w Obserwatoryum Astronomiczném Warszawskiém. poziom morza, jego szerokość geogr. 52°13'5", długość w czasie na wschód względem południka paryzkiego. 187 średnia dzienna Wilgotność 6 10 4 6 godz. rano godz. rano godz. wiecz. godz. wiecz, god.rano|god.rano|godz. w.lgodz. w. 10 10 4 10 Średnia wysokość barometru miesięczna o godz. 4 wiecz. podczas pierwszej kwadry Średnia wysokość barometru jest większa o od stanu normalnego z 36 lat poprzedzających Średnia temperatura sierpnia wynosi i ta jest mniejsza o + 11.70 9.36 " " +180.02 C. od stanu normalnego z 36 lat poprzedzających + Największe ciepło było d. 3 o g. 4 w. " Największa zmiana dzienna temperatury d. 3—4 o g. 4 w. w czasie pierwszej kwadry Termometrograf wskazał: Maximum: + 32°.5 C. " " 26.0 R. d. 3 po połud. Minimum: +5°.6 = + 4.5 d. 26 w nocy. Średnia wilgotność powietrza miesięczna jest 68.5 biorąc 100 za zupełne nasycenie atmosfery parą wodną, albo co do ciężaru 10.53 gramów na jednym metrze sześciennym powietrza; wilgotność ta jest o 2 setne mniejsza od normalnej (70.5). Ilość wody spadłéj z deszczu co do wysokości wynosi: 19.3 mil. czyli 8.55 lin. par.; mniej o 55.1 mil. czyli 22.41 lin. par. od ilości wody jaka zwykle u nas w sierpniu spada (74.4 mil. czyli 30.96 lin. par.). Srednie natężenie elektryczności jest 24.2 stopni; największe natężenie siły elektrycznej dochodziło 38 stop. dnia 1; i 36 stopni d. 5 i 25. Dni pogodnych było 9, napółpogodnych 18, pochmurnych 4. Dni deszczu 7 (d. 3, 7, 8, 9, 10, 11, 17). mgły 5 (d. 1, 10, 14, 27, 31). błyskawic i grzmotów 2 (d. 17, 22). błyskawic bez grzmotów 3 (d. 18, 22, 25). Wiatrów mocnych 3 (1 Z., 2 PnZ.). Wiatr panujący Północno-Zachodní i Zachodni. Sierpień r. b. był pogodny, ciepły i nader suchy; pod względem temperatury zbliżał się do stanu normalnego. Największe ciepło wynosiło 26 stop. R. d. 3 po południu. Sześć dni: 2, 3, 8, 9, 22, 23 były gorące, przeciwnie ostatnie siedm chłodne. Pod względem stanu nieba miesiąc ten był pogodniejszy niż zwykle; albowiem w stanie normalnym, stosunek dni pogodnych do napół pogodnych i pochmurnych jest jak: 7,4:12,8:10,9; w r. b. stosunek tychże dni jest jak: 9:18:4. Stan powietrza był nader suchy, przez dwadzieścia dni ostatnie ciągła susza panowała; ilość wody spadłéj z deszczu w pięciu dniach od d. 7 do 12 wynosi tylko 8,55 lin. par. to jest prawie czwartą część wody jaka średnio u nas w sierpniu spada. Liczba plam na słońcu od d. 1 do 6 powiększała się i dochodziła od trzech do sześciu gromad od d. 18 do 22 były widzialne tylko trzy gromady i jedna plama pojedyncza. Duia 17 o godz. 31⁄2 po południu, w stronie wschodniej nieba, jaśniała podwójna tęcza. Dnia 26 około godz. 10 rano, świetne koło otaczało słońce. Z powodu panującej suszy stan wody na Wiśle był nizki. Średnia wysokość wody na rzece Wiśle Wysokość wody największa dochodziła d. 18.. stóp 2 cali 6.1 n.m. polsk. stóp 1 3* stóp 6 10 W tym miesiącu podobnie jak w poprzednich, przesyłano