1115 3 CAPUT XXI. Quincli Trajani Decii, et Galli Hostiliani cum imperii 514 ejus annum, millesimus a conditione A 5. Millesimus a conditione, Millesimus Urbis expletus C parte priore jugata Philippi et Otacilie capita, ex annus est tertio anno imperii Philippi. Cassiodorus. FABR. Qui hac celebritaten et seculares hos ludos, a Philippis celebratos, testantur, plures supersunt nem ni. Later quos uaus maximi moduli, quem, ex exinio sepius memorati Illustr. Lebretij museo, hic sistimus, valde est memorabilis. Cernuntur in adverso eorumdem Philippi filii observatur caput. Tribus illis conveniens adest inscriptio, CONCORDIA AVGVSTORVM. Ab altera parte superba Circi est s'ractura, cum quadrigis decurrentibus atque residuis litteris AVGG. Namni integra inscriptio videtur fuisse SAECVLa es AVGG. i. e. Augustorum. CAP. XXI.-1. Decius. De Decio, item de Gallo et D 2. Philippos. Plures ex mss. scribunt Philippum. Volusiano, Eutropius lib. Ix et Sex. Aurelius. FABR. 3 ad coronas Christi de suis cruciatibus misit. Idem- A ex morbis mortem, naturæ finem esse, non pœnam. 5 que filium suum Cæsarem legit, cum quo simul continuo 516 in medio barbarorum sinu interfectus est. Anno ab Urbe condita мvn, Gallus Hostilianus sextus et vigesimus ab Augusto regnum adeptus, vix duobus annis cum Volusiano filio obtinuit. Exoritur ultio violati nominis Christiani, et usquequo ad profligandas Ecclesias edicta Decii cucurrerunt, catenus incredibilium morborum pestis extenditur: nulla fere provincia Romana, nulla civitas, nulla domus fuit, quæ non illa generali pestilentia correpta atque vacuata sit. Hac sola pernicie insignes Gallus et Volusianus, dum contra Emilianum, novis rebus studentem, bellum civile moliuntur, occisi sunt. Emilianus tamen tertio mense 8 invasæ tyrannidis exstinctus est. 7 2 CAPUT XXI. Valerianus et Gallienus quomodo et quamdiu imperaverint. Interim de persecutione Ecclesiæ, ejusque per varia bella et tyrannorum conspiratione ultionis. Anno ab Urbe condita Mx, duo imperatores vigesimo septimo post Augustum loco creati sunt. 1 Valerianus in Rhetia ab exercitu Augustus est appellatus. Romæ autem a senatu Gallienus. Mansitque Gallienus in regno infeliciter annis quindecim, respirante 517 paulisper ab illa supra solitum jugi et gravi pestilentia genere humano. Provocat pœnam suam obliviosa militia. Impietas enim flagella quidem excruciata sentit, sed a quo flagellatur, obdurata non sentit. Ut de superioribus taceam, facta a Decio Christianorum persecutione, totum Romanum imperium pestilentia magna vexavit. Mentita est iniquitas sibi, pravo in perniciem suam circumventa judicio pestilentiam communis esse casus, accidentemque 3 4 7 9 5 Rursus igitur atque in brevi iram Dei sceleratis actionibus provocat, exceptura plagam, cujus ali- · quando meminisse cogatur. Valerianus siquidem, mox ut arripuit imperium, octavus a Nerone, adigi per tormenta Christianos ad idololatriam, abnegantesque interfici jussit, fuso per omnem Romani regni latitudinem sanctorum sanguine. Valerianus illico, nefarii auctor edicti, a Sapore Persarum rege captus, imperator populi Romani, ignominiosissima apud Persas servitute consenuit hoc infamis officii continua, donec vixit, damnatione sortitus, ut ipse acelinis humi, regem super ascensurum in equum s non manu sua, sed dorso attolleret. Et Gallienus quidem tam claro Dei judicio territus, tamque miB sero collega permotus exemplo, pacem Ecclesiis trepida satisfactione restituit. 