ut filii obedientissimi S. D. Nri, simulque ut Sanctitas Sua salva et incolumis ad propulsanda pericula Christianitatis diutissime floreat et praemium in praesenti vita ab hominibus et in futura gloriam immortalem consequatur, ex animo precantur. Quod ad conditiones Dnis V. Sermae et Illmae attinet ex veteri instituto S. R. Majestas Dnus noster Clementissimus habita cum ordinibus consultatione Dni Vrae Illmae res pondere dignabitur.

Potym JKMć iz senatem Caietana aż do wschodu odprowadził, a za tym JMć pan Marszałek koronny 1) IMciom p. senatorom wota na propozycyą JKMci rozdawał.

Wota senatorskie na propozycyą:

JMci ks. Arcybiskupa Gnieźnieńskiego 2).

Każda sprawa dobra od Boga ma swój brać początek, Najjaśniejszy Mciwy Królu, przeto ja od Pana Boga prosić będę, abyśmy ten sejm za Bożą pomocą ku chwale Jego świętej, ku dobremu Rzpltej naszej, ku nieśmiertelnej WKMci sławie skończyć mogli. A iż szeroki plac do mowy w propozycyej WKMci jest nam podany, na trzy części tę mowę roz dzielę pierwsza o tym konwencie wszytkiego Chrześciaństwa, o którym też JMć ks. Legat Ojca św. oznajmil; wtóra, okaże się to, że Bóg nas znacznie jeszcze warować i od tego zajadłego nieprzyjaciela opatrować raczy; trzecia o potrzebach koronnych.

Na pierwszy punkt mówiąc, te nasze teraźniejsze lamenty każdy człowiek u św. Jana in Apocalypsi snadnie baczyć może, Najaśniejszy Miłościwy Królu, o których on to omawiał, co się teraz u nas dzieje: że miało wyniść jedno państwo, które miało posieść państw niemało; a to pierwsze nazwał serpens, że serpendo pomalo to się państwo serwowało; drugie po nim państwo nastąpić miało, a to nazwał bazyliszkiem, które sibilando następowało, ostatnie draconem, a to potężnością wiele królestw pod swą moc podbić miało. Te państwa, o których św. Jan omawiał, w państwach Tureckich się pokazują: które państwo Tureckie z małych a podłych ludzi serpendo et sibilando powstawszy, jako draco wiele państw chrześcijańskich ten okrutny nieprzyjaciel posiadł, co to on św. Jan w zwierciedle widział. Mówi u psalmisty: Misericordia Domini manet in aeternum; wiedząc też o takich przyszłych utrapieniach narodu Chrześcijańskiego Syn Boży te nam prerogatywy w utrapieniu naszym zostawil, abychmy się do Boga w nich uciekali. Deus meus invocabo nomen tuum

1) Mikołaj Zebrzydowski. 2) Stanisław Karnkowski.

1

in omni tribulatione mea i dalej et clamaverunt ad Dominum cum tribularentur et de necessitatibus eorum liberavit eos 1). Da nobis auxilium de tribulatione, quia vana salus hominis 2). Toż też widząc Chrystus Zbawiciel nasz i w zacności swej Boskiej będąc Deus de Deo, to slachectwo i te prerogatywę narodowi ludzkiemu przez narodzenie swe przyniósszy, semen eius ita vivet in aeternum et sicut luna perfecta lucebit. A tać jest druga prerogatywa w utrapieniu naszym, w którym mamy się do Boga uciekać jako do ojca miłosiernego, o którym i psalmista nam opowiada mówiąc: Misericordia autem Domini ab aeterno et usque in aeternum super timentes eum et iustitia illius in filios filiorum, his qui servant testamentum eius et memores sunt mandatorum ipsius ad faciendum ea 3). Przeto i teraz, acz nas Bóg zasmucił zwycięstwem tego poganina, którego on dostal nad Chrześcijaństwy, jednak mamy te prerogatywy, gdy się do niego uciekać będziemy wzywając go w zgodzie a w miłości o pomoc, pociechę i zwycięstwo nad nieprzyjacioły naszemi otrzymamy podług obietnice Bożej: In Deo faciemus virtutem et ipse ad nihilum deducet inimicos nostros).

