Obrazy na stronie
PDF
ePub

a:

A. Im dslov. steht dem aslov. ₺ gegenüber ea, a, e: ea (ia, ya): beßeada. deal. meaßto. szveat: свыть. teaf: Tbxь. biaha. csliak: 410выкь. goliam, golyam. liab, lyab: xлшбь. beßada. iẞlazuva: изльз-. naftо: ныкьто. ẞvat: свыть. csaß, csiaß. e: be. befme: бxомь. besse. beẞedi. cslecse. golemi, goliemi. izle, izlie: нзльз-. ßeakaƒ, Bakaf, Bakvo ist *вьсiакÜвь: vergl. kakev. Die Sprache der Bulgaren usw. 142.

B. In den älteren bulgarischen Denkmälern: zborn. тіахь. липца свіать. тіахь, тиахь neben техь. тіахна, тиіахно und техни. даца: дѣтьца. цалуваме 32. 34. 40. 41. 44. 54. 57. Ор. бѣсове. тіахь. тіамь 267. 270, 271, 272, 273. 275. Bulg.-lab. голѣмь. вѣтрь. врѣме; носѣше. шѣха volebant. зáидеше occidebat.

1. Ungrisch-Bulgarisch.

Daneben ярьва та und

In Vinga: blêsne es blitzt. blêskę. blêsvę iterat. blêskęvicę Blitz. cêr Arzenei. cvêt Blüthe. čelêć Mensch. lêp Brot. mêsec Monat. nê für ne je. pumáne Todtenmal: serb. daća, karmina. plêve Stroh. sneg Schnee: snegg mit Art. srêć in der Mitte. svet Welt neben svêtlusta die Helle. vrêdin würdig. Daneben celúvem küsse. celúvkę Kuss. Man merke smelêvem minuo. dunesêvem affero usw.

II. Südbulgarisch.

Griechisch: πώελλια ποBenb. βρέμε BpbMA. σβέστη 3Bb3ABI. ιζλέζατ 137b3ETT. ιζλέκωα излѣгохт. рехw млѣко. џеста мѣста. реж рѣкы. огуте сѣдѣло. тозхо с чловѣкъ тъ. афето т свѣтъ тѣ. петъ пѣютъ. рпéos бѣше. Спра Grapátnos запрѣ. tέyt μπέσσε σταμάτησε

In den Büchern der Propaganda: grèh, greh. mèsto, mesto. svèt. cilèk. bèha.

III. Nordbulgarisch.

Cankof: bêl f. vêrę. vêter. vêdró.

Vuk im Dodatak: бела, бели. време. ветер. веха. вејал. канеше. видела.
Rakovski: бѣлъ. добрѣ. дѣте neben чиріасло.

Verschieden von dem bisher behandelten ist das durch Dehnung des e aus A entstandene: наріаждам (наряждам), стіагам, впріагам, кліакам, ліагам, wofür auch нареждам usw. aus реда, стегнж, впрегнм, клечь und лежи, Stamm redi, teg, peg, klęk und leg, präs. leg, per.-spis. IX. 73.

Resultat: 1. Dem aslov. b entspricht bulg. je nach den folgenden Lauten und der Betonung ê (ja) oder e: pêsnę neben pésen und pesní: aslov. pêsni, pêsni. 2. Historisch wird man in allen Fällen b, phonetisch ja oder e schreiben. 3. Als urbulg. scheint ja angenommen werden zu sollen. 4. ja ist in dieser Ausdehnung nur dem bulg. und dem dslov. bekannt: dêl, d. i. djal bulg. und dslov., nslov. del, dessen ê wie magy. é in szép lautet.

