tendam aciem se ipse coram offert. Duorum consulum cognita ora accendunt militum animos: simul et vanior jam erat hostium acies, dum, abundante multitudine freti, subtracta subsidia mittunt ad castra oppugnanda: in quæ haud magno certamine impetu facto, dum prædæ magis, quàm pugnæ, memores terunt tempus; triarii Romaní, quí primam irruptionem sustinere non potuerant, missis ad consules nunciis, quo loco res essent, conglobati ad prætorium redeunt, et suâ sponte ipsi prælium renovant: et Manlius consul, revectus in castra, ad omnes portas milite opposito, hostibus viam clauserat. Ea desperatio Tuscis rabiem magis, quam audaciam, accendit: nam quum incursantes, quacunque exitum ostenderet spes, vano aliquoties impetu issent; globus juvenum unus in ipsum consulem insignem armis invadit. Prima excepta à circumstantibus tela; sustineri deinde vis nequit. Consul mortifero vulnere ictus cadit, fusique circa omnes. Tuscis crescit audacia. Romanos terror per tota castra trepidos agit: et ad extrema ventum foret, ni legati, rapto consulis corpore, patefecissent unâ portâ hostibus viam. Ea erumpunt; consternatoque agmine abeuntes in victorem alterum incidunt consulem : ibi iterum cæsi fusique passim. Victoria egregia parta, tristis tamen duobus tam claris funeribus. Itaque consul, decernente senatu triumphum, "Si exercitus sine imperatore triumphare possit, pro eximia eo bello opera facile passurum," respondit: "se, familia funestâ Q. Fabii fratris morte, republicâ ex parte orbâ consule altero amisso, publico privatoque deformem luctu lauream non accepturum." Omni acto triumpho depositus triumphus clarior fuit: adeò spreta in tempore gloria interdum cumulatior redit. Funera deinde duo deinceps college fratrisque ducit: idem in utroque laudator, quum, concedendo illis suas laudes, ipse maximam partem earum ferret. Neque immemor ejus, quod initio consulatûs imbiberat, reconciliandi animos plebis, saucios milites curandos dividit Patribus. Fabiis plurimi dati: nec alibi majore curâ habiti. Inde populares jam esse Fabii: nec hoc ullâ, nisi salubri reipublicæ, arte.

XLVIII. Igitur non Patrum magis, quam plebis, studiis K. Fabius cum T. Virginio consul factus, neque bella, neque delectus, neque ullam aliam priorem curam agere, quầm ut, jam aliqua ex parte inchoatâ concordiæ spe, primo quoque tempore cum Patribus coalescerent animi plebis. Itaque principio anni censuit, priusquam quisquam agrariæ le

gis auctor tribunus existeret, occuparent Patres ipsi suum munus facere: captivum agrum plebi quàm maximè æqualiter darent: verum esse, habere eos, quorum sanguine ac sudore partus sit. Aspernati Patres sunt: questi quoque quidam, nimiâ gloriâ luxuriare et evanescere vividum quondam illud Kæsonis ingenium. Nulla deinde urbanæ factiones fuere. Vexabantur incursionibus quorum Latini: eò cum exercitu Kæso missus, in ipsorum Æquorum agrum depopulandum transit. Aqui se in oppidia receperunt, murisque se tenebant: eo nulla pugna memorabilis fuit.At à Vejente hoste clades accepta temeritate alterius consulis; actumque de exercitu foret, ni K. Fabius in tempore subsidio venisset. Ex eo tempore neque pax neque bellum cum Vejentibus fuit; res proximè formam latrocinii venerat. Legionibus Romanis cedebant in urbem ; ubi abductas senserant, legiones, agros incursabant; bellum quiete, quietem bello in vicem eludentes. Ita neque omitti tota res, nec perfici poterat; et alia bella aut præsentia instabant, ut ab Equis Volscisque, non diutiùs, quam recens dolor proximæ cladis transiret, quiescentibus: aut mox moturos se apparebat Sabinos semper infestos, Etruriamque omnem. Sed Vejens hostis, assiduus magis, quam gravis, contumeliis sæpiùs, quam periculo, animos agitabat: quod nullo tempore negligi poterat, aut averti aliò sinebat. Tum Fabia gens senatum adiit; consul pro gente loquitur. “Assiduo magis, quam magno, præsidio, ut scitis, Patres conscripti, bellum Vejens eget. Vos alia bella curate: Fabios hostes Vejentibus date. Auctores sumus, tutam ibi majestatem Romani nominis fore. Nostrum id nobis velut familiare bellum, privato sumptu gerere in animo est. Respublica et milite illic et pecuniâ vacet." Gratiæ ingentes actæ. Consul è curia egressus, comitante Fabiorum agmine, qui in vestibulo curia, senatusconsultum expectantes, steterant, domum rediit, Jussi armati postero die ad limen consulis adesse, domos inde discedunt.

