Obrazy na stronie
PDF
ePub

surus, ni copia pugnæ fieret; et, postquam multa jam dies erat, neque movebatur quicquam ab hoste, jubet signa inferri consul; motâque acie, indignatio Equos et Volscos incessit, si victores exercitus vallum potiùs, quàm virtus et arma tegerent; igitur et ipsi efflagitatum ab ducibus signum pugnæ accepere. Jamque pars egressa portis erat, deincepsque alii servabant ordinem, in suum quisque locum descendentes, quum consul Romanus priùs, quàm totis viribus fulta constaret hostium acies, intulit signa; adortusque nec omnes dum eductos, nec, qui erant, satis explicatis ordinibus, prope fluctuantem turbam trepidantium huc atque il luc, circumspectantiumque se ac suos, addito turbatis menti bus clamore atque impetu, invadit. Retelere primò pedem hostes; deinde, quum animos collegissent, et undique duces," victisne cessuri essent," increparent, restituitur pugna.

LXI. Consul ex altera parte Romanos "meminisse" jubebat, "illo die primùm liberos pro libera urbe Romana pugnare. Sibimet ipsis victuros, non ut decemvirorum victores præmium essent. Non Appio duce rem geri, sed consule Valerio, à liberatoribus populi Romani orto, liberatore ipso. Ostenderent, prioribus præliis per duces, non per milites, stetisse, ne vincerent. Turpe esse, contra cives plus animi habuisse, quàm contra hostes: et domi, quàm foris, servitutem magis timuisse. Unam Virginiam fuisse, cujus pudicitiæ in pace periculum esset: unum Appium civem periculosæ libidinis; at, si fortuna belli inclinet, omnium liberis ab tot millibus hostium periculum fore. Nolle

ominari, quæ nec Jupiter, nec Mars pater passuri sint, iis auspiciis conditæ urbi accidere." Aventini Sacrique montis admonebat, "ut, ubi libertas parta esset paucis antè mensibus, eò imperium illibatum referrent: ostenderentque, eandem indolem militibus Romanis post exactos decemvi ros esse, quæ ante creatos fuerit: nec, æquatis legibus, imminutam virtutem populi Romani esse." Hæc ubi inter signa peditum dicta dedit; avolat deinde ad equites, "Agi te, juvenes," inquit, "præstate virtute peditem, ut honore atque ordine præstatis. Primo concursu pedes movit hostem; pulsum vos, immissis equis, exigite è campo. Non sustinebunt impetum; et nunc cunctantur magis, quàm resistunt." Concitant equos, permittuntque in hostem, pedestri jam turbatum pugnâ: et, perruptis ordinibus, elati ad novissimam aciem, pars libero spatio circumvecti, jam fugam undique capessentes plerosque à castris avertunt,

præterequitanesque absterrent. Peditum acies, et consul ipse, visque omnis belli fertur in castra: captisque cum ingenti cæde, majore præda potitur. Hujus pugnæ fama perlata non in urbem modò, sed in Sabinos ad alterum exercitum. In urbe lætitia modò celebrata est; in castris animos militum ad æmulandum decus accendit. Jam Horatius eos, excursionibus sufficiendo, præliisque levibus experiundo assufecerat sibi potiùs fidere, quàm meminisse ignominiæ decemvirorum ductu acceptæ; parvaque certamina in summam totius profecerant spei. Nec cessabant Sa

bini, feroces ab re priore anno bene gesta, lacessere atque instare, rogitantes, "Quid latrocinii modo procursantes pauci recurrentesque tererent tempus, et in multa prœlia par vaque carperent summam unius belli? Quin illi congrederentur acie, inclinandamque semel fortunæ rem darent"

