potrzeba, żeby trwala, aby nas potym z nieprzyjacielem powadziwszy, na mięsne jatki nie wydali; nadto gdzieby się już ta liga skończyć miała, aby JKMć nasz Pan Mciwy był generałem wojska wszytkiego, a przytym, aby JMć Hetman koronny wojsko sprawowal. Warunek też aby byl gruntownie warowany, by zaś nas tak nie oszukano, jako WKMci antecessora. Z tych dobrze obwarowanych ligi być radzę, ale o tym niemasz z kim jeszcze mówić, gdyż posłów cesarskich niemasz: mam o czym mówić, a niemasz z kim, a tak directe mówiąc, nie mogę tej rezolucyi długo czekać; wywiedzieć się od JMci ks. Legata, jeżeli tam to będzie, abyśmy się nie zatrudniali, co daj Boże, by były takie media, o które zgodziwszy się, moglibyśmy w ten związek wstąpić.

Podarki Tatarskie życzyłby ich nie dawać, ale gdzieby do tego przyszło, obyczajem starym aby i panowie Litewscy dawali.

Posłów Szweckich nietylko z chęcią wysłuchać, ale we wszem przestrzegając dignitatem i całości dziedzicznego państwa WKMci dopomódz gotowi jesteśmy, winszując przytem WKMci Panu naszemu Mciwemu w tych państwach szczęśliwego a długiego panowania.

Nakoniec jakom za zgodą senatu i rozkazaniem IMć pp. braci WKMć koronował mówiąc: Adduxi te et obtine locum tuum, na którym, gdy sądzisz siedź, gdy o obronie Rzpltej radzisz, stój, przeto prosim cię, Najaśniejszy Mciwy Królu, abyś w tym pilnym obmyślawaniu nas poddanych swych ustawać nie raczył, na co tenże obrońca 1) WKMci, który cię na stolicę przyprowadzić raczył, błogosławić będzie.

Zamykając wotum swe ukazał JKMci, że sors bonorum przejmować 2) przymówki, ile ludzie dobrze zasłużeni cierpią uszczypliwe słowa; zaczym wyliczywszy legacye swe, które do monarchów, plenariam facultatem od królów polskich miewając i w nich dobrze przysługi, odprawował, starożytność domu swego i zasługi jego okazawszy, skarżył się na p. Hoinackiego przed JKMcią, który na sejmiku Śrzedzkim minus decenter uda wal, i prosil JKMci, aby się tu tego sprawił i ten niebaczny odniósł swe karanie, w czym o przyczynienie do JKMci tak IchMć panów senatorów jako panów braci prosil.

JMci księdza Arcybiskupa Lwowskiego 3).

Za obmyślawanie tak wielkich niebezpieczeństw i do zabieżenia onymże za złożenie sejmu JKMci podziękowawszy, a na wotum ks. Arcybiskupa Gnieźnieńskiego starszego swego przestawszy, o postanowieniu koronnego pokoju tak wotum swoje prowadzil:

1) W RP.: obrońcą będzie. 2) W RP.: przejmuje. 3) Jan Dymitr Solikowski. Dyaryusz sejmu warsz. r. 1597.

