naszej przeciw JKMci Panu naszemu i państwu JKMci bacząc, zlecamy pp. posłom naszym namówić się z inszymi Województwy, jakoby JKMć tego tam państwa swego dodzierżyć i ono w używaniu posesyej i pod regimentem swoim statecznie bez przekory czyjejkolwiek mieć mógł.

A iż konstytucya sejmu przeszłego i propozycya JKMci i sama tak ważna) i wielka deliberacya to nas wyciąga, aby się o inszych potrzebach pospolitych z inszych miar jakożkolwiek Rzpltej zachodzących, a zwłaszcza któreby wszytkie sprawy sejmowe trudnić miały 2), nic na ten sejm nie wnosilo, pp. posłowie nasi nie mają się w żadną takową rzecz wdawać i zaciągać się, i owszem przeciwko temu wszytkiemu świad czyć się, bo acz o zniszczenie albo strzeż Boże o zgubę wszytkiej Rzpltej idzie, ale pogotowiu ten) prędzej nas i kraje nasze zasięgnąć może.

Iż przystojna rzecz jest, aby zjazdy pospolite pokojem pospolitem warowane byli i żeby odprawa ich porządnie i bez oppressyi, a nie z przymuszenia albo gwoli komu się dziala, zwłaszcza iż do dobrej i la twiejszej odprawy walnych sejmów porządne odprawowanie sejmików powia towych wiele pomocne być może, widząc w 4) Województwie naszem wielką oppressyą wolnych głosów szlacheckich gwardyami niektórych osób, co się i na teraźniejszym sejmiku znacznie stało, mają prosić 5) pp. posłowie nasi, aby to prawem pospolitym warowane było, żeby się nichto z hajdukami i z rucznicami (!) i z żadną gwardyą na sejmik przyjeżdżać nie ważyli gdyby się co gwałtownego komukolwiek pod ten czas stalo, aby to tak karane było, jakoby się to na sejmie walnym przy osobie JKMci działo; sądy także podkomorskie i komisarskie, ziemskie, grodzkie aby tymże pokojem obwarowane były.

Używał też nas prośbami swoimi Wielebny JMć Ociec Exarcha i Episkop Lucki i wielu inszych obywatelów tutesznych religiej Greckiej, aby jako z laski Bożej..... 6).

20.

(Artykuły na sejmiku Wileńskim dnia 30 grudnia 1596 uchwalone 7).

Naprzód Ich Mć pp. posłowie naszy pozdrowiwszy JKMć, z uniżeniem wierne poddaństwo od nas JKMci oddać mają, dziękując JKMci Panu naszemu Mciwemu za takie staranie i czułość w oddalaniu niebezpieczeństw od nieprzyjaciela tak potężnego, poganina Cesarza Tureckiego, który przysadziwszy się bliskim sąsiedztwem pod ojczyznę naszę, państwo JKMci, o tym przemyśla, jakoby omni arte et dolo animus swój

1) W RP.: samej tak ważnej. 2) W RP.: trudne mial. 3) W RP.: ten onego.
Niema w RP. 5) W RP. błędnie: przynosić. 6) Tu się urywa rękopis.

7) Rp. bibl. Czartoryskich. Nr. 2243, str. 319-24; kopia współczesna.

zły z szkodą a strzeż Boże z wielkim upadkiem Rzpltej naszej wykonac mógł. Niźli (!) to się JKMci P. N. Mciwemu przełożyć ma, że w rzeczach tak ważnych non suo ordine teraz na ten sejmik instrukcyą Króla JMci przyniesiono, bo ledwo dzień trzeci przed odprawowaniem sejmiku do urzędu J. Ks. Mci p. Wojewody Wileńskiego instrukcya jest przynie siona i na urzędzie zostawiona; a gdy przypadł dzień sejmiku 30 decembris, za zebraniem się Ich Mci pp. rad, urzędników ziemskich, dwornych i wiela obywatelów powiatu Wileńskiego do zamku Króla JMci w Wilnie instrukcya JKMci jedno przez urząd grodzki Wileński była podana: zaczym iż nie przybył poseł na ten sejmik JKMci, postrzegając, aby w tak ważnych sprawach omieszkanie żadne się nie stalo, instrukcyą Króla JMci w fascykule zapieczętowaną otworzyliśmy i onej z uczciwością wysłu chawszy, uczyniwszy na nię konsultacye, jako czas i potrzeba wyciskalaartykuły namówiwszy in publicis negotiis, na sejm teraźniejszy walny ad 10 februarii Warszawie złożony, pp. poslom swym podali i poruczyli

