Obrazy na stronie
PDF
ePub

i grzywnami; z wiekiem XVIII karą na ciele, która stała

keine Hoff-Dienste oder Frohnen hat, wäre ein Vogel ohne Flügel; ein Fuhrman ohne Pferde. Wer alles Feld durch Mieth-Leute bauen wolle der schöpfe Wasser mit einem Sieb". quoniam fructus absumuntur operiarum mercede... ubi non existit operarum determinatio, domino licitum sit, hominibus praesertim propriis atque rusticis alias, quam antea consuetus, imperare. Etenim indefinitum exigendi potestatem... liberos suos invitis dominis aliis elocare prohibentur... defuncto adscriptitio dominus in signum potestatis herilis aliquid ex eis bonis decerpit, şi sobolem relinquat, aut omnia sibi tribuit bona, si sine suis heredibus decesserit. Extra territorio Ulmense plerumque de mortuo marito optimus equus una cum veste pretiosiori: femina fato functa optima vacca et vestis, una cum cacabo, et decem nummis de bonuis repraesentari debent... w Osnabrückim połowa dóbr ruchomych po zmarłym do dziedzica należy. W Pomeranii (Arnd. Versuch einer Geschichte der Leibeigenschaft in Pommern u. Rügen 1803) mieszkania chłopów tak się opisują.... bei andern wohnen sie, wie die Schweine, in elenden und schmutzigen Löchern, und sind auch oft noch wie die Schweine auf einander gepackt. Względem zbiegłych prawo nakazywało... ihre Namen und Geburtsort offenbar an der Kak, oder Galgen schlagen zu lassen, und sie dadurch, es seien Manns oder Weibspersonen, unehrlich zu machen, ihnen auch künftig, wann sie wieder, ertappet werden, durch den Scharfrichter ein Brandmal auf die Backen brennen zu lassen... Względem powinności.... Der Vollbauer (z 32 morgów) dient gewöhnlich die ganze Woche mit 3 Pferde und 2 Menschen.... Sobald aber die Aerndte angeht, schickt er an vielen Orten noch eine Magd... Na południu, w Węgrzech, w wieku XVI, po powstaniach rustykalnych: Nihil enim praeter nudum corpus, illudque diris afflictum verberibus, miserae plebi reliquintur, powiada urzędowy współczesny akt; w innym wyznaje się, że jeżeli wstrzymano surowe postępowanie, to tylko... ne omnis Rusticitas (sine qua Nobilitas parum valet) deleatur. Lecz następnie stan włościan poprawił się, pomimo prawa 1548 roku, wzbraniającego swobodnego wychodzenia ludzi, swobodni pod imieniem Taxalistów przechowali się aż do wieku XVIII. Dla odsądzenia spraw pomiędzy chłopami a dziedzicami, w każdym gespannie był Sąd (Sedria) z 12 szlachciców i t. d. (Des Ungrischen Bauers etc. Zustand von J. N. Preyer. Pesth. 1838). Na północ od nas, w prowincyach Nadbaltyckich, podług wniosków przez jenerał-gubernatora do szlachty uczynionych w r. 1764 (Geschichte der Sklaverey und charakter der Bauern in Lief und Esthland. 1786) trzy główne rodzaje. uciemiężenia chłopów dręczą: pierwszy niepewność prawa używalności... Der Bauer ist nicht nur in dem Besiz seines Landes, und derer von ihm erbauten Kathen, so unsicher als der Vogel auf dem. Dache, sondern auch in Ansehung seines geringen mobiliar-Vermögens. noch unsicherer. Findet der Herr was bei ihm, so ihm gefällt, es sey Pferd, Vieh, Fasel oder sonst was, so wird es entweder für einen selbst

się powszechną i w innych policyjnych wykroczeniach.

(Dalszy ciąg nastąpi).

