XXXVII. Circumspectare tum patriciorum vultus ple beii, et inde libertatis captare auram, unde servitutem ti mendo in eum statum rempublicam adduxerant. Primores Patrum odisse decemviros, odisse plebem: nec proba re, quæ fierent; et credere, haud indignis accidere; avidè ruendo ad libertatem in servitutem elapsos juvare holle: cumulare quoque injurias, ut tædio præsentium consules duo tandem et status pristinus rerum in desiderium veniant. Jam et processerat pars major anni, et duæ tabulæ legum ad prioris anni decem tabulas erant adjectæ : nec quic quam jam supererat, si hæ quoque leges centuriatis comitiis perlatæ essent, cur eo magistratu reipublicæ opus esset. Expectabant, quam mox consulibus creandis comitia edice rentur. Id modò plebes agitabat, quonam modo tribuniciam potestatem, munimentum libertati, rem intermissam, repa rarent. Quum interim mentio comitiorum nulla fieri, et de cemviri, qui primò tribunicios homines, quia id populare habebatur, circum se ostentaverant plebei, patriciis juvenibus sepserant latera; eorum catervæ tribunalia obsederant. Hi ferre, agere plebem plebisque res; quum fortuna, quá quicquid cupitum fore, potentioris esset. Et jam ne tergo quidem abstinebatur: virgis cædi, alii securi subjici; et, ne gratuita crudelitas esset, bonorum donatio sequi domini supplicium. Hac mercede juventus nobilis corrupta, non modò non ire obviam injuriæ, sed propalam licentiam suam malle, quàm omnium libertatem.

Romanum fece

XXXVIII. Idus Maia venere. Nullis subrogatis magis tratibus, privati pro decemviris; neque animis ad imperi um inhibendum imminitus, neque ad speciem honoris insignibus, prodeunt; id verò regnum haud dubiè videri.Deploratur in perpetuum libertas; nec vindex quisquam existit, aut futurus videtur: nec ipsi solùm desponderant animos, sed contemni cœpti erant à finitimis populis: imperiumque ibi esse, ubi non esset libertas, indignabantur.Sabini magnâ manu incursionem in agrum re: latéque populati, quum hominum atque pecudum inulti prædas egissent, recepto ad Eretum, quod passim vagatum erat, agmine, castra locant, spem in discordia Romana po nentes, eam impedimentum delectui fore. Non nuncii solum, sed per urbem agrestium fuga trepidationem inje eit. Decemviri consultant, quid opus facto sit; destitutis inter Patrum et plebis odia addidit terrorem insuper alium fortuna. qui alia ex parte castra in Algido locant: de

populatumque inde excursionibus Tusculanum agrum legati ab Tusculo, præsidium orantes, nunciant. Is pavor perpulit decemviros, ut senatum, simul duobus circumstantibus urbem bellis, consulerent; citari jubent in curiam Patres, haud ignari, quanta invidiæ immineret tempestas: omnes vastati agri periculorumque imminentium causas in se congesturos, tentationemque eam fore abolendi sibi magistra tûs, ni consensu resisterent, imperioque inhibendo acriter in paucos præferocis animi, conatus aliorum comprimerent.→ Postquam audita vox in foro est præconis, Patres in curiam ad decemviros vocantis; velut nova res, quia intermiserant jam diu morem consulendi senatûs, mirabundam plebem convertit, "quidnam incidisset, cur ex tanto intervallo rem desuetam usurparent. Hostibus belloque gratiam habendam, quòd solitum quicquam liberæ civitatis fieret." Circumspectare omnibus fori partibus senatorum, raróque usquam noscitare: curiam inde ac solitudinem circa decemviros intueri; quum et ipsi invisum consensu imperium, et plebs, quia privatis jus non esset vocandi senatum, non convenire Patres interpretarentur; jam caput fieri libertatem repetentium, si se plebs comitem senatui det, et, quemadmodum Patres vocati non coëant in senatum, sic plebs abnuat delectum, Hæc fremunt plebes. Patrum haud ferè quisquam in foro, in urbe rari crant; indignitate rerum cesserant in agros; suarumque rerum erant, amissâ publicâ tantum ab injuria se abesse rati, quantum à cœtu congressuque impotentium dominorum se amovissent. Postquam citati non conveniebant, demissi circa domos apparitores, simul ad pignora capienda, sciscitandumque, num consuitò detrectarent referunt, senatum in agris esse.Lætius id decemviris accidit, quam si præser tes detrectare imperium referrent. Jubent acciri omnes, senatumque in diem posterum edicunt; qui aliquantò spe ipsorum frequentlor convenit; quo facto proditam à Patribus plebs libertatem rata, quòd iis, qui jam magistratu abissent, privatisque, si vis abesset, tanquam jure cogentibus, senatus paruisset.