10 Sed 518 non compensat injuriæ ultionisque mensuram unius impii, quamvis perpetua et supra modum abominanda captivitas, contra tot millia excruciata sanctorum, justorumque sanguis, ad Deum clamans, in eadem sese terra ubi fusus est, vindicari rogat. Non enim de solo constitutore præcepti justo 11 supplicium judicio flagitabatur, sed etiam exsecutores, delaLores, accusatores, spectatores ac judices, postremo omnes qui injustissimæ crudelitati vel tacita voluntate 12 assentabantur, quia Deus secretorum cognitor est, et quorum maxima per omnes provincias pars hominum versabatur, eadem ultionis plaga corripi justum erat. Solvuntur repente undique permissu Dei ad hoc circumpositæ relictæque gentes, Jaxatisque habenis in omnes Romanorum fines invehuntur. Germani Alpibus, Rhetia, totaque Italia penetrata, Ravennam usque perveniunt. Alamanni NOTÆ. C HAVERCAMPI 3. Cruciatibus. Ita omnes fere mss. rectius, ut puto, quam crucibus, quod in Vulgg. plerisque exstal. 4. Vix duobus annis. Ed. August., duobus (deleto vix) annis cum Volusiano, filio suo, obtinuit. 5. Obtinuit. Perizon., tenuit. 6. Morborum pestis. liujus pestis, inquit Eusebius, testis est Cyprianus de Mortal. lib. FABR. 7. Atque vacuata sit. Mss. restitui lectionem, cujus, quod in Vulgg. est, vastata sit, glossa esse videtur. 8. Invasæ. Abest ab. ed. August. CAP. XXII.1. Valerianus in Rhetia. De Valeriano et Gallieno legendus est Trebellius Pollio, qui utriusque vitam scripsit. FABR. 2. Romæ autem a senatu Gallienus. Subjungunt aliquot mss. et editi fere omnes Cæsar creatus, mansitque, etc. Verum ego delevi istam laciniam vilem, auctoribus mss. Florentt. et ed. August.: duos enim imperatores simul creatos modo dixit Orosius, jam narrat, ubi locorum et a quibus, videlicet patrem in Rhetia ab exercitu, filium Romæ a senatu. Infra quoque collegam appellat, Cæsar autem imperatoris collega non erat. 3. Excruciata. Mss. Lugd. Batt. tres, cum Collat. Gronov., exercitata. cum 4. Accidentemque, etc. Lugd. Batt. tres, Coll. Gronov., communis casus esse accidentis, quæ vel ex morbis mortem, natur esse finem, non pœnam, putavit. Mox in seqq. pro iram Dei, etc., habet Ira D Dei, etc., provocatu Florent. sec. 14 5. Aliquando. Ed. August., aliquamdiu. 13 6. Hoc... damnatione. Lugd. Batt. tres, cum Coll. Gronov., hanc, etc.; dein, damnationem. 7. Regem super ascensurum. Lugd. Batt. sec., tert. et quart. commode sic restituunt, nam quod in reliquis ut et editis legitur, semper ascensurum, ineptum est. Librarii invenerunt in codd. scriptum sp vel sup. cum lineola supra duas litteras prioris scriptionis, vel per postremam litteram secundæ ducta, unde quidam ex iis pro super vel supra fecerunt semper. 8. Non manu sua. Florent., non manu, sed dorso. 9. Tamque misero, etc. Lugd. Batt. tres, tamquam, etc. 10. Sed non compensat. Vulgg. hic legunt, sed non compensans, verum ego prætuli Perizon. et Lugd. Bat. tert. lectionem. Ferrei vero ævi locutio est, compensat contra tot millia, etc. Potuerat scribere, justorumque contra sanguis, etc., et forsitan loco suo motum est illud contra. 11. Supplicium. Mss. quidam supplicii, alii supplicio, male. Supplicium, quod lueret impius, non flagitabatur de solo Valeriano, qui edicia cruenta contra Christianos promulgaverat, verum et de mi. nistris ejus, etc. 12. Assentabantur. Ita malunt omnes mss. cum melioribus edd. vett. quam assentiebantur. 13. Permissu Dei. Lugd. Batt. quatuor cum Coll. Gronov., jussu Dei. 14. Alamanni. La scribendum, non Alemanni, patet hostes expulit, et perditas provincias in pristinam faciem reformavit, seditione tamen militum interfectus est. Æmilianus apud Moguntiacum, cum res novas moliretur, oppressus est. Post mortem Posthumi Marius ibidem invasit imperium, sed continuo interfectus est. Deinde Victorinus a Gallis ultro creatus, 90 et post paululum occisus est. Huic successit Tetricus, qui tunc 1 Aquitanicæ præsidatus administrabat officium, " multasque seditiones militum pertulit. At vero in Oriente per Odenatum quemdam collecta agresti manu, victi 23 repulsique Persæ, defensa Syria, recepta Mesopotamia est, et usque ad Ctesiphontem rusticani Syriæ cum