Obrazy na stronie
PDF
ePub

iłem; wyżej jest warstwa piasku z licznemi skorupami ostryg, podobnych do Ostrea venetilabrum? i nie wyraźne pekteny. Nad tą ławicą leży kruchy piaskowiec okryty gliną mamutową.

6. Piasek. U stóp Złotej Góry rozpościerają się niezmierne piaski w dolinie, w której leży wieś Piasek zwana, zdaje się, że te lotne piaski pochodzą z warstwy osadzonej nad marglem szarym; ponieważ są ruchome, nie można o ich wieku nic pewnego orzec. Piaski lotne okrywają dalej wapienie gębkowe przy Podgórzu i zapewne zostały na lewy brzeg Wisły do Krakową zaniesione; z drugiej strony zaś przenoszą się do parowu Glinnik zwanego.

7. Parów przy karczmie Glinnik, na drodze z Podgórza do Wieliczki. Pod gliną mamutową leży pokład piasku ruchomego, z wydzielonemi warstwami kruchego piaskowca z licznemi skorupami ostryg i innych dwuskorupnych, do tego stopnia zwietrzałych iż onych nie można bliżej oznaczyć.

Na przeciwnym boku parowu, z tych piasków pomieszanych ze szarym marglem wytryska wyborne źródło mające bardzo stałą temperaturę (1).

8. Psia górka przy Wieliczce składa się ze zwyczajnego żółtawego piasku, z licznemi skorupami muszel poobcieranych a kruchych, tak iż onych nie można oznaczyć gatunkowo.

Podobneż piaski pod gliną są dalej na wschód w Śledziejowicach, Zabawie, Kokotowie, lecz bez skamieniałości.

9. Wieliczka (2). W głębokiej dolinie pomiędzy dwoma rozciągłemi grzbietami rozpościera się dolina, w niej leżą starożytne kopalnie soli Wieliczki.

Niższy grzbiet od północy składa się z morskich piaskowatych osadów, Psia Górka zwany; wyższy, od południą rozciągający się, składa się z piaskowców neokomienowanych, czyli ogniwa spodniego

(1) Biblioteka Warszawska. T. I, z r. 1860, str. 453.

(2) L. Zejszner. Krótki opis historyczny, geologiczny i górniczy Wieliczki. Berlin 1843. Z tablicą.

L. Zejszner. Geognostische Beschreibung des Salzlager von Wieliczka w Leonharda: Neues Jahrb. f. Mineralogie, Geologie, etc. 1844, str. 513. Philippi. Versteinerungen im Steinsalz w Leonharda: Neues Jahrbuch für Mineralogie, Geologie, etc. 1843, str. 568.

Murchison. The Geology of Russia in Europe. T. I. str. 290, 291, z drzeworytem, str. 184.

Reuss. Die fossilen Poliparien des Wiener Tertiär-Beken's w Haidingera: Naturwissenschaftliche Abhandlungen. T. IV, 1848 r. str. 1. Tab. XI,

formacyi kredowéj, są to: białawe i szare piaskowce, szare konglomeraty i ciemno-szare iły, naprzemian ułożone z charakterystycznemi skamieniałościami tego ogniwa, jakoto: ammonity, belemnity i inne; znajdują się w Sygneczowie, Kossocicach. Podstolicach, Libertowie, Mogilanach, najliczniej w górze Garbatki na gruntach Kossocic. Pomiędzy grzbietami składającemi się z piaskowców morskich, a piaskowcem neokomienowym rozpościera się w dolinie, pod samém miastem Wieliczką pokład soli. Trzy te osady, tojest morskie piaski, sól kuchenna i piaskowiec neokomienowy pokrywa grubym pokładem (30 do 50') glina mamutowa, rozciągająca się w Bieskidach daleko na południe, tudzież z przeciwnej strony na północ; z téj to gliny pochodzi zapewne ząb mamuta, mający się znajdować w kopalni wielickiej, wymieniany od pisarzy zeszłego wieku.

