flumen, trajiciunt. P. Valerius inde T. Herminium cum modices copiis ad secundum lapidem Gabinâ viâ occultum considere jubet; Sp. Lartium cum expedita juventute ad portam Collinam stare, donec hostis prætereat; deinde se objicere, ne sit ad flumen reditus. Consulum alter T. Lucretius portâ Næviâ cum aliquot manipulis militum egressus: ipse Valerius Cœlio monte cohortes delectas educit; hique primi apparuere hosti. Herminius, ubi tumultum sensit, concurrit ex insidiis, versisque in Valerium Etruscis terga cædit: dextrâ lævâque, hinc à porta Collina, illinc ab Nævia, redditus clamor: ita cæsi in medio prædatores, neque ad pugnam viribus pares, et ad fagam septis omnibus viis; finisque ille tam effusè evagandi Etruscis fuit. XII. Obsidio erat nihilominus et frumenti cum summa caritate inopia; sedendoque expugnaturum se urbem spem Porsena habebat: quum C. Mucius, adolescens nobilis, cui indignum videbatur, populum Romanum servientem, quum sub regibus esset, nullo bello nec ab hostibus ullis obsessum esse; liberum eundem populum ab iisdem Etruscis obsideri, quorum sæpe exercitus fuderit; itaque, magno audacique aliquo facinore eam indignitatem vindicandam ratus, primò suâ sponte penetrare in hostium castra constituit: dein metuens, ne, si consulum injussu et ignaris omnibus iret, forte deprehensus à custodibus Romanis retraheretur ut transfuga, fortunâ tum urbis crimen affirmante, senatum adiit: Transire Tiberim," inquit, "Patres, et intrare, si possim, castra hostium volo; non prædo, nec populationum invicem ultor. Majus, si Dii juvant, in animo est facinus." Approbant Patres: abdito intra vestem ferro, proficiscitur. Ubi eò venit, in confertissima turba prone regium tribunal constitit. Ibi quum stipendium forte militibus daretur, et scriba, cum rege sedens pari fere ornatu, multa ageret, eum milites vulgò adirent, timens sciscitari, uter Porsena esset, ne ignerando regem semet ipse aperiret, quis esset, quò temerè traxit fortuna facinus, scribam pro rege obtruncat. Vedentem inde, quâ per trepidam turbam cruento mucrone sibi ipse fecerat viam, quum, concursu ad clamorem facto, comprehensam regii satellites retraxissent, ante tribunal regis destitutus, tum quoque, inter tantas fortunæ minas, metuendus magis, quàm metuens: "Romanus sum," inquit, "civis: C. Mucium vocant: hostis hostem occidere volui; nec ad mortem minus animi est, quàm fuit ad cædem. Et facere et pati fortia, Romanum est. Nec unus in te ego hos an imos gessi: longus post me ordo est idem petentium decus. Proinde in hoc discrimen, si juvat, accingere, ut in singulas horas capite dimices tuo; ferrum hostemque in vestibule habeas regiæ. Hoc tibi juventus Romana indicimus bellum. Nullam aciem nullum prælium timueris. Uni tibi, et cum singulis, res erit." Quum rex, simul írâ infensus, periculoque conterritus, circumdari ignes minitabundus juberet, nisi expromeret properè, quas insidiarum sibi minas per ambages jaceret: "En tibi inquit, "ut sentias, quam vile corpus sit iis, qui magnam gloriam vident" dextramque accenso ad sacrificium foculo injicit: quam quum velut alienato ab sensu torreret animo; prope attonitus miraculo Rex, quum ab sede sua prosiluisset, amoverique ab altaribus juvenem jussisset, "Tu verò abi,” inquit, "in te magis, quam in me, hostilia ausus. Juberem macte virtute esse, si pro mea patria ista virtus staret. Nunc jure belli liberum te, intactum inviolatumque hinc dimitto." Tum Mucius, quasi remunerans meritum, "Quandoquidem," inquit, "est apud te virtuti honos, ut beneficio tuleris à me, quod minis nequîsti; trecenti conjuravimus principes juventutis Romanæ, ut in te hâc viâ grassaremur. Mea prima sors fuit; ceteri, ut cuique ceciderit primò, quoad te opportunum fortuna dederit, suo quisque tempore, aderunt."" XIII. Mucium dimissum, cui postea Scævolæ à clade dextræ manûs cognomen inditum, legati à Porsena Romam secuti sunt. Adeò moverat eum et primi periculi casus, quo nihil se præter errorem insidatoris texisset, et