CAPUT TERTIUM.

DE THEOLOGIE HISTORIA.

ARTICULUS UNICUS.

177. Licet Theologiæ exordium ab ipsis humani generis incunabulis repeti possit; ejusque existentia ac progressus primum in Patriarcharum familiis, deinde in Judæorum synagogis usque ad Christi adventum, ad plenam Theologiæ historiam pertinere videatur illa tamen parte omissa quæ Christi adventum præcessit, de ea tantum quæ subsecuta est, pro instituto nostro, tractabimus. Postquam enim Verbum Dei incarnatum in terris apparuit erudiens nos, nova ac divinior quædam Theologia, nempe Christiana, exorta est; cujus nos institutiones tradere intendimus,cujusque proin solius historiam, breviter contextam, præmittere debemus.

178. Ut itaque a rei partitione exordiamur, christianæ Theologiæ historia commode potest in sex epochas, seu periodos, dividi: 1a ab ætate apostolica se porrigit usque ad controversiam Arianam; 2a ab hac, usque ad S. Augustinum; 3a ab Augustino, usque ad S. Anselmum ; 4a a S. Anselmo, usque ad Concil. Tridentinum; - 5a a Tridentino, usque ad Kantianam Philosophiam; 6a a Philosophia Kantiana ad nos usque descendit 1. - Hæ variæ epocha, si character prædominans spectetur, ita distinguuntur, ut 1a dici possit fuisse apologetica, 2a polemica, 3a dogmatico-polemica, 4a scholastica, 5a positivoscholastica, 6a positiva.

EPOCHA 1a.

179. In 1a epocha, SS. Patres adversus idololatriam et philosophiam ethnicam frequentes edunt apologias ; quibus, dum christianam tuentur fidem, ejusdem expositionem philosophice ac scientifice complectuntur. Hac itaque christianæ veritatis defensione, mythologie vanitas ac idololatria impietas detegitur; mundi quoque origo, hominis libertas, ejus casus, ejusque per Verbum divinum reparatio, adstruitur. Quandoque etiam primævi illi Patres, adversus Judæos et hæreticos Gnosticos, veritatem et puritatem fidei defendunt. Hanc epocham praecipue

Cf. Perrone, Synopsis hist. theol.

repræsentant Justinus, philosophus et Martyr; Athenagoras, Clemens Alex., Origenes, Theophilus Antioch., Irenæus, Tertullianus, Cyprianus, et Eusebius Cæsariensis, in Præparatione et Demonstratione Evangelica.

EPOCHA 2a

180. In 2a epocha. luctandum in Oriente fuit adversus hæresim Arianam, ejusque infinitas subtilitates et transformationes; deinde vero, adversus Nestorianismum, Euthychianismum ; et non multo post, adversus Monothelismum bellum exarsit. — In aciem prodierunt veritatis propugnatores, inter alios multos insignes, S. Athanasius, Cyrillus Alexandrinus, Leo, Maximus Martyr; qui totam substantiam Christi, tum qua Deus, tum qua homo est, ita dilucidarunt, ut circa christologiam seu Incarnationis mysterium, maximum Theologiæ attulerint scientificum incrementum.

EPOCHA 3a.

181. In 3a epocha eminent, S. Augustinus, quasi princeps in Occidente et non mediocri quoque laude, S. Joannes Damascenus in Oriente.- Ingenii vi et acumine S. Augustinus, communi consensu, primas obtinuit. Cum ex bonis artibus ad philosophicas excolendas disciplinas totum se contulisset, Philosophiæ Platonicæ ac Neoplatonicæ maxime fuit addictus; qua non modice adjutus est, ut a Manichæorum laqueis, in quos Carthagine inciderat, se eriperet. Ad fidem catholicam ex animo conversus, scripta edidit copiosissima: moralia, dogmatica, polemica. Cumque in polemicis tres potissimum sectas aggressus fuerit, Manichæorum, Donatistarum et Pelagianorum; mirum in modum scientiam theologicam easdem impugnando provexit,in quæstionibus, quæ, tum circa mundi originem ac finem, tum circa bonum ac malum, hominisque libertatem ac ejus abusum versantur. Theoriam præterea exponit Ecclesiæ ejusque unitatem, et infallibilitatem in rebus quæ fidem attingunt ita dilucidat, ut auctoritatem Ecclesiæ ipsis sacris Bibliis anteponendam esse demonstret quandoquidem Biblia admittamus Ecclesiæ auctoritate permoti, ac proin ipsa Biblia, adeoque et vera fides, per Ecclesiam nobis innotescant. Denique S. Doctor actionem Dei in voluntatem nostram mirifice adstruxit per doctrinam de Gratia, quam adversus Pelagianos propugnavit. — Doctrinam S. Augustini summatim thesaurum ac promptuarium vere vocaveris; ex quo deinceps divitias theologica, imo philosophicæ scientiæ, compararunt sibi omnes; vel saltem, si eidem impense studerent, comparare possent.

