Obrazy na stronie
PDF
ePub

CHRONOLOGIA SEJMU 1597.

Dnia 10 lutego w roku 1597 sejm walny koronny w Warszawie zaczął się.

A naprzód J. Mć Ksiądz Hieronim Rozrażewski Biskup Kujawski spiewał mszę świętą u Świętego Jana w kościele podług starożytnych Bogu modlitw Polaków. Na tém nabożeństwie J. K. Mć, senat i posłowie byli; po skończeniu mod onych J. K. Mć do pokoju odprowadziwszy, z senatem J. K. Mć nie zasiadł.

Lecz pp. posłowie zeszli się do zwykłego miejsca swego, tam podług alternaty pana Brodowskiego) Wielkopolaka Marszałkiem do dawania wot na marszałka poselskiego kola obrali. Ten gdy miejsce swe zasiadł, in primis wtoczona byla kontrowersya, aby się zatrzymali od obierania marszałka, ponieważ się nie wszyscy jeszcze posłowie zjachali; jednak ta rozmowa zaraz się uspokoiła, gdy odpowiedziano ten być zwyczaj obierania marszałka, choć się nie wszyscy posłowie zjeżdżają, za czym rozdawano wota przez województwa na przyszłego marszałka poselskiego. A gdy przyszło do województwa Ruskiego w powiecie Wiśnickim, kędy dwojacy posłowie w niezgodzie obrani i na sejm przysłani byli, druga alterkacya między tamtemi posłami urosła, (gdy jedni byli od senatorów i od zbrojnego żołnierza nad wolę szlachcica obrani, to jest IMépan Referendarz koronny 2), pan Ożga Podsedek Lwowski 3), pan Jan Krasicki, pan Wapowski ), pan Mniszek Stanisław wojewodzic Sędomierski 5), pan Sienieński 6) Podkomorzy Lwowski; drudzy od szlachty braci młodszych, a na imię Ich Mci Stanisław Stadnicki) z Łańcuta, IMpan Stanisław Stadnicki z Oziemle ), pan Sienieński 9) Wojewodzic Podolski, pan Korytko, pan Bal, pan Pisarz ziemski Przemyski) 10) jeden nad drugiego porządniejsze obranie poselstwa swego ukazując. Tandem za prośbą posłów inszych utraque pars zatrzymała się od obierania marszałka, dokądby

1) Brodowski Marcin, później Marszałek trybunału koronnego. masz Drohojowski (Jan Tomasz, Starosta przemyski). 9) Piotr Oźga.

2) Cod. Pet. adn.: To) Cod. Pet. adn.: Ka

sztelan Przemyski (Jan Stanisław). 5) Syn Jerzego. ) Jędrzej. 7) Cod. Pet. adn.: tyran, źle zginął (dyabeł). ) Cod. Pet. adn.: Kasztelan przemyski, w Moskwie umarł pod Smoleńskiem (1011). 9) Jakób syn Jana. 10) Jan Świętosławski (Inscr. Terrae Premisl. a. 1597 T. 63 str. 1 i 209).

iudicio nuntiorum w tej niezgodzie rozstrzygnieni nie byli. Toż posłowie województwa Wołyńskiego, których też było nad zwyczaj więcej, uczynili; za to obojga posłom Marszałek imieniem wszech posłów podzięko wawszy, J. Mci Pana Piotra Myszkowskiego Starostę Oświe cimskiego, za zgodą wszech stanów posłów, aby ten urząd Mar szalkostwa poselskiego na się przyjął, prosil, co on facta prius commendatione sui ipsius przyjąwszy ten urząd na się, vice versa za ten urząd, który miał do czasu, Panu Brodowskiemu imieniem wszech podziękował.

