Obrazy na stronie
PDF
ePub

przez komisarze WKMci i od Cesarza JMci posłanych traktowane; tam znac się pokaże, kto i jako w towarzystwo tej ligi z nami by się miał laczyć, i to się też pokaże, wiele też kto więcej towarzystwa tego od nas potrzebuje. Bo tak się nasza Rzplta na tych traktatach zabawiła, że o naszych sprawach domowych, o niebezpieczeństwie korony, o którym nam barzo prędko namawiać potrzeba, nie obmyślawamy. Przeto tę ligę na stronę odłożywszy 1), to com od ludzi znanych słyszał i co wiem, z powinności swej senatorskiej wbród rzekę: jeśli że czego większego nie masz od Rzpltej chrześcijańskiej jako przedtym, nie życzę narodowi swemu w tę ligę wstępować, bo byśmy sami na siebie wszytkę wojnę Turecką za tą bezpiecznością złączenia się z pany chrześcijańskimi ściągnęli. Ale jeśli kto więcej nad Cesarza JMci i Ojca św. Papieża z nami w ten związek wstępujący? od JMci ks. legata wywiedzieć się, ma li co pewniejszego, niż po te czasy w traktaciech bywało. Jeśli za pewniejszym warunkiem ten związek być może, radzę, aby się skutecznie skończył, nie mając nic milszego, jako z chrześcijany szable swe spólnie a zgodnie przeciw temu pohańcowi srogiemu podnieść; sin secus, nie radzę, acz nie związek ligi ganię, ale że to na urząd czynią, aby tymczasem sobie odpocząwszy, a od kogo innego tego nieprzyjaciela mieć zabawionego, potym mogli się poganinowi oburzyć. Jeśliby taka potężnośc gruntowna, potężna, szczera a pewna była, jeśliby wszytko Chrześcijaństwo, jeśliby Rzplta Rzeska do tego się przyłączyła, w ten czas chorągwie swe i szable swe przeciw temu poganinowi obrócić byśmy mieli, a takowej by nam ligi opuścić nie trzeba. Jeśliże już ta liga na tym sejmie nie dojdzie, o tym już nie traktować, ale albo o przymierze do Turka posłać, albo wojnę przeciw niemu zawziąć, a to uczyniwszy (gdyż oni nasze rzeczy wiedzą) pogotowiu mieć żołnierza potrzeba lub na tę lub na ową stronę; snadnie bowiem stanie do posiłków Rzpltej Chrześcijańskiej, snadnie też i do stanowienia pokoju, gdy wojsko pogotowiu w polu. stać będzie, nie za pewne mając, będzieli wdzięczen przyjaźni naszej. Jako i sławnej pamięci kró! Stefan czynił: o pokój z Moskwą, we zbroi stojąc traktowal, skąd z dobrą sławą korony polskiej i W. ks. Litewskiego przymierze postanowił. Przeto i teraz jaki pokój w niebezpieczeństwie z tym to pohańcem zacząć, o to się starać potrzeba, aby była gotowość; czego zaprawdę uczynić by nie chcial, a żeby chcial, tedy barzo słabie, gotowości nie widząc. Na którą nervum belli potrzeba, bo bez niego żołnierz być nie może; przez którego my będąc, o pokoju z tym zjadłym tyranem traktując, snadnie nas wzgardzić może; i z tym z jakiemi kondycyami jeśli do

Po tych słowach RP. mają jeszcze: »radniej serce deklarowanie swe i to com...<< it d., czego w T. Nar. niema.

