CAP. I. PROLEGOMENA. S. ODONIS ELOGIUM HISTORICUM AUCTORE MABILLONIO. (Acta Sanctorum ordinis S. Benedicti, sæc. V, pag. 124.) Vitæ scriptores, ejusque parentes et patria. 1. Etsi res a sancto Odone gestas scripserint auctores duo, Joannes scilicet atque Nalgodus, ambo monachi Cluniacenses; multa nihilominus ab ipsis prætermissa sunt, quæ in commentarios referri merentur. Quapropter ne viri de re publica Benedictina quam optime meriti facta segniter exquisisse videamur, duobus illis scriptoribus elogium ejus historicum præmittere juvat, in quo res ab eis intactæ, aut non satis explicatæ exponendæ sunt. A riem temporum factorumve ordinem satis observat. 2. His incommodis occurrere volens Nalgodus monachus, Joannis lucubrationem in compendium melioremque ordinem redigere aggressus est, quod item præstitit de sancti Maioli vita. Nalgodum Odonis «< discipulum >> appellat Petrus de Rivo in chronico Cluniacensi, eumque esse tradit qui << post decessum ipsius sancti Odonis vitam ejus et miracula luculenter descripsit. » Godefridus Henschenius in Maio id interpretatur de vita sancti Maioli, cujus discipulum fuisse Nalgodum opinatur. Verum annis post Odonem «< fere ducentis,» post Maiolum paulo minus, vivebat Nalgodus, id quod ipse diserte asserit num. 29, nimirum Urbano secundo pontifice, aut certe post ipsum, ex num. 23. Auctoris istius scriptionem tribus Joannis libellis minutiori charactere subjicere statuimus propter nonnullas de morte et sepultura Odonis aliasque circumstantias, quæ apud Joannem non leguntur. Odonis cum laude meminerunt multi alii auctores, quorum indicem exhibet Chesnius in notis ad bibliothecam Cluniacensem. In his fuse de sancto Odone agit Petrus Equilinus in lib. x, cap. 8. Et primo quidem ordiri decet ab istis duobus auctoribus, quorum primus Joannes fortunam suam ipse commemoravit sparsim in tribus de Odone libellis, quos in duos contrahit codex com- B pendiensis. Feit is natione Italus, patria Romanus, professione canonicus, quem Odo Romam anno 939 profectus, secum inde adduxit Ticinum usque, ibique monachum instituit, ex lib. 1 num. 2 et 4. Tum eum in peregrinationis socium assumens, dein priorem ordinavit, ut legitur non semel in lib. 1, nempe num. 4, 7 et 10, Cluniaci, an Romæ ad S. Paulum, quæ dubitatio oriri potest conferenti num. 10 et 21. Denique Joannes se Neapolim <«< monasterii sui cogente necessitate missum >> fuisse testatur num. 21. Biennium computat in lib. III, num. 5, totum illud temporis spatium, quo Odonis socius fuit. Per istud intervallum quidquid in Odonis de ipso dictis quidquid in factis (sic enim fere præfatur) observare potuit, postea litteris mandavit, aliis rebus omissis, quas tum ab Arnulfo magistro suo, tum ab Hucberto Tiburtino episcopo, tum a Landrico monacho et Hildebranno præposito suo de Odone resciverai. Nempe in suismet duntaxat oculis atque Odonis relatui fidebat, utinam minus suspiciosus de fide aliena. Hanc jacturam utcunque sarcire conabimur. Cæterum opus suum Joannes dedicat Salernitanis monachis, nescio an cœnobii sancti Petri Salernitani << subtus et prope Fistulam, » quod a Petro episcopo ante annum 958 conditum fuisse Ughellus probat in tomo VII Italiæ sacræ col. 503. In digressiones aliquando exspatiatur Joannes, nec sePATROL. CXXXIII ་་ 3. Antequam de Odone Cluniacensi dicere incipio, non ab re erit observare, duos alios præter ipsum eodem ævo exstitisse illustres ejusdem nominis abbates, unum Masciacensem, alterum sancti Maxentii apud Pictones. De Masciacensi apud Biturigas cœnobio revocanda sunt ea quæ in elogio Bernonis abbatis superius diximus. Isti loco post Bernonem suffectus Odo Cluniacensis, proabbatem ibi constituit sibi cognominem, qui « anno 935 abbas ordinatus » memoratur in chronico Masciacensi apud Labbeum in tomo II Bibliothecæ novæ. De cujus secundi Odonis obitu ibidem etiam hæc leguntur: « Anno 967, vi Idus Junii hic obiit Odo abbas bonæ memoriæ, et Arduicus monachus Nonis Septembris. » Diem sequentem ́signat Kalendarium sanctorum Thuano-Colbertinum num. 99 his verbis: « vn Idus Junii Odonis abbatis Masciacensis. » Alter Odo fuit abbas apud sanctum Maxentium, nempe anno 963, cui Ramnulfus abbas successit anno 968. testante chronographo Malleacensi apud eumdem Labbeum. 