sæpe in toto aliquo pago, omnes illi coloni, vix unius agri aut fundi precium solvere possent, et fame forsan publice laborandum esset.

Ita et intelligetis hoc præceptum de familia, de ancillis et famulis, de ministris artificum, et operariis illis. Nam hi omnes in hoc conducuntur, ut operentur et laborent, ut suas operas dent, suoque labore dominorum commodis studeant, ut patres et matresfamilias in re familiari paranda et conservanda adjuvent. Quando nunc sunt parum fideles, et negligentes, quando non faciunt suum officium, quando segniter se gerunt, et bona dominorum dilapidant, negligunt aut corrumpunt, tunc dominis suis subtrahunt commodum, quod his ex illis debetur. Item quando plus mercedis postulant, quam ipsorum operæ dignæ sint. Item quando fugitivi ante tempus deserunt dominos, tum damnum inferunt dominis, attenuant ipsorum facultates, et sunt reipsa nocentissimi fures, et graviter peccant contra hoc mandatum Dei.

Ita et ad alia in genere accommodabitis hoc filioli, quod omnes, qui aliorum bona clanculum, insidiose, aut invitis veris dominis intercipiunt, venantur, aut quovis modo alios damno afficiunt in bonis suis, aut non student commodis proximi sui, sic uti obligati sunt. Item qui mercedem promissam ministris et ancillis, et mutuum (cujus dies venit) non solvunt, qui nulla pressi necessitate, ex avaricia et sui commodi causa, creditoribus non solvunt. Qui inventa aut deposita non reddunt, hi coram Deo fures sunt, etiamsi coram mundo non plectantur.

Ergo videtis, filioli, infinitam hujus caducæ et mortalis vitæ esse miseriam, hominesque in quodam diluvio natare peccatorum. Nam ejuscemodi clanculariis furtis totus mundus plenus est, in quæcunque vitæ genera, publica vel privata respicias, a minimo usque ad maximum. Nunc est turpissimum nomen appellari furem ; ideo etiam turpissimo mortis genere judicantur, furca et patibulo. Et ut maxime non suspendantur, tamen Deus punit eos, ut

infœliciter tota vita agant; et facit, ut male parta male dispereant; et cum ipsi fiunt patresfamilias, tum Deus facit eos etiam impingere in familiam furacem, ministros parum fideles, ut eundem in modum damna patiantur.

Quamobrem, filioli, perpendite mandatum Dei, abstinete a furtis, nemini rapite quicquam, nemini inferte damnum, sed prævenite damnum proximi, quibus potestis modis, cuilibet date et reddite quod suum est, secundum suum ordinem et gradum. Et cum aliena bona vobis concreduntur, bona fide ea tractate. Longe meliores esse debetis hominibus superioris seculi, cum Deus ex Decalogo ita verbum suum et voluntatem suam vobis tam clare aperiat, de quibus rebus sub papæ tyrannide homines non edocti sunt. Si autem non meliores fieri et esse studueritis, tunc Deus horribiliter puniet vos; nam Dominus noster dicit in evangelio, Servus sciens voluntatem domini sui, et non faciens, vapulabit multis.

Et quia audistis esse furtum, quando mercatores pluris vendunt merces, aut quando operarii plus mercedis postulant, tamen et hoc sciendum est, non displicere Deo, ut quilibet ex sua industria et labore, aut mercatura, (quando sine dolo et fraude eam exercet,) lucrum faciat, ut uxorem et parvos liberos inde alere possit. Nam Christus dicit in evangelio, Dignus est mercenarius mercede sua. Et mercedem seu lucrum sic accipere potest, (quatenus tamen coram Deo, et sine defraudatione proximi licet,) ut non solum se hinc alere possit, sed et liberos suos, interim quod adhuc vires suppetunt ad laborandum, et ne senio gravatus mendicare cogatur. Ita Solomon cap. v. concionatur, Ne des aliis facultates tuas, aut honorem tuum, (hoc est, artem quam didicisti, seu dotes, ingenii et corporis bona, quæ Deus tibi dedit, propter quæ apud homines in honore es, non dabis alienis,) id est, ad commodum tuum et liberorum tuorum illis donis uteris; nam liberi tui a Deo tibi commissi sunt. Et annos tuos non dabis crudeli, id est, tempus ætatis

florentis tuæ, quo potes laborare cum fructu, non dabis crudeli, id est immisericordi, qui non dignam mercedem solvit laboris, et in necessitate aut senecta te deserit. Ne opibus tuis alieni ditescant, et pecunia tua in alienas ædes transferatur; id est, ne alieni ex tuo labore commoda capiant, et tu ad mendicitatem redigaris, et tandem gemas, cum et corporis vires et opes tuæ attritæ fuerint. Sic et Paulus ad Timoth. dicit, Qui suæ domui non bene præest, est infideli deterior.