I na wtóry punkt tak powiem to nie tylko do nas, ale do wszytkich rzec się z pisma może: Tu vero rupto foedere despexisti Christum, sedem eius in terra profanasti, diripuerunt eum omnes transeuntes viam non es auxiliatus in bello, dexteram Dei non porrexisti. Ubi sunt misericordiae tuae quousque exardescet Domine ira tua super nos, effunde Domine iram tuam in inimicos tuos 3) abowiem już nam mówią: ubi est Deus eorum; który rozum może obaczyć ad quas angustias Rzplta chrze scijańska przyszła. A to widziemy, że część niemałą państw chrześcijańskich ten okrutny poganin posiadł, teraz zwyciężył wojsko chrześcijańskie, które od dawnego czasu nie było tak wielkie i potężne, jak teraz bylo, a to Agier wziął, fortecę tak wielką, gdzie wrota sobie do nas otworzył. Teraz, ponieważ mają nasi panowie chrześcijańscy żołnierza jeszcze pogotowiu niemało, co czynią? próżnują, jeśli z powinności swej vias Domini derelinquerunt et mandata mea non custodierunt, i tak podobno za grzechy nasze Pan Bóg temi czasy państwa chrześcijańskie pokarać raczył. A te pericula tak blizko nas będące widzę, że od nas sam Bóg oddalać raczył, że tak bliżu od nas będącego poganina zachowal, któryby był nas mógł barzo lacno trapić; ale zostawił nam łaskę ojcowską, że o sobie radzić możem na te czasy niebezpieczne, i to nie mniejsza, że nas od tego tyrana calych, w zdrowiu i w majętnościach naszych zachował, któryby byl mógł tyraństwo swe lacno pastwić nad

1) Psalm. 106. 13. 2) Ps. 59. 13. 3) Ps. 102. 17-18.) Ps. 107. 14. ) Jest to parafraza Ps. 88. 39 i nast.

nami. Ale nie insultuiąc fratribus nostris, ale owszem condolendum est illis, gdy jest caro nasza, a condolendum tak, abyśmy im salvis rebus nostris mogli dopomóc, bo nas taż calix manet, o czym niżej. Teraz powiem, jaką łaskę nadto Bóg wszechmogący nam ukazać raczył, co to Waszmoście za wielkie szczęście wiedzieć mają, gdy Ociec św. legaty swe, Cesarz JMć, KJMć Hiszpański i panowie chrześcijańscy posły swe do nas przysyłają, prosząc o ratunek, a wzywając do związku spólnego przeciw temu poganinowi, rozumiejąc to, że żaden nad WKMć Pana naszego miłościwego przeciw temu poganinowi sroższy i potężniejszy być nie może, żaden ani król ani książę, ani żaden naród nad WKMć do tego raczej; WKMć ma ludzie mądre wojenne i wielkość potężności wojska swego, a zgoła powiem: et adorant eum omnes gentes, a to laska Boża wielka, którą Bóg w panowaniu WKMci pokazować raczy. Ta acz się zda byc mala, ale zaprawdę wielka jest, że niżowe kozaki za szczęśliwym panowaniem WKMci, za mądrym postępkiem panów Hetmanów, za dzielnością i męstwem rycerstwa wszytkiego są pogromieni, to gdy sobie ktokolwiek rozbierać będzie i przypatrując się pilnie temu obaczy, że nigdy takiej porażki oni consules Rzymscy nie mieli, po dwakroć niewolniki porażając, jako WKMć z tych kozaków tak swawolnie wojennych ludzi. Nadto Ociec św. kilkanaście tysięcy ludzi z królem Hiszpańskim przeciw bandytom zebrawszy, nigdy jednak ich tak nie porazili, ale owszem więcej trudności z nimi zażywali. Za tak sławne zwycięstwo naprzód WKMci uniżenie dziękuję, tudzież JMci p. Hetmanowi polnemu i wszytkiemu ry cerstwu godzi się za to podziękować, skąd słusznie WKMć ma mieć na nie łaskawe oko. I to też nie mniejsza łaska Boża, że p. Hetman koronny małym pocztem ludzi w Wołoszech wojska niemale porazil tak, że zwyciężeni szaty, szable swe WKMci posyłali i za rozkazaniem z państw WKMci zaraz wyniść musieli, pokoju i przymierza od WKMci żądając. Za co jest Panu Bogu dziękować, potym WKMci za tak zdrowe a bezpieczne ojczyzny naszej obmyślawanie. Nakoniec do takiej slawy WKMć przyść raczył, iże Turek, Europy najwaleczniejszy i naszczęśliwszy monarcha, do tego przyszedł, że żądać chce przymierza od WKMci. Z tego tedy tak szczęśliwego WKMci panowania Deus sit benedictus in saecula, a gdyż taką łaskę Bóg wszechmogący nad WKMcią okazować raczy, ma WKMć w to patrzyć, ne in vacuum granum Dei extendas i obaczyć, czego chce Pan Bóg po nas. A iżeś Najaśniejszy Mciwy Królu sejm złożyć raczył, WKMci uniżenie dziękuję, i raczy to WKMć czynić, co dobremu królowi i miłośnikowi państw swych należy, a do czegoż ten sejm złożony jest, ut nos vitamque nostram tuearis i posteri tatem coronae od wszelakich przypadków i niebezpieczeństwa bronil.