VI. Silbebildendes P. A.

Aslov. træt, das nach meinem Dafürhalten trt lautete, wird bulg. trot, d. i. tręt, tort, d. i. tert, und hie und da trt gesprochen. Analog wird tlat behandelt. Vergl. Grammatik I. 362. Geschrieben wird връба und върба, влък und вълк, тврьдоund твьрдо,

држво und дрво, градина und гардина, кръв, кърв und крв dod. 8. Die Vingaer schreiben trat und tart. Im τετράγλωσσον λεξικόν liest man πάρβα. βάλνα für aslov. prova. vlona. Da м zu ы herabsinken muss, a zu ь geschwächt werden kann, so liest man грăди und гăрди mil. 125: aslov. gradi, d. i. grõdi, трмпеза und тpпеза mil. 119: aslov. trapeza, стрьны und стжрни: аslоv. strany.

Da trt und tlt, wie es scheint, auf einen Landstrich beschränkt ist, so hat man bei der phonetischen Schreibung die Wahl zwischen trot, tlat und tʊrt, tōlt. Man beachte brkna, crn, krst, krši, krv, prst, srdce, prevrzam und dlžina, slzi per.-spis. 1882. 180. 182. 185. 187. 188.

Die aslov. Formen trot und tlat zerfallen in zwei Kategorien, indem die einen auf solchen älteren Formen beruhen, in denen der Vocal nach r, I steht, während in den anderen der Vocal ursprünglich vor r, I stand: aslov. brav supercilium und -glotiti deglutire stehen jenes russ. brov, lit. bruvis, dieses russ. glotatz gegenüber; brazz citus und gloka tumultus entsprechen russ. borzyj und golks. Da man nun in für bulgarische Katholiken lateinisch geschriebenen bulg. Texten: Knigice od molitvi Rom. 1866 und Nauka kristianska 1869, in einer Anzahl von Wörtern die ältere Lautfolge gewahrt findet, so kann man geneigt sein anzunehmen, diese ältere in einigen slavischen Sprachen verwischte Lautfolge habe sich im bulg. erhalten: a) glatni deglutit. vaskräsnah resurrexi; vaskrasnovane; vaskrasnim. kras, kräst crux; isukrastov Jesu Christi; kraštene baptismus; krastät; prikrasti. kràv, kräv sanguis. stramno declive. trassi quaerit, trassil, wenn es mit nslov. trsiti se curare und mit lit. trusoti sich bemühen zusammenhängt. b) bardo clivus. barz, barza citus. dalbočina profunditas, das mit dlab, russ. dolbiti zusammenzustellen ist. daržal tenuit. martvi, märtavi mortui; smart, smärta mors. palin, pälin plenus; napalni implevit. pärvo primum; parvia t, pärvia t. sarce, särce cor. tarni spinae; tarniv. se varni revertitur; obarniš; preubarnat. varzan ligatus; odvaržiš. Dagegen liest man auch a) salzi lacrimae. b) dalghi debita neben dlažin, dlažnik debitor. prast digitus und slunce, slänce sol. Ebenso schreibt man in Vinga: a) kras crux. isukras; isukrastov; krastjane Christiani; krastjanska. kraštenji Taufe. kraf sanguis. trasil. b) barzo. čarkva. čarvej vermis. darža teneo. dald debitum. dalak longus. pregarna amplector. smarti; martavi. palen plenus; napalnuva. parva prima. sarci. tarpel. tvardu. varu aus vrõhō; izvarša. se varni revertitur. Daneben a) karvav. salzi; salzuvit. b) dlažnici, dlažnusti. draž tene. pregrastet amplectuntur. smrać; smratin. mrakne, aslov. mroknetz. slance. Bei vazfraknal resurrexit, eig. er flog empor; vazfraknuće resurrectio fehlt Vergleichbares. Vergl. meine Abhandlung: Über den Ursprung der Worte von der Form aslov. trot. Denkschriften XXVII. 1877. Bei dem Schwanken zwischen smarti und smrać usw. ist der Gedanke an die Fortdauer der älteren Lautfolge im bulg. aufzugeben: proždarlost voracitas duh. 92. zeugt für die Entstehung der bulg. Form aus proždrl-, prožrl-. In den älteren Denkmälern liest man nur гь, гь oder lь, lь, sehr selten úr usw.