Ut nunc septimum præceptum bene intelligatis, filioli, sciendum est, in hoc mandato esse prohibitum, ne furto aut rapina proximo noceamus, non damno afficiamus eum, neque verbis, neque operibus, neque cogitationibus aut consilio, ut in prioribus præceptis audistis. Non opere furtum admittamus, ut audistis; non verbis, ne mendaciis, persuasionibus, insidiose dictis, fictis verbis agamus cum proximo; ne his artibus operarios mercede, aut ullo modo proximum suis rebus defraudemus, ne aliquid loquamur callide seu insidiose, quo proximo noceamus. Item non corde aut cogitationibus, ne scilicet per avariciam, dolum aut injuriam, de alienis bonis intercipiendis, occupandis cogitemus; sed ut cuilibet demus et reddamus quod suum est, omnibus libenter inserviamus, in omnibus officium faciamus, damnis proximi, quibus possumus modis occurramus, et omnes sermones nostros moderemur, ut quantum possumus proximum adjuvemus et ornemus, ut omnibus ex animo faveamus, nemini acerbe invideamus. Adeoque et de nostro aliis impartiri debemus, et egentibus ac pauperibus subvenire, sicut Christus dicit, Lucæ xi. Date eleemosynen, et omnia erunt munda vobis. Et iterum, Omni petenti abs te dato; et Christus dicit, Matt. xxv. Quod uni ex minimis meis fecistis Christianis, mihi fecistis.

Nam hæc est sententia vera, et verus intellectus hujus septimi præcepti, ut Dominum Deum super omnia timeamus et diligamus, ut propter Deum, libenter a pecu

F

nia et bonis proximi abstineamus, ut non falsis mercibus, ullis malis artibus proximum decipiamus, sed studeamus proximi bona augere, et conservare.

Ideo, filioli, hæc diligenter discite, et cum interrogamini, Quomodo intelligitis septimum præceptum? respondebitis, Dominum Deum super omnia timere et diligere debemus, et propter ipsum libenter a bonis et rebus proximi abstinere, ut proximi bona et pecuniam non rapiamus, sed ut studeamus et augendis et conservandis bonis proximi.

AUDISTIS quomodo septimum præceptum intelligendum sit, in quo didicistis, proximi res et bona, nullo modo, per injuriam, aut invito proximo, occupanda esse. Et quando aut sponte, aut ex necessitate nobis illa concredit, non aliter tractanda esse, quam bona fide, et omni

diligentia et studio adnitendum esse, ut bona et res proximi, non aliter atque nostræ custoditæ, conservatæ, auctæ et illesæ sint.

Cum autem opes nostræ non solum sitæ sint in possessione pecuniæ, aut aliarum rerum, sed sæpe maxime in hoc, ut nostra existimatio, fama et nomen illibata sint, ne fidem amittamus, et apud homines infamia notemur. Et ut maxime imminutio existimationis non conjunctam haberet jacturam facultatum et fidei apud homines, tamen Deus vult nos inculpate vivere, famamque tueri, ne scandalum prebeamus, aut aliis malo exemplo simus; ideo sequitur,

Non dices adversus proximum tuum falsum testimonium.

Hoc præceptum docet nos, quomodo nos in tuenda proximi fama et existimatione gerere debeamus, ut non mendaciis, aut falso testimonio proximum traducamus, non infamemus quenquam, sed omni studio et diligentia, ejus honorem, famam, bonum nomen tueri, ornare, conservare studeamus, non aliter atque nobis optamus fieri.

Et hic, filioli, summa diligentia hoc discetis, et animis infixum retinebitis, quam præciosus, excellens et ingens thesaurus sit illesa existimatio et nomen bonum; id est, quando vita est irreprehensibilis, quando nec homines quicquam habent, quod jure culpent in nobis. Nam et Solomon, Prover. xxvi. dicit. Melius est nomen bonum, quam diviciæ multæ, quam balsama preciosa. Si nunc Deus tam diligenter præcipit, ne alii lædant nostram famam et nomen bonum testimonio falso, tum maxime et a nobis hoc exigit, ut ipsi omni studio incumbamus, quo existimationem, et bonum nomen nobis paremus, et illæsum conservemus. Hoc fit, quando integritati et gravitati morum studemus, ut irreprehensibiles inveniamur. Sicut Paulus 1 Thessal. v. Ab omni specie mala absti

nete.

Ideo, filioli, studete pietati, servate mandata Dei, obedite parentibus et majoribus vestris, ut nomen bonum