subeunda dimicatio toties, quot conjurati superessent, ut pacis conditiones ultrò ferret Romanis. Jactatum in con ditionibus nequicquam de Tarquiniis in regnum restituendis, magis quia id negare ipse nequiverat Tarquiniis, quàm quod negatum iri sibi ab Romanis ignoraret. De agro Vejentibus rostituendo impetratum; expressaque necessitas obsides dandi Romanis, si Janiculo præsidium deduci vellent. His conditionibus compositâ pace, exercitum ab Janiculo deduxit Porsena, et agro Romano excessit. Patres C. Mucio virtutis causâ trans Tiberim agrum dono dedere, quæ postea sunt Mucia prata appellata. Ergo, ita honoratâ virtute, feminæ quoque ad publica decora excitate. Et Clofia virgo, una ex obsidibus, quum castra Etruscorum forte haud procul ripâ Tiberis locata essent, frustrata custodes, dux agminis virginum inter tela hostium Tiberim tranavit: sospitesque omnes Romam ad propinquos restituit. Quod ubi regi nunciatum est; primò incensus irâ, oratores, Romam misit ad Cloeliam obsidem deposcendam; aliàs haud magni facere; deinde in admirationem versus, "Supra Coclites Muciosque" dicere "id facinus esse," et præ se ferre," quemadmodum, si non dedatur obses, pro rupto se fœdus habiturum; sic deditam, inviolatam ad suos remissurum." Utrinque constitit fides: et Romani pignus pacis ex fœdere restituerunt: et apud regem Etruscum non tuta solùm, sed honorata etiam, virtus fuit: laudatamque virginem parte obsidum se donare dixit; ipsa, quos vellet, legeret. Productis omnibus, elegisse impubes dicitur: quòd et virginitati decorum, et consensu obsidum ipsorum probabile erat, eam ætatem potissimùm liberari ab hoste, quæ maximè opportuna injuriæ esset. Pace redintegrata, Romani novam in femina virtutem novo genere honoris, statuâ equestri, donavere; in summa Sacra via fuit posita virgo insidens equo. XIV. Huic tam pacate profectioni ab urbe regis Etrusci abhorrens mos, traditus ab antiquis, usque ad nostram æta tem inter cetera solennia manet bonis vendendis, bona Porsenæ regis vendendi. Cujus originem moris necesse est, aut inter bellum natam esse, neque omissam in pace; aut à mitiore crevisse principio, quam hic præ se ferat titulus, bona hostiliter vedendi. Proximum verò est ex iis, qæ traduntur, Porsenam, discedentem ab Janiculo, castra opulenta, convecto ex propinquis ac fertilibus Etruriæ arvis commeatu, Romanis dono dedisse, inopi tum urbe ab longinqua obsidione; ea deinde, ne populo immisso diriperentur hostiliter, venisse, bonaque Porsenæ appellata, gratiam numeris magis significante titulo, quam auctionem fortunæ regiæ, quæ ne in potestatem quidem populi Romani esset. Omisso Romano bello, Porsena, ne frustra in ea loca exercitus adductus videretur, cum parte copiarum filium Aruntem Ariciam oppugnatum mittit. Primo Aricinos res nec opinata perculerat; arcessita deinde auxilia, et à Latinis populis, et à Cumis, tantum spei fecere, ut acie decernere auderent. Prælio inito, ade concitato impetu se intulerant Etrusci, ut funderent ipso incursu Aricinos. Cumanæ cohortes, arte adversus vim usæ, declinavere paullulum; effuséque prælatos hostes conversis signis ab tergo adortæ sunt. Ita in medio prope jam victores cæsi Etrusci: pars perexigua, duce amisso, quia nullum propius perfugium erat, Romam inermes et fortunâ et specie supplicum delati sunt; ibi benignè excepti divisique in hospitia. Curatis vulneribus, alii profecti domos, nuncii hospitalium beneficiorum.Multos Romæ hospitum urbisque caritas tenuit; his locus ad habitandum datus, quem deinde Tuscum vicum appellâ runt. XV. P. Lucretius inde et P. Valerius Publicola consules facti. Eo anno postremùm legati Porsena de reducendo in regnum Tarquinio venerunt: quibus quum responsum esset, missurum ad regem senatum legatos; missi confes tim horatissimus quisque ex Patribus." Non, quia breviter reddi responsum potuerit, non recipi reges, ideo potiùs delectos Patrum ad eum missos, quam legatis ejus Romæ daretur responsum: sed ut in perpetum mentio ejus rei finiretur, neu