Wiewol den auch E. G. dessen gefährlichen fürnehmens müssig hetten sein solten, so wollen doch die Kön. Mt., weil es nun geschehen, der Cron und Rpcae, derer Ir vorpflichtet, dieses zum besten nachsehen und hinfahren lassen; vormahnen darauf E. G. von derer neuen vorsamblung zu Radom, welche die Kön Mt. nicht zulassen und ernstlichen Irer macht und hohait nach vorbietten, setzen auch allain auf die gewönlichen der Cron recht und satzungen, sowol auf die höchste obrigkait der Kön. Mt. und die gegenwärtigen domestica mala sehen und fleissige auf achtung haben wollen, inmassen dan die Kön. Mt. E. G. hierumben vorgewissern, das Sie Iren Königlichen pflichten nach allerseits dahin zu trachten und zu sorgen bedacht, damit bei dero regierung pax et securitas vobis et Rpcae maneat salva.

Da den aber auch über dieses der Kön. Mt. vormahnen das wiederspiel fortgesetzt und getrieben würde, köndten alsdan die Kön. Mt. solchs anderst nicht vornehmen und anziehen, den allein, das dergleichen fürsatz zur lauterer und mercklicher verachtung und vorklainerung I. Kön. Mt. förderlich, und dan zur empörung, zur drennung des algemeinen friedens für die handt genohmen und gerichtet: derentwegen aber müsten und würden vorursacht die Kön. Mt. nur dieses für sich sich nehmen, wes den unsere gemeine recht disfahls, vormüge des kaptur zu Kortzin, setzen und ordnen.

Betreffend die stell, ad exercitium religionis dahie in dieser statt zuzulassen, wil solche religion die Kön. Mt. niemanden einstellen oder vorweigern, also befinden Sie auch nicht, das Sie schuldig sein solten, dergleicher örter und stellen zu vorordnen: dis E. G. anliegen aber anlangend, thuen dasselbig die Kön. Mt. zu derer zeit und an die stell, nemlich auf den negstkünftigen landtag vorschieben, alda dan davon zu handlen jederman kraft und macht beuorstehet.

Und wollen die Khön. Mt. auf solchs E. G. begehren, alsbaldt die hochwichtige ehehandlung, welche Sie anjetzo vor der handt haben, wills Gott glücklich eröhrttert, doch nach vorgehabtem rhatt mit denen H. Senatoren, wies den breuchlich, den gemainen landtag ansetzen, auch darauf allermassen bedacht sein, damit inhaltt derer recess vorhin gehaltener landtag die Rpca sambt derer inwohnern in guter ainigkait und bestendigen einheimischen und auslendischen frieden dieser und hernachfolgender zeit erhalten; gleichsfals die recht und freiheit, wie einem jeden der Kön. Mt. unterthan, also auch E. G. unvorbrüchlich und gentzlich gelassen, daneben meniglich richtig gelaistet würden.

In sonderheit sein die Kön. Mt. dahin zum vleissigisten gewogen, dahin Ir intention und macht zu setzen, wie solche aufrhur, muttwill und freuel hinfüro eingestelt, und umb dis, so nun geschehen, noch ein

starcke und fleissige inquisition gehalten werden möchte; damit auch E. G. desto gewisser und besser sehen und vornehmen köndten, wie die Kön. Mt. den algemainen frieden richtig zu erhalten sich alles vleisses und sorgfeltig bemuehen, daneben das die vorbrecher pacis publici andern zu abscheu ernstlichen gestraft würden, wolten Sies gerne sehen, da E. G. dahie alspaldt aus ihrem mittl zu dieser inquisiton vorordnet hetten.

Und wie dan nun die Kön. Mt. alles dis, so zu erhaltung der Königlichen recht und freiheit, daneben des gemainen friedens gehörig, zu leisten und vollzuziehen bedacht, so thuen Sie auch begehren und zweifeln hieran gar nicht, es werden E. G. entgegen die Königliche Hoheit hinfüro in besseren würden und acht haben, pacem publicam nicht irren noch brechen lassen, und derogleichen nichts ferner fürnehmen, was dan nicht allain der Cron, sondern inen allen in gemein einen jamerlichen untergang gebehren und zufuegen möchte.

Nach dieser responsion 1) und auf dis, das die H. Senatores ire persuasiones dahin gerichtet, damit von unserm tail personen zur inquisition auch deputiert würden, haben die Abgesandten von Chmelnick geantwort: Es gebühr inen nicht, solchs wieder ire instruction zu thuen oder zu bewilligen; sich daneben anerbietende, die Königliche responsion bei der zusammenkunft zu Radom zu referiren.

Haben auch die H. Gesandten dieses den H. Senatoren eingehalten, es sei der Kaptur zu Korczin 2) nur wieder die böswicht und ehrlose buben, welche wieder recht et contra Rpcam etwas fürnehmen, und stiften wolten, nicht aber wieder die erliche leut, die allain nach dem besten und friedsamen stand des Königreichs trachteten, aufgericht.

1) Ten ustęp znajduje się w RP. po odpowiedzi królewskiej.

