testimonio, quam, quum Euthymii aequalis fuerit, cognominis illius rationem accurate novisse dubitari nequeat. Annam autem scripsisse ZvyaSŋvóv, auctoritate et Codicis Barberini, quo P. Possinus in editione Parisina adornanda usus est 1), et Vaticani, quem Leoni Allatio ad manus fuisse Schopenus vir doctissimus evicit 2), edocemur. Quod si Annae testimonio et auctoritate efficitur, Euthymio cognomen tov Zvyadyvov fuisse, quaeritur, unde illud traxerit. Certi quidem nihil de eo affirmari potest: probabile autem est, eum a loco natali, qui vicus fortasse ignobilis Zvyada vel Zúyados fuerit, ita cognominatum esse. De Euthymii scriptis, inter quae commentarios in libros Novi Testamenti atque Panopliam dogmaticam eminere constat, uberius exponere, hujus loci non est. Accuratius qui ea cognoscere cupit, adeat Caveum, et Fabricium ab Harlesio auctum Narratio de Bogomilis Panopliae dogmaticae, cujus Titulo vicesimo tertio continetur, ea pars est, quae prae caeteris fontis historici sinceri dignitatem habet. Anna Comnena enim narrat, Alexium patrem, postquam Basilium haeresiarcham callide exploravisset, ejusque de doctrina sua expositionem clam a librario calamo excipiendam curasset, Euthymio Monacho, tunc inter theologos eruditissimo, Panopliae opus conscribendum mandasse, in quo cunctae ab initio haereses enarrarentur et refellerentur, denique autem Bogomilorum errores exponerentur et detegerentur. De antiquioribus haeresibus Euthymius non nisi veterum narrationes repetere potuit, de recentioribus saepissime non habuit, unde hauriret, nisi famam de Bogomilis autem non dubium est, quin illis tabulis uti potuerit, in quas Imperator omnia, quae Basilius coram eo de doctrina sua ingenue professus erat, referri jusserat, i. e. fonte limpidissimo et certissimo, qualis vix alii haeresium enarratori patuerit. Praeterea autem alias opportunitates Euthymio se obtulisse ad Bogomilorum doctrinam penitius cognoscendam, ipse enarrat in Συγγραφῇ στηλιτευτικῇ contra eos scripta, quam Nic. Fogginius in Anecdotis literaris vol. IV, p. 27 (Romae 1785. 8.) edidit. Contigit enim ei non solum, ut cum Bogomilo quodam iter faceret, qui de haereticis suis opinionibus liberrime expone : 1) Annae Comnenae Alexias lib. XV. Paris 1651, p. 490. 2) Leo Allatius de Eccl. Occ. et Orient. perp. consensione p 638. exscripsit Alexiadis tunc nondum editae locum de Bogomilis. De codice, quo usus sit, cf. Schopenus in praef. ad Alexiadis editionem Bonnensem p. XXIII. 3) Cave hist. liter II, 198. Fabricii Bibl. Gr. ed. Harles VIII, 328. Praeterea conferantur du Pin nouvelle Bibl. IX, 197. Cas. Oudini comm. de Scriptt. eccl. II, 979. R. Ceillier hist. gen. des auteurs sacrés et eccl. XXI, 533. ret; sed in ipso suo monasterio doctrinae illius asseclas deprehendit, quos eadem simulatione, qua Imperator Alexius Basilium, ita cepit, ut ex iis omnia eorum arcana minus adhuc ei cognita discere posset. Fieri omnino potuit, ut in hac fontium ubertate Euthymius opinionibus praejudicatis ita teneretur, ut nonnulla male intelligeret: id autem certum est, inter illos scriptores, qui haereseon rationes nobis exposuerint, paucis eam opportunitatem fuisse, res de quibus ageretur accuratissime cognoscendi, qua Euthymius usus est, quum de Bogomilorum erroribus exponeret. Quae Oederus 1) protulit, ut Euthymii fidem hac in re infirmaret, ea quum non nisi ex illo studio dudum exploso profecta sint, haereticis veteribus puriorem quandam doctrinam affingendi, non opus est pluribus refutare. Panoplia