cognomento Pius, tertiusdecimus ab Augusto impe- A cam æquo jure tutati sunt, bellum deinde contra rator creatus, 491 cum liberis suis, Aurelio et Lucio, viginti et non plenis tribus annis rempublicam gubernavit, adeo tranquille et sancte, ut merito Pius, et pater patriæ nominatus sit. Hujus tamen temporibus Valentinus hæresiarches, et Cerdo, magister Marcionis, Romam venerunt. Verum Justinus philosophus librum, pro Christiana religione compositum, Antonino tradidit, benignumque eam 8 erga Christianos fecit. Antoninus, ad duodecimum ab Urbe lapidem morbo correptus, interiit.

4

492 CAPUT XV.

M. Antoninus Verus quid in imperio suo gesseril.

Anno ab Urbe condita DCCCCXI, 1 Marcus Antoninus Verus, quartus decimus ab Augusto, regnum 2 cum Aurelio Commodo fratre su cepit, mansitque in eo annis decem et novem. Ili primi rempubli

Parthos admirabili virtute et felicitate gesserunt. * Lucius Antoninus Verus ad id bellum profectus est. Vologasus enim, rex Parthorum, gravi eruptione Armeniam, Cappadociam, Lyciamque vastabat. Sed Antoninus, per strenuissimos duces magnis rebus gestis, Seleuciam, Assyriæ urbem super Hydas. pen fluvium sitam, cum quadringentis millibus hominum cepit, et cum fratre de victoria Parthica triumphavit ac non multo post, dum cum fratre in vebiculo sedet, casu morbi, quem apoplexiam Græci vocant, suffocatus interiit. Eo defuncto, Marcus Antoninus solus reipublicæ prafuit, sed in diebus Parthici belli persecutiones Christianorum, quarta jam post Neronem vice, in Asia et in Gallia graves B præcepto ejus exstiterunt, multique sanctorum martyrio coronati sunt. Secuta est lues plurimis 493 infusa provinciis: totamque Italiam pestilentia tanta vastavit, ut passim villæ, agri atque op

HAVERCAMPI NOTE.

2. Cum liberis suis, Aurelio et Lucio. Marcus Aurelius gener fuit Antonini Pii, ut et Lucius Verus; sed Aurelius, ju su Adriani a Pio fuit adoptatus, verum ea lege ut is sibi vicissim Lucium adoptaret. Vide Julium Capitolinum in Vita Marci Antonini cap. 5. Utriusque effigiem ex numismate musei Cæsarei, ante hanc notam poni curavimus.

3. Valentinus hæresiarches Lege Eusebii Hist. lib. IV, c. 16, et deinceps. Justini liber, inter opera ipsius a Roberto Stephano impressus, exstat. FABR.

4. Librum, pro Christiana religione compositum. Perizon. et tres Lugd. Batt. cum Coll. Gronov. legunt de Christiana religione. Primus deinde ex Lugd. Batt. composuit et Antonino tradidit.

5. Erga Christianos. Addunt Vulgg. homines, sed, ut inutile, abjiciunt Perizon. et ed. August. Forte legendum, erga Christianos omnes fecit.

CAP. XV.-1. M. Antoninus. Ilujus quoque Antonini vitam Capitolin. descripsit. De codem Xiphilinus e Dione. FABR.

2. Cum Aurelio Commodo fratre suscepit. Marcus

C

Aurelius, puer adhuc, principio avi sui (Veri) nomen habuit, et Catilii Severi, materni proavi. Post excessum vero patris, ab Adriano Annius Verissimus rocatus est: post virilem autem togam, Annius Verus. Capitolinus in Vita Marci cap. 1. Collegæ ejus in imperio, affinis et filii adoptivi, integrum nomen fuit L. Ceionius Elius Commodus Verus Antoninus, qui ex Adriani voluntate Elius appellatus est ex Antonini conjunctione, Verus et Antoninus. Capitol. in Vita Veri cap. 1.

3. Hi primi rempublicam, etc. Unde crebro eorumdem facies, ut in hisce nummis maximi moduli ex museo Regio, huic pagellæ pag. sequ. oppositis, conjungi solent.

4. Lucius Antoninus Verus. In multis mss. legitur Annius Antoninus Verus, quod mendum natum videtur ex mutatione litteræ L, qua Lucius significatur, in litteram A, vel repetitione litterarum quarumdam ex Antoninus quod sequitur.