1 Lib. contra Epist. fundam. c. 4 et alibi.

182. Alter egregie de Theologia meritus est S. Joannes Damascenus, qui sæc. VIII, tractatum scripsit De hæresibus, et quatuor libros De fide orthodoxa. Hoc posterius opus, in quo præcipua fidei dogmata ex Scripturis et Patribus adstruuntur, veluti summa theologica spectari potest; et primum hujus generis scriptum est quod in Ecclesia prodierit; idemque normam Scholasticis præbuit, qui doctrinæ catholicæ systema in unum corpus redegerunt.

183. Interim, per hanc tertiam epocham, theologica disciplina pedetentim ab altitudine illa, ad quam a Doctoribus IV et V sæculi fuerat evecta, declinavit. Verumtamen, quamvis hæc periodus ab anterioribus distet, non omni prorsus progressu caruit; verum in progrediendo impedita fuit et languens. Non aliud quippe miseranda temporum conditio ferebat.

EPOCHA 4a.

184. In 4 epocha germinare incipit Theologia Scholastica, et continuis incrementis penitus evolvitur. Luctæ S. Anselmi adversus Roscellinum et Nominalistas, item S. Bernardi adversus Abailardum, ac paulo post, labores utriusque Victorini, Scholasticorum primordia ostenderunt. Scholastic tamen Theologiæ presse sumptæ, ut alibi dictum est, parens salutatur Petrus Lombardus, Magister Sententiarum nuncupatus, propter celeberrimum, quod an. 1160 edidit opus, inscriptum: Sententiarum libri quatuor. Commentaria in hos libros edidisse perhibentur innumeri fere theologi; quos inter celebriores occurrunt Alexander Alensis, Albertus M., S. Bonaventura et S. Thomas Aquinas. Hic vero præ omnibus adeo excelluit, ut Angelicus Doctor fuerit nuncupatus; et id quidem optimo jure, sive miram ingenii felicitatem spectes, sive scriptorum copiam et perspicuitatem. Præcipua S. Thomæ opera, præter commentarium in Magistrum Sententiarum, recensentur Summa contra gentiles, opus vere absolutissimum, quod philosophi non minus quam theologi semper suspexerunt; et Summa theologica, quæ aliorum ipsius librorum veluti compendium est, ex quibus et supplementum partis 3, quam auctor morte præventus imperfectam reliquit, est desumptum. Mirus in Summa elucet ordo, quo omnia apprime connectuntur ac evolvuntur; adeo ut aptissime arbori comparata fuerit, qua crescit in fustum, se dilatat in ramos, et frondibus ac foliis convestitur. Innumeros et hæc enarratores habuit.

185. Post S. Thomam, exeunte sæc. XIII, Theologorum natio scissa est in tres sectas, seu ut aiunt, vias; quarum 1a Thomistica complectitur illos, qui D. Thomæ placita sectantur; 2a Egidiana, eos qui Ægidii Romani, familia Columnensis, sententias amplectuntur; 3a Scotistica, hos qui Joannis Duns, vulgo Scoti,

sensus tuentur. Succedente tempore, 4a schola emersit, Recentiorum dicta, qui scilicet nullius magistri in verba jurare patientes, systema eclecticum aut novum constituerunt; quamvis ordinem, vel Librorum Sententiarum, vel Summæ S. Thomæ, non respuerint.

EPOCHA 5a.

