Angielskie drogi mają 3 spadku, nasze drogi miały 12 cali na szerokości 21 stóp czyli 1:

Znaczniejsze powiększenie spadku ma tę niedogodność, że ruch nie może się odbywać swobodnie na całéj szerokości drogi i musi nastąpić zwolnienie prędkości, a profil drogi zmienia się niekorzystnie dla dalszych kiedyś ulepszeń.

Z powyżej przytoczonych doświadczeń wypadło: że stan drogi zależy od stosunku szabru do miału znajdującego się w pokładzie; zatém ulepszyć stan drogi, jest to przyprowadzić pokład szabrowy do normalnego stosunku szabru do miału, gdyż ten stosunek normalny stanowi rzeczywistą wartość drogi a nie grubość pokładu; jakoż pokład nawet 4 cale gruby, lecz jednorodny jest jeszcze dostateczny do jazdy, jak tego liczne dowodzą przykłady i lepszy od pokładu 12 cali grubego, w którym stosunek szabru jest 0,37.

Aby więc oznaczyć dokładnie stan drogi i mieć zasadę porównania jednych dróg z drugiemi, należy poznać przez mierzenie wprost następujące dane:

1) Grubość drogi, która nam wskazuje zasób materyału znajdującego się w drodze.

2) Stosunek szabru do miału znajdującego się w pokładzie, który przedstawia nam stan jednorodności drogi a ztąd stosunkową wartość i dobroć drogi.

2) Ilość rocznego zużycia mataryałów, która przedstawia nam trwałość drogi.

Te dopiero trzy dane oznaczone dla każdej drogi, mogą dać właściwe pojęcie stanu dróg i na tych danych powinniśmy opierać wszystkie prace zarządzane na drogach.

Sama grubość pokładu niewiele poucza o stanie dróg, i wskazuje tylko zasób materyału znajdującego się w drodze. Grubość pokładu otrzymujemy przez mierzenie wprost po zrobieniu przekroi, wyraża się zaś przez liczbę cali średnią w każdym przekroju poprzecznym.

Stosunek szabru do miału otrzymamy łatwo z tychże przekroi, wydobywając materyał z pewnej przestrzeni, arfując go i mierząc lub ważąc ilości szabru grubego i miału. Roczne zużycie materyału oznacza się łatwo z powyższych danych, łącząc do nich ilość rozsypanego corocznie mate

Tom II. Kwiecień 1862.

19

ryału. Jakoż działanie kół na drogę nie ogranicza się tylko na starciu części powierzchni, lecz jeszcze na rozdrobnieniu wewnątrz części szabru, przezco stosunek szabru grubego w drodze po roku zużycia staje się mniejszy; lub też przeciwnie, podczas wilgoci część miału może wyjść na wierzch a zdjęta z drogi może powiększyć ilość szabru grubego w składzie drogi.

Ztych uwag wynika, że roczne zużycie materyałów można otrzymać w następny sposób:

Oznaczmy na początku peryodu rocznego znalezione w daném miejscu G grubość średnią pokładu w calach, P stosunkowy ciężar lub miarę grubego szabru znajdującego się w pokładzie.

Po upływie roku znajdujemy znowu G grubość pokładu średnią.

P' ciężar lub miarę grubego szabru znajdującego się w pokładzie.

Podczas rocznego peryodu użytą została pewna ilość materyałów którą można oznaczyć przez:

g grubość średnią na całej przestrzeni drogi;

p stosunkową ilość szabru w tej ilości użytych materyałów. Zatém część materyału została startą podczas rocznego utrzymania i tę łatwo oznaczyć z powyższych danych, jakoż jest ona równa

G+g-G'

Lecz ponieważ część szabru w pokładzie mogła doświadczyć większego rozdrobnienia, przeto zużycie materyału nie może mieć za miarę grubości zużytej wyżej podanéj, lecz stosunkową ilość szabru startego na miał jakoż na początku rocznego peryodu było szabru G P dodano w ciągu roku g, p; pozostało G' P: przeto zużyło się szabru podczas rocznego peryodu:

GP+g p-G' P'; to jest prawdziwe wyrażenie rocz ne zużycia, wyraża się ono przez stosunkową ilość materyałów i jest iloczynem z grubości pokładu przez stosunkową ilość szabru.