Turek wyprawić, tu nam na tym sejmie namówić potrzeba, zamki graniczne pierwej dobrze opatrzywszy. Zda mi się też Najaśniejszy Mciwy Królu, żeby nam potężniejsza ta liga była z Kniaziem Moskiewskim niż z pany Chrześcijańskimi, gdyż on wojsko wielkie gotowe ma, i skarb ma, który na te ekspedycye częste Tatarskie dosyćby czynił gdyby ich od nas bronil. Do tego nam by też snadnie przez ziemię jego rzekami aż do samego morza płynącemi lud, którego on ma dosyć, strzelbę, prochy spro wadzać, a to jest nie mala commoditas, gdyż bez wielkich nakładów apparatus bellicus prowadzić się może. Jako przykład króla Stefana mamy, który przez male potoki, z Moskwicinem walcząc, tym sposobem armatę bez wielkiej szkody i utraty prowadził. Potrzeba by było tedy z Moskwicinem to wspólne towarzystwo z pany chrześcijańskimi złączenie mieć; który gdyby nic więcej nie czynił, tylko aby Tatarzyna tak do państw koronnych i do W. ks. Litewskiego nie przepuszczał i gromil go, wielki by nam stąd pożytek urósł i bezpieczny na nieprzyjaciela krzyża św., gdybyśmy się tych Tatarów nie obawiali, którzyby na nas uderzyć mogli. Także teraz w Węgrzech póki Tatarzyn był nie przyszedł, wojsko Tureckie sto nie miało śmiałości, a skoro Galga z ludem Tatarskim do Węgier przyszedł, wielka śmiałość wojsku Tureckiemu przystąpiła, gdyż oni bez nich nic nie mogą. Zaczym i Agier wzięli i wojsko chrześcijańskie rozprószyli, gdyż ci Tatarowie wielką szkodę wojsku chrześcijańskiemu uczynili. Z tym tedy Moskwicinem acz zawartą przyjaźń mamy, jednak się obawiam, aby on czego o nas nie przemyślawal; przeto przed czasem mamy się czego obawiać, ponieważ do tego czasu od fortunnego panowania WKMci żadnych posłów swych, jako pacta conventa ukazują, do WKMci nie posyła, pogotowiu i WKMć, gdyż jednak pacta mówią, aby do siebie wespół posyłali i porozumiewali się, a że tego nie masz, dlatego przed czasem obawiać się nam potrzeba. Przeto do Moskwi cina posłać, albo wieczne albo też dłuższe przymierze z nim stanowiąc, i przytem niż pierwsze wynijdzie, które po dwu lat wychodzi, radzić nam potrzeba. Teraz naprzód pograniczne zamki a przynajmniej przy granicach W. ks. Litewskiego opatrzyć potrzeba, które teraz prawie obiecali 1). Dzial, strzelby, prochów i ludzi na nich zgoła nie masz, gotowości tedy tylko przymierza potrzeba. Zaczym mogłoby być, żeby za szczęśliwym panowaniem WKMci i za błogosławieństwem boskiem i za bogobojnem życiem WKMci państwa koronne rozszerzyć by raczył Bóg wszechmogacy; i za morzem WKMci staralibyśmy się dosięgać i dostawszy, że nam WKMć za błogosławieństwem Boskim szczęśliwie panować raczysz, podobnoby też i to księstwo w granicy od siebie słysząc o tak cnotliwym

1) Teka Nar. ma jeszcze: demoliowac.

WKMci. panowaniu, skłoniłoby się pod regimen WKMci. Do tego tedy Kniazia Moskiewskiego posłać nam posła rzecz widzę koniecznie potrzebną, aby się już teraz z nim porozumieć mogło, gdyż teraźniejszy Kniaż ostatni z domu tego 1); po którego śmierci pewna rzecz jest, że inszego pana pragnąć będą, gdyż tam za jednych krew rozlano, wielu zacnych ludzi domy przednie poniszczono, zaczym odia i konfidencye między niemi są wielkie, co będzie im powodem do wielkiego rozlania krwie, i to samo do przystąpienia pod regimen WKMci, coby ich przywieść mogło, prze to samo tak dla przymierza jako i dla chęci ich lapania posłać trzeba. A co wiedzieć, że oni widząc fortunne panowanie WKMci, miłość poddanych nas ku Panu, a co większa, błogosławieństwo Pana Boga nad WKMcią, żeby oni bliżej do tego uciec mogli, aby raczej WKMci szukać mogli, słysząc o tak dobrotliwej dobroci pańskiej, o tak potężnym a szczęśliwym państw swych obrońcy i fortunnym panie.

