Obrazy na stronie
PDF
ePub

gostwo (1) połączone z kradzieżą, na oberznięcie uszu, połowy nosa i wypalenie szubienicy na czole (2). Za zbiegostwo połączone z uprowadzeniem cudzej żony, ska-. zywano na karę miecza. Za zbiegostwo wypalano na

Consul. Viceadvoc cum Scabin. wprzód zgromadzonych do tey sprawy willanów koniecpolskich... że zabierali wielkie poślady z zbożem, odmierzali zboże z wierzchem etc. Dekret.. wynalazł ich zgubić wprzód wydawszy na tortury, a potém nakazał obwiesić. Quod decretum generosus Dominus Administrator approbavit... paucis post diebus immutavit ex instanc. certarum person. wybiwszi kijmi pro poena włodarza y oddaliwszy a villicacione a gospodarza za rękojemstwem by nie szedł z roley ósadzil.

(1) Akta mieys. Łosick. Działo się w Toporowie dworze JW. Pana Józefa hr. z Tenczyna Ossolińskiego podczaszego Z. Mielnick. 1746 r. przy obliczności wokowanego urzędu m. Losic do sprawy. obwinionego roboczego Macieia Matwieienka poddo ze wsi Chwalatycze... Lentwoyta.. substytuta.. burmistrza, przeszłego burmistrza y dwóch radnych... (Matwieienko) kilka rzeczy u poddanych pokradł, biegał do Włodzimierza.. ale że tenże przyznawszy się do tak wielu kradzieży, a do innych znać się nie chciał... przedto sąd skazał exekuto rowi dać go na tortury do pociągnięcia razy trzech, ale w tym punkcie JW. Państwo używszy kompassyi.. tey męki darowali.. a co większa, że nie iednemu przegrażał ogniem spalić.. uznał. aby podluk prawa był powieszony.. do konfirmacij odsyłamy. Z wyraźney woli JW. Józefa hr. z T. Ossolińskiego Podcz. Z. Mieln. ten Dekret approbuie.

(2) Akta Łosickie. Działo się we dworze Lysowskim JWP. Jana Kuczyńskiego Horążego Z. Mielnickiey Jadowskiego Starosty, 1747 r. Przy obliczności Burgrabiego Grodzkiego Ciechanowskiego, a natenczas ekonoma generalnego dóbr JW. Chorążego, tudzież przy wokowanym urzędzie miasta Losic etc.. przez wnoszoną żałobę Jana Kucharczyka Instygatora do sprawy z obwinionym Beyda w różnych kradzieżach y wyprowadzenie poddanych Pańskich, a mianowicie braci swych.. z całem gospodarstwem.. Jan Beyda zeznał... że Mikołay Brat móy to mi powiedział: Bracie, każą mi się żenić a ia niechcę, bo się albo ułapię albo co sobie zrobię; był tu kiedyś u Oyca naszego nieiakiś Walenty y chwalił no Zmoydź, że tam kray dobry y znioszy się na jedno, ia zabrawszy statki ciesielskie, ktorem miał od Pana za stodołą bratnią... zastołem Mikołaja brata już z saniami gotowemi y stand poiechalismy etc. Dekret.. decyduiąc, ażeby za wyż wyrażone excessa miał uszy oberznięte, szubienicę na czole wypaloną y nos wpoł oberznięty, alias kawolecz nosa przez exekutora... Stanisława y Mikołaja Reydów.. do dworskiey odsyła diiudikacij, w przyszły zaś czas jeżeliby z tych obwinionych... tyle coby warto było wartosci na zł. 8 sposobym niedobrym nabył lub też kondykt do ucieczki miał... każdy podlegać będzie szubienicy.

czole litery; zwyczaj utrzymujący się, pomimo że potępiony był przez duchowieństwo w imieniu religii i ludz kości (1). Za cudzołóstwo winny skazywany był na ścięcie; a kobieta na oszpecenie przez oberznięcie uszu i nosa. Za tego rodzaju przewinienia łagodzono częstokroć wyrok śmierci, a w takim razie mężczyzna. odbiera u pręgierza plag 40, kobieta plag 20 z wywołaniem ze wsi. W innym razie, za nieprawne stosunki, dla parobka kara śmierci, zamieniona na karę 200 kijów (2); kobieta skazana na odebranie 100 miotełek, a mąż na 50 miotełek za nietrzymanie żony w karności. Za stracenie dziecka lamanie kołem (3); za utajenie dziecka kara miecza (4).