Ztego wynika, że:

1) Zasób materyału w drodze mierzy się grubością. pokładu;

2) Stan drogi mierzy się stosunkową ilością szabru w pokładzie;

3) Nakoniec trwałość drogi mierzy się iloczynem z grubości przez stosunkową ilość szabru w pokładzie.

Zatém oznaczenie dokładnego stanu dróg wymaga dwóch danych, które musimy otrzymać wprost z mierzenia t. j. grubości i stosunkowéj ilości szabru w pokładzie, gdyż trzeci warunek jest złożonym z tych dwóch. A że grubość pokładu można zawsze nadać taką, jaką tylko chcemy przez zasilenie drogi większą lub mniejszą ilością szabru; przeto tylko stosunkowa ilość szabru jest prawdziwą miarą dobroci drogi.

Gdy więc po upływie pewnego peryodu czasu mamy oznaczyć stan drogi, musimy mieć dane przy początku peryodu: grubość drogi i stosunkową ilość szabru w pokładzie, a też same dane w końcu peryodu znalezione dopiéro wskażą nam czy stan drogi nie zmienił się, czy się polepszył lub pogorszył.

Nie znając stosunkowéj ilości szabru w początku peryodu, gdy grubość pokładu znajdziemy jednakową-nie wiemy jeszcze czy stan drogi się nie zmienił, bo droga zawierać może stosunkową ilość szabru w pokładzie daleko mniejszą, a więc następnie będzie prędzej niszczyć się i trwałość jej będzie mniejsza jak była na początku peryodu.

Gdy znowu grubość pokładu będzie większa przy mniejszej stosunkowo ilości szabru, nie można powiedzieć, aby stan drogi polepszył się; gdyż jakkolwiek grubość drogi jest większa, lecz ponieważ może zawierać stosunkową ilość szabru mniejszą, przeto stosunkowo też prędzej zużywać się będzie i trwałość drogi może być mniejsza. Ztego rozbioru wypada, że oznaczenie stanu drogi przez grubość pokładu do niczego nie prowadzi. Ze tylko stosunkowa ilość szabru w pokładzie zawarta, jest miarą prawdzi wą stanu drogi, i dalej, że iloczyn z téj grubości przez stosunkową ilość szabru daje miarę trwałości drogi. Jakoż, gdy po pewnym peryodzie przekonamy się, że stosunkowa ilość szabru jest mniejsza, równa lub większa od początkowéj, możemy powiedzieć, że stan drogi pogorszył się, utrzymany został ten sam, lub polepszył się. Gdy znowu iloczyn z grubości pokładu przez stosunkową ilość w nim

szabru jest mniejszy, równy lub większy to nas objaśnia, że trwałość drogi zmniejszyła się, równa jest lub zwiększyła się. Gdy stosunkowa ilość szabru zostaje taż sama, stan drogi nie zmienił się i dopiero wtedy trwałość drogi można mierzyć grubością pokładu, a stosownie jak grubość została taż sama, większa lub mniejsza, trwałość drogi zmieniać się będzie w tymże samym stosunku.

Te dane pozwalają inżenierowi zajętemu utrzymaniem dróg, ocenić ich stan, wykryć wady ich i potrzeby i stawiają go w możności użycia systemu utrzymania najwłaściwszego dla drogi, odpowiedniego tym danym, czyli użycia funduszów przeznaczonych na utrzymanie dróg najwłaściwiej i najekonomiczniéj t. j. tak, aby stan drogi polepszył się. Zatém utrzymać stan drogi jest to użyć tak funduszów, aby stosunkowa ilość szabru zostawała taż sama; polepszyć go, znaczy też ilość powiększyć. Otóż ilość ta szabru może być powiększona bez powiększenia kosztu, i na témto zależy sztuka utrzymania dróg. Polepszenie bowiem stanu dróg nie wymaga powiększenia zbytnie grubości pokładu, lecz użycia tak danéj ilości materyałów, aby ilość stosunkowa szabru w drodze powiększyła się i doszła do normalnéj liczby 0,7.

