swą

kapłan pierwszy przyznawa, za co jest Panu Bogu dziękować, że on WKMć takiemi uciechami obdarzać raczy. Ale iż Pan Bóg zwykł moderować pociechy nasze, tedy nam niektórych rzeczy denegare zwykł i onym pociechom pericula jakieś na nas kładzie, a to dlatego, ne multitudo gaudii extollat nas. Do czego przynamniej nas przez proroki, które do WKMci posyła, napominać raczy, abyśmy się poczuwali choć w pociechach naszych, żebyśmy za uniesieniem onychże w czym nie szwankowali. Co ja nie dlatego tu mówić będę, abych miał co przydać do zdania JMci ks. Arcybiskupa Gnieźnieńskiego, Prymasa naszego, z którego się wotum zgadzam, ale żem też człowiek i syn koronny i miłuję ojczyznę i senatorem będąc uczynię tak jako ubogi chłopek, który tak rozumie, żeby miał umrzeć, gdyby Panu swemu czegokolwiek przynieść nie mial. Tak i ja syn koronny do matki, do ojczyzny swej przychodząc, gdy bych czego przynieść nie miał, żyw nie był bym, którą tę matkę miłując tak barzo, abych jej też dać czego nie miał, nie mogę zaniechać. Przeto naprzód do instrukcyej teraźniejszy, do tych spraw przywiodę proroka, który do nas woła, abyśmy się ocucili a obaczyli, co się nam dzieje. Ten tedy prorok do nas tak woła: Expergiscimini et flete et ululate omnes, qui bibitis vinum in dulcedine, gens enim ascendit super terram meam fortis et innumerabilis, dentes eius ut dentes leonis et molares eius ut catuli leonis, periit sacrificium et libatio de domo Domini; luxerunt sacerdotes ministri Domini, depopulata est regio, luxit humus, quoniam devastatum est triticum, confusum est vinum, elanguit oleum, confusi sunt agricolae. Accingite vos et plangite sacerdotes, ululate ministri altaris, ingredimini, cubate in sacro ministri Dei mei, quoniam interiit de domo Dei vestri sacrificium, vocate coetum, congregate senes, omnes habitato res terrae in domum Dei vestri et clamate ad Dominum 1). Wiemy co za szkody poganin uczynił i jako domy Boże popustoszył, a wzdy się za to nie ujmujemy. I tenże mówi dalej: depopulata est regio, periit messis agri). To co ten prorok mówi, zda mi się, że to o Agrze, kedy on tum wielki, ona kapituła wielka, one kościoły Boże w niwec się obró cily, paszczęka pogańska wszytko pożarła; co o przyszłych rzeczach ten prorok mówił, to się już teraz stało, jakoż pomni mowy onych proroków, którzy na on sejm krakowski do WKMci byli posłani, ci o tych rzeczach opowiedali płacząc na te calamitates, jako on Machabeusz zowie: vae nobis, ut qui nati sumus videre contritionem populi sui et contritionem civitatis sanctae et sedere illic, cum datur in manibus inimicorum? sancta in manu extraneorum facta sunt; templum eius sicut homo gnobilis. Vasa gloriae eius captiva abducta sunt, trucidati sunt senes eius.

1) Ioel 1, 5-14. 2) Ioel 1, c. II.