(1) Corona Decennii etc. seu Practica ratio agendi in arcano colloquio, Confessoris docti et doctoris cum penitente praesertim rudi authore Jacobo Bartolt S. J. Reimpr. Typ. Coll. Sandomir. 1718. względem tey okoliczności następną podaie naukę: Servi profugi poena nova. Peniten. In servi adscriptitii glebae, aliquoties sine iusta causa profugi fronte iussi artificialis aquae morsu exprimi aliquot initiales literas, signantes nomen meum, et eius conditionem sed id feci sine damno sanitatis et in vim alterius gravioris poenae, dubito an licite? Confessor. Poenam hanc exoticam nec lege vel consuetudine statutam viri docti censent rectae rationi dissonam et per eam hic servus in locis, in quibus post hac versabitur, reddetur infamis, nec poterit propter talem infamiae obicem sibi fuga consulere, etiam in casibus, in quibus fas est servo, a domino fugere ut si sit periculum proximium mortis corporalis vel spiritualis, nisi fugiat.

(2) Akta mieys. Koniecpol. 1687. Decret. Marini Kopytonki consor. Valent. Zając ze wsi Koniecpol. za moechantiae cu Joanne Lawa famulo suo, mieysce kary śmierci plag 200.

(3) Akta mieys. Koniecpol. 1664. Agnieszka Szelongk ze wsi Garnka decollata.. dziecko straciła... skazana na śmierć kołem przebić... na przyczynę zacznych ludzi Administrator Imieniem dziedzica na gardle mieczem odmienił. Quod non secus factum est.

[ocr errors]

(4) Arch. Sieniaws. Działo się we wsi Radrużu d. 17, 1719 r. Zjechawszy za ordynansem JP. Józefa Nowosielskiego Dobr JO. Pana naszego Jeneralnego Ekonoma do wsi JKM. Radruza na rozsądzenie kryminalney sprawy o stracenie dziecięcia przez Marinkę córkę Badzałowę, ktora spłodziła z Leskiem Olezamkiem, którego to ordynansu tu forma:,,Przykazuię urzędowi Potelickiemu, aby za odebraniem tego ordynansu osądził tych więźniów, którzy siedzą w Razdrużu według Boga y słuszności co y powtórnie przykazuię". Dat w Oleszycach d. 14 Apr. 1719 r. Józef Nowosielski.. skazuie dać Lesce plag 60, a że ma żonę, do Skarbu grzywien 30, do kościoła Potelickiego 15, do cerkwi 15; a ją że wypadałoby według Saxonu żywą w ziemię

Za zabójstwo odjęcie ręki i ucięcie głowy, za podpalenie kara miecza; za nieumyślne przez nieostrożność spalenie lasu kara szubienicy, a wsiom z których byli winni, przy sądzano po 200 grzywien kary (1). W innéj sprawie o zapalenie lasu, człowiek, który węgle palił, otrzymuje plag 120, wieś najbliższa, że nie biegła na ratunek, płaci 60 talarów kary; gospodarzy którym grzywny odpuszczono, na 50 plag skazano. Za czarodziejstwo osądzano na spalenie, za pobicie podstarościego winowajca skazywany był na 40 plag i robotę przez miesiąc w kajdanach koło grobli (2). Za opór władzy patrymonialnej odsyła

zakopać, a że,,będąc karana rózgami dla przyznania tedy nie zeznała, żeby było dziecko żywe urodzone, ale nie żywe, że to niepodobno; za te tedy akcye ma mistrzowi Belzskiemu za dziś tydzień oddana, która żeby ścięta na gruncie była, osądziliśmy. Jednak do Approbatey ten dekret posyłam. Jendrzey Lubaczowski Lentwoyt. Piotr Woronicz burmistrz. Jan Lazarowicz burmistrz. Jan Kolenda Rayca. Andruszko Hrymowski woyt natenczas Razdruski. Roman Borczuk. Jakim Hryn. Hrynko Kuszła. Fedko Holan. Synko Goy. Hrynko kowal, przysiężni Razdruzscy przytomni tey sprawie. Bazyli Dubrowicz.