A. Im dslov. findet man bardo. darsent. karf. karst. szmart; cserkvi. dalgo lang. dalsni schuldig. kalnam. iẞpalni.

B. In den älteren Denkmälern der bulgarischen Sprache. Ор.: дрыжишь. крьви. сьмрьтни. омрьсена. обрьнать neben червіе, черкова, чернило, исчерпане 252. испльнювать, сльнце.

Zborn.: чрьква, черква. крьсть, креть. прьлича 32. 36. 38. 40. 44. напалнено 39. трасихме 36.

Bulg.-lab.: брьзь. дрьжи. фрька volat. фрьли, einmal фърли jacit. грьне n. крыпа. мрьсиме maculamus; мрьсныи. мрьша cadaver. мрьтвы. сьмрьть. срьдитина iracundia. стрьмно steil. трьстика. тврьдѣ. сврьши neben черковь, черкова. іаблька. млькомь clam.

Пльны. ПЛЬТЬ. ВЛькь.

Aus einem Druck des siebzehnten Jahrhunderts: исб карста. мартови. васкаршнхиеш neben цаерквы. салзи. ис палти neben делгw und влъхwвание Archiv ш. 518—521.

1. Ungrisch-Bulgarisch.

In Vinga wird gesprochen: r: bervi. bérzem eile; bérži citius. cerkę se krepirt. čerge zhívy. čérkvę Kirche. červej Wurm. dervó Baum. deržę halte. fréknę fliege. gerlice, gergelice Turteltaube; gerliče deminut. gerlu Kehle. grémne donnere und germéž Donner. pregérne und pregréstem umarme. jętervi. kelne fluche. veskrýsnę, vęskresnuvem stehe von den Todten auf. kręs Taufe; kręštem taufe; isukrest; kręstjánin. kręv Blut; krývev; krývnet vollblütig. merdel bewegte. zemreknęl. mértev. prest Finger ev. pervi der erste. hergjev schlecht, eig. rostig. uterve befreit ev. rež Roggen. serce Herz; serde se zürne. svikérvę socrus. smręć mors ev. trégnę. terpézę. tręs Rohr. tverde sehr. ver supra aus verh; sveršę. vertline cóños tôv ýìæv ev. 69. vervé gehe. zernó. žertva duh. 211. ist in Vinga unbekannt. Daneben bíže. pregrbili krümmten. zrno. 1: belgare. izdelben; delbok (dalbok) tief. delek (dalak), delgju lang. delgj Schuld; dležil schuldete; dležin, dležnici; dležnus Schuldigkeit. melčêsći heimlich. pelne fülle. slénce. selze Thräne; selzuvit. velća der Wolf ev. 70. zlęš Galle 54. Daneben iztulmači ev. e wird durch â, a ausgedrückt.

11. Südbulgarisch.

Griechisch ap: τlápnya cerkva, crōkva. Čápvo černo, črono. ce tČápßavyt se červenit, *se crovenito. κάρφ kérf, krov. πάρβα ρένυα, prova. σμάρτα smérda, smroda. βάρμπα ένα, vrзba. aр: пáруw bergo, brago. tápßa dérva, drova. cáplyc dýržit, drožito. rnápμnt gérmit, gromito. cxápocevo skéršeno, sokrašeno. ap: tvépßta dýrvija, *drovija. téplyos déržiš, drožiši. έρας grs, rot. ορ: τζέτβορτον δέtvgrtek, ceterotoko. αλ: βάλνα vglna, vlona. σάντζε since aus sélnce, slonice. aλ: náλtaos géltas, glotaješi. íztaktnog ístęlčiš, istlačeši. tákna delga, dloga. xákit(yota otovnía dan. 24. hängt mit aslov. klыkь zusammen: kločišta. od: támokny καλιτζηστα ιάπολκη jabelki, jabloky. πώλνα pálna, plona. πόλζαη pilioi, plažove. βόλκο τ vgiko t, vlako to. βόλνεν pélžoi, το vélnen, vlonêno. Daneben serb. tovvv čun, člano.