5. Secuta esi lues. De hac peste Lampridius et Eusebius in Chronico. FABR.

8

13

14

pida sine cultore a que habitatore deserta, in ruinas A sustineret: ad invocationem nominis Christi, quam silvasque concesserint. Exercitum vero Romanorum cunctasque legiones per longinqua late hiberna dispositas ita consumptas feruut, ut Marcomannicum bellum, quod continuo exortum est, non nisi novo delectu militum, quem triennio jugiter 494 apud 7 Carnuntum Marcus Antoninus habuit, gestum fuisse referatur. Hoc quidem bellum, providentia Dei administratum esse, cum plurimis argumentis, tum præcipue epistola gravissimi ac modestissimi 9 imperatoris apertissime declaratum est. Nam cum insurrexissent gentes 10 immanitate barbara, multitudine innumerabiles, hoc est Marcomanni, Quadi, Vandali, Sarmatæ, Suevi, atque omnis pene Germania; et in Quadorum usque fines progressus exercitus, circumventusque ab hostibus, propter aquarum penuriam, præsentius sitis quam hostis periculum

11

subito magna fidei constantia 12 quidam milites effusi in preces palam fecerunt, tanta vis pluvia effusa est, ut Romanos quidem largissime ac sine injuria refecerit, Barbaros autem crebris fulminum ictibus perterritos, præsertim cum plurimi eorum occiderentur, in fugam coegerit. Quorum terga Romani usque ad internecione n cadentes 15 gloriosissimam victoriam, et omnibus pene antiquorum titulis præferendam, rudi parvoque militum numero, sed potentissimo Christi auxilio, reportarunt. Exstare etiam 495 nunc apud plerosque dicuntur litteræ Imperatoris Antonini, ubi invocatione nominis Christi per milites Christianos, et sitim illam depulsam et collatam fatetur fuisse victoriam. Idemque Antoninus Commodum, filium suum, assumpsit in regnum; præteriti etiam temporis per omnes provinHAVERCAMPI NOTÆ.

B

tum est.

7. Apud Carnuntum. Ita nomen urbis hujus in Pannonia scribi debet. Carnutum, Carnicium, Carnotum. Carnuntium male in mss. et edd. legitur. Eutropius lib. vi, cap. 13, pag. 365: Cum apud Carnuntum jugi triennio perseverassel. Spartian. in Severo cap. 5: Imperator est appellatus apud Carnuntum idibus Augustis. Unde in inscript. antiqua apud Gruterum p. 1032, num. 2, NATVS CARNVNTO.

8. Fuisse. Alii esse. Quod sequitur, argumentis, in codd. Lugd. Batt. depravatum legitur in adjumentis.

9. Imperatoris, Perizon., imperatorum.

10. Immanitate barbara, multitudine innumerabiles. Verba desumpta ex Ciceronis Oratione pro Marcello cap. 3.

11. Præsentius sitis, etc. Lugd. Batt. quatuor cum

recte præsentius periculum vocatur sitis quam quod ab hoste imminebat.

12. Quidam milites. Militeni hi milites erant, de quibus contra Dionem Xiphilinus in Antonino Philosopho. Lege præterea Eusebium Historiæ Ecclesiast. lib. v, cap. 5. FABR.

13. Fecerunt. Mss., edd. quidam fecerant.

14. Tanta vis pluvia effusa est, etc. Confer Apologeticum Tertulliani cap. 5, ubi pag. 63 promisimus singularem de hac re et Jove Pluvio dissertationem. Fecimus quidem id ante viginti annos, sed, mutata statione, alia nos alio (ut fit) cura avocarunt;

træ.

15. Gloriosissimam victoriam. Vietoriæ hujus memoriam conservat typo, pondere atque præstantia insignis Medallio, qui olim in museo Marckiano, nunc Kronenburgiano, Hagecomitis asservatur. Delinea

Cell. Gronov. etfcod. Ultr., tum præsentis, etc.; sed D tionem ejus, cum cura factam, sisto.

cias tributa donavit, omniaque simul fiscalium nego- A in ludo depugnavit, et in amphitheatro feris sese fretiorum calumniosa monumenta congesta in foro jussit incendi, severioresque leges novis constitutionibus temperavit. Postremo, in Pannonia constitutus, repentino morbo diem obiit.

CAPUT XVI.