in plateis et iuvenes eius ceciderunt in gladio inimicorum 1). I na inszym miejscu: Et intulerunt illis bellum et mortui sunt ipsi et uxores eorum et filii eorum et pecora eorum 2). Prosili nas o ratunek jako oni Machabeuszowie: O filii, aemulatores estote legis et date animas vestras pro testamento patrum vestrorum et mementote operum patrum, quae fecerunt in generationibus suis et accipietis gloriam magnam et nomen aeternum 3), a myśmy go dać nie chcieli; oni sprobowali sami, przeto plakali, myśmy się nad nimi nie użalili. A ci byli prorocy z Joelem do WKMci, byli drudzy na przeszłym sejmie prorocy, którzy reprezentowali Jeremiasza, który mówi także nam grożąc: Ecce ego adducam super vos gentem de longinquo, gentem robustam, gentem antiquam, gentem cuius ignorabis linguam, nec intelliges quid loquatur, et comedet segetes tuas et panem tuum, devorabit filios tuos et filias tuas, comedet gregem tuum et ar menta tua, comedet vineam tuam et ficum tuam et conteret urbes mu nitas tuas, in quibus tu habes fiduciam, gladio 4). Toć oni do nas mówili z prorokiem, abyśmy przykładnie o sobie obmyślawali i onym ratunek dawali. Teraz trzeci przyjachał Izajasz, to jest legat Ojca św. Papieża, który już nam teraz nie grozi, ale co się ma dziać z nami, ukazuje przez proroka do nas mówiąc: Dominus exercituum praecepit militiae belli ve nientibus de terra procul, ut disperdat omnem terram, omnis, qui inventus fuerit, occidetur et omnis, qui supervenerit, cadet in gladio. Infantes eorum allidentur in oculis eorum, diripientur domus eorum et uxores eorum violabuntur. Ecce ego suscitabo super eos Medos, qui sagittis parvulos interficient et lactantibus uteris non miserebuntur et super filios non parcet oculus eorum 5). To jest nam prorok opowiada srogość nas samych, teraz jaką srogość Bóg ma ukazać nad państwy naszemi: Non habitabitur usque in finem nec ponet ibi tentoria, nec pastores requiescent ibi et respondebunt ibi ululae in aedibus eius 6). Nadto jeszcze nam jeszcze więtszą przegróżkę czyni: Terra vestra deserta, civitates vestrae succensae igni, regionem vestram alieni coram vobis devorant, et desolabitur 7) straszne wprawdzie poselstwo, ale i to niemniej straszniejsze, kedy mówi, gdzie już nam Pan Bóg chce moc odjąć: Ecce dominator Dominus exercituum auferet validum et fortem omne robur panis et omne robur aquae et irruet populus vir ad virum ), a dalej: viri tui gladio cadent et fortes tui in proelio et moerebunt atque lugebunt por tae eius et desolata in terra sedebit 9). Ten tedy prorok tak srogieni przestrachami nas napomina, abyśmy w czas o sobie radzili. A cić są

1) Machab. I. 2, a. 7-9.

2) Machab. I. 2 d. 38. 3) ibid I. 2 f. 50, 51. ) Jerem. 5. D. 15-17.) Isaias XIII. a. 4, 5, c. 15, 16, 17, d. 1S. ) Isaias XIII. d. 20, 22. 7) Is. 1, b. 7. 8) Is. III. a. 1, 5. 9) Is. III. d. 25, 20.

prorocy, którzy do WKMci są posłani, napominając nas, abyśmy w tym szczęściu ostrożni byli, a patrzali, co za niebezpieczeństwa nam ci prorocy ukazują i do czego nas Bóg sam napomina.

