iv et vi de Trin. Maxime vero laudato Phobadio displicent subjecta inferius verba per quem compassus est: quasi scil. duo fuerint patientes, homo assumptus, et assumens Filius. Unde Athanasius, lib. de salutari Adventu J. C. pag. 643, eos cum Arianis blasphemare incusat, qui Deum per carnem passum esse et resurrexisse dicunt; cum Scriptura do- D ceal, per Deum in carne ejus passionem contigisse, non Deum per carnem passum esse.

(d) In vulgatis, clavis. Rectius in mss. clausula, id est, summa: quod græce versum est xɛpalačov.

(e) In mss. constanter Paraclitus, aut Paraclytus. (f) Supple, res corum. Hoc altero orationis membro explicatur essentia genita, sicut superiori non nata.

(g) Non aliam præstat Phœbadius substantia notionem: Substantia enim, inquit, dicitur id quod semper ex sese est, hoc est; quod propria intra sevirtute subsistit: quæ vis uni et soli Deo competit. Vocis utriusque distincta ratio explicatur Fragmento n, n. 32.

(h) Quas scil. Ancyræ an. 558, paulo ante diem Pascha congregati conscripserunt ad comprimendam Anomœorum impietatem. Eudoxius enim cum audisset quid Sirmii egissent Ursacius, Valens ac soPATROL. X.

I. Si quis audiens imaginem esse Filium Dei invisibilis, idem dicat esse imaginem Dei, quod et Deum invisibilem: quasi non confitens vere filium, anathema sit (i). ›

13. Item alius est, ut accipiens a Patre vitam. Exclusa est assertio volentium nominibus tantum Patrem et Filium prædicare; cum quando imago omnis, ejus ad quem coimaginetur species indifferens sit. Neque enim ipse sibi quisquam imago est; sed eum, cujus imago est, necesse est ut imago demonstret. Imago itaque est rei ad rem coæquandæ imaginata et indiscreta similitudo. Est ergo Pater, est et Filius quia imago Patris est Filius; et qui imago est, (j) ut rei imago sit, speciem necesse est et naturam et essentiam, secundum quod imago est, in se habeat auctoris.

cii, multum inde eis gratulatus, ipse etiam Aetii hæresim, quantum poterat, promovere studuit. Qua de re, qui ecclesiæ dedicandæ gratia Ancyram convenerant, Georgii Laodiceni litteris admoniti, quotquot commode potuerunt convocare, sibi adjunxerunt, ut Eudoxii conatus retunderent. Basilius epist. LXXIV, Concilii hujus meminit, vocatque voyov: quæ vox non, ut putat vir alias eruditus, colloquium sonat, sed conventum, nimirum a σvλkéy convoco. Gesta illius narrat Sozomenus lib. IV, c. 13. Consulendus ea de re Epiphanius, hær. LXXIII, n. 2, etc. Qui quidem ibi, num. 10 et 11, synodi hujus decreta plura refert quam noster Hilarius: quia videlicet ea recenset quæ Ancyræ sunt edita, Hilarius vero, uti ex nota sequenti palam fiet, quæ a synodi legatis Sirmium delata et publicata.

(i) Proxime post anathema sit, apud Bad., Er., Mir. et in pervetusto ms. S. Petri Vatic. sub uno eodemque contextu sequitur: Expositiones omnes, si quid habent criminis, intra se habent ; cæterum non habere in publica facie existimantur. Sed quia scirem ea sola Sirmium esse delata. Ilac altera nota apologetica declarat Hilarius, nullas definitionum earum, quas solas ab Ancyrane synodi legatis Sirmium esse delatas sciret, in publica facie et secundum verborum sonos, quidquam habere quod reprehendendum videatur, quamvis fraudem sub speciosis verbis latentem non neget. Quæ nota male quidem in prædictis libris locum in textu obtinuit: sed tamen non sine injuria a Lipsio prorsus suppressa fuit. Cum autem æque respiciat omnes Ancyranas definitiones inferius relatas; primæ huic non postponi debuit, sed potius anteponi. Magis etiam placeret eas solas... delatas. (j) Editi, ut vere imago sit. Expressius mss., ut rei 16