Odenato suo vincendo venerunt. "Gallienus autem cum rempubli Gallias pervagantes, etiam in Italiam transeunt. A ingenti virtute ac moderatione usus, et dominantes Græcia, Macedonia, Pontus, Asia Gothorum inundatione delentur. Nam Dacia trans Danubium in perpetuum aufertur. Quadi et Sarmata Pannonias depopulantur. Germani ulteriores abrasa potiuntur Hispania. Parthi Mesopotamiam auferunt, Syriamque 15 corrodunt. Exstant adhuc per diversas provincias in magnarum urbium ruinis parvæ 16 et pauperes sedes, signa miseriarum, et nominum indicia servantes : ex quibus nos quoque in Hispania Tarraconem nostram 519 ad consolationem 17 miseriæ recentis ostendimus. Et ne quid forte Romani corporis ab hac dilaceratione cessaret, 18 conspirant intrinsecus tyranni, consurgunt bella civilia, funditur ubique plurimus sanguis Romanorum, Romanis Barbarisque sævientibus; sed cito ira Dei in misericordiam vertitur, et B cam deseruisset, ac Mediolani libidinibus inservicœptæ ultionis major forma quam pœna in mensuram plenitudinis reputatur. Igitur primus 19 Ingenuus, qui purpuram imperii sumpserat, apud Myrsam occiditur. Posthumus in Gallia invasit tyrannidem, multo quidem reipublicæ commodo. Nam per decem annos ret, occisus est. 520 CAPUT XXIII. Flavius Claudius, Aurelius Quintillus, et Valerius Anno ab Urbe condita xxxv,' Claudius vigesimus HAVERCAMPI NOTÆ. ex Constantini nummo, in quo ALAMANNIA GAVDIVM ROMANORUM. 15. Corrodunt. Lugd. Batt. quatuor, cum coll. Gronov. et ed. August., contrahunt, quasi vellent contractiorem, id est minorem possessionem Syriæ Romanis factam fuisse a Parthis. Flor. sec., conradunt, tert., congradiit. 16. Pauperes sedes. Colon. et Matern. sex. libri editi, ædes. Verum ut Stellioni ilia rumpantur. Orosius probat legendum esse sedes, cum dicit: Ex quibus nos quoque in Hispania Tarraconem nostram. Tarraconensis itaque ditionis, hoc est Citerioris Hispaniæ fuit Orosius. LAUT.-Ego quoque in Lugd. Batt. quatuor, cod. Ultr. atque coll. Gronov. inveni, sedes, ut de emendatione Lautii non sit dubitandum, quam jam olim ex codice optimo Augustana editio expresserat: denique sic legit uterque Florentinus. 17. Miseria recentis. Lugd. Batt. tres, cum Coll. C Gronov. et cod. Ultr., miseriæ præsentis. 18. Conspirant intrinsecus tyranni. Triginta tyranni eo tempore imperio Romano exstiterunt: de quibus Pollionis liber exstat. FABR. 19. Ingenuus. Restitui nomen ex Trebellio Pollione et nummis. Perperam in editis legitur Genuus. 20. Et post paululum. Ed. Aug., post paululum. 21. Aquitanica. Lugd. Batt. tres et Coll. Gronov., Aquitaniæ. Veteres utroque modo scripserunt. 22. Multasque. Copula que ab omnibus fere mes. abest. 23. Repulsique. Lugd. Bat. tert. et Coll. Gronov. malunt repressique, quod hand pejus est. 24. Gallienus autem, cum rempublicam deseruisset. Nummos tamen reliquit titulis et typis satis magnificis, in quibus etiam quasi tyrannorum et monstrorum domitor Hercules, ut ex adpicto maximi moduli numismate Cæsareo colligere est, celebratur. Cap. XXIII.-1. Claudius. Claudii vitam Trebellius D nummi illam, in qua Victoriæ est typus. A parte scripsit. Aureliani Vopiscus, qui etiam Quintilli meminit. Lege præterea Eutropium et Aurelium. FABR. Ad insignem hujus Claudii victoriam de Gothis, cujus mentionem facit Orosius, spectat nummus ejusdem Græcus, in Ægypto, ut creditur, cusus anno imperii ejus secundo, prout inscribitur ad partem priore caput est Taciti laureatum, cum epigraphe, Αυτοκράτωρ Καίσαρ ΚΛΑΥΔΙΟΣ CEΒαστος, Imperator Gæsar Claudius Augustus. Inscriptionem eamdem habet alter meus nummus ejusdem Claudii, in quo consuetum in ejusmodi æreis nummis, aquila cer· nitur symbolum. octavus voluntate senatus sumpsit imperium, statim- A Tetricum, in Gallia minime sufficientem sustinere ง seditiones militum suorum, scribentemque