Na propozycyą WKMci mówiąc, to napierwy nam to upatrować, aby sejmowe postanowienia ważne zostawały, nie tak jako na tych przeszłych sejmach, na których gdy się co zawarło, w niwec owo postanowienie stawało się. A toż w to wejrzeć potrzeba, aby sit satis voluntati WKMci, ten sejm teraźniejszy aby się mógł w zgodzie, w miłości, w obmyslawaniu dobra ojczyzny zamknąć, postanowiwszy z pany chrześcijańskiemi pewną jaką obronę; bo im dalej w te traktaty towarzystwa tego zachodziem, tym pilniej na nas wszytek świat patrzy. Życzę ojczyznie swej jak nalepiej i życzę, aby się to namówielo, co by napożytniejszego ojczyznie być mogło -przeto w tych traktatach strony tego związku barzo ostrożnie trzeba sobie postępować. O której 1) związku tego ostrożności żem na pierszym sejmie niektóre racye dawal, teraz ich powtarzać nie będę; gdziem zaraz i pożytek tego spólnego złączenia ukazał być barzo potrzebny, toż i teraz przyznawam, com toż też od JMci ks. legata Ojca św. Papieża w jego oracyej słyszał i temu tak świątobliwemu złączeniu radbych ja pewny koniec uczynił, gdyż barzo jest potrzebny, gdzieby tylko panowie chrześciańscy byli wdzięczni, tedy i my sami tego złączenia patrzalibyśmy, o czem dałem pierwy racye swoje. A jeśli się przedtym odiadzało, tedy były insze respekty, ale teraz przystąpiło poselstwo Ojca św. Papieża, który racyami nam rzecz barzo potrzebną być związku tego ukazuje. Do tegoż spółku i ja radzę, bynamniej w lasce Bożej nie desperując, w czym nie tylko żebyśmy mieli desperować, ale owszem i takie się media pokazują, że o sobie jeszcze radzić możem, choć Pan Bóg przepuścił za złości na chrześcijaństwo i za grzechy nasze porażenie wojska od tego tyrana i choć takie żale przepuścił; ale i to si scivissent convertissent ad Deum, zaczym porazili by byli potężne pogańskie wojsko chorągwią chrześcijańską, gdyż już i pohaniec tył podawać począł, ale iz non timuerunt Deum, ideo trepidarunt, ubi non erat timor. Ale i tu kilka mię rzeczy cieszą, że Pan Bóg non deerit jeszcze Chrześcijaństwu: naprzód jakom słyszał wczora od JMci ks. legata Ojca św. posła, że szczerze a szczerze Ociec św. Papież i Cesarz JMć chcą ten początek ligi kończyć i złączyć się z WKMcią w towarzystwo. Druga pociecha moja, że Pan Bóg dal ludziom takie serca, które by namniej nie. desperują w tym, i owszem auxilio Christianitati esse volunt, że konsens wszytkiej Rzpltej jest na tym, a co więtsza, chęć ludzka jest na tym,

1) RP. ma: którym.

aby się ta liga na teraźniejszym sejmie skończyła, aby też tego 1) doczekali szable swe przeciw pohańcowi obostrzyć.

Zamykając tedy zdanie swe życzę nam ligi z takiej miary, abyśmy kondycye moderowali i nie tak na wielkości ich przestawali, jako żebyśmy się im też barziej akomodowali, aby tym prędzej koniec tych niebezpieczeństw mógł się uczynić. Jednak gdzieby oni zaniedbać mieli jakoż i teraz od cesarza JMci żadnych posłów nie słychać, co mię barzo trwoży -- tedy już teraz ani na nas, ani na WKMć, ani na koronę, ale na nichże samych schodzić będzie.

Jakoż i teraz insza rada nas 2) zachodzi, gdy się już ten związek zamknąć nie może, to jest o statecznej obronie naszej; ale podobno durus est hic sermo, ale durius by było mieć okowy pogańskie na szyjach i na nogach swych. Przeto radzę WKMci obronę takową na którą żeby nie jeden tylko pobór, ale i więcej ich uchwalono było, aby goto wość naszę poganin bacząc mógł kondycyom naszym dość uczynić; która gotowość abo obrona (a to pierwsze) zaraz na dwie lecie aby byla postanowiona, nadto teraźniejszego wojska przyczyniwszy, w czym nam samym ciężko uczynić przyjdzie sobie tych niepotrzebnych obroków wziąwszy. Druga obrona jest, aby te reszty, które są bądź w Koronie bądź WKS Litewskim. wydano, securitatem et aequitatem zachowywając, bo i żołnierz stąd ciężki jest, że im nie płacą. Do obrony mówiąc, która by perpetuis temporibus trwać miała, aby WKMć ludzie zacne wysadzić raczył belli et legum peritos, którzy by w tym dogodzić mogli tak WKMci jako i nam wszytkim, jednak nikomu prawa, wolności i przywilejów nie lamiąc, obojga stanów salvis legibus juribusque nostris aby to mogło być.