dogmatica, etsi in bibliothecis plurimi ejus codices exstant, nonnisi versione latina, quam Petrus Franciscus Zinus Veronensis edidit 2), hodie etiam plerisque viris doctis cognita est. Graecus enim textus Tergovisti in Wallachia anno 1710, fol. editus in Germania saltem rarissimus est et paucis visus. Majorem quidem operis illius partem utrum graece an latine legamus, non tam interest: sunt tamen capita, quae negligere historicis non liceat, atque inter ea narratio de Bogomilis principem fere locum tenet. Hac ratione commotus Jo. Christoph. Wolfius eam narrationem ex apographo, quod Jo. Fellus Episcopus Oxoniensis ex codice vetustiore describendum curaverat, maxima ex parte edidit 3) : sed in edendo rationem secutus est, quae placere vix possit. Euthymii enim narratio in frusta dissecta et alio prorsus ordine disposita, denique neque integra, neque sine mendis exscripta est. Praeterea quum Wolfii etiam libellus rarior factus sit neque ubique facile obvius: multis non ingratum fore confido, si Panopliae titulum de Bogomilis, eumque integrum, denuo edere constitui. Ut textum genuinum nanciscerer, adii Virum humanitate aeque ac eruditione omnibus Viris doctis cognitum, Kopitarium, Custodem primarium Bibliothecae Caesareae Vindobonensis meritissimum, eumque statim inveni paratissimum ad consilium meum adjuvandum. Quum unicus Codex Vindobonensis, qui integram Panopliam, atque in ea Titulum nostrum offert 4), siglis et scripturae compendiis tam crebris uta 1) cf. Ejusdem diss. inaug. Prodromum historiae Bogomilorum criticae exhibens. Gottingae 1743. 4., recusa in Heumanni nova sylloge dissertt. II, 492 ss. 2) Venet. 1555 fol. repetita Lugd. 1556. 8. Paris. 1580. 8. et Tomo XIX. Bibl. PP. Lugd. 3) J. Chr. Wolfi historia Bogomilorum, qua potissimum ex Panoplia dogmatica Euthymii Zigabeni ejusque codice graeco non edito eorum fata, doctrinae et mores ita exponuntur, ut simul consensio cum veteribus ac recentioribus fanaticis strictim indicetur. Vitembergae 1712. 4. 4) Est Cod. theol. graecus num. 270. (Lambec. 227.), cf. Lambecius ed. Kollar V, 115. tur, ut difficillime modo legi possit, convenimus, ut textus ex Wolfii editione a me descriptus potissimum cum editione Tergovistana conferretur, et ex ea suppleretur, nonnullis autem locis gravioribus Codex ille consuleretur. Quum enim editio Tergovistana, Zini versio, et Wolfii textus ex diversis codicibus hausta sint, ex iis inter se comparatis sperare licuit textum Euthymii ita restitui posse, ut a genuino non nisi levioribus lectionibus sensum non adulterantibus discreparet. Graecitas autem Euthymii certe non ea est, cui accuratissime restituendae multum laboris impendere operae pretium sit. Textus igitur, qui ad manus fuerunt, inter se contuli: ubi discrepabant, lectiones quae potiores visae sunt recepi, caeteras in margine addidi. Qua in re monendum censeo, ubi Tergovistana lectio in margine legatur, ibi Wolfianam in textum receptam esse, et vice versa; aliunde si lectio recepta sit, fontem diserte laudari. sionem, quum dignitatem codicis habeat, intactam addidi. Scrib. Gottingae d. XXIV Dec. MDCCCXLI. Zini ver Βογ ') μὲν γὰρ ἡ τῶν Βουλγάρων γλῶσσα καλεῖ τὸν Θεὸν, μίλουν δὲ τὸ ἐλέησον. εἴη δ ̓ ἂν Βογόμιλος κατ ̓ αὐτοὺς ὁ τοῦ Θεοῦ τὸν ἔλεον ἐπισπώμενος 2). Ἡ τῶν Βογομίλων αἵρεσις οὐ πρὸ πολλοῦ συνέστη τῆς καθ ̓ ἡμᾶς γενεᾶς, μέσ ρος οὖσα τῆς τῶν Μασσαλιανῶν, καὶ συμφερομένη τὰ πολλὰ τοῖς ἐκείνων δόγμασι, Nam 1) Terg. Bóyov. 