Warunkiem więc właściwego utrzymania dróg jest, aby normalny stosunek ilości szabru został stale utrzy

manym.

Bez tego warunku nie jesteśmy w możności zapobiedz, aby drogi nie przyszły do stanu coraz gorszego przez powiększenie się już to sztuczne, już też naturalne ilości miału w składzie drogi, i wszelkie kontrole grubości materyału na nic się nie przydadzą i nie objaśnią w ni czem inženiera.

1

Gdy znowu wypada oznaczyć potrzebne fundusze na utrzymanie dróg, te dane stanowić powinny podstawy naszych obliczeń, i na tych właśnie danych, inżenierowie francuzcy obliczają fundusze na roczne utrzymanie dróg.

Jakoż mając oznaczoną grubość pokładu, stosunkową ilość szabru i roczne zużycie, łatwo, dodając do rocznego zużycia, ilość szabru, potrzebną na powiększenie stosunkowéj ilości szabru otrzymujemy potrzebną rocznie ilość materyału. A używając go tak, aby stosunkowa ilość szabru

w drodze powiększała się, po upływie peryodu utrzymania, możemy dopiero powiedzieć, ześmy dobrze użyli fundu szów przeznaczonych na utrzymanie dróg. Nakoniec mo-, że zajść potrzeba rozwiązania odwrotnego zadania, t. j. jak rozdzielić fundusz z góry przeznaczony: aby drogi jeżeli niemożna zasilić materyałem, utrzymać w stanie dobrym lub nawet ich stan polepszyć. W tym razie naturalną jest rzeczą, że utrzymanie dróg, gdy fundusz jest mniejszy jak potrzebny do utrzymania rocznego dróg, musi się odbyć kosztem trwałości drogi t. j. kosztem grubości pokładu; lecz wtedy fundusz powinien być rozdzielonym w stosunku odwrotnym do grubości pokładu, a staraniem inżeniera powinno być, użyć daną ilość materyałów tak, aby gdy niemożna powiększyć grubości pokładu, powiększyć stosunkowo ilość szabru w pokłądzie. Lecz dotąd w nauce utrzymania dróg, ilość stosunkowa szabru nie była braną pod uwagę i jest ona rezultatem nowych doświadczeń i badań, które prawie z gruntu zmieniły naukę utrzymania dróg, dlatego, nie można się dziwić, że jako nowe nie weszły w ogólne użycie.

Na zakończenie winniśmy jeszcze powiedzieć słów kilka o oszczędności, jaką możnaby wprowadzić przy drogach w kosztach utrzymania mostów. Nasze drogi opatrzone są mostami z małym bardzo wyjątkiem drewnianemi. Zważając, że pokłady drewniane zaledwie trwają lat 6, belki pokładowe 10 do 12 lat, tak że co lat 6 potrzeba zmieniać pokłady, a co lat 12 potrzeba odbudowywać całe mosty; przeto budowa mostów drewnianych w stosunku do ich trwałości obecnie jest najkosztowniejszą, zwła-. szcza przy braku i podrożeniu materyałów drzewnych i małej ich trwałości, z przyczyny że drzewo coraz młodsze używa się do budowy.

Obecnie wprowadzony system budowy mostów żelaznych i pokładów mostowych z blachy żelaznéj wyrobionéj w kształcie falistym, pokrytéj szabrem, jakkolwiek wymaga większych kosztów początkowych, jednakże z przyczy ny swéj trwałości jest daleko tańszym, przeto zasługuje ze wszech miar na naszą uwagę.