123382 1 licet sane considerantibus sole lucidius patet, dum vita et conversio domni Heymardi satis abunde experimentum præbet. Hucusque siquidem de tanti viri laudanda nobilitate brevi peroratum sufficiat, quatenus ex hoc intelligatur, quantopere oportet nos inhærere illius scitis, quem pro merito non ambigimus insertum angelorum cuneis. » Hactenus vetus auctor, qui tempore Odilonis abbatis, id est post annos ab Odonis obitu centum, hoc elogium chartis sub Odone conditis præmisit in chartario Cluniacensi. CAP. II. Odonis pueritia et adolescentia, vita canonica, studia. 5. Odo alitus est puer partim apud Fulconem, ejus nominis secundum, Andegavensem comitem, quem ob id collactaneum suum in epistola vocat; partim intra domum Guillelmi ducis Aquitaniæ,» teste Joanne initio libri primi. Qui Guillelmus, cognomento Pius, « eo tempore Aquitaniam, Gutiamque suo jure tenebat,» is quem Cluniacensis monasterii fundamenta jecisse diximus in elogio Bernonis. Sane apud ipsum Guillelmum multæ auctoritatis erat Abbo Odonis pater apud Joannem ibidem num. 5. Hic Odonem ablactatum <«< cuidam suo presbytero, qui in remotiori manebat loco, tradidit educandum, et litterarum studiis imbuendum. »> num. 7. Sub hæc in aula Guillelmi « militaribus exercitiis» applicatus, ad sanctiorem militiam a Christo Domino vocatus est in Natali Domini, <«< instante sexto decimo ætatis suæ anno, » dolore C capitis per biennium in patriis ædibus afflictatus. His præmissis, venio ad Odonem seu Oddonem A famulis dignum non denegabit patrem. Quod sciabbatem Cluniacensem, cujus patriam et parentes primum investigare necesse est. Patri nomen fuisse Abboni, militari ordine prædito, ex Joanne monacho aliisque constat, apud quos nulla mentio de nomine Odonis matris. Abbonis elogium Joannes ex Odone commemorat initio libri 1. Utrumque parentem filii monitis ad monasticam vitam se recepisse Nalgodus habet ex Joanne, qui recitato miraculo de micis in margaritas conversis, hæc subdit in lib. 1, num. 35 : « Ex illo jam tempore cœpit infra seipsum æstuare propter genitorum suorum ereptionem, quatenus eos posset ab hujus sæculi nexibus subtrahere. Unde factum est, ut non multo post accepta licentia ad patrem suum abiret, eumque ad monasterium duceret, atque monachum ordinaret: matrem vero indui fecit sacro velamine, cujus vitam, si licuisset scribere >> (utinam vero libuisset), «< magis historia videretur esse quam schedula. » Talibus itaque parentibus natus est Odo anno 879, siquidem anno Christi 939 sexagenarius erat, ex Joanne initio libri 1, num. 4. 4. Natalem ei sedem fuisse apud Turonorum urbem colligere licet ex innata patris ejusque devotione erga sanctum Martinum, cui ab ineunte adolescentia sese devovit, apud Joannem num. 9. Conjecturam auget id quod idem auctor in lib. u, num. 16, memorat de parvulo Odonis nepote rapto per Nortmannos, cum « Turoniæ fines » devastarint. Ergo in Turonia versabatur ejus nepos. Attamen in veteri chartario Cluniacensi legitur Odonis elogium, quem auctor ex pago Cenomannico ortum dicit. Elogium hoc Odilonis abbatis tempore scriptum est ab eo, qui ejus jussu chartas superiorum abbatum in ordinem redegit. Præcipua elogii hæc summa : « Fuit igitur, ut veridica priorum relatione fertur, nobili prosapia satus, Cinomannica regione exortus, artium liberalium apprime regulis imbutus, almi Martini Turonensis basilicæ ædituus, sermone clarus, etc. Delibutus proinde odore virtutum, quem id temporis Cluniacensis rumor (imo Balmensis) pretiosorum more aromatum, longe lateque profuderat, mente prompta quod diu concupierat, tenebrosi reliquit rura lugente cive in patria, lætante Christo in gloria, divinc jugo mitia supposuit colla. Tirocinio denique suæ conversionis non segniter peracto, precatione patris circumventus, cujus institutis fuerat mancipatus, volens nolensque, ut verius dictum sit, nolens, totius fraternitatis ad regendum suscepit examen. Quanta denique acrimonia excelsos animos sternere, qualive cautela virtutes inserere studuit, non ignorat Italia, protestatur Burgundia, simulque refert Gallia. Prophetiæ denique gratia suffusus ex hoc certissime approbatur, dum suprema sorte præventus, contatione fratrum requisitus, quis ex tanto collegio cæteris præficeretur; alto flamine afflatus sic al eos respondisse fertur: Nostra in hac, o filii, vacillante censura, Christi Domini larga non deerit prudentia, quæ et domui suæ sanctum providebit pastorem, et vobis rogantibus D 6. Postmodum sancto Martino semetipsum ex patris voto addicens anno ætatis nono decimo, qui Christi fere undenongentesimus erat, clericus ibidem atque canonicus factus est in frequenti civium et magnatum cœtu. «< Inter hos vero adfuit comes Fulco, qui eum nutrierat, eique « mox cellam juxta B. Martini tribuit ecclesiam, et quotidianum victum ex eadem canonica acquisivit, eique concessit. » Fulconi, Bono cognomen erat, de quo multa præclara in gestis consulum Andegavensium in Spicilegii tomo X, pag. 402 et 434, ubi hæc verba pag. 435: « Boni ipsius mores domi et militiæ colebantur jus bonum, concordia maxima, minima avaritia in ipso erat. » Tum de Odone: Iste nutrivit sanctum Odonem, et ei cellam juxta beati Martini tribuit ecclesiam, et quotidianum victum ex eadem camera, qui postmodum magister scholæ et præcentor ejusdem ecclesiæ eodem consule adminiculante constitutus est. » 7. Joannes deinde a num. 12 narrat Odonis studia et virtutes, profectionem Parisios, ubi præceptore Remigio Autissiodorensi monacho artes liberales, in his Augustini «< dialecticam Adeodato filio missam,» didicit. Turonos reversus, moralia Gregorii Magni in Job in compendium redegit, quod compendium studio domni Martini Marrerii, monachi apud sanetam Martinum de Campis, typis vulgatum est Parisiis anno 1617. Joannes ait id operis ab Odone susceptum fuisse rogatu fratrum, id est concanonicorum suorum; eumque restitantem viso ad hoc animatum, tametsi Odo in præfatione sua duplici, prosaica videlicet ac metrica, nihil tale commemorat, forsan modestiæ causa: sed istud quasi sua sponte se aggressura fuisse innuit his verbis: « Cum juxta capacitatem parvitatis meæ seculo lectioni sacræ operam darem; quadam die manibus paupertatis meæ liber adhæsit, a B. Gregorio editus in historia sanctissimi Job. Is etenim doctor egregius divino afflatus spiramine, atque de fonte potatus superno, ceu rutilans flumen in præfati viri historiam diffundens, tanto eam facundo protelavit eloquio, ut ex ea velut clarificos soles, triginta et quinque ediderit libros, quos in codicibus sex arctare decrevit. At dum ego ex his primam legendo percurrerem partem, nimio accensus amore, pel- B principem et abbatem, edita in Spicilegii tomo II, lectusque ita est animus dulcedine quadam, ut totum sagax vellet, si posset, mandere librum. Is etenim mirabilis doctor divinis imbribus auctus, studuit luculento enodare affatu, easque in exponendo menti occurrentium sententias