Po obraniu Marszałka chcieli byli drudzy, aby jutro J. K. Mć był witany; na to nie zezwolili drudzy, ażby pierwej posłowie z województw, których jest nad zwyczaj więcej, pogodzeni byli; i na tém stanęło. Wnieśli w tém petitum posłowie Mazowieccy, aby ich post curiam o dziedziczne majętności nie sądzono, ale nie otrzymali, gdyż się nic ante propositionem JKMci wnosić nie może; jednakże na to się zezwolili byli, żeby post propositionem wszystkie artykuły czytano, a które będą petita publica, iść z niemi wszytkiemi do J. K. Mci, które lepak prywatnych województw, ono województwo przydawszy kilku z braciej także je ante omnia wnieść do JKMci, aby się im dosyć stało prosząc; zezwolili się też na to, posłać do panów posłów Ruskich expostulując od nich, aby się sami między sobą nie zatrudniając spraw Rzpltej zgodzieli.

Tego dnia Hetman koronny o nieszpornych godzinach przyjachal. Tegoż dnia przyjachał hiszpański posel tego tytułu: Don Franciscus de Mendoza magister admiralius regnorum Aragoniae et Indiarum occidentalium dux Veraguae, marchio Gualdelestae et Iamaicae, comes Montis iucundi, dominus vallium de Setta Trabadellis Montordis et baroniarum Gorgae Bechi Rybarosae et Ondarae et oppidi Benzi Dolek, Commendarius de Valdepenias Militarii ordinis Calatravensium, praefectus aulae Suae Mtis Catholicae eiusque consiliarius camerae et belli in provinciis Bellgicis, summus praefectus domus Serenissimi Archiducis Alberti Cardinalis 1).

Nomina et cognomina sług przedniejszych posła hiszpańskiego: Comes Ferdinandus a Spinola, Gilibertus a Sintiles, Ioannes Ferdinandus Chaiechon baro in Pimoran, dominus Caesar Falco Piezenno eques or dinis Hierosolimitani, doctor Gondisalus Carenno Ponte prior ordinis.

Calatravensis.

1) A. Lopez de Haro: Nobiliario genealogico... de Espana, Madrid 1622 T. I str. 371, podaje nazwisko jego: Don Francisco de Mendoça, Almirante de Aragon, Marques de Guadaleste, Comendador de Valdepeñas en la orden de Calatraua... mayor domo del Catolico Rey don Felipe II y mayor del Archiduque Alberto... Consejo de hazienda y guerra.

Dnia XI lutego.

J. K. Mć w tajemnej radzie będąc namawiał o niezgodzie posłów ziemskich, tudzież i o warunku postanowienia rzeczy sejmowych.

U posłów po ranu zaraz agitowana była quaestio, jeżeli czekać pana Referendarza koronnego (kolegi posłów Ruskich od żołnierza obranych), przy którym podpisy ludzi szlacheckich byli, czyli nie; zbity ra tiami ten co chciał czekać, prosił o czekanie, to jest pan Ożga kolega pana Referendarza, uspokoił się. Bo gdy się ta sprawa puściła przez wota, znaleźli to z tych przyczyn, że nie mają czekać pana Referendarza, ale z tym rozsądek uczynić, którzyby się posłowie zostać mieli:

Naprzód, że jest tu peremptorius terminus, przeto się powinien ka żdy poseł stawić. Druga, absentes carere debent, jako i senatores, którzy nie będąc na propozycyej znowu nie wotują, multo magis absens posel. Trzecia, że się tu ma upatrować non ratio personae, ale ratio Rzpltej. Czwarta, dla sequelle, aby na potym drugi w pół sejmu przyjachawszy, rzeczy postanowionych nie turbował. Piąta, że particularitas non derogat generalitati. Szósta, indecorum by było tak zacnemu kołu jednej osoby czekać. Siódma, że plus autoritatis kolo poselskie nosi na sobie, niż jedna osoba. Z tych racyi utrique parti sprawę o sobie dawać zezwolili się, nie czekając pana referendarza.