LXII. Ad id, quod sua sponte satis collectum animorum erat, indignitate etiam Romani accendebantur. "Jam alterum exercitum victorem in urbem rediturum; sibi ultro per contumelias hostem insultare: quando autem se, si tum non sint, pares hostibus fore ?" Ubi hæc fremere militem in castris consul sensit, concione advocatâ, " Quemadmodum," inquit, "in Algido res gesta sit, arbitror vos, milites, audisse: qualem liberi populi exercitum docuit esse, talis u it: consultu collega, virtute militum victoria parta est.— Quod ad me attinet, id consilii, animique habiturus sum, quod vos mihi effeceritis,; et trahi bellum salubriter, et maturè perfici potest. Si trahendum est, ego, ut in dies spes virtusque vestra crescat, eâdem, quâ institui disciplinâ efficiam. Si jam satis animi est, decernique placet, agi te dum, clamorem, qualem in acie sublaturi estis, tollite hic, indicem voluntatis virtutisque vestræ." Postquam ingenti alacritate clamor est sublatus, quod bene vertat, gesturum se illis morem, posteroque die in aciem deducturum," affirmat. Reliquum diei apparandis armis consumptum est. Postero die simul instrui Romanam aciem Sabini videre, et ipsi, jam pridem avidi certaminis, procedunt. Prælium fuit, quale inter fidentes sibimet ambo exercitus, veteris perpetuæque alterum gloriæ, alterum nuper novâ victoriâ elatum. Consilio etiam Sabini vires adjuvere; nam quum æquâssent aciem, duo extra ordinem millia, quæ in sinistrum cornu Romanorum in ipso certamine impressionem facerent, tenuere: quæ ubi, illatis ex transverso signis, de gravabant propè circumventum cornu; equites duarum le

gionum sexcenti fere ex equis desiliunt, cedentibusque jam suis provolant in primum: simulque et hosti se opponunt, et, æquato primùm periculo, pudore deinde, animos peditum accendunt. Verecundiæ erat, equitem suo alienoque marte pugnare peditem ne ad pedes quidem degresso equiti parem esse.

LXIII. Vadunt igitur in prælium ab sua parte omissum; et locum, ex quo cesserant, repetunt: momentoque non re stituta modò pugna, sed inclinatur etiam Sabinis cornu.Eques inter ordines peditum tectus se ad equos recipit; transvolat inde in partem alteram, suis victoriæ nuncius; simul et in hostes jam pavidos, quippe fuso suæ partis validiore cornu, impetum facit; non aliorum eo prælio virtus magis enituit. Consul providere omnia, laudare fortes, increpare, sicubi segnior pugna esset. Castigati fortium statim virorum operam edebant: tantumque hos pudor, quantum alios laudes excitabant. Redintegrato clamore, undique omnes connisi hostem avertunt, nec deinde Romana vis sustineri potuit. Sabini, fusi passim per agros, castra hosti ad prædam relinqunt; ibi non sociorum, sicut in Algido, res, sed suas Romanus, populationibus agrorum amissas, recipit. Geminâ victorii duobus bifariam præliis partâ, malignè senatus in unum diem supplicationes consulum nomine decrevit. Populus injussu et altero die frequens iit supplicatum; et hæc vaga popularisque supplicatio studiis propè celebratior fuit. Consules, ex composito, eodem biduo ad urbem accessere, senatumque in Martium campum evocavere; ubi quum de rebus ab se gestis agerent, questi primores Patrum, senatum inter milites deditâ operâ terroris causâ haberi; itaque inde consules, ne crimina tioni locus esset, in prata Flamina, ubi nunc ædes Apollinis est, (jam tum Apollinarem appellabant) avocavere senatum. Ubi quum ingenti consensu Patrum negaretur triumphus, L. Icilius tribunus plebis tulit ad populum de triumpho consulum, multis dissuasum prodeuntibus, maximè C. Claudio vociferante, "De Patribus, non de hostibus, consules triumphare velle; gratiamque pro privato merito in tribunum, non pro virtute honorem, peti; nunquam antè de triumpho per populum actum, semper estimationem arbitriumque ejus honoris penes senatum fuisse; ne reges quidem majistatem summi ordinis imminuisse: ne ita omnia tribuni potestatis suæ implerent, ut nullum publicum consilium sinerent esse. Ita demum liberam civitatem fore,

ita æquatas leges, si sua quisque jura ordo, suam majestatem teneat." In eandem sententiam multa et à ceteris senioribus Patrum quum essent dicta, omnes tribus eam rogationem acceperunt. Tum primùm, sine auctoritate senatûs, populi jussu triumphatum est.

