EPISTV LARVM

LIBER ALTER

I.

Cum tot sustineas et tanta negotia solus, res Italas armis tuteris, moribus ornes, legibus emendes: in publica commoda peccem, si longo sermone morer tua tempora, Caesar. Romulus et Liber pater et cum Castore Pollux, post ingentia facta deorum in templa recepti, dum terras hominumque colunt genus, aspera bella conponunt, agros adsignant, oppida condunt, ploravere suis non respondere favorem speratum meritis. diram qui contudit hydram notaque fatali portenta labore subegit, comperit invidiam supremo fine domari. urit enim fulgore suo qui praegravat artes infra se positas: exstinctus amabitur idem. praesenti tibi maturos largimur honores iurandasque tuom per numen ponimus aras, nil oriturum alias, nil ortum tale fatentes. sed tuos hic populus sapiens et iustus in uno te nostris ducibus, te Grais anteferendo cetera nequaquam simili ratione modoque aestimat et, nisi quae terris semota suisque temporibus defuncta videt, fastidit et odit, sic fautor veterum, ut tabulas peccare vetantis, quas bis quinque viri sanxerunt, foedera regum vel Gabiis vel cum rigidis aequata Sabinis, pontificum libros, annosa volumina vatum

5

10

15

20

25

dictitet Albano Musas in monte locutas. si, quia Graiorum sunt antiquissima quaeque scripta vel optima, Romani pensantur eadem so scriptores trutina, non est quod multa loquamur: nil intra est olea, nil extra est in nuce duri; venimus ad summum fortunae, pingimus atque psallimus et luctamur Achivis doctius unctis. si meliora dies, ut vina, poemata reddit, 35 scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos veteresque referri debet an inter vilis atque novos? excludat iurgia finis.

'est vetus atque probus, centum qui perficit annos.' 40 quid? qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? veteresne poetas an quos et praesens et postera respuat aetas? 'iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.' 45 utor permisso caudaeque pilos ut equinae paulatim vello et demo unum, demo etiam unum, dum cadat elusus ratione ruentis acervi

qui redit in fastos et virtutem aestimat annis miraturque nihil nisi quod Libitina sacravit. 50 Ennius, et sapiens et fortis et 'alter Homerus', ut critici dicunt, leviter curare videtur,

quo promissa cadant et somnia Pythagorea; Naevius in manibus non est et mentibus haeret paene recens? adeo sanctum est vetus omne poema. 55 ambigitur quotiens, uter utro sit prior, aufert Pacuvius docti famam senis, Accius alti, dicitur Afrani toga convenisse Menandro, Plautus ad exemplar Siculi properare Epicharmi, vincere Caecilius gravitate, Terentius arte. 60 hos ediscit et hos arto stipata theatro

spectat Roma potens, habet hos numeratque poetas ad nostrum tempus Livi scriptoris ab aevo. interdum volgus rectum videt, est ubi peccat.

si veteres ita miratur laudatque poetas, ut nihil anteferat, nihil illis conparet: errat; si quaedam nimis antique, si pleraque dure dicere credit eos, ignave multa fatetur: et sapit et mecum facit et Iove iudicat aequo. non equidem insector delendave carmina Livi esse reor, memini quae plagosum mihi parvo Orbilium dictare; sed emendata videri pulchraque et exactis minimum distantia miror. inter quae verbum emicuit si forte decorum et si versus paulo concinnior unus et alter, iniuste totum ducit venditque poema. indignor quicquam reprendi, non quia crasse conpositum inlepideve putetur, sed quia nuper, nec veniam antiquis sed honorem et praemia posci. recte necne crocum floresque perambulet Attae fabula si dubitem, clament periisse pudorem cuncti paene patres, ea cum reprendere coner, quae gravis Aesopus, quae doctus Roscius egit: vel quia nil rectum, nisi quod placuit sibi, ducunt vel quia turpe putant parere minoribus et quae inberbes didicere, senes perdenda fateri. iam Saliare Numae carmen qui laudat et illud, quod mecum ignorat, solus volt scire videri, ingeniis non ille favet plauditque sepultis, nostra sed inpugnat, nos nostraque lividus odit. quod si tam Graecis novitas invisa fuisset quam nobis, quid nunc esset vetus? aut quid haberet, quod legeret tereretque viritim publicus usus? ut primum positis nugari Graecia bellis coepit et in vitium fortuna labier aequa: nunc athletarum studiis, nunc arsit equorum, marmoris aut eboris fabros aut aeris amavit, suspendit picta voltum mentemque tabella, nunc tibicinibus, nunc est gavisa tragoedis; sub nutrice puella velut si luderet infans, quod cupide petiit, mature plena reliquit.