Bacząc strona żołnierska, że się im nie wiedzie, ozwał się pan Wapowski kolega ich, że się one protestować będą, gdzie ich od poselstwa nie czekając pana Referendarza odstrychną. Na to się ozwali Ich Mć panowie Stadniccy, iż to niesłuszna, żeby jednego czekając sprawy Rzpltej zatrudniać się miały dla 1) tego, gdy pan Referendarz te monimenta przy sobie mając 2) miał przyjachać. Po skończeniu sprawy tej znowu przez województwa wotują: jedni, aby iść) zaraz do witania JKMci, a ci panowie posłowie niezgodni żeby się interim od ręki JKMci zatrzymali, a potem której stronie legitimitas przysądzona będzie, aby JKMć witala; drudzy, aby rozsądek między posły uczyniwszy, simul et semel szli do pocałowania ręki JKMci. I na tym stanelo. Interim pan Wołowicz pisarz Wielkiego Księstwa Litewskiego do posłów przyszedł, łaskę pańską im ofiarując i napominając, aby poniechawszy alterkacyi raczej do samej rzeczy przystępowali, gdyż J. K. Mć z senatem czekać na nie raczy. Na to panowie posłowie przez swoje dali respons more solito.

Po skończeniu tak wot poselskich, jako i po odprawie posła JKMci, pan Marszalek poselski nie przestawając na zdaniu wszech, których ta byla sentencya, nie czekając pana Referendarza koronnego posły Ruskie

1) W MS.: do. 2) Niema w MS. ) W MS.: się.

niezgodnie obrane że sądzić, sam począł wotować perswadując, aby się pan Referendarz poczekał, przy którym dokument porządnego obrania posłów Ruskich od senatorów obranych jest. Na to się ozwał pan Czarn kowski, referendarz przeszły 1), że Marszałek poselski niema wotować, ale zgodne animusze szlacheckie konkludować; przy tymże ma tę powinność przywitanie JKMci ukazać i defekty Rzpltej oznajmić; aż za tym uciszył się pan Marszałek, prosząc zatym panów posłów Ruskich, aby dawali o sobie sprawę suae legitimae electionis.

Naprzód posłowie od szlachty obrani przez I. M. pana Stadnickiego z Łańcuta porządnego swego obrania te ratie dawają, przypominając i angarie, które ludzie szlacheckie od żołnierzów zachodzą. Naprzód, że starożytne domy od posług Rzpltej chcą odpychać, co się stąd znaczy, gdy nos deponimus arma, a żołnierza we zbroje ubrawszy fakcye stroją na nas, z onym żołnierzem na sejmiki przyjeżdżają, jako teraz na tym Wiśnickim sejmiku uczynili, gdy panowie senatorowie ludem żołnierskim kościół osadzili, tamże reclamantibus i protestantibus nobilibus z hukiem na bracią młodszą Marszałkiem tamtego sejmiku Wiśnickiego pana Referendarza koronnego, który był z ludem niemałym przyjachał przeciw prawu pospolitemu, obrali. Do tego ciż panowie senatorowie z żołnierzami pospołu opprimując wolności nas ludzi szlacheckich, nad zwyczaj pospolity, nad zgodę ziemian posła JKMci nie tylko przy wotach swych senatorskich, ale i przy wotach koła rycerskiego zostawili i jemu wotować rozkazali. Nadto pobór na nas bez ukazania gruntownej potrzeby senat z żołnierzem wyciskają, gdziebyśmy temu byli przeciwni przegróżkami nas obsyłając; zapłaty się sam sobie żołnierz domawiał, którego nie więcej, jedno z kwarty a z reszt poborowych, także z pogłównego żydowskiego przyjmować miano. A co się dzieje więtszego w oppressyej swobodnych głosów szlacheckich, gdy się w Wiśni de licentia militum mówiło, jako oni plądrują domy szlacheckie, znowu lud więtszy i choragwie żeby następować, i tam zaraz jak pobór, tak też żołnierza poslem, nie spominając nic militarem disciplinam, którą sobie ante omnia ziemianin chciał warować, vi et armis na wolnych ludziach szlacheckich wymódz chcieli, od slug senatorskich, od żołnierzów, od ludzi nieznajomych posły żołnierskie obierając; i tak servi nostri dominantur nobis, którzy nietylko nas szlachtę sądzą i w domiech szukają, ale też i na trybunale. Tym samym Rzplta rzymska zginęła; i Wenetowie nie najemni kami państw swych bronią, ale własnemi piersiami swemi, któremi też i przewaleczny przodek nasz granicy korony tej mężnie rozszerzal2). Za