Iż nieprzyjaciel potężny Cesarz Turecki za dopuszczeniem Bożym niemałe depopulacye tego roku w Chrześcijaństwie uczynił z rozlaniem krwie ludzkiej niemałym, i bliskie barzo granice z Koroną Polską, państwem JKMci założył, skąd prawie pendentia pericula każdy baczny uwa żyć może, tedy Ich Mć pp. posłom naszym do zawarcia i stanowienia z pany Chrześcijańskimi ligi i wynajdowania napożyteczniejszych sposobów ku postanowieniu obrony przeciw tak potężnemu nieprzyjacielowi moc zupełną niezamierzoną dajemy i poruczamy, w tym tylko adhortując Ich Mci, aby ante omnia w stanowieniu ligi, jeśliby do tego przyszło, Kniazia Moskiewskiego do wiecznego przymierza wzywać starali się i bez niego ligi nie zawierali; która choćby nie doszła, tedy przecie według listów przymierza, nim wynidzie czas przymierza, z Kniaziem Moskiewskim się znaszać i o wieczny pokój starać trzeba, a to dla tego, aby Rzplta nasza mając ubezpieczone granice domowe za taką przyjaźnią z Kniaziem Moskiewskim, snadniej o tym poganinie radzić i incursionem 1) jego, jeśliby czego Boże uchowaj zamyślił, potężniej odeprzeć mogła, nie spodziewając się z tyłu żadnego niebezpieczeństwa: jednak 2) także i inszych wszelakich circumstancyj, któreby tranquillitatem et decorum Rzpltej oj czyźnie naszej przynieść mogli, nie zaniechali. A jeśliby inszy panowie i Królowie Chrześcijańscy, a osobliwie Rzesza Niemiecka do ligi przystą pić nie chcieli, tedy z samym domem Rakuskim i panem Wojewodą Siedmigrodzkim non est tutum Rzpltej naszej w ligę wstępować, panom posłom) naszym nie pozwalamy w taką niebezpieczność wdawać się.

Z strony Tatar, że się upominają podarków, te skarb koronny obmyślać

1) W RP.: incursioni. 2) W RP.: bez sensu: nasze. 3) Niema w RP.

powinien i Tatary podarkami kontentować, bo gdy Wołyń i Podlasze przy Litwie było, tedy z tych prowentów takowe kontentacye odprawowano.

Że też swowoleństwo kozackie jeszcze latet na niektórych miejscach, te tak konstytucyą roku 15901) na nie uczynioną, jako żołnierzem 2), który in sinibus być ma3), Ich Mć pp. Hetmany obojga narodu hamować i karać mają.

Relacya Ich Mć panów, którzy do Szwecyej jeździli, gdy będzie na sejmie czyniona, pp. posłowie 4) naszy z Ich Mć pp. Radami i pp. posły koronnemi onej wysłuchać i do tego, co by dignitati Króla JMci Pana naszego Mciwego a utilitati Rzpltej naszej służyło, radą swą przychylać się mają.

Ukazować JKMć nasz Mciwy Pan raczy, że sua liberalitate Regia człowiekowi narodu naszego primariam dignitatem w Koronie Polskiej dać raczył, Biskupstwo Krakowskie, ex converso żądać raczy, abychmy też przyjęli człowieka narodu Polskiego na Biskupstwo Wileńskie, i przypominać to raczy JKMć, że nie chcąc puszczać in disquisitionem ) prawa naszego, napomnieniem raczej pańskim to między Koronnemi i Księstwa Litewskiego stany komponować chce; za co JKMci Panu naszemu Mciwemu uniżenie dziękujemy, ale itby to było nietylko urazem, ale własnym gwaltem prawom i wolnościam naszym, tedy Ich Mć pp. posłowie 4) naszy w tym JKMci uniżenie prosić mają, aby już JKMć z tego sejmu to Biskupstwo człowiekowi narodu naszego Litewskiego conferować raczył, w czym serio pp. posły nasze upominamy i zlecamy, aby zwykłej i powinnej wiary swej ku ojczyźnie strzegąc, mocno się zastawiali o to, aby prawa i wolności, w których wszytko uczciwe i pożyteczne obywatelów Rzpltej naszej zawiera się, według spisów uniej i przywilejów nadanych i od JKMci poprzysiężonych cało zostawały; także pralatury, kanonie, aby post decessum tych, którzy teraz dzierzą, nie były dawane ludziom obcego narodu, jedno indigenis.