XXXIX. Sed magis obedienter ventum in curiam est, quàm obnoxiè dictas sententias accepimus. L. Valerium Potitum, proditum memoriæ est, post relationem Ap. Claudii, priusquam ordine sententiæ rogarentur, postulando ut de republica liceret dicere, prohibentibus minaciter decemviris, proditurum se ad plebem denunciantem, tumultum

144

Jo

excivisse. Nec minus ferociter M. Horatium Barbatum îsse in certamen, "Deeem Tarquinios" appellantem, adValeriis et Horatiis ducibus pulsos reges. monentemque, Nec nominis homines tum pertæsum esse; quippe quo vem appellari fas sit, quo Romulum conditorem urbis, deincepsque reges appellatos, quod sacris etiam, ut solenne, retentum sit. Superbiam violentiamque tum perosos regis; quæ si in rege tum eodem, aut in filio regis, ferenda non fuerint, quem laturum in tot privatis? Viderent, ne, vetando in curia liberè homines loquí, extra curiam etiam moverent vocem; neque se videre, quî sibi minùs privato ad concionem populum vocare, quàm illis senatum cogere, liceat.Ubi vellent, experirentur, quanto ferocior dolor libertate suâ vindicandâ, quam cupiditas injustâ dominatione, esset. De bello Sabino eos referre; tanquam majus ullum populo Romano bellum sit, quàm cum iis, qui legum ferendarum causa creati, nihil juris in civitate reliquerint; qui comita quiannuos magistratus, qui vicissitudinem imperitandi (quod unum exæquandæ sit libertatis) sustulerint ; qui privati fasces et regium imperium habeant. Fuisse, regibus exactis, patricios magistratus creatos; postea, post secessionem plebis, plebeios. Cujus illi partis essent," rogitare. "Populares? quid enim eos per populum egisse? Optimates? qui anno jam propè senatum non habuerint; tunc ita habeant, ut de republica loqui prohibeant? Ne nimium in metu alieno spei ponerent; graviora, quæ patiantur, videri jam hominibus, quam quæ metuant."

XL. Hæc vociferante Horatio, quum decemviri nec iræ nec ignoscendi modum reperirent, nec, quò evasura res esset, cernerent; C. Claudii, qui patruus Appii decemviri erat, oratio fuit precibus, quàm jurgio, similis, orantis per sui fratris parentisque ejus manes; "Ut civilis potiùs societatis, in quâ natus esset, quam fœderis, nefariè icti cum collegis, meminisset: multò id magis se illius causâ orare, quàm reipublicæ. Quippe rempublicam, si à volentibus nequeat, ab invitis jus expetituram. Sed ex magno certamine excitari ferme iras; earum eventum se horrere."magnas Quum aliud, præterquam de que retulissent, decemviri dicere prohiberent, Claudium interpellandi verecundia fuit. Sententium igitur peregit, nullum placere senatusconsultum fieri, Omnesque ita accipebant, privatos eos à Claudio judicatos: multique ex consularibus verbo assensi sunt.Alia sententia, asperior in speciem, vim minorem aliquanto

habuit, quæ patricios coire ad prodendum interregem jubebat; censendo enim, quoscunque magistratus esse, qui senatum haberent, judicabat; quos privatos fecerat auctor nullius senatusconsulti faciendi. Ita labante jam causâ decemvirorum, L. Cornelius Maluginensis, M. Cornelii decemviri frater, quum ex consularibus ad ultimum dicendi locum consultò servatus esset, simulando curam belli, fratrem collegasque ejus tuebatur: “ quonam fato incidisset, mirari se” dictitans, "ut decemviros, qui decemviratum petîssent, aut socii, aut hi maximè oppugnarent? aut quid ita, quum per tot menses vacuâ civitate nemo, justine magistratus summæ rerum præessent, controversiam fecerit; nunc demum, quum hostes propè ad portas sint, civiles discordias serant: nisi quòd in turbido minùs perspicuum fore putent, quid agetur. Ceterùm neminem, majore curâ occupatis animis, verum esse, præjudicium rei tantæ afferre. Sibi placere, de eo, quòd Valerius Horatiusque ante Idus Maias decemviros abîsse magistratu insimulent, bellis, quæ immineant, perfec tís, republicâ in tranquillum redacta, senatu disceptante, agi: et jam nunc ita se parare Ap. Claudium, ut comitiorum, quæ decemviris creandis decemvir ipse habuerit, sciat sibi rationem reddendam esse, utrùm in unum annum creati sint, an donec leges, quæ deessent, perferrentur. In præsentia omnia præter bellum omitti placere: cujus si falsò famam vulgatam, vanaque non nuncios solùm, sed Tusculanorum etiam legatos, attulisse putent, speculatores mittendos censere, qui certiùs explorata referant. Sin fides et nunciis et legatis habeatur, delectum primo quòque tempore haberi; decemviros, quò cuique eorum videatur, exercitus ducerea nec rem aliam præverti."