telegrafem elektrycznym do St. Petersburga, postrzeżenia meteorologiczne czynione w Obserwatoryum Astronomiczném Warszawskiem, co dzień o godzinie 8 rano. UWAGA. W kolumnie wiatrów, liczby położone przy głoskach Z., Pd., Pn., W. i t. d. oznaczają moc albo siłę wiatru; i tak np. Z1 znaczy wiatr zachodni sła by, Z2 wiatr mierny, Z3 wiatr mocny, Z4 wicher gwałtowny. ELŻBIETA KSIĘŻNICZKA OSTROGSKA (*). Opracowanie historyczne Ad. N. Nakęskiego, z przypisami Wy ysoki ród i bogate mienie, nieraz może się stać przyczyną smutnego losu dziewicy; daje nam tego przykład ży cie Elżbiety, księżniczki Ostrogskiéj, najbogatszéj swego czasu dziedziczki w krajach dawnéj Polski za panowania Zygmunta Augusta. Miasto Ostróg z zamkiem dziś w ruinach, było niegdyś siedzibą posiadaczy obszernych włości, możnego ro du książąt Ostrogskich, z których książe Daniel, synowiec Daniela, króla halickiego, pierwszy począł się pisać księciem z Ostroga. Najsławniejszym z tego rodu był Konstanty, hetman polny litewski, jeden z najzasłużeńszych wodzów w dziejach polskich, o którym legat papieski w liście do Rzymu napisał: „że jest cnotliwy jak Numa a mężny jak Romulus; że był zwycięzcą w trzydziestu trzech bitwach, szkoda tylko, że kacerz!" (zmarł 1533 r.). Sława wielkiego wojownika przeszła na dwóch jego synów Eliasza Bazylego Konstantego. (*) Rzecz tę wzięliśmy z artykulu K. Wł. Zapa, professora historyi i geografii przy szkole realnej czeskiej w Pradze, czytanego na posiedzeniu sekcyi historycznej królewsko-czeskiego Towarzystwa Nauk, a za. mieszczonego w Czasopiśmie Muzeum Czeskiego za rok 1852 i tu podajemy z uwagi, że zawiéra nieznane nam dokumenta czeskie i na nich oparty ustęp o śmierci Dymitra Sanguszki i o pobycie w Czechach, wyslanych za nim w pogoń; skróciwszy o tyle, aby nie przerwać wątku opowiadania, początek części pierwszej i całą drugą, jako napisane na podstawie źródeł polskich. Tom IV. Listopad 1862. 25* Eliasz (Ilia) chętnie był widziany na dworze królewskim, a gdy się oświadczył o rękę Beaty Kościeleckiej, wychowywanej w domu królewskim jak własne dziecko, ochotnie oddano mu ją za żonę i wspaniałe wyprawiono gody z turniejami, w których dał dowód swéj dzielności, potykając się na ostre między innemi z samym królewiczem Zygmuntem Augustem, naówczas już koronowanym na króla następcą tronu. Zdaje się, że wtenczasto książe Eliasz przyjął wyznanie rzymsko-katolickie (1). Owocem tego związku była jedyna córka Elżbieta czyli Halszka, jak ją w owym czasie nazywano (2). Książe Eliasz przeżył ojca tylko o lat sześć, a w pożyciu małżeńskiém, ile się zdaje z winy małżonki, nie zupełnie był szczęśliwym. Na łożu śmiertelném rzekł był do płaczącej Elżbiety: „Miła córko! miasto mnie własnego ojca, danego od Boga, ojca króla Jego Mości będziesz miała" (3). Wyrzekłszy te słowa zapłakał i skonał (1539 r.) (4). Król zatém Zygmunt August, który właśnie tylko co wstąpił był na tron, stosownie do życzenia umierającego Eliasza był