Strony poselstwa Szwedzkiego tego nietylko słuchać, ale gdzieby tego potrzeba zaciągała, podług zwyczajów przodków naszych pomagać i tueri fortiter dignitatem WKMci jako wierni poddani będziem. Bo jeśli milość nas poddanych ku WKMci jest takowa, wzajem i WKM 2) zdrowia dla całości Rzpltej, kosztów, prac i trudności lutować nie raczysz, pogotowiu tego wszytkiego nie żałując dla dostojeństwa WKMci, to wszytko, co wiernym poddanym czynić należy, chętliwie czynić będziemy, który Panem naszym i ojcem nas kochającym jesteś, a bezpieczeństwo nas synów swoich obmyśliwać raczysz. Zaczym naród Polski i W. ks. Lit. wiary swej i wszelakiej pomocy, zdrowia, majętności nakładów dla bezpieczeństwa Królów Panów swych dla całości dignitatum Panu nigdy nie żałowali; toż i dla WKMci dziedzicznego państwa otrzymania my wierni poddani czynić będziem. Co też nad dziedzicznem państwem WKMci królestwie należy, to snadnie każdy baczyć może, gdyż ono za tym błogosławieństwem Bożym, którem w przymnożeniu tak częstego potomka Pan Bóg sam WKMci blogosławić raczy, calo i nienaruszenie ojczyznę tę potomkowi WKMć zostawić powinien jesteś. A gdyby się miało królestwo to dziedziczne z ręku WKMci wyśliznąć, rozumiem to o tym narodzie korony cnej, że oni bez naruszenia całości Rzpltej do ratunku bądź consilio, bądź bello WKMci stawią się.

Co się tknie autoritatem sejmów WKMci, kto w niwecz postanowienia Rzpltej obraca, hostem patriae nazwać go musiem. Dlatego zjazdy po sejmikach w Wielkiej Polsce w Kole, w Małej Polsce w Korczy nie miewali, aby się tam namawiało, iżby się na sejmie według praw

1) Tę lepszą wersyę ma tylko T. Nar., inne RP. mają: »gdyż ostatni dom w Moskwie po teraźniejszym Kniaziu zniszczeje«. 2) ma tylko T. Nar.

Dyaryusz sejmu warsz. r. 1597.

5

działo, ucierając przytym artykuły wszech sejmików. Teraz to wszytko to że ustaje, zaczym protestacye rosną na sejmikach i dlatego też, że pisma, które przeciw religii należą, na sejmiki przynaszają, a takiemiż animusze ludzkie 1) do wszelkiej niezgody exacerbują, co to WKMć swym baczeniem mądrym opatrzyć będzie raczył, co takie turbacye przynoszą; jako ja mam radzić o obronie przyjaciela postronnego bojąc się sam, aby mię równo od domowego nie potkało. Przeto temu wszytkiemu zabieżeć potrzebę pilną być ukazuję. Żołnierze, którzy nam przedtem służyli, nietylko do zapłaty, ale i do łaski WKMci słusznie mają być przypuszczeni. Żołnierza teraz W. ks. Litewskiego (sam bowiem Hetmanem jego będąc) żem sam tam być nie mógł przy panu Hetmanie polnem, miałem tego przeto żołnierza męstwo i dzielne rycerskie postępki WKMci Panu memu Mciwemu pilnie a uniżenie zalecać), pewien tego będąc, że WKMć za ich wierne a krwawe przysługi, które przeciw ojczyznie i WKMci mężnym swym rycerskim dziełem pokazywali, łaską swoją pańską i hojną ręką nagradzać będziesz raczył. Na insze skłonił się wota.

JMć p. Wojewoda Kijowski 3).

Acz tego dnia J. Ks. Mć napierwszy miał wotować, ale sam się J. Ks. Mć wymówił, ażby pierwej przed sobą insze wotujące słyszał, nie rychlo na sejm przyjachawszy, gdyż też przy propozycyi JKMci nie byl. A tak na początku wotum swego naprzód obmowę czynieł, niesposobność zdrowia swego ukazując i życząc sobie tego, aby się mógł na ten czas od wotowania zatrzymać, jednak senatorem też jednym będąc i miłośnikiem. ojczyzny, do propozycyi JKMci przystąpił, ukazując być wielkie sprawy nad koroną leżące, to jest liga, której pożytki wielkie z bezpieczeństwem i sławą tej korony będące dość mądrze i dowodnie ukazał, zaczym koniec jej radby był Książe JMć wiedział, ale iż nie doszła, z żalem tego zażywał. Za życzliwe a pilne w tym związku staranie Królowi JMci dziękował, w czym zaraz pilność JKMci, a inszych, co nas do tego związku wzywali, niedbalstwo ukazał, winszując przytem JKMci błogosławieństwa Bożego, że szczęśliwie w królestwach swych panować raczy.