.

XLI. In hanc sententiam ut discederetur, juniores Patrum evincebant. Ferociores iterum coorti Valerius Horatiusque vociferari, "ut de republica liceret dicere; dicturos ad populum, si in senatu per factionem non liceat. Neque enim sibi privatos, aut in curia, aut in concione, posse obstare; neque se imaginariis fascibus eorum cessuros esse." Tun Appius, jam propè esse ratus, ut, ni violentiæ eorum pari resisteretur audacia, victum imperium esset: "Non erit melius," inquit, "nisi de quo cousulimus, vocem misisse;" et ad Valerium, negantem se privato reticere, lictorem accedere jussit. Jam Quiritium fidem implorante Valerio à curiæ limine, L. Cornelius complexus Appium, non cul

N

simulabat consulendo, diremit certamen; factaque per Cornelium Valerio dicendi gratia, quæ vellet, quum libertas non ultra vocem excessisset, decemviri propositum tenuere.— Consulares quoque ac seniores ab residuo tribuniciæ potestatis odio, cujus desiderium plebi multo acrius, quàm consularis imperii, rebantur esse, propè malebant, postmodo ipsos decemviros voluntate abire magistratu, quàm invidiâ eorum exsurgere rursus plebem; si leniter ducta res sine populari strepitu ad consules redisset, aut bellis interpositis, aut moderatione consulum in imperiis exercendis, posse in oblivionem tribunorum plebem adduci. Silentio Patrum edicitur delectus; juniores, quum sine provocatione imperium esset, ad nomina respondent; legionibus scriptis, inter se decemviri comparabant, quos ire ad bellum, quos præesse exercitibus oporteret. Principes inter decemviros erant Q. Fabius et Ap. Claudius; bellum domi majus quàm foris, apparebat. Appii violentiam aptiorem rati ad comprimendos urbanos motus: in Fabio minùs in bono constans, quàm gnavum in malitia, ingenium esse. Hunc enim virum, egregium olim domi militiæque, decemviratus collegæque ita mutaverant, ut Appii, quam sui, similis mallet esse; huic bellum in Sabinis, M. Rabuleio et Q. Potilio additis collegis, mandatum. M. Cornelius in Algidum missus cum L. Minucio et T. Antonio et, K. Duilio et M. Sergio: Sp. Oppium Ap. Claudio adjutorem ad urbem tuendam, æquo omnium decemvirorum imperio decerunt.

XLII. Nihilo militiæ quàm domi, meliùs respublica administrata est. Illa modò in ducibus culpa, quòd, ut odio essent civibus, facerant; alia omnis penes milites noxa erat: qui, ne quid ductu atque auspicio decemvirorum prosperè usquam gereretur, vinci se per suum atque illorum dedecus patiebantur. Fusi et ab Sabinis ad Eretum, et in Algido ab Equis, exercitus erant; ab Ereto per silentium noctis profugi, propius urbem, inter Fidenas Crustumeriamque, loco edito castra communîerant; persecutis hostibus nusquam se æquo certamine committentes, naturâ loci ac vallo, non virtute aut armis, tutabantur. Majus flagitium in Algido, major etiam clades accepta: castra quoque amissa erant; exutusque omnibus utensilibus miles, Tusculum se, fide misericordiâque victuros hospitum, (quæ tamen ron fefellerunt) contulerat. Romam tanti erant terrores allati, ut, posito jam decemvirali odio, Patres vigilias in urbe habendas censerent: omnes, qui per ætatem arma ferre possent, cust