Czy pokład Wieliczki okrywają piaski, stanowiący wierzchnie ogniwo pod Swoszowicami, nie można się przekonać w kopalni wielickiej, gdyż szyby jej oddawna wykonane, w górnych częściach przy wielkim napływie wody, czynią niemożebném rozstrzygnienie tego pytania: z resztą niezbyt ważnego. Pokład soli Wieliczki odpowiada ogniwu, które nazywam margle zasolone, z tą różnicą, iż ma nadto wydzielone pokłady soli, anhydrytu i gipsu. Rozwinięcie jednakże tego pokładu, jest tak nadzwyczajnie wielkie, że nie można go porównywać z dawniej pozwanemi marglami w okolicach Proszowic, Szkalbmierza, Wiślicy i t. d., ani z pokładem bocheńskim. Pokład wielicki niewątpliwie jest mniejszym od marmoroszkiego i od siedmiogrodzkich (Parayd i Szowata), gdzie skały soli tworzą rozciągłe pa. górki, 200 stóp nad poziom wzniesione.

Wśród margli słonych wydzielają się w pokładzie wielickim trzy odmiany soli kuchennej, wraz z pokładami żubru, pstrych margli, piaskowca, anhydrytu i gipsu.

Odmiany soli różnią się pomiędzy sobą tylko wielkością ziarna: nie są to gatunki, tylko drobne odmiany, mające inny układ ziarn, zanieczyszczone obcemi domięszaniami; lecz każda z nich zajmuje pe

Reuss. Neue Foraminiferen aus den Schichten des oestreichischen Tertiärbeckens w Denkschriften der Kais. Academie der Wissenschaften. T. I. 1849.

Reuss. Die fossilen Entomostrazeen des östreichischen Tertiär Becken w Haidingera: Naturwissenschaftliche Abhandlungen, T. III, str. 41. Unger. Die Pflanzenreste im Salzstock von Wieliczka w Denkschriften der Academie der Wissenschaften. T. I. str. 313 i 2 tablice.

Göppert. Monographie der fossilen Coniferen w. Naturkundige Verhandlungen. Haarlem 1860.

[graphic]

1. Glina mamutowa.

5. Sól spizowa. 6. Sol szyb.kowa. 7. Margiel slony spodni. 2. Gips kulisty. 3. Margiel słony wierzchni. 4. Sól zielona.

PRZECIĘCIE POKŁADU WIELICKIEGO WEDŁUG CHODNIKA POPRZECZNEGO SELING.

wien poziom; wierzchni składa się z olbrzymich, podłużnych sześcianów, pomiędzy sobą nie połączonych; średnia i spodnia sole tworzą rozciągłe pokłady. Wierzchnią nazywają solą zieloną, średnią spiżową, spodnią szybikową.

Nad solą zieloną, pod słonemi marglami leżą pokłady ilu, w których wydzielają się kule gipsu, zupełnie do podgórskich podobne; gips ten jest krystalicznym, drobno-ziarnistym i białym. Niżej wy

stępują pokłady żubru, a pod tym snują się w marglach nie przeliczone żyły szpaku; znaczniejsza ich liczba zwyczajnie jest zapowiednią brył zielonéj soli.

a. Sól zielona: jest to wielko lub grubo-ziarnista odmiana z domięszanemi igiełkami białego gipsu, zawierająca mniej więcej iłu: ił nadaje szarą barwę. Dlaczego górnik nazwał tę sól zieloną, trudno się dorozumieć; w ciemnościach kopalni, patrząc na ułamek za światłem kaganka, ma jakby zieloną barwę pokazywać: nie mogłem tego dostrzedz; ale to rzecz obojętna, nazwę tę powszechnie używaną, należy utrzymać.

Ilość domieszanin wynosi od 0.0069 do 0·02: często domieszaniny bywają obficiéj, jeżeli jest kilkanaście odsetków ilu, taką odmianę nazwał wielicki górnik błotnikiem.

Sól zielona nie tworzy pokładów, lecz wielkie bryły w słonych marglach, mające zwyczajnie postać podłużnego sześcianu, niektórych objętość dochodzi do 14,000 stóp sześciennych. Z wybrania takich kostek soli powstały owe niezmierne komory, przez odwiedzających tyle uwielbiane, jakoto: Michałowice, Steinhauser i t. d.

Słone margle z wydzielonemi pokładami pstrych margli, czarnych iłów ze skamieniałościami, żubru, cienkich warstewek jasno-niebieskiego anhydrytu, tworzą potężną przegrodę, pomiędzy solą zieloną a spizową. Zwyczajnie pokłady spizowej soli zapowiadają liczné żyły szpaku, czyli pręcikowatéj odmiany soli.

b. Sól spizowa ma ciemno szare barwy; liczne jej blaszki w przełamie mocno odbijają światło, co pochodzi od układu kryształów, sól tę składających: kryształy są nieco dłuższe, tworzą odmianę krótko pręcikowatą: pręciki są 10-15 millimetrów długie, zwyczajnie mniej więcej równoległe obok siebie ułożone.