beliebigen geringen Preiss, oder ganz umsonst, genommen; drugi, nieokreślenie powinności, których zwiększenie jest zupełnie od dziedzica zależne, szczególnie powóz; trzecie, nadużywanie kar... Dieser ist so enorm, dass das Geschrey davon zu meinem empfindlichen Kummer, bis an den Thron gedrungen. Die Kleinste Vergehungen werden mit 10 Paar Ruthen geahndet, mit welchen nicht nach der gesezlichen Vorschrift, mit jedem Paar dreymal, sondern so lange gehauen wird, als ein Stumpf der Ruthen übrig ist, und bis Hut und Fleisch herunterfallen. Die Bauren werden Wochen und Monate lang, und öfters in der grössesten Kälte, in den Kleeten, in Eisen und Klözzen auf Wasser und Brod gehalten... Na wschodzie od nas rozwinął się zupełnie podobny stan rzeczy: patrz Bielaiew. Krestianie na Rusi. Moskwa. 1859. Przytwierdzenie nastąpiło w skutek Ukazu wydanego koło r. 1592 lub 1593. Ukaz r. 1603 pozwala wyjście iednego lub dwóch chłopów; r. 1640 dla poszukiwania zbiegłych chłopów w mieysce 5-letniego czasokresu naznaczono dziesięcio i piętnasto letni. Powody przyprowadzające do przytwierdzenia były finansowe... ciel prikrieplenia krestian k' zemlie hławnym obrazom sostojała w tom, cztoby pry sborie podatiey nielzia było pokazywał żiłych ziemiel pustymi... było czysto finansowoiu mieroiu. Ułożenie r. 1649 postanowiło zwracać zbiegłych chłopów,,bezsroczno"; Ułożenie uczyniło przytwierdzenie bezwzględném... teper krestianin,. uże potierał vsie zakonnyje sposoby ostavliat odnu ziemliu i posielitsa na druguiu.. jednocześnie rozwijały się ograniczenia co do prawa prywatnego i juryzdykcya patrymonialna... wr 1704 jeden dziedzic w instrukcyi do zarządu dóbr pisze... torhowych liudey ni z kakim towarom ni chlebom w wotczinu naszu nie puszczat.. a krestianom naszim ukazat, cztob wina i tabaku nie pokupali, a iestli kto w tom iawitsia bit batogi nieszczadno, da imat po rubliu pieni s czełowieka; Ukaz względem pogłównego z r. 1719... zaczislił krestian w odin razriad... a posiemu krestianie i bobyli sravnialis z zadwornymi i diełowymi liudmi, s kabalnymi i polnymi chołopiami... chłopów sprzedawano bez osiadłosci... kto pochoczet kupit, kak skotow... powiada Ukaz r. 1721: zwyczaju tego nie mogąc znieść, uczy. niono zastrzeżenie:,,tochotiaby po nuždie prodavali nie to semiami a nie w roźń... W r. 1724, Pososzków, dziwne zjawisko wśród ciemnych tych czasów, powiada:,,Pomieszcziki na krestian swoich nalagaiut bremena nieudobonosimaja... i mnohie dworianie hovoriat: krestianinu nie davay obrosti, no strigi jako ovcu do goła (Przypomina przysłowie znane w wschodnich Niemczech: Rustica gens, est optima flens et pessima ridens. Ernestus Fuchs, De agris desertis. Francofurti ad Viadrum. 1671). W instrukcyi przez znamienitego Wołyńskiego wydanej, z nieco późniejszego czasu zabroniono, ażeby chłopi nie wyjeżdżali na targ bez pozwolenia i dozoru dziesiątnika...

Tom II. Kwiecień 1862.

6

zastrzega także brać... s krestiańskich swadieb po 3 ałtyna po dwie diengi swadby, da s wywodnych z votezin wdow i diewok po 4 altyna; (Weber: Das Veränderte Russland. 1738.. heirathet ein Bauer aus einem andern Dorffe, muss er vor die Erlaubniss vier bis vünf Rubel, vor ein Weib, aus seine Dorffe, aber nur vier pfennige erlegen). Ukazem r. 1729,,volnym hulajuszczym liudiam", (odpowiadające naszim „pochożim" w Litwie) dano do wyboru albo wejść do wojska, albo zapisać się za przytwierdzonego lub być zesłanym na Sybir; ten ukaz zniósł zupełnie klassę ludzi swobodnych. Ukazem r. 1730 chłopom zabroniono kupować lub posiadać dobra nieruchome, a innym kamerkollegii rozporządzeniem z r. 1731 odebrano prawo wchodzić z Skarbem w umowy o dostawy i dzierżawy podatków niestałych. Ukaz r. 1732 pozwala dziedzicom przesiedlać chłopów z miejsca na miejsce. Ukazem r. 1742 zabroniono chłopom podawać zażalenia na dziedziców. (Odpowiada to nieodwołalności juryzdykcyi patrymonialnej).... kotoryje podawali czelobitnyje niemałym sobraniem tie biti knutom (Uzasnyj wiek! uzasnyie serdca, dźwięcznym wierszem zapiętnował te czasy poeta Puszkin) i iz nich puszczie k tomu zawodcziki soslany w Sibir... wieczno; a katorye czelobitnyja podavali poroźń tie vmiesto knuta bity pletmi, a proczie batogi... Ukazem r. 1760), właścicieli ziemscy... poluczili jeszcze ważniejsze pravo ssylat nieugodnych dworowych liudey i krestian w Sibir... Pomieszczik torbował imi kak towarom, prodawał w rekruty.. (Ukaz 1712 r. maja 12, postanowil... rekrut kleimit na rukach. Leszkow. Imuszcz. i licznyja prawa po Ukazam Petra Velikoho. 1862). Ukazem r. 1726 na zarobki zabroniono chodzić bez dozwolenia dziedzica... Pamiętnik ekonomiczny Tatiszczewa z r. 1742 (Coś podobnego dziełku Gostomskiego z w. XVI, ale w przepisach pojedyńczych daleko surowszy) daje kilka szczegółów o stanie chłopów. Dla winnych ljudey imiet tiurmu... krestianin niedołżen prodavat chlieb, skot i ptic lisznich kromie swoiey dierewni... a kto bez wiedoma prodast ili w robotie lieniw budiet tiech sožat w tiurmu i nie dawat chieba dwoje ilie troje sutok, krestian, w czużuju derewniu w batraki i posłuhi nie puskat.... diewok na wywod nie dawat, pod zestokim nakazaném... Bielajew oceniaiąc rozporządzenia Tatiszczeva powiada:,,Krestianin w hłazach Tatiszczeva tože samoje, szto rab w hłazach drevniaha Rimlianina... daley powiada: w prodolżenie wsieho carstwowania Ekatieriny II kriepostnyje liudi sczitalis kakim to oborotnym kapitalom: ich pokupali. prodavali i darili.... w Małorossyi jest predanie, poslie wwedenia Ekaterinoju krepostnoho prawa, dochodiło do toho, czto kriepostnych liudey dlia prodaži, vmiestie z baranami i drugimi domasznimi ziwotnymi wywodili na jarmarki....."