XLIX. Manat totâ urbe rumor: Fabios ad cœlum laudibus ferunt. Familiam unam subîsse civitatis onus: Vejens bellum in privatam curam, in privata arma versum. Si sint duæ roboris ejusdem in urbe gentes; deposcant, hæc Volscos sibi, illa quos: populo Romano tranquillam pacem agente, omnes finitimos subigi populos posse. Fabii postero die arma capiunt; què jussi erant, conveniunt. Consul, paludatus egrediens, in vestibulo gentem omnem suam in

structo agmine videt; acceptus in medium, signa ferri jubet. Nunquam exercitus neque minor numero, neque cla rior famâ et admiratione hominum, per urbem incessit.Sex et trecenti milites, omnes patricii, omnes unius gentis, quorum neminem ducem sperneret egregius quibuslibet temporibus senatus, ibant, unius familiæ viribus Vejenti populo pestem minitantes. Sequebatur turba, propria alia cognatorum sodaliumque, nihil medium, nec spem, nec curam, sed immensa omnia volventium animo; alia publica, sollicitudine excitata, favore et admiratione stepens; "ire fortes, ire felices" jubent, "inceptis eventus pares reddere: consulatus inde ac triumphos, omnia præmia ab se, omnes honores sperare." Prætereuntibus Capitolium arcemque et alia templa, quicquid Deorum oculis, quicquid animo occurrit, precantur, ut illud agmen faustum atque felix mittant, sospites brevi in patriam ad parentes restituant.Incassum misse preces. Infelici via dextro Jano porte Carmentalis profecti, ad Cremeram flumen perveniunt; is opportunus visus locus communiendo præsidio. L. Emilius inde et C. Servilius consules facti; et, donec nihil aliud quam in populationibus res fuit, non ad præsidium modò tutandum Fabii satis erant, sed totâ regione, quâ Tuscus ager Romano adjacet, sua tuta omnia, infesta hostium, vagentes per utrumque finem, fecere. Intervallum deinde haud magnum populationibus fuit: dum et Vejentes, accito ex Etruria exercitu, præsidium Cremere oppugnant; et Romanæ legiones ab L. Emilio consule adductæ, cominus cum Etruscis dionicant acie ; quanquam vix dirigendi aciem spatium Vejentibus fuit; adeò inter primam trepidatio nem, dum post signa ordines introëunt, subsidiaque locant, invecta subitò ab latere Ro nana equitum ala, non pugnæ modò incipiend e, sed consistendi, ademit locum. Ita, fusi retrò ad saxa Rubra, (ibi castra habebant) pacem supplices petunt; cujus impetrate, ab insita animis levitate, ante deductuin Cremerâ Romanum præsidium, poenituit.

L. Rursus cum Fabius erat Vejenti populo, sine ullo majoris belli apparatu, certamen: nec erant incursiones modò in agros, aut subiti impetus incursantium, sed aliquoties æquo campo collatisque signis certatum; gensque una populi Romani sæpe ex opulentissima, ut tum res erant, Etrusca civitate victoriam tulit. Id primò acerbum indignum e Vejentibus visum; inde consiliam ex re natum insidiis ferocem hostem captandi: gaudere etiam, multo sye