102 hoc paces habuere bonae ventique secundi. 101 quid placet aut odio est, quod non mutabile credas? 103 Romae dulce diu fuit et sollemne reclusa

mane domo vigilare, clienti promere iura, 105 cautos nominibus rectis expendere nummos, maiores audire, minori dicere per quae crescere res posset, minui damnosa libido. mutavit mentem populus levis, et calet uno scribendi studio: pueri patresque severi

110 fronde comas vincti cenant et carmina dictant. ipse ego, qui nullos me adfirmo scribere versus, invenior Parthis mendacior et prius orto

sole vigil calamum et chartas et scrinia posco. navem agere ignarus navis timet, habrotonum aegro 115 non audet nisi qui didicit dare, quod medicorum est promittunt medici, tractant fabrilia fabri: scribimus indocti doctique poemata passim. hic error tamen et levis haec insania quantas virtutes habeat, sic collige: vatis avarus

120 non temere est animus; versus amat, hoc studet unum; detrimenta, fugas servorum, incendia ridet,

non fraudem socio puerove incogitat ullam pupillo; vivit siliquis et pane secundo:

militiae quamquam piger et malus, utilis Vrbi, 125 si das hoc, parvis quoque rebus magna iuvari. os tenerum pueri balbumque poeta figurat, torquet ab obscaenis iam nunc sermonibus aurem, mox etiam pectus praeceptis format amicis, asperitatis et invidiae corrector et irae;

130 recte facta refert, orientia tempora notis instruit exemplis, inopem solatur et aegrum. castis cum pueris ignara puella mariti

disceret unde preces, vatem ni Musa dedisset? poscit opem chorus et praesentia numina sentit, 135 caelestis inplorat aquas docta prece blandus. avertit morbos, metuenda pericula pellit,

inpetrat et pacem et locupletem frugibus annum:

140

145

150

155

carmine di superi placantur, carmine Manes. agricolae prisci, fortes parvoque beati, condita post frumenta levantes tempore festo corpus et ipsum animum spe finis dura ferentem cum sociis operum et pueris et coniuge fida Tellurem porco, Silvanum lacte piabant, floribus et vino Genium memorem brevis aevi. Fescennina per hunc inventa licentia morem versibus alternis opprobria rustica fudit libertasque recurrentis accepta per annos lusit amabiliter, donec iam saevos apertam in rabiem coepit verti iocus et per honestas ire domos inpune minax. doluere cruento dente lacessiti, fuit intactis quoque cura condicione super communi, quin etiam lex poenaque lata, malo quae nollet carmine quemquam describi: vertere modum formidine fustis ad bene dicendum delectandumque redacti. Graecia capta ferum victorem cepit et artes intulit agresti Latio: sic horridus ille defluxit numerus Saturnius et grave virus munditiae pepulere; sed in longum tamen aevom manserunt hodieque manent vestigia ruris. serus enim Graecis admovit acumina chartis et post Punica bella quietus quaerere coepit, quid Sophocles et Thespis et Aeschylos utile ferrent; temptavit quoque rem si digne vertere posset et placuit sibi, natura sublimis et acer: nam spirat tragicum satis et feliciter audet, sed turpem putat inscite metuitque lituram. creditur, ex medio quia res accersit, habere sudoris minimum, sed habet comoedia tanto plus oneris, quanto veniae minus: adspice, Plautus 170 quo pacto partis tutetur amantis ephebi, ut patris attenti, lenonis ut insidiosi, quantus sit Dossennus edacibus in parasitis, quam non adstricto percurrat pulpita socco;

160

165