głównym opiekunem Elżbiety; innemi oprócz matki byli najbliżsi krewni i przyjaciele nieboszczyka. Po upływie jakoś niedługiego czasu, zamek ostrogski zaczęli nawiedzać swatowie, ze wszystkich stron zbiegała (1) Ks. Ilia był wyznania wschodniego, jak jego przodkowie i w tém wyznaniu dowodu nie ma w znanych dotąd źródłach, aby umarł, jak świadczy testament jego z d. 16 sierpnia 1539. Ob. Metr. Lit. 208, f. 233. (Przyp. A. P.) (2) Paprocki mylnie ją zowie Katarzyną, a Niesiecki niekiedy Heleną, w inném zaś miejscu dobrze Elżbietą. (3) Łukasz Górnicki. Dzieje w koronie polskiej w mowie Stanisława Czarnkowskiego za H. Beatą na sądach w Knyszynie. (Przyp. A. P.) (4) Niepodobna pogodzić to podanie z faktami, na które mamy dowody autentyczne: Ks. Ilia ożenił się z Beatą Kościelecką w Krakowie, nazajutrz po zaślubieniu córki Zygmunta I Izabelli, Januszowi królowi węgierskiemu (wedle szczegółowego świadectwa samegoż Górnickiego ); co miało miejsce 2 lutego 1539 roku, książę Ilia zaś umarł we wtorek po Wniebowzięciu N. Panny, to jest po 15 sierpnia tegoż roku 1539; jak dowodzi oryginalny dekret kompromissarski działu dóbr ojczystych pomiędzy ks. Beatą Ostrogską a szwagrem jej ks. Wasylem, z dnia 20 grodnia 1541 warchiwum ordynacyi Ostrogskich, dziś ks. Lubomirskich w Du się młodzież z prośbą o rękę Elżbiety. Między niemi był także książe Dymitr Sanguszko, ku któremu, jak się zdaje, skłaniało się serce księżniczki. Cała trudność leżała tylko w pozyskaniu przyzwolenia matki Elżbiety. Tymczasem księżna Beata Ostrogska nie rada była z rąk swych wypuścić ogromne dziedzictwo córki, tém więcej, że zamyślała o własném zamążpójściu. Polegając więc na wpływie i znaczeniu, jakie posiadała u dworu królewskiego a głównie u królowej matki, dobrze nam znanéj Bony, której była wychowanką, postanowiła sobie sama wyłącznie stanowić o przyszłości Elżbiety, i dla tego ilekroć chciała komuś proszącemu o rękę córki odmówić, zasłaniała się wolą króla, jako głównego opiekuna, jedynie tylko mogącego udzielić przyzwolenie. Książe Dymitr Lubartowicz Sanguszko, z którym mało kto w całej Polsce i Litwie mógł się równać, według ówczesnych pojęć był najstosowniejszym oblubieńcem dla księżniczki Ostrogskiej. Jak Ostrogscy od książąt ruskich, tak pochodził Dymitr Sanguszko od panujących książąt litewskich; Sanguszkowie bowiem, pierwotnie zwani Sienguszkowie, wywodzą się wprost od księcia Lubarta Giedyminowicza, a Jędrzej Lubartowicz Sanguszko, książe koszyrski, starosta łucki, był walecznym wojownikiem i miał za żonę córkę księcia Konstantego Ostrogskiego. (W r. 1547 żył jeszcze). Dymitr Sanguszko był drugim synem bratanka Jẹdrzeja Sanguszki, także Jędrzeja, marszałka wołyńskiego, i Anny Despotówny, córki hospodara wołoskiego (1). Ksią bnie. Ks. Ilia nie żył więc spełna 7 miesięcy w małżeństwie, a córka jego (1) Dymitr był synem ks. Teodora Andrejewicza Sanguszki i zapewnie tego marszałka ziemi wołyńskiej, którego ks. Ilia Ostrogski w testa |