Obmyśla wając pokój domowy, Najaśniejszy Mciwy Królu, o którym sama necessitas radzi nam, a brzmi in auribus, abyśmy nie odwłokami ale samą rzeczą traktowali, tedy dwojaki sposób tego być upatruję: albo żebyśmy sami przeciw poganinowi oburzyli się, albo cum sociis, co ja baczę daleko rzecz być przystojniejszą i lepszą i wielce pożyteczniejszą. Gdyż i Ociec św. posła swego do nas posłać raczył, od którego jakom słyszał, że z wielki szczerości Ociec św. o tym związku staranie mieć raczy, nie tylko dla Rzpltej wszytkiego chrześcijaństwa, ale i dla korony przemiłej czynić chce; o czym acz już dawno traktuje się i siła się czasu strawiło, choć się komisye od WKMci składały, jednak się na nich nic nie postanowiło i nikt więcej z nami w to towarzystwo nie wstępuje. tylko Ociec św. Papież a Cesarz JMć. A tak nam potrzeba w tym sobie mądrze i ostrożnie poczynać, nie biorąc wszytkiego ciężaru na swoją głowę, według też św. Pawla sapere ad sobrietatem, o czym ci, co byli na komisyi krakowskiej, dostateczniej mówić będą - i Rzpltej w zgodzie a w miłości pomagając, Pana Boga prosząc, aby WKMci, senatowi i braci ducha zgody, miłości dać raczył, aby remotis privatis odiis w zgodzie o matce swej radzili, aby w potrzebach Rzpltej non argueret jeden drugiego ex consiliis, acz o każdym z WMci dobrze rozumiem, że ojczyznie swej szczerze każdy służyć chce i pragnie tego, aby nie narabiając żadnemi suspicyami szczerze pospołu o ojczyznie radzić. Przymierza Tureckie naprzód WKMci, panom Hetmanom i braci zleciwszy. co słusznego a zdrowego będzie za zgodą znalezionego, na to się z Ich Mciami księżą Biskupami bracią swą ja zgadzać będę; a iż też WKMċ nie tylko postronne pericula Rzpltej obmyślawać raczysz, ale też przez Ich Mciów pany Hetmany swe że WKMć od kozaków swowolnych z ich niebezpieczeństwa koronę wyswobodzić raczył, uniżenie WKMci Panu naszemu Miłościwemu dziękuję, prosząc WKMci, senatu i braci, aby te relikwie kozackie zahamowane były, aby znowu niebezpieczeństwa jakiego nie wzniecili, albo medium na nie jakie postanowić, żeby panowie senatorowie pograniczny poddanym swym tego zakazywali i bronili. A teraźniejsze dać pod moc p. Hetmanowi koronnemu, gdyż się bez nich na Ukrainie obeść nie może lub dla Tatarzyna lub dla potrzeby Rzpltej. Posłów Szweckich jako od dziedzicznego państwa WKMci z chęcią wysłuchać mamy, abyśmy też chęć i wdzięczność WKMci jako wierni poddani oddawali za miłościwe a ojcowskie prawie nas wiernych poddanych swoich obmyślawanie.

O sejmikach miniemam, że bych tu śmial prosić panów braciej. aby na nich disputabilia ustaly, aby się posłowie nie wpraszali w poselstwa. I na to obieranie posłów rad bych jakie medium mial, jakże i na postanowienia sejmów, żeby władza ich byla a nie rozrywała się protesta

cyjkami, któremiby się owo postanowienie Rzpltej potrzebnie stracić miało; bo gdyby jeszcze ta całość i ważność sejmowa u nas ustać miała, pewnie i nam by się dostało i wszytkie nasze prawa, dekreta, przywileje taką rzeczą szwankować by musiały; i opatrzenia miast pogranicznych, jako Krakowa, Lwowa, Halica WKMci uniżenie proszę

Strony żołnierza, acz też sobie czasem bieral, ale ktoż o głodzie a na kréski służyć może? słuszna, aby zapłatę swą odniósł.

Na tę skargę JMci ks. Arcybiskupa Gnieznieńskiego starszego mego godzi się w to wejrzeć, i prosiemy WKMci, gdyż o dignitatem WKMci i senatu tego idzie, aby się w tym JMci słusznie wynagrodziło; com też to ja sam z ust WKMci słyszał, że WKMć chcesz w tem tueri dignitatem JMci, o co i ja powtóre uniżenie WKMci naszego Mciwego pana

proszę.

JMć ks. Radziwill Biskup Krakowski.