etiam, Eripe me his, invicte, malis, 10 ac per hoc proditorem exercitus sui, sine labore superavit. Sic Orientis et Aquilonis receptor magna gloria triumphavit : urbem Romam muris firmioribus cinxit. Novissime, cum persecutionem adversus Christianos" agi, nonus a Nerone decerneret, fulmen ante eum magno pavore circumstantium ruit, ac non multo post in itinere occisus est. que 521Gothos, ' jam per annos quindecim Illyricum Macedoniamque vastantes bello adortus, incredibili strage delevit, cui a senatu clypeus aureus in curia, et in Capitolio statua æque aurea decreta est, 3 sed continuo apud Sirmium, priusquam biennium in imperio expleret, morbo correptus interiit. Claudio mortuo, Quintillus frater ejus ab exercitu imperator electus, vir quidem unica moderationis, et solus fratri præferendus, septimo decimo imperii die interfectus est. Anno ab Urbe condita MXXVII, 5 Aurelianus, vigesimus nonus 522 imperium adeptus, quinque annis et sex mensibus tenuit, vir industria militari excellentissimus. Expeditione in Danubium suscepta Gothos magnis præliis profligavit, ditionemque Romanam antiquis terminis statuit. Inde in B mus adeptus imperium, sexto mense occisus in Ponto Orientem conversus, Zenobiam, quæ occiso Odenato marito suo, Syriam receptam sibi vindicabat, & magis prælii terrore quam prælio in potestatem redegit. 7 523 CAPUT XXIV. Claudius Tacitus, Annius Florianus, Aurelius Valerius Probus, et M. Aurelius Carus imperatores. Anno ab Urbe condita мXXXII, Tacitus, trigesi est. Post quem Florianus parem regni sortem ferens, tertio demum mense apud Tarsum interfectus est. Anno ab Urbe condita мxxx, Probus, trigesiHAVERCAMPI NOTÆ. 2. Jam per annos. Vox prima abest ab Aug. edit. 3. Statua æque aurea. Lugd. Batt. tres, cum Coll. Gronov., statua equestris aureu. Sed male. Trebellius C Pollio in Vita Claudii cap. 3: Illi clypeus aureus, vel, ut grammatici loquuntur, clypeum aureum senatus totius judicio in Romana curia collocatum est, ut etiam nunc videtur. Expressa thorace vultus ejus imago. Illi (quod nulli antea) populus Romanus sumptu suo, in Capitolio, ante Jovis Optimi Maximi templum, statuam auream decem pedum collocavit, 4. Imperii die. Imperii delent Periz. et Lugd. Bat. tert. cum Coll. Gronov.; sui addit ed. Aug. 5. Aurelianus. Hunc inter bellicosissimos imperatores Roma numeravit. Possideo bujus principis nummum Græcum maximi moduli plane insignem, nisi labem vetustate et ærugine aliquam passus esset. In parte priore cernitur bustum Aureliani, capite radiato, dextra manu elata, læva globum tenens, paludamento a pectore atque humeris defluente. Ex inscriptione supersunt litteræ.......................... NOC AYP., Aurelianus Augustus. Pars altera numıni haud minus est spectabilis, in ea enim Aurelianus togatus cum uxore dextram, ara intermedia, jungit; in circuitu hæ leguntur litteræ, Yllo TEPTYAA.... ON. que significant sub Tertullo vel Tertulliano quodam, in urbe Græca, cujus duæ postremæ litteræ tantum legi possunt, nummum fuisse si gnatum. AIA 9 mus primus regnum sortitus, obtinuit annis sex et A gui fecisset, bello Parthico, postquam duas nobimensibus quatuor. Gallias jamdudum a Barbaris lissimas Parthorum urbes, 10 Cochem et Ctesiphon 5 tem, 524 cepit, super Tigridem in castris fulmine ictus interiit. 