LXIV. Hæc victoria tribunorum plebisque propè in haud salubrem luxuriam vertit, conspiratione inter tribunos factâ, ut iidem tribuni reficerentur, et, quo sua minùs cupiditas emineret, consulibus quoque continuarent magistratum. Consensum Patrum causabantur, quo per contumeliam consulum jura plebis labefacta essent. Quid futurum, nondum firmatis legibus, si novos tribunos per factiones suas consules adorti essent? non enim semper Valerios Horati osque consules fore, qui libertati plebis suas opes postferrent." Forte quadam utili ad tempus, ut comitiis præesset, potissimum M. Duilio forte evenit, viro prudenti, et ex continuatione magistratûs invidiam imminentem cernenti; qui quum ex veteribus tribunis negaret ullius se rationem habiturum, pugnarentque college, ut liberas tribus in suffragium mitteret, aut concederet fortem commitiorum collegis, habituris è lege potiùs comitia, quàm ex voluntate Patrum; injectâ contentione, Duilius, consules ad subsellia accitos quum interrogasset, quid de comitiis consularibus in animo haberent, respondissentque se novos consules creaturos, auctores popularis sententiæ haud populares nactus, in concionem cum iis processit. Ubi quum consules, producti ad populum, interrogatique, si eos populus Romanus, me mor libertatis per illos receptæ domi, memor militiæ re rumque gestarum, consules iterum faceret, quidnam facturi essent, nihil sententiæ suæ mutâssent; collaudatis consulibus, quòd perseverarent ad ultimum dissimiles decemvirorum esse, comitia habuit: et, quinque tribunis plebis creatis, quum præ studiis apertè petentium novem tribunorum alii candidati tribus non explerent, concilium dimisit; nec deinde comitiorum causâ habuit. Satisfactum legi aiebat, quæ, numero nusquam præfinito tribunis, modò ut relinquerentur, sanciret; et ab iis, qui creati essent, cooptari collegas juberet. Recitabatque rogationis carmen, in quo, "Si tribunos plebei decem rogabo, si qui vos minus hodie decem tribunos plebei feceritis: hi tum, uti, quos sibi collegas cooptassint, ut illi legitimi eâdem lege tribuni plebei sint; ut illi, quos hodie tribunos plebei feceritis." Duilius, quum ad ultimum perseverâsset, negando quindecim tri

bunos plebei rempublicam habere posse, victâ collegarum cupiditate, pariter Patribus plebique acceptus, magistratu abiit.

LXV. Novi tribuni plebis in cooptandis collegis Patrum voluntatem foverunt; duos etiam patricios consularesque, Sp. Tarpeium et A. Aterium, cooptavere. Consules creati, Lar. Herminius, T. Virginius Coelimontanus, nihil magnopere ad Patrum aut plebis causam inclinati, otium domi ac foris habuere. L. Trebonius tribunus plebis, infestus Patribus, quòd se ab iis in cooptandis tribunis fraude captum, proditum à collegis, aiebat, rogationem tulit, "ut qui plebem Romanam tribunos plebi rogaret, is usque eo rogaret, dum decem tribunos plebi faceret;" insectandisque Patribus, unde Aspero etiam inditum est cognomen, tribunatum gessit. Inde M. Geganius Marcerinus et C. Julius, consules facti, coitiones tribunorum, adversus nobilium juventutem ortas, sine insectatione potestatis ejus, conservatâ majestate Patrum, sedavere; plebem, decreto ad bellum Volscorum et quorum delectu, sustinendo rem, ab seditionibus continuere; urbano quoque otio foris omnia tranquilla esse affirmantes, per discordias civiles externos tollere animos. Cura pacis, concordiæ quoque intestinæ causa fuit. Sed alter semper ordo gravis alterius modestiæ erat; quiescenti plebi ab junioribus Patrum injuriæ fieri cœptæ : ubl tribuni auxilio humilioribus essent, in primis paruin proderat: deinde ne ipsi quidem inviolati erant, utique postremis mensibus, quum et per coitiones potentiorum injuria fieret, et vis potestatis omnis aliquanto posteriore anni parte languidior ferme esset: jamque plebs ita in tribunatu ponere aliquid spei, si similes Icilio tribunos haberet : nomina tantùm se biennio habuisse. Seniores contrà Patrum, ut nimis feroces suos credere juvenes esse: ita malle, si modus excedendus esset, suis, quàm adversariis, superesse ani mos; adeò moderatio tuendæ libertatis, dum æquari velle simulando ita se quisque extollit, ut deprimat alium, in diffi cili est cavendoque ne metuant homines, metuendos ultro se efficiunt; et injuriam à nobis repulsam, tanquam aut facere aut pati necesse sit, injungimus aliis.

LXVI. T. Quinctius Capitolinus quartum et Agrippa Furius, consules inde facti, nec seditionem domi, nec foris bellum, acceperunt: sed imminebat utrumque. Jam non ultrà discordia civium reprimi poterat, et tribunis et plebe Incitatâ in Patres, quum dies alicui nobilium dicta novis

« PoprzedniaDalej »