Podatek półzłotowy, jako się przedtym JKMci nie z4) żadnej powinności, ale z dobrej chęci naszej pozwolił, oświadczając tym chęć i pʊwolność naszę ku JKMci naszemu Mciwemu Panu, tedychmy go teraz do Poborce naszego oddali, który do rąk JMci p. Podskarbiego W. Ks. Litewskiego oddać ma.

Konfederacya, której urazy gravitate negotiorum przeszłych sejmów aż do tego czasu odkładali się, a ludzie różnego nabożeństwa ukrzywdzeni aż do tego czasu sprawiedliwości nie mieli, i owszem, nie odnosząc żadnej sprawiedliwości, wiątsze pericula i onera conscientiis inferuntur, bo nie tylko że się zbory od przeciwnej strony burzą i słudzy słowa Bożego żą, ale teraz manifeste z kancelaryej Króla JMci listy wydają,

') W RP. wolne miejsce; jest to konstytucya 1590 r. Vol. leg. t. II. str. 1329.
2) W RP.: żołnierzem. 3) i) Niema w RP. 5) W RP. blędnie: dissi inficionem.

przymuszając ludzie religiej Greckiej pod posłuszeństwo zwierzchności Rzymskiej, łamiąc im przywileja ich od przodków JKMci nadane i JKMci naszego Mciwego Pana potwierdzone i nowo na sejmie koronacyej1) utwierdzając dawne przywileja, z łaski JKMci nadane; co iż prawa i wolności nas wszytkich uraża, zlecamy pp. naszym, aby się statecznie przy prawiech i wol. nościach naszych zastawiali, postrzegając tego jako napilniej, aby przy wileja od przodków JKMci i JKMci naszego Mciwego Pana jakiejżkolwiek religiej i kondycyej ludziom nadane, niczem się 2) nie naruszali i w żadną wątpliwość przywodzone nie byly.

Przywilej na koronacyej Króla JMci Pana naszego teraźniejszego w Krakowie dany strony zadzierzenia 3) w całości dóbr do stolu Króla JMci naznaczonych, aby in suo robore zostawal, a to co się uprosilo od kogo przeciw onemu, aby tego przywileju autoritate recuperowano było; o co na sprzeciwiające się forum do trybunału, egzekucyą od tegoż sądu ukazać, czego J. Mć p. Podskarbi sub poena damni restituendi serio postrzegać ma; także Ich Mć pp. pieczętarze aby takich przywilejów nie wydawali pod takąż poeną; aby skarb pospolity mógł być założony takim sposobem, żeby post decessum modernorum posessorum już dóbr Rzpltej nikomu bez lidzby Król JMć dawać nie raczył, ale aby ten, kto zostanie dzierzawcą dóbr jakich, dawał część JKMci, drugą do skarbu Rzpltej, a sam na trzeciej przestawał, wyjąwszy dobra Króla JMci przy wilejem zawarowane 4). Dobra zawiedzione przed unią i po uniej, na któ rych by dożywocia czyje nie zakraczali, temi pieniędzmi które są wzięte u deputatów, okupić i oswobodzić z sum nowych i starych, z których jednę część dawać do skarbu Rzpltej komu tego Rzplta na sejmie tak w Polskim jako w naszym narodzie Litewskim powierzy, drugą Królowi JMci, a trzecią Staroście.