cessu Fabiis audaciam crescerc. Itaque et pecora prædantibus aliquotes, velut casu incidissent, obviam acta: et agrestium fugâ vasti relicti agri: et subsidia armatorum, ad arcendas populationes missa, sæpiùs simulato, quàm vero, pavore refugerunt. Jamque Fabii adeò contempserant hostem, ut sua invicta arma neque loco neque tempore ullo crederent sustineri posse; hæc spes provexit, ut ad conspecta procul à Cremera magno campi intervallo pecora (quanquam rara hostium apparebant arina) decurrerent ; et quum improvidi effuso cursu insidias circa ipsum inter locatas superâssent, palatique passim vaga, ut fit pavore injecto, raperent pecora; subitò ex insidiis consurgitur, et adversi et undique hostes erant. Primò clamor circumlatus exterruit, dein tela ab omni parte accidebant; coëuntibusque Etruscis, jam continenti agmine armatorum septi, quò magis se hostis inferebat, cogebantur breviore spatio et ipsi orbem colligere: quæ res et paucitatem eorum insignem, et multitudinem Etruscorum, multiplicatis in arcto ordinibus, faciebat. Tum, omissâ pugnâ, quam in omnes partes parem intenderant, in unum locum se omnes inclinant; eò nisi corporibus armisque, rupere cuneo viam. Duxit via in editum leniter collem; inde primò restitere; mox, ut re spirandi superior locus spatium dedit, recipiendique à pavore tanto animum, pepulere etiam subeuntes: vincebatque auxilio loci paucitas, ni jugo circummissus Vejens in verticem collis evasisset ita superior rursus hostis factus.Fabii cæsi ad unum omnes, præsidiumque expugnatum; trecentos sex perisse satis convenit: unum prope puberem ætate relictum, stirpem genti Fabiæ, dubiisque rebus populi Romuni sæpe domi bellique vel maximum futurum auxilium.

LI. Quum hæc accepta clades esset, jam C. Horatius et T. Menenius consules erant. Menenius adversus Tuscos victoriâ elatos confestim missus; tum quoque malè pugnatum est, et Janiculum hostes occupavere: obsessaque urbs foret, super bellum annonâ premente, (transierant enim Etrusci Tiberim) ni Horatius Consul ex Volscis esset revocatus: adeóque id bellum ipsis institit moenibus, ut primò pugnatum ad Spei sit æquo Marte, iterum ad portam Collinam. Ibi quanquam parvo momento superior Romana res fuit, meliorem tamen militem, recepto pristino animo, in futura prælia id certamen fecit. A. Vircinius et Sp. Servilius consules fiunt; post acceptam proximam pugnæ cladem Vejentes abstinu

ere acie; populationes erant, et velut ab arce Janiculi passim in Romanum agrum impetus dabant; non usquam pecora tuta, non agrestes erant. Capti deinde eâdem arte sunt, quâ ceperant Fabios; secuti deditâ operâ passim ad illecebras propulsa pecora, præcipitavere in insidias; quò plures erant, major cædes fuit. Ex hac clade atrox ira majoris cladis causa atque initium fuit; trajecto enim nocte Tiberi, castra Servilii Consulis adorti sunt oppugnare; inde fusi magnâ cæde in Janiculum se ægrè recepere. Confestim consul et ipse transit Tiberim, castra sub Janiculo communit postero die, luce ortâ, nonnihil et hesternâ feli citate pugnæ ferox, magis tamen, quòd inopia frumenti, quamvis in præcipita, dum celeriora essent, agebat consilia, temerè adverso Janiculo ad castra hostium aciem erexit, fœdiúsque inde pulsus, quem pridie pepulerat, interventu college ipse exercitusque ejus est servatus; inter duas acies Etrusci, quum in vicem his atque illis terga darent, occidione occisi. Ita oppressum temeritate felici Vejens bellum.

LII. Urbi cum pace laxior etiam annona rediit, et advecto ex Campania frumento, et, postquam timor sibi cuique futuræ inopiæ abiit, eo, quod abditum fuerat, prolato. Ex copia deinde otioque lascivire rursus animi; et pristina mala, postquam foris deerant, domi quærere; tribuni ple bem agitare suo veneno, agraria lege; in resistentes incitare Patres, nec in universos modò, sed in singulos. Q. Considius et T. Genucius, auctores agrariæ legis, T. Menenio diem dicunt; invidiæ erat amissum Cremeræ præsidium, quum haud procul inde stativa consul habuisset. Eum oppresserunt. Quum et Patres haud minus, quam pro Coriolano, annisi essent, et Patris Agrippa favor haud dum exolevisset; in mulcta temperârunt tribuni; quum captis anquisissent, duo millia æris damnato mulctam dixerunt; ea in caput vertit. Negant tulisse ignominiam ægritudinemque: inde morbo absumptum esse. Alius deinde reus Sp. Servilius, ut consulatu abiit, C. Nautio et P. Valerio consulibus, initio statim anni, ab L. Cædicio et T. Statio tribunis die dictâ ; non, ut Menenius, precibus suis aut Patrum, sed cum multa fiducia innocentiæ gratiæque, tribunicios impetus tulit. Et huic proelium cum Tuscis ad Janiculum erat crimini ; sed fervidi animi vir, ut in publico periculo ante, sic tum in suo, non tribunos modò, sed plebem oratione feroci refutando, exprobrandoque T. Meneni damnationem mortemque