2) Mowa tu o zawartej na sejmie w Korczynie w r. 1438 (Vol. leg. I. 140). »Confoederatio... contra regnicolas inobedientes iuri, contumaces et haereticos eorumque fautores<, ponowionej w roku 1572 (Vol. leg. II. 839) pod nazwiskiem kapturu«, oraz w r. 1586 (Vol. leg. II. 1046).

II.

ZJAZD W RADOMIU DNIA 23 WRZEŚNIA 1591 R.1)

1.

Wyimki z depesz wysłańców Gdańskich o zjeździe 2).

Jangrod 20 września 1591 r.3)... Man vermeinet, das die religionsvorwandten ihre zusamenkunft auf den 23 septembris in Radom halten werden, und gehet die rede unter vornehmen leuten, das der H. Grosscantzler 4) und Cracauscher Woywode 5) mit ihnen conspiriren, auch der Cardinal Battory allerlei practiciren soll, dadurch in diser Krohnen leichtlich eine uneinickeit entstehen künte.

Olkusz 17 października)... Zu Radom haben die religionsvorwandten auf bestimte zeit ihre zusammenkunft gehalten, da den nichts besonders soll gehandelt sein worden, dieweil ihrer gar wenigk alda gewesen und nimandts von fürnehmen herren sich habe finden lassen. Nichtsdestoweniger (wie man alhie redet), sollen sie etliche gesandten an Kön. Mt. gefertiget haben und begeret, das ein reichstag vor Königlicher hochzeit gehalten werde: den da dieses nicht geschehen solte, würden sie vorursachet werden, noch eine andere tagefahrt unter sich anzustellen.

2.

Reces zjazdu Radomskiego 7).

My Rady zjachawszy się tu do Radomia na dzień 23 Septembris... listów do IchMPanów Senatorów i Rycerstwa deputowali. A dla ważniejszej pewności do tego naszego teraźniejszego postanowienia pieczęci nas wszech są przyciśnione i rękami niektórych z nas podpisane. W Radomiu na zjeździe naszem, we czwartek po świętym Mateuszu Apostole, roku tysiącznego pięćsetnego dziewięćdziesiątego pierwszego, praesentibus ibidem magnificis, generosis et nobilibus omnibus interius descriptis et sub

1) Do zjazdu tego obfity materyal zawiera wydawnictwo Prof. Wincentego Zakrzewskiego: »Dyaryusz Zjazdu protestantów w Radomiu 1591 r.«. (Archiwum Komisy historycznej t. IX, str. 486-522). Tu podajemy uzupełnienia, które się nam udało odnaleść.

2) Depesze G. Bergmana i W. Mittendorfa do senatu gdańskiego. Archiwum panstwowe w Gdańsku, 300. Oddz. IX, t. 45 (acta internuntiorum ex anno 1591).

3) Tom wyżej cytowany str. 247.

4) Jan Zamoyski. 5) Mikolaj Firlej. 6) Tom wyżej cytowany str. 253.

7) Reces ten ogłoszony w wydawnictwie Prof. Zakrzewskiego, str. 515-519, wedlug dwu rękopisów, w których brak końca aktu. Natomiast w księdze grodzkiej Radomskiej, Inscriptionum Nr 10 (Archiwum główne w Warszawie) znajdujemy oblatę tego aktu w calości i dajemy tu jego dotąd nieznane zakończenie.

scriptis; ac etiam: Nicolao Oleszniczki de Chmielnik, Joanne Podlodowski de Przytik, Joanne Wasszowicz de Smogorzow, Floriano Zborzenski de Zdunkow, Nicolao et Stanislao Komorowskie, Stanislao, Gregorio et Christophero Karwiczkie, Joanne Droboth, Nicolao Stoczki, Joanne Czambrski, Nicolao Trzylathkowski, Mathia Olszowski, Stanislao Bronowski, Andrea Rzeczyczki, Alberto Olsząmowski. Subscriptio manuum infrascriptorum: Stanislaus Gostomski z Leżęnic, Wojewoda Rawski, Starosta Radomski. Marcin Hurowieczki z Urowsza, Kasztelan Chełmski. Paweł Orzechowski, Podkomorzy Chełmski. Piotr Czerny, Kasztelan Lubelski w. r. Mikołaj Kazimirszki1), starszy sługa IchM. w Radomiu zgromadzonych r. s. Mikołaj Ostrorog. Jan Lipski z Goraja. Stanisław Szaffraniecz Wojski Krakowski r. s. Rey Zaglowicki r. s. Zbigniew Slupeczki. Chrisztof Czikowski. Jakub Zelenski. Marcin Suskrajowski. Hieronim Czyżowski na Czyżowie. Jan Buczyński r. s. Jan Rzeszowski r. s. Prokop Pekoslawski m. p. Mikołaj Dembieński. Andrzej Krempski. Krzysztof Pawłowski r. s. Andrzej Szaffraniecz r. s. Stanisław Kochanowski. Dzierzek Odrzywolski r. s. Marcin Kreza z Bobolicz. Klimunt Korzeński m. p. Jan Czarneczki. Andrzej Bonar. Waleryan Kolek m. p. Piotr Domaraczki. Stanisław Podlodowski. Piotr Gosławski m. p. Christow Chyczki r. s. Andryan Marczynkowski r. s. Piotr Uyesczki. Andrzej Morawiczki. Stanisław Gorski r. s. Krzysztof Morawiczki z Morawicze. Samuel Rzeszowski. Jan Karmanowski r. s. Cyrillus Chrząstowski. Stanisław Chrząstowski. Jan Sulgostowski z Szulgostowa m. p. Stanisław Oborski Wojski Warszawski r. s. Kasper Glenski r. s. Gerzy Meglewski r. s. Mikołaj Borowski z Borowa. Maurycy Guliński. Marcin Chrzaskowski. Stanisław Meglewski, Podsedek ziemie Lubelskiej imieniem Ich M. pp. braciej swej pod Radom zgromadzonej. Jan Tęgoborski m. p. Andrzej Królewski z Królewicz m. p. Adam Sokoł. Andreas Borkowski, Pisarz ziemie Lubelskiej swem i inej *) braciej z Województwa Lubelskiego tu zgromadzonych imieniem i za pozwoleniem i zjechaniem ich. Stanisław Czięszawski. Florian Czieklinski z Czieklina. Jan Krystophorski, Stolnik ziemie Sieradzkiej, jako prywatny, odprawiwszy poselstwo swe, podpisuje się.