(1) Arch. Sieniaw. Urząd m. Oleszyce z przysiężnemi 1707 d. 20 Maia. Tedy my urząd mieyski Oleszycki wysłuchawszy świadków y wyrozumiawszy, że się na tych ludzi pokazało, t. j. na Iwana Doroszaka z Starego sioła y Olexa Oinska v Szyby wilka Maczugów Dnutraszek, który się ważyli w lasach ogień palić skand pożary poszli y tak wielkie szkody w lasach naczynili tedy ich iako przestępców zakazu lasu Pańskiego śmiercią winnych być sandziemy y na szubienicę decyduiemy. Chudobe zaś ich aby na zamek byli zabrane y wieś każda, z których wsi poddani pożar zapalili, gromady aby po 200 grzywien winy dali do Skarbu Pana nakazuiemy: Żeby zaś szkody poddanych na potym nie było, tedy pod gardłem według teraznieyszego zakazu y universału JW. Dobrodzieia żaden do lasu ognia nigdy nie nosil.

(2) Akta Sądów Refer. 1675. Emeryk Mleczko i wsie Kornice y Szpaki... iż karczmarka rzuciła się na dworskiego chłopca szlachcica y onego za czuprynę wzieła. Sąd komisarski osądził, ażeby tey karczmarce przy gromadzie dano chłosty plag 30 postronkami, męża zaś iey Horolznią, że żony w tym uczynku zaraz nie hamował, chłosty plag 15 przy gromadzie postronkami etc. Ibid. 1725. Starostwo Łosickie. Za porwanie się na podstarościego y pobicie, zadanie krwawych ran po 40 postronków y przez miesiąc w kaydanach przy grobli... za pobicie y porwanie kołtunów na gumiennym po dwa czternaście grzy wien... za podanie lekkomyślnie suppliki ma poddany przez miesiąc robić w kaydanach z innemi pryncypałami i t. d.

no do robót koło wałów zamkowych, do szlamowania stawów, lub wywoływano z dziedzictwa z zabronieniem mieszkania w pewnych województwach (1). Wywoływano wraz z żoną i dziećmi z zastrzeżeniem (jeżeli z dobr królewskich) nie mieszkania w dobrach królewskich, a zagrożeniem karą śmierci, gdyby wrócił. Za kalumnie i potwarz dawał winowajca świece i grzywny do kościoła; na najście dworu wójta, przywódzcę sądzono na śmierć, wspólników na rok w kajdanach przy fabryce kościoła, innych na odebranie 100 plag kary. Kare śmierci zamieniano na więzienie przez rok 1 i 6 tygodni i odbieranie co ćwierć roku po 30 plag postronkami; reszta winowajców odbiera przez trzy dni po 30 postronków. W starostwie Urzędowskiém za nieposłuszeństwo, herszta skazano na karę śmierci, wspólników na siedzenie w kunie przez całe nabożeństwo, a potém zapłacenie po 100 grzywien na kościół. Za upór i gwałty skazano jednych na rok 1 i 6 tygodni więzienia; drugich mniéj winnych, na więzienie przez ćwierć roku i zapłacenie 30 grzywien. Za zbliżenie się z ogniem do dworu, karano gąsiorem i 50 plagami. Ktoby wyłamywał się z juryz dykcyi wójtowskiej, karanym ma być gąsiorem i korbaczem, a białegłowy za diffamacie sadzano w klatkę i po 30 plag wyliczano (2). Za nieprzychodzenie na robociznę

(1) Akta Sądów Refer. 1637. Poddani S. Mielnickiego v. Mieczysława Mleczko. Starosta oskarża poddanych wsi Borsuk, że pobili podstarościego, kamieniami ciskając i goniąc; poddani usprawiedliwiali się, mówiąc, że podstarości na robociznę z orężem wyganiał. Sąd wydał wyrok...,,Naypryncy palniejszych trzech wybrać y w dzień targu na rynku smagać, potem ze wszystkich dóbr królewskich wywołać wraz z żonami y dziećmi, a gdyby Starosta potem znalazł w dobrach królewskich maią być odesłani do Sądu Naszego dla wykonania ostatniego wyroku. Innym po 20 plag...