L. Antonini Commodi, P. Elii Pertinacis, et Didii
Juliani Cæsarum Augustorum imperia.

1

quenter objecit interfecit etiam quamplurimos senatores, maxime quos animadvertit nobilitate industriaque excellere. Flagitia regis poena Urbis insequitur. Nam fulmine Capitolium ictum, ex quo facta inflammatio bibliothecam illam, majorum cura studioque compositam, ædesque alias juxta sitas, rapaci turbine concremavit. Deinde aliud incendium, postea Romæ exortum, ædem Vesta et palatium, plurimamque Urbis partem solo coæquavit. Commodus, cunctis incommodus, in domo Vestiliani strangulatus interiisse fertur, hostis generis humani etiam vivus jdicatus. 497 Post hunc a senatu creatus est senex Ilelvins Pertinax, sextusdecimus ab Augusto, qui sexto mense quam regnare coeperat, Juliani jurisHAVERCAMPI NOTE.

Anno ab Urbe condita DCCCCXXX, Lucius Antoninus Commodus, quintus decimus ab Augusto, patri successit in regnum 496 mansitque in eo annis tredecim. Adversus Germanos bellum feliciter gessit. Cæterum per omnia luxuriæ et obscenitatis dedecora depravatus, gladiatoriis quoque armis sæpissime

3

1

CAP. XVI. 1. L. A. Commodus. Commodi vitam B sic viveret, per legatos, Mauri, victi Daci, Pannoniæ descripserunt Lampridius, Xiphilinus, et Herodianus lib. 1. FABR.

quoque composite: in Britannia, in Germania et in Dacia imperium ejus recusantibus provincialibus. Que omnia ista per duces sedata sunt. Hinc cognomen Britannici in eo, qui sequitur, maximi moduli nummo. Fait olim in Museo Marckiano, nunc invenitur in Kronenburgiano.

in

4. Elius Pertinax. Pertinacis vitam Capitolinus C descripsit. De eodem Herodianus libro secundo. Xiphilinus et Eutropius. FABR. Miror quod nomen Elius potuerint concoquere editores, cum omnes scriptores, et luculenti ejusmodi rerum testes, scriptiones atque nummi, Helvium, non Ælium, nuncupent. In mss. Lugd. Bat. pr. et quarto atque Coll. Gronov. non Elius, sel Elvius legitur; at in Lugd. Bat. secundo, Ultr. et cod. sed. et edit. Aug. clare Helvius agnoscitur. Servo majoris moduli æreum nummum hujus imperatoris, Græce inscriptum et longe rarissimum, pudendo sane pretio coemptum, quem testem nominis advoco. In eo, juxta caput Pertinacis laureatum scribitur: ATToxpάtop ΚΑΙΣαρ Πούλλιος ΠΕΛΥιος ΠΕΡΤΙΝΑΞ ΣΕΒαστος. Imperator Cæsar Publius Helvins Pertinax Augustus. Ab altera parte cernitur imperator stans in quadrigis, dextra tenens corollam, læva hastam et habenas, cum nota anni primi imperii ejusdem Λυκάβαντος Α.

5. Juliani. De hoc Juliano Spartianus, Xiphilinus, Herodianus, et alii. FABR. Proavus fuerat jurisperitus. Uxerem habuit Manliam Scantillam, quæ maritum, potentiæ cupidine incitavit, ut imperiu.n a militibus pecunia, qua abundabat, licitaretur. Utriusque nummos æreos mira artis, secundi ut vocant moduli, subjeci. Illum Didii Juliani ipse servo, alterum in museo Marckiano quondam vidi. At propius examinanti, anterior pars ex Julia Severi in Scantillam Juliani corrupta visa fuit.

NEEB

periti scelere, in palatio occisus est. Julianus, in- A nere Afer Tripolitanus, ab oppido Lepti: qui se ex

Quod numisma eo libentius adduxi, ut, quibus in B tur, cum paludamento ad humeros, et hac inscrihisce terris longinquitas regionis invidet conspectum ejusdem, conferant haud dissimilem, qui olim in museo Marckiano exstitit; unde, ut plerosque huma nissimi viri nummos rariores, depingendum accepi; nunc autem inspici potest Haga Comitis apud Godarduni Cronenburgium, cujus Museum plurimis et rarissimis superbit nummis. In utroque numismate caput Pesceni Nigri barbatum et laureatum cerni

ptione Αυτοκράτωρ ΚΑΙ Σαρ Καίος ΠΕΣΚΕΝΝΙΟΣ ΝΙΓΕΡΟΣ (in Cronenburg. NITEPOE) EEBαotos. Imperator Casar Caius Pescennius Niger Augustus. Ab altera parte Ceres stans, dextra deniissa spicas, læva tædam ardentem tenet, ante pedes serpens est. Ascribitur ANTIOXEON NEOKOPON. Antiochensium Neocororum. Nummi materia, seu ipsum æs, ad ferream accedit substantiam.