Zaprawdę, Najaśniejszy Mciwy Królu, mamy za co Panu Bogu dzię kować, że w takich niebezpieczeństwach, w tak wielkim zamieszaniu Rzpltej chrześcijańskiej jeszcze z laski swej sam o nas radzić raczysz, użyczając nam sto czasu, że jeszcze o sobie radzić, w tych naszych niebezpieczeństwach obmyśliwać możem. A słusznie WKMci Panu naszemu Mciwemu za tak pilne obmyślawanie Rzpltej naszej dziękować mamy, że w takich niebezpieczeństwach sejm ten walny koronny dla całości Rzpltej złożyć raczył, aby, póki jest czas, moglibyśmy o sobie radzić i obronę Ojczyzny naszy, całość, zdrowie, bezpieczeństwo jej namówić. Co daj Boże, aby ku dobremu Rzpltej wszytkie nasze sprawy postano wić się mogły; ale jeżeli przeciw Bogu, przeciw Majestatowi WKMci mówić będziem, obawiać się trzeba, że te trudy, te starania, te rady WKMci nic nie pomogą, gdy rzeczy raz postanowione będą wzruszane ku upadkowi, konfuzyej naszej, gdy Boga wiecznego nieznośnemi grzechami obrażać będziemy, którym końca niemasz — - i jak ich wiele popelniamy. gdy czas, nad który nic droższego niemasz, marnie tracić bę dziem, zacierając te rzeczy, które są Rzpltej potrzebne, a do tego co inszego niepotrzebnego wnosić nie zaniechamy, gdy będą punkta i artykuły takie, które nic nie należą do spraw i potrzeb teraźniejszych, gdy prawa przeciw Bogu, przeciw kościołowi stanowić będziem, prawa dawne łamiąc a insze przeciw wolej Boży stanowiąc, co to nic inszego nie jest, jedno nas samych siebie zagubić dla złości naszych, któremi ku gniewu Boga pobudzamy, jeśli że też miasto pomocy podle boku WKMci siedząc nic czynić nie będziem i nie pójdziem za głową, Panem naszym. Przeto te prywaty, te odia odłóżmy na stronę, grzechów poprzestańmy, artykułom niepotrzebnym dajmy pokój, a to, co nas barziej urget, gdzie o wszytko

gra idzie, czyńmy i tego zaniechawszy, co by nas in deliberatione więcej zatrudniać mogło; bo gdzieby impet na Rzpltę przyszedł, żeby ratunku sobie dać nie mogła, tedy WKMć nie byłby winien, który tak pilne obmyślawanie o Rzpltej mieć raczysz, czyniąc dosyć powinności swej pańskiej; mybyśmy ojczyźnie winni zostali, iż prace i conatus, które się dla całości ojczyzny podejmują, bez skutku dobrego kończemy. Jakoż i teraz, choć straszliwe pericula Rzpitą zachodzą, jednak miasto umniejszenia artykułów tym więcej dla zatrudnienia sejmowego nakladli, które są przeciw prawu duchownemu, przeciw statutom Regni, a co więtsza przeciw Bogu, zaczym zatrudnienie i exacerbacye ludzkie powstają. A tak się już wolność rozpuściła, że nie wiemy, co competit nam czynić, gdyż co prawo jest, nie prawem zowiemy, a co nie prawo, prawem; a jako nam dwie władzy są od Boga dane, coeli et terrae, to już nam teraz wyłamują z ręki tę władzę, którą od Pana Boga sobie daną mamy, i przeciw temu już konstytucye insze kreować chcą; do tego nie tylko na Rzpltę naszę, ale i na samego Ojca św. Papieża, komu rządy sam Bóg wszytkiego świata zlecił, jakoby ten swym duchowieństwem podlegać mial; nawet i casus conscientiae traktują na sejmie, to nam duchownym właśnie należy; co jeśli że na ich obowiązki przypadać mamy 1) Bóg je sam pokarze, i ludzi obcych wielki pośmiech wpadną. Więc gdy serio traktują, to my sobie igramy, to na sejmikach .

2) inconvenientia miewamy jakoby tym lepiej radzić mieli; co jeśli to do wexowania osób pewnych sobie biorą, do zawarcia drogi wolnościom naszym, do prze szkody słuchania senatorskich osób, jakoby i ny do tego nie należeli albo jakoby senator slachcicem będąc tak dobrze Rzpltej życzyć nie miał, stąd simultates, stąd schismata rostą, zaczym na sejmy z orszakami przyjeżdżają a ono może więcej dobrego ojczyznie senator zgodny matkę miłujący niż posel dopomódz. Przeto w to wejrzeć potrzeba Najaśniejszy Mciwy Królu, aby te dyferencye, te prerogatywy jeden nad drugim mając, ustały, prawa dawne aby były zachowane wcale, nowych a niepotrzebnych nie stanowiąc, a zatym Boskie błogosławieństwo na WKM i Rzpltę nastąpi.