gor

(2) Podobny stan rzeczy a w niektórych względach daleko szy istniał zewsząd około naszych granic. Pottgiesseri. De Statu Servorum. Lemgoviae 1736. Lib. V, Caput II. Huc etiam referre licet, quod passim per Germaniam homines proprii supersunt, De quibus in genere adfirmandum est, cum illis magis heriliter atque durius agi in inferiore, quam superiore Germania. Tacito vero constituitur servitus, quoties ingenui domicilium in illis locis fixerint, ubi solo ingressu ad habitandum, novi incolae, ex more recepto, ipso facto contrahunt maculam servilem... Die Lufft macht Leibeigen... In Bavariae quoque par

lub niedbałe jej odbywanie, z początku karano więzieniem

te, quam Aichensem vocant servilis conditio sola inhabitatione contrahitur, etsi quisquam fundum non possideat... Progressum facimus ad alios pristinae Servitutis effectus... Non hic praeterimus ius capiendi pignora, imponendi arresta, compingendi in carcerem, & alio modo castigandi homines proprios.. In Episcopatu Monasteriensi si homines proprii in solvendo censu moram committant, iussu dominorum includuntur ligno, quod vocari solet der Spanische Mantel... (Jeszcze daleko okrutniejszych nad te kar używano: Grimm. Weisthümer. III. 305, §. 16, 17. W r. 1659 i 1672, w marchii Biber:,,Ktoby uszkodził dąb, należy go przyprowadzić do drzewa i ściąwszy mu głowę, położyć ją na część uszkodzoną drzewa, ażeby póty tam leżała, póki to miejsce znowu nie zarośnie. Kto uszkodzi drzewo owocowe, należy mu wyciągnąć jelita z brzucha i przybić do drzewa, a tam zostawić dopóty, dopóki to drzewo nie odrośnie". W innéj marchii. I. 365. za uszkodzenie drzewa: „należy przy pępku brzuch przerznąć i kiszkę zeń wyciągnąwszy do pnia przybić i dopóty z osobą jego wkoło pnia obchodzić, dopóki mu w brzuchu kiszki wystarczy"... solle man ine by seinem nabel sein bauch uffschneiden, und ein darm daraus thun, denselben nageln an den stame und mit der person herumter gehen, so lang er ein darm in seinem leibe hat.,,Nie mniemajmy, ażeby to były zabytki tylko najdawniejszych czasów; podobnych kar używano w XVIII wieku, jak widać z Hulting zum Harenberg z r. 1720, III, 285. Znana była kara Werfens ins Feuer, III, 416.,,Kto z umyslu las zapali, ma być zaszyty w surową skórę krowią lub wołową i położony o trzy kroki przed ogniem w miejscu tém, gdzie się najmocniej pali, aż póki sam się nie zapali i powtórzoném ma być to dwa i trzy razy, a gdy to będzie dokonane a zostanie przy życiu, to rachuje się, że już odbył swą karę"). Prawo bawarskie do poszukiwania zbiegłego naznacza czasokres trzydziestoletni, w Luzacij.. ius vindicandi... nullo temporis spatio excludi.. homines proprii consensum domini in nuptiis contrahendis impetrare obstringantur.. illis dissentientibus initae gravissime punitae.. in Ducatu praesertim Megapolitano.. connubia, invito vel inscio domino contracta, rescindantur... apud Vestphalos... neque de bonis sua industria acquisitis pro lubitu disponere valeant, multo minus id de fundis.. In aliis quoque contractibus, mutuo videlicet et fideiussione, adscriptitiorum libertus valde est coarctata... adscriptitiis quibusdam in regionibus prohibitum sit, alios sine scientia & consensu domini in ius vocare et litem contra eos prosequi.. Jure colonario Osnabrug... iubeturque, ut a limine iudicii repellantur... non minus est potestas dominorum de hominibus propriis seorsum, vel una cum praediis.. libere ordinandi sive inter vivos sive ultima voluntate... Mevius. agnoscit tamen experientium aliud testari, atque docere ex vulgari consuetudine adscriptitios, ad instar equorum et vaccarum, esse in commercio. Względem pańszczyzny i jej ogólnego w Niemczech użycia, przytaczą przysłowie: „Ein Gut das

« PoprzedniaDalej »