186. In 5a epocha, ab ætate nempe Protestantismi et Concilii Tridentini inchoanda, Theologia apparet positivo-scholastica. Theologi scilicet a scholæ speculationibus ad positivam defensionem dogmatum, quæ adversus modernos hæreticos Tridentina Synodus definierat, fuere devocati. Unde multo magis quam antea invaluit Theologia presse dogmatica, quam positivam dicunt. Nequaquam tamen ideo Scholastica fuit plane obliterata; quin, potius eo se detergens squalore, quem pseudoscholasticorum ac temporum vitio contraxerat, opera Francisci Victoria et Melchioris Cano, iterum viguit, et suum visa est splendorem recuperare. Quod præclare testantur opera atque elucubrationes Salmanticensium, Maldonati, card. Joan. de Aguirre, utriusque Soti, Sylvii, Gammachæi, Isamberti, Duvalli, Goneti, Valentiæ, Toleti, De Lugo, Lessii, Vasquezii, Suarezii, etc. - Ex altera autem parte, in dogmatibus positive propugnandis præcelluit card. Bellarminus, cujus Controversiarum opus adhuc tanquam validissimum fidei armamentarium consistit, nec unquam deficiet. Hunc secuti sunt card. alter, David Du Perron, Gretzerus, fratres Walenburgici, Becanus, Thomassinus, Bossuetius, et Petavius qui, inter theologos positivos, merito princeps censetur. Alia nomina fere innumera hic citari possent, cum epocha de qua disserimus, præstantissimis viris fuerit uberrima; nec ulla sit scientiæ sacræ pars, quæ cultores suos eximios nacta non fuerit.

187. Etenim ex hoc potissimum tempore Scriptura sacra nobilissimos habuit interpretes atque expositores: inter quos excelluerunt Salmeron, Toletus, Sanctius, Maldonatus, Estius, Lorinus, Bonfrerius, Pineda, Corn. a Lapide, Tirinus, Menochius, Calmet, aliique pene innumeri.-Collectiones Conciliorum adornarunt Sirmondus. Labbeus, Harduinus, etc. Scripta Patrum ediderunt Petavius, Sirmondus, Cotelerius, etc. Liturgias Orientalium et Occidentalium Ecclesiarum collegerunt et vulgarunt Renaudotius, Martenius, Mabillonius, card. Bona, Muratorius, atque uterque Assemanus. - Historia Ecclesiastica illustrata est per Baronium, Bollandianos, etc. - Christianas antiquitates investigarunt archæologi eruditissimi, Bosius, Arringhius, Boldettus, Maffeius, Muratorius, Scheelstrate, Zaccaria, etc.; quibus subsidiis mirum in modum Theologia profecit.

EPOCHA 6a.

188. In 6a epocha, ab exordio scilicet philosophia Kantianæ, Theologia fere tota positiva evasit. Cum enim undequaque dogmata, et quidem novis artibus, oppugnarentur; undequaque etiam novis adaptatis defensionibus, eadem tueri theologi debuerunt. Impetita præsertim fuerunt ipsa fidei fundamenta, per pseudo-philosophiam, quae in Germania sub forma rationalismi theologici, in Gallia vero sub forma neo-eclectismi, prodiit. Eadem Fidei fundamenta subruta fuere alio modo, per temerarios ipsius Fidei defensores, qui, ut Lamennais et Hermesius, ipsa rationis principia, seu Fidei præambula, subverterunt.- Impetita fuere Ecclesiae, Pontificisque Romani jura et potestas; - impetita particularia et fere singula dogmata, et quidem nomine scientiæ, sive historicae sive physicæ, quam adversarii constanter Fidei opponere nitebantur: ut specie hujusmodi confictæ antithesis, Fidem, tanquam rationis lumini oppositam, exploderent. -Quare catholici theologi, sanæ philosophiæ ac veræ scientiæ arma compararunt, quibus arma mendacii perfringerent. Viri plurimi hoc genere notabilitati citari possent, ut card.Gotti, Houtteville, Nonnotte, Bergier, Gauchat, Guénée, Feller, card. Gerdill, Zallinger, Baldinotti, Gallupi, Balmès, in philosophicis ; - Zaccaria, Bolgeni, Ballerini, Marchetti, Muzzarelli, Milner, Roskovany, Wiseman, Kenrick, Klee, in controversiis dogmaticis ; - Zaccaria iterum, Bianchi, Devoti, Zallinger, in Jure Canonico. Præterea Ecclesiastica historia, patristica, scripturistica, archæologia sacra; singulæ demum sacrarum disciplinarum provinciæ, a viris clarissimis ita porro excoluntur, ut indies uberiore luce, adversus renascentes usque errores, veritas catholica invalescat.

THEOL DOGM. I.

5