11 Numerianus, qui cum patre fuerat, rediens, fraude Apri soceri sui interfectus est. 525 CAPUT XXV. C. Aurelius Valerius Diocletianus quomodo imperaverit, et quid sub eo perque eum gestum sit. Romanum imperium primo dissectum. occupatas per multa et gravia prælia, deletis tandem hostibus, ad perfectum liberavit. Bella deinde civilia et quidem plurimo sanguine duo gessit : unum in Oriente, quo Saturninum, tyrannide subnixum, oppressit et cepit, aliud, quo Proculum et Bonosum, apud Agrippinam magois præliis superatos, interfecit. Ipse autem apud Sirmium in turre ferrata militari tumultu interfectus est. Anno ab Urbe con- Anno ab Urbe condita MXLI, Diocletianus, tertius dita MXXXIX, Carus Narbonensis, trigesimus secun- et trigesimus ab exercitu imperator electus, annis dus suscepit imperium, ac biennio tenuit. Qui cum viginti præfuit. Statimque ut potestatis copiam filios suos, Carinum et Numerianum, consortes re- habuit, Aprum, interfectorem Numeriani,* manu sua HAVERCAMPI NOTE. 7 6 1 2. Et mensibus quatuor. Prior vocula abest ab ed. B plures inveniuntur, sed majoris et maximi moduli Aug, 3. Per multa, etc. Ed. Aug., post multa, etc., quod non displicet. 4. Et quidem. Ita Lugd. Bat. secund. et Perizon.. quod malim quam equidem, præsertim cum duo Florentt. idem confirment. 5. Saturninum. Sic rectius mss. quidam, quam Saturnium, quod in aliis et vulg. est. 6. Sirmium. Herodiano libro septimo Eippov psγίστη Παιόνων πόλις est. FABR. 7. Carus Narbonensis. De Caro Vopiscus, et Sex. Aurel. Eosdem de Carino et Numeriano consule. FABR. 8. Biennio. Lugd. Bat. pr. et tert., cum Coll. Gronov., per biennium. 9. Fecisset. Ita malunt Lugd. Bat. quatuor. In vulgg. legitur effecisset. 10. Cochem. Schonhovii Eutropius, Corchen, habet: meus manuscriptus, Soaenen. FABR.MSS. quidam ex nostris habent Choten, Cothem, Chocem; ed. C Aug., Achem. Verum nomen est Cochem. Vide Cellarii Geographiam. 11. Numerianus. Insignis fuit princeps, oratione et versu promptus, pietate in patrem commendabilis, tantoque magis desideratus, quanto in pejora omnia abiret frater Carinus. Nummi ejus omnes haud vulgares sunt, in ære tamen minimi moduli imprimis rari sunt. In magno satis numero selectoque ejus generis maximi moduli numismatum (medalliones vulgo vocant) Numeriani hujus possideo numisma pulcherrimum, maximum, optimæ notæ, atque ab omni suspicione volis remotissimum. Neque modo insolita magnitudo et densitas æris illud commendat, verum etiam, nobilissimus, qui in eodem suspicitur typus A parte priore bustum est Numeriani, capite laureato, trabeatum et imperatoriis signis exornatum; dextra scipionem tenet eburneum, in cujus summo est aquila; læva globum, cui insistit, conversa ad imperatorem, velut eum coronatura, Victoria. In circuitu legitur IMPerator Cæsar NVMERIANVS Pius Felix AVGustus COnSul. Altera pars exhibet duos imperatores, Carum et Numerianum, qui in suggest stantes cum præfecto prætorii, milites, protensis dextris, alloquuntur. Figuræ militares plures cum aquilis et signis legionum, orationem principum audituræ, astant. Ascribitur ADLOCVTIO AVGG, i. e. Augustorum, nam tertiæ litteræ G partem, quæ non integra et subsidens inter reliquas videtur, ad Carinum non refero, sed is (ut fieri solet) dum signatur nummus, moto aliquantum de loco suo ære, figuram eam accepit. Numisma ipsum, ineditum, alque a nobis ex Marckiana quondam gaza coemptum, perfecte hujus est magnitudinis alque picturæ. Cap. XXV.-1. Præfuit. Reduxi hoc ex edit. Au- D lus, cum ipse Carus, Diocletianus dixit, Ego semper gust. Relique, fuit. 2. Manu sua interfecit. Quare sua id perpetraverit manu Diocletianus, cognoscere possumus ex Vopisco in Numer, cap. 14 et 15. Prædictum illi erat a Druide, fore imperatorem, ubi Aprum occidisset. Apros igitur in venationibus, ut narrat Vopiscus, ubi`fuit facultas, manu sua semper occidit. Denique, cum Aurelianus imperium accepisset, cum Probus, cum Taci apros occido, sed alter semper utitur pulpamento. Jam illud notum est atque vulgatum, quod, cum occidisset Aprum, præfectum prætorii, dixisse fertur, Tandem Aprum fatalem occidi. In iis, quæ præcedunt, narrat Vopiscus ejus rei atque dieti conscios fuisse avum suum atque Maximianum. Idque Maximiano conscio, atque avo meo, cujus hoc dictum a Druide ipse retulerat. Lege, quibus hoc dictum, etc. |