O kozaków perpetuis temporibus zniesienie 3), o danie upominków Tatarskich, o wysłuchanie posłów Szweckich równo z inszemi. Varietas. constitutionum jeśli ma być po sejmach, tedy nic po sejmach, nic po nas w radzie WKMci, jeżeli audebimus semel sancita, unanimiter scripta iura i postanowienia sejmowe, które są sacrosancta, wzruszać i w niwec obracać; przeto bych chciał WKMci prosić, aby powaga sejmowa była zachowana, aby konstytucye raz napisane in suo robore zostawały i prosilbych sam od Panów braciej i rycerstwa, żeby takiemi postępkami nie zatrudniali spraw Rzpltej, a pogotowiu sejmowych, aby konstytucyej przeciw rozumowi, przeciw Bogu nie wnaszali, bo już jest tak wiele konstytucyej a jedna drugiej przeciwna. Ten contemptus konstytucyi ex contemptu legum idzie, co nas Pan Bóg za grzechy nasze karze, bo jedni są, którzy poprostu grzeszą, jako jesteśmy wszyscy, qui ex fragilitate

1) RP. ma: nie doczekali.) RP. ma: o nas zachodzi. ) RP. ma: O kozakach...

zniesienia.

grzeszemy; drudzy grzeszą, kiedy sami mogąc grzechu uść, sami idą do niego, mogąc występki karać, nie karzą. Trzeci są, którzy nietylko sami grzeszą, ale i prawa o tym stanowić chcą, kiedy kto chce występnika karac, a nie każą karać; jako teraz jeden uczynił: umarła mu żona, prosil, aby mu dal facultatem rodzoną siostrę pierszy żony pojąć; me non concedente, po toż do Rzymu poslal, tam acz było denegatum, on ją jednak pojal; zaczym gdym go ja excomunikował, pozwał mię ex officio na trybunal.

Na te kwerele mówiąc i na te suspicye tak nam potrzeba mówić, jako oni do Emaus idąc: sami na się skarzemy, tak też sami dawamy przyczynę do tych kwerel. A iż dwie rzeczy ojczyznę prowadzić mają, zgoda a szczerość, tedy non omnis, qui dicit: Domine Domine, intrabit. in Regnum caelorum, nie każdy, który mówi: ja dobrze ojczyźnie służę, ale kiedy do potrzeby iść przyjdzie, trzeba aby ją miłował, aby rzeczy jej ku obronie należące nie turbowal, taki jest prawy miłośnik ojczyznie swoi. Nam, że WKMć naszym panem będąc, iże ojczyznę naszę miłować raczysz, ad caelum sursum corda; corda 1) autem Regis inscrutabilia sunt, jednak rozumiemy to, że szczerze a prawdziwie tę to naszę ojczyznę milujesz nas wiernych swoich poddanych, i że też nas WKMć i ojczyznę naszą ab omnibus periculorum tempestatibus bronić będziesz raczył. A my też starać się będziemy, abyśmy się też ukazali, co wiernym poddanym należy, i że też WKMć Pana naszego Mciwego tak miłujem, by więc3) przyszło do czego, wycierpiećby co dla WKMci, pewnieby tam WKMci, kto kogo lepiej miłuje, ukazałoby się; zaczym pewniśmy tego, ze szczerze WKMć Pan nasz Mciwy o nas radzić raczy, a jako Pan Bóg Achiora przeciw Holofernesowi, jako Judyt lud Izraelski przeciw ludowi Asyryjskiemu wzbudziła, tak też aby WKMć przeciw temu poganinowi pobudzieł. Concludo, że Pan Bóg dla pobożności WKMci, dla szczerych postępków jeszcze tę cząstkę chowa i dla WKMci, a jako było rzeczono Saulowi od Samuela: Ecce quod remansit pone ante te et comede, quia de industria servatum est tibi ), toż i WKMci Panu naszemu Mciwemu rzec może, jakoż i słusznie, bo osobliwe błogosławieństwo przez Samuela Pan Bóg WKMci obiecuje, mówiąc: Ecce unxit te Dominus super haereditatem suam in principem et liberabis populum suum de manibus inimicorum eius, qui in circuitu eius sunt. Et hoc tibi signum, quia unxit te Deus in principem 5).

Nakoniec za JMcią ks. Arcybiskupem Gnieznieńskim przyczynial się.

W RP. niema drugi raz: corda. 2) RP. ma: ojczyźnie naszej. 3) W RP.: wieść. Regum I. 9, 24. 5) Regum I. 10, I.