in tantis mutuis beneficiis in vicem animi sollicitarentur: quum ille peteret, quod contra libertatem populi Romani esset; Romani, nisi in perniciem suam faciles esse vellent, negarent, cui nihil negatum vellent. Non in regno populum Romanum, sed in libertate esse; ita induxisse in animum, hostibus potiùs, quàm regibus, portas patefacere. Eam esse voluntatem omnium, ut, qui libertati erit in illa urbe finis, idem urbi sit. Proinde, si salvam esse vellet Romam, ut patiatur liberam esse, orare." Rex, verecundiâ victus, "Quando id certum atque obstinatum est," inquit, neque ego obtundam sæpiùs eadem nequicquam agendo: nec Tarquinios spe auxilii, quod nullum in me est, frustrabor. Alium hinc, seu bello opus est, seu quiete, exsilio quærant locum, ne quid meam vobiscum pacem distineat." Dictis facta amiciora adjecit: obsidum quod reliquum erat, reddidit; agrum Vejentem, foedere ad Janiculum icto ademptum, restituit. Tarquinius, spe omni reditûs incisâ, exsulatum ad generum Mamilium Octaviam Tusculum abiit. Romanis pax fida ita cum Porsena fuit. XVI Consules M. Valerius, P. Postumius. Eo anno bene pugnatum cum Sabinis; consules triumphârunt. Majore inde mole Sabini bellum parabant; adversus eos, et ne quid simul ab Tusculo (unde, etsi non apertum, suspectum tamen bellum erat) repentini periculi oriretur, P. Valerius quartùm, T. Lucretius iterum consules facti. Seditio, inter belli pacisque auctores orta in Sabinis, ali quantum inde virium transtulit ad Romanos; namque Attus clausus, cui postea Ap. Claudio fuit Romæ nomen, cum pacis ipse auctor a turbatoribus belli premeretur, nec par factioni esset, ab Regillo, magnâ clientium comitatus manu, Romam transfugit. His civitas data agerque trans Anienem ; vetus Clauda tribus, additis postea novis tribulibus, qui ex eo venirent agro, appellata. Appius, inter Patres lectus, haud ita multò post in principum dignationem pervenit. Consules, infesto exercitu in agrum Sabinum profecti, quum ita vastatione, dein prælio, afflixissent opes hostium, ut diu nihil inde rebellionis timere possent, triumphantes Romam redierunt. P. Valerius, omnium consensu princeps belli pacisque artibus, anno post, Agrippâ Menenio, P. Postumio Consulibus, moritur, gloriâ ingenti, copiis familiaribus adeò exiguis, ut funeri sumptus deesset: de publico est elatus. Luxere matronæ, ut Brutum. Eodem anno duæ coloniæ Latiuæ, Pomeţia, et Cora, ad Auruncos deficiunt; cum Auruncis bellum initum fusoque ingenti exercitu, qui se ingredientibus fines consulibus ferociter obtulerat, omne Auruncum bellum Pometiam compulsum est. Nec magis post prælium, quẩm in prælio, cadibus temperatum est; et cæsi aliquanto plures erant, quam capti; et captos passim trucidaverunt; ne ab obsidibus quidem, qui trecenti accepti numero erant, iram belli hostis abstinuit. Et hoc anno Romæ triumpha XVII. Secuti consules, Opiter Virginius et Sp. Cassius, Pometiam primò vi, deinde vineis aliisque operibus, oppugnaverunt; in quos Aurunci, magis jam inexpiabili odio, quàm spe aliqua aut occasione, coorti, quum plures igni, quàm ferro, armati excucurrissent, cæde incendioque cuncta complent; vineis incensis, multis hostium vulneratis et occisis, consulum quoque alterum, (sed utrum, nomen auctores non adjiciunt) gravi vulnere ex equo dejectum, prope interfecerunt. Romam inde, malè gestâ re, reditum: inter multos saucios consul spe incertâ vitæ relictus. Interjecto deinde haud magno spatio, quod vulneribus curandis supplendoque exercitui satis esset, tum irâ majore belli, tum viribus etiam auctis, Pometiæ arma illata; et quum, vineis refectis aliâque mole belli, jam in eo esset, ut in muros evaderet miles, deditio est facta; ceterùm nihilo minùs fœdè, deditâ urbe, quâm si capta foret, Aurunci passim. principes securi percussi, sub corona venierunt coloni alii; oppidum dirutum, ager veniit. Consules, magis ob iras graviter ultas, quam ob magnitudinem perfecti belli, triumphâ runt. XVIII. Insequens annus Postumum Cominium et T. |