Przeto na trzeci punkt powiedając, gdzie o obronie radzić mamy,

dlugo się bawić nie mogę, bo jeżeli to jest commune omnium animantium, ut se ad invicem tueantur, z tej przyczyny ja też dwojaką być upatruję we 1) wspólnej naszej obronie: jednę obronę, któraby miała być ko sztem swoim, druga, któraby złączonem towarzystwem być miała.

Naprzód o obronie domowej mówiąc, tuszę, że mi IchMcie odpuszczą, że wprowadzę matkę naszą, która podawa suplikacyą do Wmć synów swoich, mając w niej cztery artykuły.

W pierwszym artykule mówi do nas: Fili mi, nihil facis, in otio, in controversiis tempus consumis; gdy o rzeczach ważnych mówić trzeba, to insze sprawy wnosisz i rzeczy potrzebne zatłumiasz i zatrudniasz 2), a każda dobra sprawa sub joco ma być odprawowana, żadnych rzeczy przyszłych nie upatrując, opuszczasz na stronę okazye ku zabieżeniu zdrowia i całości mojej; utinam saperes et intelligeres, abyście mię kiedykolwiek w zgodzie a miłości bezpiecznie opatrzyli.

Wtóry artykul, kedy mówi do nas: synowie moi, zjachawszy się postanowiwszy co pewnego, z niczego nie jesteście kontenci, sejm składając, konstytucye spisując rozrywacie; skąd jako to żałość moja, że ani złych rzeczy upatrujecie, ani ich media szukacie, ani dobre rzeczy postanowione przymujecie, i tak ni na co nie zezwalając zgodni nie jesteście, jeden sklada na drugiego, ten na owego, zaczym niemasz żadnego, któryby sam siebie miał się użałować; a biada temu królowi, którego Rzplta nie żałuje, biada córce, nad którą się matka nie użałuje, biada poddanemu, nad którym się pan nie użałuje, biada sąsiadowi, którego są sind nie ratuje. Widzim, że Turek 3) wiele państwa chrześcijańskiego posiada, my widząc nie żałujem ich; trzeba się nam bać, by Bóg nas nie karal, jako one karal chrześciany z powinności swej występujące, przepuściwszy na nie Tytusa Wespazyana Imperatora. A to nas strachy zachodzą niebezpieczne, a my nic nie czyniem, a to przez posły nas wzywają, a my ich nie przyjmujem. Ecce ego mitto prophetas ad vos quoties volui vos congregare. Ecce relinquetur vobis domus vestra deserta 1), tak Pan Bóg dla nieopatrzności i dla niezgody miasta w pustynie obraca: toż i my w czas upatrujmy.