Patrum : ex quibus protensis numerosa in præfatam historiam contraxi volumina, quos nempe norunt, quibus sacra non latet Scriptura, a sancto viro, Paterio nomine, mirabili opere abstractas, propriisque voluminibus redditas, lucida sibi reposuisse volumina. Ex quibus et ipse ante biennium in Regnorum libro aggregatis omnibus patrum sententiis, maxime autem sanctissimi papæ Gregorii, unum quem non puto temnendum conjunxi libellum. Quapropter fragilitatis sensui corporisque mei infirmitati, meique similium utilitati consulens, erexi me contra memet, non fastu arrogantiæ turgidus, nec superbiæ spiritu tumidus, ventosis favoribus nitens incumbere, Deus scit: sed igne lectionis præfatæ historiæ flagrans, quam toto nisu memoriter, ut intellectum retinere valeam, hunc operis parvi contraxi libellum. » Hucusque Odo in præfatione compendii sui. A composita. Res in pejus abiit post secundam ejus loci basilica combustionem, de qua sermonem edidit Odo jam monachus rogatu canonicorum. «Nam post illam,» inquit, « pridianam succensionem, muris cum ingenti studio compactis septa monasterii communistis, hoc nimirum præcavere volentes, ne sancta domus ultra posset ab hostibus lædi. Sed non satis attendentes, in quanta reverentia sanctus iste locus ab antiquis temporibus effulserit, protinus religione relicta commune diversorium esse permisistis, ita ut feminis ad hauriendam aquam et ad discurrendum quo voluerint portarii non resistant: cum viderimus,quod nulli intra monasterii portas vel parum intrare licuerit, etc. » Huc spectat Leonis papæ VII epistola ad Hugonem 8. Post hæc num. 21 sermonem reflectit Joannes ad comitem Fulconem, quem ob sublata ex thesauro sancti Martini ecclesiæ duo vascula aurea lethali morbo afflictum, atque Odonis precibus sanitati restitutum affirmat. Repugnant nonnulli recentiores, pietate adducti Fulconis, cui Boni cognomentum hæc virtus dedit. At sunt etiam in sole suæ umbræ, et scriptor libri de gestis consulum Andegavensium, qui tam multa de Fulcone præclara commemorat, etiam hoc factum inserere non dubitavit ; quod dixerim ad suam Joanni auctoritatem asserendam. 9. Redeo ad Odonis vitam canonicalem, cujus quænam fuerit eo tempore apud Martinianos disciplina, paucis exponere juvat. Viguit eo in loco post vitæ monasticæ abdicationem quadam forma regularis. Trecentorum monachorum numerus ad centum et quinquaginta canonicos redactus : jugis psalmodia in discretas horas restricta, ut fusius dictum est in elogio Alcuini num, 46. Servata nihilominus claustro sua reverentia, aditus feminis interdictus, pleraque denique ad honestatis speciem C D sancientis, quatenus per totum veteris muri ambitum usque ad viam, quæ juxta latus basilicæ aquilonare vergit, nulla femina licentiam habeat commorandi, sed nec intrandi quidem, nisi solius causa orationis. » Subdit Odo : « Neque hoc parum displicet, quod quidam in eodem loco nutriti, se quibusdam laicalibus vel nimium pomposis vestibus dehonestent: cum talis esse consueverit eorum conversatio, ut hanc etiam Romæ laudari audiverimus, » etc. Nempe canonicos ad meliorem frugem revocaverat Odo cum dictis, tum exemplo, apud Joannem in lib. 1, num. 17. CAP. III. Monasticæ vitæ tirocinium, socii, sacerdotium. 