Za porażenie kozaków zaporowskich Królowi JMci dziękował, którzy przez p. Hetmana polnego 1) porażeni byli, za co też jego JKMci zalecał. A że się sejmy rozrywają i w niwecz się sejmowe postanowienia obracają, przyczynę grzechy nasze najdował; druga, że się urzędy, prawa łamią, że JKMć tu do praw naszych przyjść raczył, że zastał na swym urzędzie Starostów 5) przy dawnych dzierzawach, Biskupy przy swych bi

1) RP. ma: a tak jemiż z animuszem ludzkim. ) RP. ma: zalecam. 3) Konstanty ks. Ostrogski. *) Stanisław Żółkiewski. 5) Tak ma T. Nar., inne: >>starostwa<.

skupstwach, Ruś przy swojej greckiej wierze, która od tak dawnych lat w pokoju podług praw od Królów panów naszych poprzysiężonych w pokoju będąc, że się teraz przez Władyki rozerwała, zdaleka żal swój Królowi JMci opowiadał, popierając się prawem pospolitym i przywilejami dawnych Królów Polskich, w czym wielkie ich naruszenie być ukazał, które w praw dzie JKMć w cale onemu zachować i poprzysiądz raczył.

Przypominał zatym, jako od pięćdziesiąt lat w radzie Królów Panów swych zasiadając jako prawy szlachcic i senator ze starożytnej zacności familiej pochodząc Królom Panom swym zupełne cnoty zawsze oddawał, tudzież Książę JMć przypominal multa praeclara gesta przodków swoich, którzy w wielu posługach sławnych i mężnych tak przeciw Królom Panom swym, jako i Rzpltej kwitnęli; nie zapominał też i tego, że fakcye, odia, nienawiści między ludzi wielkimi rosną, skąd periculum patriae imminet, gdzieby temu Król JMć zabieżeć zaniechał, gdyż consilia, ubi agitur de salute Patriae, w zgodzie, w miłości, odłożywszy swe nieprzyjaźni na stronę, odprawowane być mają. Na obronę Rzpltej pokazał też to medium Ks. JMć być mówiąc: nam oraczom swoim tego dołożyć potrzeba postąpiwszy podatek chłopków naszych, którzy acz są od lupiestwa żolnierskiego i od wielkich licencyi jego zniszczeni, jednak całości i obronie ojczyzny i państwom WKMci dogadzając ciężko sobie przyjdzie uczynić

JMć p. Wojewoda Mazowiecki).

Najprzód JMci za obmyślawania ojczyzny i dobrego naszej Rzplte dziękował, potym imminentia pericula królestwa Polskiego ukazawszy prędką na to obronę radził, do której namówienia deputaty tak z senatu jako iz posłów wysadzić perswadował. Na insze punkta z innemi wotum. swe zgodne składał.

JMć p. Kasztelan Elbieński 2).

Exordium swe winszowanie, dziękowanie, wyliczenie szczęścia wielkiego Króla JMci i porażek niemałych obrawszy, dla niebezpieczeństw koronnych prędką obronę, ciche consilia, poprawienie zamków pogranicznych upatrował. O sprawach Szwedzkich, będąc sam tam posłem za rozkazaniem Króla JMci i senatu wszytkiego, pewną relacyą onego poselstwa, gdy będzie rozkazanie Króla JMci, ofiarował się uczynić i dostateczną sprawę o tem wszytkiem Rzpltej postanowienie tudzież królestwa Szwedzkiego dać. Insze swe opinie i konsultacye do inszych IMci zdania przyłączył.

1) Hieronim Parys. 2) Stanisław Działyński; RP. podaje falszywie: Wojewoda Elb.

« PoprzedniaDalej »