Trzeci artykuł, kędy matka nasza narzeka na chudobę swoją, że żadna Rzplta nie jest tak ogolocona jako nasza, któraby skarbu Rzpltej mieć nie miała, to u nas miasto tego że nervum belli nie mamy, ale Owszem insze państwa znędzą swym bogactwem 5), gdy 27 genera mercium od nas do cudzych krajów wychodzą, gdy do sześci milionów

1) Niema w RP. 2) W RP.: wnosić, zatłumiać, zatrudniać. 9) Niema w RP. 4) Ev. Lucae 13. 34. Tak mają RP. zdaje się tekst popsuty, może ma być: znęcą.

a to

florenów pieniędzy każdy rok do inszych miast wypuszczamy, wszytko luxus a gula consumit. Temu wszytkiemu trzebaby zabieżec Najaśniejszy Mciwy Królu, jakoż i sama matka nasza wola do nas: Ecce perdes me.

Czwarty artykuł i w tym woła: synu mój, czemu sobie gwaltu nie uczynisz, czemu mię od tego gwałtownego a blizkiego niebezpieczeństwa bronić nie obmyślawasz? Gdy Rodis Soliman wziął, pogłówne za Kazimierza króla uchwalone było; a toż matka nasza prosi, abyśmy ją teraz, gdy nie Rodis, ale Agier nam o ścianę wzięto, ratowali. Przeto ja tu o obronie trojakiej powiem: ruszenie pospolite, pobór a pomiar, ale o tym teraz nie będę wotował. Na wtóry mówiąc, póki posłów, którzy rzeczy postanowione trudnią, nogami ku górze nic nie obróciem, póty luctus matki naszy nie ustanie. Na ostatni punkt tym 1) nas duchownych zabawiać nie będę, ale rycerstwo ma pierwy począć, potym i my duchowni chcemy pomagać.

O lidze mówiąc widzę, że jedna strona jest do tego bardzo nieskłonna i snadź niedbała, od tego czasu, jako się o nich traktat zaczął, nic nam pewnego nie przynoszą. A to Ociec św. żadnego starania nie opuści i pilnie się o to stara, ale z drugi strony nic takiego nie:nasz gruntownego. Ociec św. Urban trzeci potężny, gruntowny, pewny zwią zek z pany chrześcijańskimi uczyniwszy, Solimana byl poraził i wziął mu Jeruzalem); toć było za warunkami pewnemi, ale w teraźniejszych traktatach nic tak pewnego nie podają. A to tu sławne królestwo mialoliby ladajako w to wstępować, na które świat wszytek patrzy? i jeżeli kiedy, tedy teraz WKMć, WMć panowie Hetmani i rycerstwo macie pilnym okiem w to patrzyć. Jabym związku tego barzo życzył, ale bonis conditionibus; wziąć tak przeszłą komisyą, co się na niej sprawiło? nic, na której o to się traktowało, aby ostrożnie, porządnie w to wstąpiliśmy. Ale jeżelibyśmy sami przed czasem omnes tractus na siebie zaciągali, we wszytkim, jakie wojsko, jaki porządek miałby być, nie nasza to rzecz biskupia, ale to WKMci i p. Hetmanom zlecam; także to jakie wojsko, jaka wojna: si defensivum, si offensivum. Ale my w tym związku fidem et candorem upatrować mamy, gdyż idzie sprawa cum aemulis Regni, którzy jeszcze swej przysiędze nie uczynili dosyć; w czym maxima fides requiritur, aby nas pod płaszczem związku nie przykryto. Do tego, gdzieby się kończyć miała ta liga, nie do dwu lat, ale póki tego będzie

1) W RP.: ten. 2) W tem balamuctwie nie wiedzieć, czy Karnk. miał na myśli Urbana II, który wzywał do krucyat, czy Urbana III, za którego Saladyn zdobył Jerozolimę, co dało powód do trzeciej krucyaty i odzyskania wprawdzie nie Jerozolimy, ale Akkonu.