2) Haec ad verbum exscripsit Nicetas Choniates in Montfauconii Pa- Titulus XXIII. Adversus Bogomilos. Bog autem Bulgarorum lingua Deum significat, Milui vero miserere; ut Bogomilus apud eos is sit, qui Dei misericordiam implorat. Bogomilorum haeresis haud multo ante extitit, aetate nostra, Masalianorumque pars fuit, et multis in rebus convenit cum illorum institutis, quaedam tamen τινὰ δὲ καὶ προσεξευροῦσα καὶ τὴν λύμην αὐξήσασα. Διεγνώσθη δὲ κατὰ τοὺς χρόνους ̓Αλεξίου τοῦ Θεοκυβερνήτου βασιλέως ἡμῶν, ὃς ἐντέχνως 1) καὶ πάνυ θαυ μασίως τὸν ἔξαρχον αὐτῆς θηρεύσας. Βασίλειος ἦν οὗτος ὁ ἰατρὸς, ἀνὴρ ὀλέθριος μᾶλλον, καὶ λοιμὸς, καὶ φθορᾶς μεστὸς, καὶ πάσης κακίας ὄργανον. Καὶ πρὸς ἑαυτὸν μεταγαγὼν καὶ ἐντίμως ὑποδεξάμενος, καὶ τῆς παρ ̓ ἑαυτῷ καθέδρας ἀξιώσας, καὶ λόγου μεταδοὺς ἡδέος, καὶ προσηνοῦς ὁμιλίας καὶ γλυκείας ἐν τῷ προςδιαλέγεσθαι 2) χάριτος, καὶ συνετῶς ὑποκρινάμενος τὸν μαθητιῶντα, ῥᾷον ἐξηπάτησε τὸν ἐξαπατήσαντα πολλοὺς εἰς ἀπώλειαν, καὶ πᾶσαν τὴν ἐνδομυχοῦσαν τῷ σαπρῷ τούτῳ καὶ καταπτύστῳ γέροντι κακοήθειαν ὀξύτητι φρενὸς καὶ δεξιότητι φύσεως ἀνίχνευσεν, οὐδὲν ὑπολιπὼν ἀνεξερεύνητον, ἢ ἀθέατον. Ἔνθεν τοι καὶ καθάπερ ἀπό τινος φωλεοῦ παντοδαπὰ καὶ ποικιλόμορφα θηρία τῆς σκοτεινῆς αὐτοῦ καρδίας ἐξελκύσας, τὰ μικρὰ καὶ ἰοβόλα καὶ πολυπρόσωπα δόγματα ταῖς μηχαναῖς τῆς ὑποκρίσεως, καὶ κατασοφισάμενος εὐφυῶς μάλα τὸν κρονόληρον γέροντα, τὸ παλαιὸν κακὸν, ἐκέλευσεν ἡμῖν γραφῇ παραδοῦναι ταῦτα, καὶ θριαμ βεῦσαι τὰ καταγέλαστα μυστήρια τῆς εἰρημένης αἱρέσεως. Α ́. 3) 'Αθετοῦσι πάσας τὰς Μωσαϊκὰς βίβλους μετὰ καὶ τοῦ ἐν αὐταῖς ἀναγραφομένου θεοῦ καὶ τῶν εὐαρεστησάντων αὐτῷ δικαίων· ναὶ μὴν 4) καὶ τὰς μετ ̓ αὐτὰς ἁπάσας ὡς κατ ̓ ἐπίπνοιαν 5) τοῦ Σατανᾶ συγγραφείσας. Ἵλεως ἡμῖν εἴη Κύριος τὰ ἐκείνων λέγουσι! Μόνας δὲ παραδέχονται καὶ τιμῶσιν ἑπτὰ, καὶ εἰς ἄκρον ἀποστηθίζουσι, λέγω δὴ τὸ ψαλτήριον, καὶ τὸ ἑξκαιδεκαπρόφητον, καὶ 1) Terg. εὐτέχνως. 2) Terg. προδιαλέγεσθαι. 3) Priorem Niceta Choniate descriptam habes apud Montfauconium 1. c. cetas Choniates ap. Montf. Wolfus p. 46 scripsit μέν. νοιαν. hujus capitis partem ex 4) Ita Tergov. et Ni5) Zinus et Wolf. ἐπί ipsa quoque excogitavit, et pestem adauxit. Patefacta est autem Alexio Imperatore nostro regnante, qui Dei numine gubernatus, prudenti et admirabili ratione principem illius venatus est. Hic erat Basilius quidam medicus, homo perniciosus, atque pestifer, et corruptelae plenus, atque malorum omnium instrumentum. Quem Imperator cum ad se accersisset, honorificeque suscepisset, assidereque fecisset, jucunde benigneque allocutus, dulcique gratia cum illo disputans, seque prudenter discipulum simulans, facile decepit, cum jam ille multos perniciose decepisset, omnemque in putridi execrandique senis arcano reconditam malitiam mentis acumine et naturae facilitate detexit, nihil omnino relinquens, quod non investigaret atque perspiceret. Hic igitur in tenebricoso nugacissimi perniciosique senis corde, tanquam in latebra quadam, diversas variasque feras, nefarias, venenatas atque multiplices opiniones latitantes ingenio sapientiaque sua deprehendit, in apertumque protulit. Et mihi jussit, ut ridicula istius haeresis mysteria patefacta atque convicta literarum monumentis mandarem. I. Rejiciunt omnes libros Mosaicos, una cum Deo, qui in ipsis memoratur, virisque justis, qui sunt illi carissimi; reliquos item omnes, qui postea Propitius sit nobis Deus impias eorum opiniones referentibus. Septem duntaxat suscipiunt et colunt et in summo habent pretio, id est Psalterium, et librum sexdecim Prophetarum, scripti sunt, tanquam Diaboli astutia compositi sint. Diab et |