Na propozycyą JKMci, to jest abo prędkie przymierze z Turkami, by nas samych nie wojowal, albo zawarcie związku tego, do którego wzywają, et in reliquis punctis propositionis, z Ich Mcią Arcybiskupami zgodny okrom podarków Tatarskich, których słusznie dawać nie radził, gdyż są w tym simultates: biorąc od nas, a przecie pustoszy państwa JKMci, ale radził, aby za te podarki żołnierze raczej chować.

1) Caly ten ustęp niejasny; w RP. zdaje się coś wypuszczono. 2) Wyraz nieczytelny,

Ultimo włożył przyczynę za JMcia ks. Arcybiskupem Gnieźnieńskim, aby ten karan był, który się śmiał na sławę IMci rzucać, gdyż agitur de dignitate tak Suae R. Mtis, jako i senatu, aby haec sequellae na potym na godność JMci i na dostojeństwo nie powstawały.

JMć ks. Biskup Kujawski 1).

Wstępek mowy swej podobny ks. Arcybiskupowi Lwowskiemu uczyniwszy, na propozycyą o lidze ) podaną tak mowę swą zaczyna: Ten traktat związku spólnego z pany chrześcijańskiemi już nam tu swoją deliberacyą kilka sejmów strawił, Najaśniejszy Mciwy Królu, wysyłali się komisarze do traktowania i do warownego złączenia tego towarzystwa, a wzdy się nic nie skończyło i nie namówiło, i owszem, co sejm, to coś nowego przynoszą, zaczym baczę rzecz być niepotrzebną, aby ta sprawa Rzpltą naszą w dłuższe traktaty zaciągać miała. Jednak ja bych ligi tu życzył i do łatania niedostatków naszych przy towarzystwie, skądbyśmy byli straszniejszy nieprzyjacielowi i do podporu w upadkach naszych potężniejszemi, gdyż melius est esse duos, quam unum; do tego, gdyby się do skutku przywiodło, a Bóg dal zwycięstwo otrzymać, lacniej by się państwa korony tej rozszerzyć mogli. Przeto się wywiedzieć od JMci ks. Legata, będąli IchMć posłowie, bo jako bez strony dekreta być nie moga, tak też nam o tym mówić niepotrzeba, gdy nie mamy z kim. Przeto godzi się nam w tym prędko resolwować, abyśmy w czas o sobie radzili, nie upijając się na cudze rzeczy, abyśmy na potym nie byli winni sami sobie tak strony ciała jako i strony duszy, gdyby nas niegotowemi ten poganin ogarnąć miał; wszakże jakąbyśmy mogli dać chrześcijanom radę, słusznie abyśmy dali przykładem przodków naszych, którzy acz się mere w tę ligę nie wdawali, ale jednak panom chrześcijańskim sąsiadom swym pomoc dawali.

O obronie mówiąc, rozmaite tu dawają sposoby: jedni pospolite ruszenie, i to baczę jakie było za króla Henryka: co 3) drugi miasto rynsztunku z skutą do Gdańska płynie, a miasto szabli ma wiosło w ręku, a miasto szyszaka kapelusz dla słońca, przeto tę obronę baczę być bardzo niepotężną, nawet te ruszenia w interregna co za efekt biora? zgoła żadny pomocy w sobie nie zawierają. Pomiar słyszałem być barzo dobry, ale by i ten wielkie kwestye trawić by musiał. Drudzy sami wyprawić chcieli i to była niepotężna obrona: kładą też tu drudzy na nas duchowne obronę, a ono duchowieństwo nasze wielkie cierpi utrapienie od żołnierza koronnego. Teraz z Wielki Polski rota jedna o Świątkach wyszedszy, do obozu WKMci idąc tak wiele na dzień uchodziła, że na Boże Narodzenie kolo

1) Hieronim Rozrażewski. 2) RPy mają: lidzbie, oczywiście błędnie. 3) RP. ma: to.