') Cod. Pet. adn.: wzięto mu referendaryą, że był Maxymilianistą w interregnum. 2) W MS.: rozerwał.

taką tedy oppressyą nas ludzi szlacheckich uczyniwszy protestacyą (która się potym w księgach Przemyskich konfirmowała), my ludzie szlacheccy odszedszy od kola, kędy żołnierz byl, insze koło szlacheckie wedle onegoż kościoła na tymże cmyntarzu uczyniwszy i tam obrawszy sobie Marszalka, nas posły swe, bracią swą, nie żołnierza, tu do WMci posłali, abyśmy domowe urazy szlacheckie donieśli; na co pewne podpisy ludzi zacnych szlacheckich, braci naszej, nie żołnierza, mamy i prosim, aby stojąc przy prawdzie, przy wolnościach szlacheckich nas przy sobie tanquam legitime electos W. Mci zostawić raczyli.

Druga strona od senatorów i od żołnierza replikę pana Stadnickiego przez pana Ożgę Podsędka Lwowskiego dała, który naprzód obje kta sobie zadane na samychże Ich Mci pana Stadnickiego convertit, że oni zawsze posłami bywali, że lud, hajduki na sejmiki z sobą przywodzili, że nie wszyscy reclamabant, aby był nie był Marszałkiem pan Referendarz koronny, gdyż pierwy bywał; że przedtym też senatores Marszałka obierali, gdyż podług konstytucyi 1565 1) należą do tego i stąd też, że Rzeczypospolita nasza ze trzech rzeczy stoi: z króla, z senatu a z szlachty, zatym senator do obierania Marszałka należy; że nie żołnierz, ale my ludzie slacheccy Marszałka obierali i na obranego nie były reklamacye. Posel K. J. Mci ten podług zwyczaju siedział nie jako posel, ale jako slachcic, co to czynił posłem będąc pan Szczęsny Herburt po dwa razy, którego patiebantur, także też i przeszłego pana Wołowicza posła JKMci 2) za takowym przykładem do wot swych przypuścili. Pan Referendarz 3) koronny że miał trochę piechoty z sobą, to non ad opprimendum, ale ku ostrodze zdrowia swego, mając zaście z Księżęciem J. Mcią panem Wojewodą Wołyńskim 4). Hajducy na cmentarzu nie byli ani żoł nierze, okrom slachciców osiadłych, pierwy na takich zjazdach, od chorągwie odjachawszy, bywających. Nie było tedy tam oppressyej, ale to, że się panowie Stadniccy poselstwa domagali, że nie pobór, ale pospolite ruszenie na obronę postępowali, nie dając wiary tak wielkiego niebezpieczeństwa nad Koroną wiszącego. Zaczym dla tego od nas się ode rwali i z koła swego do naszego przysłali, wzywając nas do siebie, czym samym oniż przymawiają nam to, żeśmy ludzie slacheccy nie żołnierze drudzy byli. Drudzy kollegowie tegoż pana Ożgi czynili o sobie obmowy, że się oni nigdy w poselstwa jako kto inszy wzmagali.

IMć Pan Stadnicki z Oziemle ten na obmowę pana Ożgi dość

1) Konst. roku 1565: Seymiki powiatowe. ) Cod. Racz. ma po tych słowach jeszcze: ten podług zwyczaju tam siedział. ) Cod. P. ma na marginesie, Cod. R. zaraz po referendarz w tekście wtrącone: Drohojowski. ) Cod. P. na marginesie, Cod. R. w tekście po wolynskim Ksiązę Ostroskie Alexander.

« PoprzedniaDalej »