3.

(Przemowa do Króla, posłów ze zjazdu Radomskiego wysłanych) 3).

Najaśniejszy Mciwy Królu, Panie Panie nasz Mciwy. Ich M. Panowie Senatorowie i Rycerstwo, którzy się do Radomia pro die 23 septembris zjachali, wysłali nas z pośrodku siebie ku W. K. M. naszemu M. Panu

1) W RP. Kazimirsz. 2) W RP. błędnie: inem.

RP. Czartor. 2723, k. 44, kopia współczesna, błędna.

naprzód wierność poddaństwa swego W. K. M. oddając a uniżenie prosząc, aby W. K. M. nasz Mciwy Pan inakszego rozumienia o IchMc wszech być nie raczył, jedno jako się godzi rozumieć o ludziach zacnych, prawa, swobody, ojczyznę po Panu Bogu miłujących a wiernych poddanych W. K. Mci.

I choć IchM. na ten zjazd wezwać byli raczyli Ich M. Panów Senatorów i inej braciej swej dla zniesienia się z Ich Mciami o zleczeniu tego gwałtu i o zabieżeniu takowym żałosnym a do wzgardy ciągnącym postępkom, jednak za niestawieniem się IchM. z ich słusznych przyczyn, które przez listy i poselstwa swe w pośród IchM wnieśli, mając zdanie i prośbę od wiela województw i ziem przez posły, a nie mniej pisania od niemałej części IchM. pp. Senatorów, któremi używali, napominali i prosili, aby tę krzywdę swą (a niemniej W. K. Mci i wszej Korony, w której obraza Majestatu W. K. M. naszego Mciwego Pana, obraza praw, wolności i swobód pospolitych, zgwałcenie pokoju pospolitego przez W. K. M. wszem poprzysiężonego zamyka się) odłożyli, a w tem cierpliwy byli do sejmu przyszłego, obiecując i w tem nas wszech upewniając, iż 1) IchMć wszyscy chcą, też różnej od nas religiej, wiernie nam tego dopomódz, aby wprzód mimo wszytko na przyszłym sejmie sprawiedliwość skuteczna się stała z każdego, ktoby jedno winnym się z jakiejkolwiek miary pokazał: do tego mając przed oczyma swemi obietnice W. K. Mci z strony sprawiedliwości skutecznej na to wszytko, kontentując się tak Mciwej obietnicy W. K. M., jakoteż dogadzając radzie i żądości IchM. wszech, jako miłej braciej, z chęcią radzi zgodnie pozwolili.

I dlatego, aby rzeczą samą tych Mciwych obietnic W. K. M. naszego Mciwego Pana dość mogli, o prędki sejm W. K. M. uniżenie proszą; co tem snadniej pewnichmy, że od W. K. M. otrzymają, gdyż o toż po więtszej części IchMć pp. Senatorowie Koronni i W. Ks. Litewskiego, także ziemie i województwa W. K. M. proszą, widząc tego być z wiela przyczyn Rzptej gwałtowną potrzebę. A nie mogą znosić, iż2) Ich Mć Panowie Duchowni zjazdy sobie poczyniwszy, Confoederatią, prawo nasze generalne przez wszytkie stany i wiele Królów, antecessorów W. K. M., a Panów naszych, także i przez W. K. M. nam poprzysiężone, swemi prywatnemi dekrety podnoszą, ukazując drogę ad civilia dissidia. et vecordias) patriae; w tem jednak W. K. M. naszemu Mciwemu Panu deklarując się, iż choćby beli radzi na samych obietnicach W. K. M. przestali, lecz pismy i protestacyami ad acta autentica wwiedzionemi 1) Niema w RP.

2) Tu w RP. sens zupełnie popsuty; wstawiamy słowa „znosić iż", co daje sens dobry. 3) W RP. błędnie: vecordia.