In den Büchern der Propaganda: barza. märtávi, smárt, smärtin. pärvo, parvo. sárzà, sarze. tuárde. ciärkua. varhu. váskräsnâh, váskrasnah, váskrâsnah. krastä t das Kreuz, krästini, prikrasti bekreuzt. prästi digiti. pälno, palno, pälin. salzi. dlaxin schuldig. Mil. Джрво. грло. тарви. жалти. волкъ. жолти.

III. Nordbulgarisch.

Cankof: prùs, d. i. pręs, m. Finger. prùs f. Staub, Erde. prèvi erster. plin, d. i. plen, voll. pluh Ratte. plùzè krieche.

Vuk im Dodatak: дрво. грловица. прстен. срде und чердак. жълтица neben жътица. дъзи longi. съзи lacrimae.

Rakovski: чьрна. чьрвено. дърво. фьркали. гьрды. кьрпи. ръжь. сьрдчице. вьртѣше. дълго. пльзица или пльзица. слънце. жьлты.

Drinov: гърцкий, гърчкий. твърдѣ; българско. пълна und пъленъ. Vergl. Grammatik 1. 362. 363. 364.

Der Laut ę steht folgenden aslov. Lauten gegenüber: ы: vẹn, aslov. vыnь. ь: pęster, рústгь. : dẹb, dąbь. a: gébę, gaba. Ausserdem wird silbebildendes r und 1 durch er, el oder durch re, le wiedergegeben: tverd, velk, aslov. tvгьdь, vlákь. Daraus ergibt sich die grosse Verbreitung des e im bulg.

Resultat: 1. Dem aslov. silbebildenden r, entspricht bulg. re, le oder er, el oder endlich gleichfalls silbebildendes r, l: tvred, tverd, tvrd, aslov. tvrzdz. 2. Die dritte Schreibung macht auf den Namen einer historischen Anspruch; die anderen sind als phonetisch zu bezeichnen. Die gegenwärtige Schreibung ist sehr schwankend. 3. Auszugehen ist von den silbebildenden Lauten, aus denen sich re, er usw. entwickelt haben. 4. rę, er usw. sind dem bulg. eigenthümlich; das dslov. kennt nur er usw. Dem aslov. und dem nslov. sind diese Reflexe des silbebildenden r, 7 fremd.

VII. 6.

Tonloses e lautet im Osten i: доди. думаши. збпрéти рег.-spis. 1. 174. Neue Folge. Archiv IV. 694. e lautet betont hie und da wie je, jo: пьеру Feder čol. 114. сьестри ib. зioмaт sumunt čol. 107. Vergl. io est 110. In den älteren bulg. Denkmälern wird, mit seltenen Ausnahmen, e geschrieben.

VIII. O.

Tonloses o lautet im östlichen Dialekt wie u: бугдáне, гулѣм, хранену per.-spis. 1. 174. Neue Folge. Archiv IV. 694. prusáture Freier, serb. prosci, Vinga. u und o kann ausfallen: плетѣхми, плетѣхте; пијахми, пијахте aus плетѣхоми usw. додохте. u für o findet sich manchmal auch in den älteren bulg. Denkmälern. Vergl. Grammatik 1. 367.

IX. И.

Dem aslov. Suffix иe wird bulg. in den Büchern meist ие, ie gegenübergestellt: желание; Gегov in seinem leider Fragment gebliebenen Slovar schreibt : варáкаHE; Drinov ье: разглежданье. Сankof hat e: дробенé. Daneben liest man unter dem Einflusse des Accentes јестијé Speise und jастé dod. 22. моријé und морé Meer: моријé ist beachtenswerth, da auch aslov. morje auf altem morie beruht. Vergl. Grammatik 1. 370. Ich schreibe e für иe, ie, aslov. ije: nije ist durch nje in nje, d. i. ńne, und dieses in ne übergegangen: die Erweichung des n ist geschwunden.

A. Im dslov. bemerkt man ie, selten i: jeßtie, jeẞtye cibus. pittie. poroncsenie. prostenie. Bandenie. tarnie und patini. piti.