10. Cum in suo apud sancti Martini basilicam secessu lectitandis meditandisque Patribus operam insumeret Odo, incidit in regulam sancti Benedicti; ex cujus præscripto per triennium decubuit nudus, « et necdum monachus monachorum leve ferebat jugum, » teste Joanne num. 15. Fulconem comitem ad suas partes forte invitaverat, cum ille necdum tempus esse allegans, Adhegrinum quemdam militem, armis strenuum, Odoni designavit conciliavitque. Ambo itaque « parvissimo tugurio contenti,» ad monastiea vota in dies anhelabant. Sed non occurrebat eis locus, in quo vigeret ea disciplina. Missus Romam Adhegrinus, ut aliquem exploraret, in itinere Balmam devertit. Arrisit ipsi abbatis humanitas, ac monachorum religio eoque Odonem secum pertraxit, qui «sumptis secum centum voluminibus librorum » ad istud monasterium commigravit. « Erat autem ætate tricenarius, » cum Christi annus fere 909 excurreret. Hæc carptim ex Joanne a num. 21. De Balma dictum in elogio Bernonis. Odo probatione facta puerorum seu novitiorum curam et educationem in se suscepit, quos « scholæ » nomine Joannes designat, ut apud veteres non raro. 11. Adhegrinus, Odonis socius, «< in unam se coarctavit cellulam, et permittente abbate Bernone per triennium mansit in ea.» Postmodum «eremum petiit, ibique parva subarctatus est spelunca. » Istic divina post multos angores consolatione dignatus, et dæmonum tentamentis ope sancti Martini liberatus, ejusdem etiam recreatus est alloquio, apud nicon Malleacense at rationes a nobis adducta Joannem a num. 23, qui num. 28, hæc de eo scri- A mus. Id factum, instante anno 926 » scribit chro- bere pergit.« Sunt hactenus evoluti, ni fallor, plusquam triginta anni, cx quo intra ipsam ere- mum deguit, Dominicis tantum diebus aut præci- puis festivitatibus ad monasterium sancti Petri, quod Cluniacum dicitur, quia duobus fere millibus prope est, assuevit descendere, sumpta videlicet modica farina, ex qua sibi panem conficere solet, et fabæ paucis granis, mox ad eremum revertitur. Vino nec aliquando utitur: adipe vero vel oleo ejus cibus non conditur. Patitur omni tempore frigus et calorem calorem inter scapulas, frigus inter manus et brachia. » Præclara omnino de Adhegrino quem in album sanctorum relatum esse Chesnius in notis testatur. Meritum non infi- cior: auctoritatem quæro. Nihil enim de Adhegrino B in Martyrologiis aut Breviariis invenio, nullam de ejus festo reliquiisve apud Cluniacenses nostros memoriam. Nescio an ejusdem in eremo socius fuerit Droco Floriacensis monachus piissimus, qui in cœnobitica conversatione probatus, eremi singu- larem aggressus est pugnam eo in loco, «qui Balma dicitur,» teste Aimoino in superioris tomi, pag. 361. 12. Odoni pro Adhegrino socium Teuthelonem adjungit chronicon Malleacense : « Eodem tempore adhuc vivente Turpione, Odo et Teuthelo canonici sancti Martini illustrissimi, adimplentes evangeli- cum præceptum, derelictis omnibus suis pauperes 13. Post aliquantum temporis Odonem sacerdotio dignum reputans Berno, «< promovit eum ; et accer- sito episcopo, sine suo velle consecrare eum fecit sacerdotem. » Rem explicat Joannes num. 37, sed episcopo haud nominato. «< Bisuntinensem archie- piscopum » suggerit Nalgodus, sed perperam. Constat siquidem ex Joannis loco præcitato, Odo- nem rogatu episcopi ordinatoris sui ac præcepto abbatis composuisse tres libellos de sacerdotibus «<ex Jeremiæ vaticinio,» id est, tres collationum libros, qui Turpioni episcopo Lemovicensi inscripti, sunt. Is ergo episcopus Odoni sacerdotium contu- lit paulo ante abbatialem dignitatem. CAP. IV. - Abbatialis dignitas, monastici ordinis 14. Nam «< per illud tempus exitiali languore cœpit decumbere pater Bernus, » qui « mox vicinos epi- scopos accersivit, et ab omni ordine se deposuit. Rogabat inter hæc verba fratres, ut sibi quem vel- lent, patrem eligerent. Tunc manibus fratrum, >> in- quit Joannes num 37, «< pater noster captus, et quasi violenter constrictus, ac proclamantibus omnibus ut ordinaretur, coram abbate suo vi est ductus: >> et « superatus tandem episcoporum excommuni- 15. Præclara omnino ac multa sunt quæ Odo ab- bas gessit. Cluniacensis monasterii perfectio, ejus- 16. Postquam augusta illa capita, Carolus M. et |