[ocr errors]

WYPRAWA GARIBALDEGO DO SYCYLII.

WSPOMNIENIA OSOBISTYCH WRAŻEŃ,

SPISANE PRZEZ

Maksyma Du Campa.

Dokończenie).

NEAPOL I BITWA NAD WULTURNĄ.

I.

Trzykroć sto tysięcy poliszynelów ukąszonych przez tarantulę i tańczących razem sarabande, mniej czyniłoby hałasu i wrzawy, jak poczciwy ludek neapolitański w chwili wejścia do stolicy naszych ochotników. Różnobarwna i krzycząca fala nieustannie na ulicę Toledo napływała; każdy kto mógł znaleźć jaki łachman czerwony, kaftan, szal, albo firankę, odziawszy się w nią, wznosił ręce do góry, wrzeszczał w niebogłosy, całując się, placząc, powiewając chustkami, chorągwiami, na znak powitania uwielbianego dyktatora, który upadając pod brzemieniem trudów i zmęczenia, ogłuszony hałaśliwemi objawami swego wejścia tryumfalnego, pragnął tylko wy tchnienia, błagał o chwilę spoczynku. Głowy najpotężniejsze nawet, zawracały się w tej upajającej atmosferze napełnionéj gwarem wszelkiego rodzaju. Kto żył, biegł na place i ulice; chyba tylko chorzy i kalecy w domach pozostali. Powozom niepodobna się było przez tłumy przecisnąć, zatrzymywały się więc tam, gdzie tłum

ich zatrzymał i natychmiast ciekawsi włazili na konie, budy, koła i hołoble. Dlatego w gorączce entuzyazmu ludu, jeden tylko istniał okrzyk: Niech żyje Italia jedna! a łącząc doń znany giest, każdy wznosił do góry wskazujący prawej ręki palec. Zstąpiwszy z nieba święty January, nie byłby lepiej od Garibaldego przyjętym, gdyby mu przyszła kiedy ochota odbyć wjazd uroczysty do Neapolu.

Skoro który z Garibaldczyków ogorzały od słońca, wlokący się w podartém obuwiu a odziany w czerwoną koszulę, ukazał się gdzie na ulicy, otaczano go dokoła; kobiety wydzierając go sobie tak zawzięcie ściskały i całowały, że nieboraczysko krzyczał nieraz co miał siły! Czasami tłum ten bez widocznego powodu, jak gdyby porwany jakiémś wewnętrzném natchnieniem, biegł w jednym kierunku i zatrzymywał się w miejscu, gdzie powóz jaki najczęściej próżny się ukazał, śpiewając na zabój hymn na cześć Garibaldego zaimprowizowany. Ledwieśmy się zdołali wyrwać z tych owacyj na każdym kroku nas zatrzymujących; zmęczony okropnie uściskami, pocałunkami i odgłosami wiwatów, od których głowa pękała, pobiegłem czémprędzej zrzucić z siebie tę nieszczęśliwą czerwoną koszulę i przebrać się w odzienie uwalniające mnie przecie od tych nieustannych uścisków.

Dnia 6 września, około siódméj godziny wieczorem, król Franciszek II udał się do Gaety; nazajutrz rano Garibaldi w Salernie przyjmował deputacyą miasta Neapolu, a o w pół do pierwszej w towarzystwie kilkunastu oficerów, nadzwyczajnym pociągiem kolei żelaznéj przybył do stolicy, gdzie na przyjęcie jego gwardya narodowa oczekiwała. Stanąwszy kwaterą w ofiarowanym mu ogromnym pałacu Angri, leżącym przy końcu ulicy Toledo, wierny swemu zwyczajowi, nie dbając o wspaniałe i okazałe komnaty, wybrał sobie na mieszkanie mały, więcej niż skromny na poddaszu pokoik, resztę zaś apartamentów oddał na potrzeby swojego sztabu. Dla tego człowieka, przywykłego do niezmierzonych przestrzeni morskich i do swobodnego życia pod gołém niebem, przedewszystkiém potrzeba było powietrza i niczém niezakłóconego widoku słońca. Pierwsze swe starania obrócił

« PoprzedniaDalej »