B. In den älteren bulgarischen Denkmälern ist e häufig.

Ор. имане. древе. листе. здраве. іасте zbor. 33, 35, 49. 54. пите neben iастіе, питіе

270. 281.

1. Ungrisch-Bulgarisch.

In Vinga: bájęńi Vorhersagung. cveći Blumen. dušesti Ankunft. felósveni Hochmuth. grozdji Trauben ev. jesće cibus ev. klonji Zweige ev. 103. lózi, lózji Weingarten. stani Zustand. udsvírvani Widerhall. síreñi Käse. tręñi Dornen. vesélji Hochzeit. vinčêńi Trauung. zdravi Gesundheit. zélji Kraut. Der Vingaer Dialekt bewahrt die sonst geschwundene Erweichung.

II. Südbulgarisch.

Griechisch: κρόσγιε grozdije. ημάννε τω τὰ ζῶα imanije. κόλλιξ *krilije. καζαντισέννε κέρδος. λύσια τα τὰ φύλλα listije. πώζναανε poznanije. πρωστάανve proštanije. φάγεννιε τροφή hranjenije. σφέτια τα cvitije. σύρηννε τυρί syrjenije. σκόπης το snopije. στράβις sodravije. Orávνe sopanije. odoave téhoc. tápvvie tronije. Çehta ta zelije. ve ist vielleicht ne zu lesen. In den Büchern der Propaganda: promislene. grešeni. kräštini, krašteni baptismus. začeti conceptio usw.

Mil. гърмотюрн. перен. пиенҝ. венчані. женен. людю und двѣке, d. i.cvéte.

III. Nordbulgarisch.

Cankof: naviždane. pletené. fráste Gezweige: aslov. hvrastije. cvéte. tréne. preméžde

Gefahr.

Vuk im Dodatak: имане. бијене. возене. венчене. шумене. грозде. Јастè. цвеће. Rakovski schreibt ие: прѣдложение. население. питание. Ebenso Čolakov neben люде. Bogorov hat meist не: душене. милкуване. миришене.

Resultat: 1. Dem aslov. ije entspricht bulg. in den meisten Gegenden e: pletene aslov. pletenije. 2. Historisch wird ije, je geschrieben; phonetisch ist e. 3. Auszugehen ist von dem in manchen Gegenden erhaltenen je: pletenje, d. i. pletene, woraus durch das in so vielen Formen bemerkbare Schwinden der Erweichung pletene. 4. e für ije ist bulg.: es ist dem dslov. (ne), aslov. (-nije, -nje) und nslov. (-ne) fremd.

X. Ľ.

Erweichtes scheint der Wortauslaute fremd zu sein: wohl aber muss es im Inlaute angenommen und mag durch lj bezeichnet werden: лјубе neben либе Buhle. лјубъф dod. лјуде mil. 532. лјулејъ wiege. лјуспъ Schuppe. лјут scharf. клјуч neben клич Schlüssel. препáлjувам überheize. Ebenso клькам, d. i. kljákam, beuge das Knie; препèëüвам, d. i. prepilavam, feile zu viel usw. bêgljo Vergl. Grammatik 1. 377. bebljo. revljo Weiner cank. viselji Vinga. Neben sline besteht sljúne begeifere cank. Céλte, aslov. zelije. kral cank. lautet in Vinga kralj; der König krále t cank. учителять der Lehrer wird wohl učitele t ausgesprochen. Dem aslov. zemlja steht zemja aus älterem zemija, zemija gegenüber, daher zemé, zeme cank., (épia dan., zème propag.; daher auch grabenje verk. 78. землiа bulg.-lab. ist aslov.; sablja kač. 333. 446. ist nicht bulg.

mja wird mña: bamnja Art Gemüse aus dem türk. bamja ger. 199: bamnja findet sich auch serb. Daničić. zemnja kač. 79. 228. 331. 369. 418. 492. 508. Über diese Erscheinung ist ausführlich gehandelt in Beiträge zur Lautlehre der rumunischen Dialekte. Consonantismus II. Seite 40 des Separatabdruckes.

« PoprzedniaDalej »