Odmiana ta soli ma domieszany w największej ilości piasek, nieco ziarn żelezistego dolomitu, jednostajnego anhydrytu i iłu; miejscami powiększają się ziarna anhydrytu i mają 2 – 5– 8 cali średnicy. Ilość tych domieszanin wynosi zwyczajnie od 0·03 do 1.10. Pospolicie ziarna piasku rozłożyły się w warstewkach, prawie równoległych. W wierzchnich częściach pokładu soli spizowéj, domieszywa się niekiedy obficiéj piasek, ilość jego wynosi 30-50 odsetków, taką odmianę nazywa górnik smulcem: podobna jest do skały jednostajnéj, niema blasku, a barwy ponuro-szare. Pospolicie wierzchnie pokłady są bardziej drobnoziarniste, spodnie większego ziarna i te często niepodobna w ułamku odróżnić od soli szybowéj. W jedném miejscu téj odmiany na wierzchu soli znajduje się pokład szczególniej wielko

Tom I. Marzec 1863.

72

ziarnistéj odmiany prawie bezbarwnej i zupełnie czystéj, nazywanéj solą trzaskającą (Knister Salz), ponieważ przy rozbijaniu wydaje trzaskające szelesty, przytem rozwija odor bitumiczny; włożona do wody wydaje szelesty, podobne do pękającego naczynia szklanego, nadto przy każdym szeleście wznoszą się bulki gazu. H. Rose znalazł w jednym funcie berlińskim téj soli, jeden sześcienny centymetr, a jeden centymetr sześcienny gazu składa się z 117 wodorodu, 00-8 niedokwasu węgla, 291 dwuwodu węgla czyli gazu błotnistego. Gazy te są bardzo ściśnięte pomiędzy blaszkami kryształów soli, tak iż onych pod mikroskopem nie dostrzegł professor Ehrenberg, który na moją prośbę, pod tym względem, rozpoznawał jej własności.

Przy rozpuszczaniu, gdy ściskające blaszki uwięzionemu gazowi nie stawiają dosyć oporu, rozdzierają się i wydają szelesty. Sól trzaskająca poleżawszy dwa lub trzy lata w zbiorze, traci zwolna te gazy; rozpuszczana nie wydaje szelestu, odory bitumiczne nie dają się prawie uczuć.

Niektóre warstwy soli spizowej zawierają liczne szczątki organiczne, jakoto: skorupy wielkich zwierzokrzewów, młodych ślimaków, pnie drzewa, obok leżą szyszki do nich zapewne należące: miejscami wydzielają się w soli pokłady lignitu, na 1⁄2 stopy grube z nader nieprzyjemnym a szczególnym odorem. Beudant (1) porównywa go do odoru gnijących aplizyow. Pokład soli spizowej obwodzi statecznie cienka warstewka anhydrytu, —1⁄2 cala gruba, oddzielając one od margli słonych. Grubość pokładu spizowej soli wynosi 6 do 15 stóp, pospolicie jest więcej pokładów przedzielonych marglami słonemi, z warstewkami anhydrytu: miejscami łączą się pokłady, tworząc węzły do 70 stóp grube.

Podobneż pokłady slonych margli, wraz z podrzędnemi warstewkami anhydrytu, jakie dzielą sól zieloną od spizowėj, znajdują ię pomiędzy spizową i szybikową. Nadto pomiędzy spizową solą wydzielają się pokłady kruchego, drobno-ziarnistego piaskowca, niebieskawo-szarego: zwyczajnie tworzą ławice potężne, rzadzéj dzielą się łupki. W jedném miejscu w komorze Neubau Seeling pokazuje się konglomerat, składający się z okrągłych ułamków i brył białego kwarcu, szarego wapienia i granitu; nie mogłem się jednakże przekonać, czy należy do skandynawskich, czy do tatrowych granitów. Miejscami w tym konglomeracie wydziela się siarka rodzima, jednostajna i piryt w drobnych ziarnach: ostatni minerał zwyczajnie w skutku rozkładu, zmienia się w wodan żelaza i barwi tę skałę brunatno.

(1) Beudant Voyage minéralogique en Hongrie T. II, str. 140-158,

« PoprzedniaDalej »