Iż też zdawna na to jest konstytucya w uniej uczyniona, że Król JMć pewny czas w 5) Wielkim Ks. Litewskim mieszkać ma, tedy dla dogadzania wczasowi JKMci prowenta z dóbr JKMci na potrzeby JKMci p. Podskarbi wydawać ma w ten czas, gdy JKMć w Litwie mieszkać będzie raczył; czemu zabiegając, aby prowenta z W. Ks. Litewskiego do Korony wysyłane nie były zubożeniem ) skarbu W. Ks. Litewskiego, mają pp. naszy na zjeździe Słonimskim porozumieć się z inszymi pp. posly W. Ks. Litewskiego, jakimby kształtem nawarowniej temu się zabieżeć mogło, gdyż radzibychmy się cieszyli z bytności JKMci naszego Pana Mciwego w W. Ks. Litewskim, w którym nie będzie się chciało nigdy JKMci być, kiedy w skarbie JKMci pieniądze nie będą.

1) W RP.: tym nawięcej. 2) Niema w RP. 3) W RP.: zadzierzenie.
*) W RP.: nieczytelne. 5) Niema w RP. ) W RP.: z ubożeniem,

Inflanska ordynacya iż też jest rozszarpana, starać się o to, aby rigidius zadzierzeć porządek i pożytek skarbu KJMci; a to coby commodius być moglo, aby o to in delinquentes forum szło do trybunału, także i egzekucya od tego sądu, do tego rewizya z tego sejmu aby tam była naznaczona. Jakoż i teraz przeciwko przywilejom i daninę Króla JMci poupraszawszy dobra 1) od zamków KJMci ludzie zacne i zasłużone pozwy zadwornemi pociągają; drudzy dożywocia swe sine consensu Króla JMci is) Rzpltej szkodą, a za czasem i niebezpieczeństwem ludziom Niemieckiego narodu przedają.

O Estonia pp. naszy ze wszytkiemi na sejmie stany conferować i zgadzać się mają, postrzegając, aby się we wszytkim dosyć stało pactis conventis; także i kaduki od Królowej JMci ciotki JKMci naszego Mciwego Pana świętej pamięci Paniej naszej zmarłej.

Okazowanie powiatom raz w rok jednego dnia, wszytkim na jednym miescu w Województwach, a nie z osobna w każdym powiecie sejmowa konsty tucya warować ma3), bo za takim postanowieniem czułość więtsza w Rzpltej będzie, a za czułością gotowość przeciw każdemu nieprzyjacielowi.

Pozwy zadwornemi aby nie był naród szlachecki za granice pocią gany, pp. naszy porozumiawszy się z wszytkiemi stany na sejmie starać się o to mają, aby ta angaria zniesiona była, ale coby wtenczas, gdy Król JMć w Litwie mieszkać będzie raczył, Litewskie kauzy sądzono, a kiedy w Polsce, tedy Polskie.

Komisya rozgraniczenia między Województwem Brzesckim i Województwem Podliaskim już to od kilku sejmów za uczynionemi warunki egzekucyej nie bierze, a zatym z traktu powiatu Brzesckiego obywatele bywają wyzywani w powiat Mielnicki i bannicye na onych z koronnego trybunału wydają, co jest z4) wielkim zamieszaniem i niebezpieczeństwem sławy i majętności person takich; starać się pp. na tym sejmie mają, aby ta komisya już z tego sejmu koniec wzięła, także między Województwem Kijowskim ) powiatem Mozyrskim.

Zamki Ukrainne 6) iż są opuściałe, pp. niebezpieczeństwo to na sejmie przełożyć mają, sposób opatrzenia onych, porozumiawszy się ze wszyt kiemi stany sejmowemi, obmyślać mają.

Hetmana polnego prosić u 7) Króla JMci, nie derogując ni w czym przywilejów JMci p. Hetmana Wielkiego.

Wybrańce z dóbr Króla JMci wedle konstytucyej Krakowskiej roku. 1595) aby byli z dóbr króla JMci stanowiony i okazowanie onych w ty

1) Zdaje się korrupcya nie umiem poprawić. 2) Niema w RP.

3) W RP. bez sensu: warowają. 4) Niema w RP. 5) Niema w RP.

) W RP.: Ukrainie. 7) W RP.: i. ) Vol. leg. t. II. str. 1426.