Przedmowa wydawcy.

Niniejsze wydanie Satyr i Listów Ignacego Krasickiego (ur. 3 lutego 1735 r., um. 14 marca 1801 r.) jest pierwszem krytycznem, jakiego nie doczekało się dotychczas żadne z pism Księdza Biskupa Warmińskiego a nawet, niestety, żadne z dzieł autorów okresu stanisławowskiego naszej literatury.

Oparte jest na ostatnich tekstach autentycznych, drukowanych za życia Krasickiego; uwzględnia jego własnoręczne rękopisy (które, szczęśliwym trafem, doszły nas prawie w całości), następnie odpisy sporządzone pod jego okiem, druki niemające powagi autentyczności, ogłoszone jednak przed r. 1801, t. j. przed śmiercią autora, oraz pierwsze zbiorowe wydanie Satyr i Listów, dokonane w 1802 r. przez Franciszka Ksawerego Dmochowskiego, na podstawie rękopisów i na zlecenie samego Krasickiego.

Krasicki ogłosił za życia swego satyry zbiorowo dwukrotnie. Pierwszy zbiór, obejmujący wyłącznie satyry, wyszedł w r. 1779 p. t. Satyry, drugi, zawierający także niektóre listy i wiersze, pojawił się w r. 1784 p. t. Wiersze X. B. W.

W historyi literatury mówi się o »części pierwszej i drugiej Satyr«. Zaznaczyć należy, że nazwy takie są właściwie nieścisłe, a to z tej przyczyny, że pod takimi tytułami Krasicki swoich satyr za życia nigdy nie ogłosił.

To samo odnosi się do Listów, które omawiano dotąd jako osobny zbiór, wydany przez Krasickiego i przez niego nazwany Listami. Zbiór taki za życia Krasickiego nigdy nie wy

szedł. Listy ogłosił zbiorowo Krasicki dwukrotnie (przedtem niektóre z nich, podobnie jak kilka z satyr, zawartych w Wierszach X. B. W., drukował osobno lub przy innych swych utworach). Zbiór pierwszy listów mieszczą, obok satyr i wierszów, Wiersze X. B. W. (1784), zbiór drugi znajduje się w drugim tomie pism różnej treści, zatytułowanych Listy i pisma różne X. B. W., wydanym 1788 r.

Do przyjęcia nazw »satyry i listy dla głównej części utworów, objętych zbiorem z r. 1784, zniewala podział na satyry i listy (êpitres), dokonany w obrębie tych utworów własnoręcznie przez Krasickiego, w rękopisie, w r. 1783 1; do używania nazw »Satyry i Listy dla utworów, zawartych w zbiorach z r. 1779, 1784 i 1788, zobowiązuje podział z temi nazwami, przeprowadzony w rękopisie, po r. 1798, pod okiem Krasickiego 2, podczas przygotowywania zupełnej edycyi dzieł przy pomocy Dmochowskiego, który później w obrębie wszystkich satyr wyróżnił dwie części, nazywając »Satyr częścią pierwszą satyry wydane 1779 r., »Satyr częścią drugą satyry ogłoszone w zbiorze z r. 1784 i pierwszy takie nazwy do druku wprowadził.

Nie można zaprzeczyć, że ogólny podział satyr i użyte przez Dmochowskiego nazwy dla nich są trafne, zwłaszcza, gdy weźmiemy pod uwagę ich chronologię (1779 i 1784). Zaznaczyć jednak należy, że Dmochowski, dzieląc wszystkie satyry na dwie części, zachował w nich układ Krasickiego, t. j. po satyrach wydanych w r. 1784 i po niedrukowanej satyrze p. t. Podróż, umieścił ostatnią satyrę z zbioru z r. 1779 p. t. Palinodia (= Odwołanie). Zatrzymując porządek, ułożony w obrębie satyr przez Krasickiego, nie uwzględnił ściśle chronologii satyr, o którą, jak nazwy świadczą, głównie mu chodziło. Przyjmując w niniejszem wydaniu zasadniczy podział i nazwy użyte przez Dmochowskiego, uwzględniłem ściśle, pominiętą przez niego, chronologię. Nazywam tedy satyry, ogłoszone w r. 1779 p. t. Satyry: Satyr częścią pierwszą;

1 Por. w opisie R2 k. 105′ i Dodatek IV do niniejszego wydania. 2 Por. opis R.

satyry, wydane w zbiorze z r. 1784 p. t. Wiersze X. B. W. wraz z satyrą p. t. Podróż, ogłoszoną dopiero przez Dmochowskiego, tytułuję Satyr częścią drugą.

Listy, zamieszczone w zbiorach z r. 1784 p. t. Wiersze X. B. W. i z r. 1788 p. t. Listy i pisma rożne X. B. W. (t. II.) oraz niedrukowany w nich list: Do Lucińskiego (skwalifikowany jako taki przez samego Krasickiego w r. 1783), ogłoszony 1780 r., nazywam Listami.

Po tych uwagach przechodzę do opisu (A) rękopisów i (B) druków, uwzględnionych w niniejszem wydaniu.

I.

A. Rękopisy.

R1, rękopis Biblioteki Z. N. I. Ossolińskich we Lwowie, pod liczbą inwentarza rękopisów 439, przechował nam pierwszą część Satyr, drukowaną p. t. Satyry w 1779 r. Autograf, pochodzący z biblioteki Józefa Dzierzkowskiego (1764 † 1830), adwokata i wicemarszałka Stanów galicyjskich, bibliomana i założyciela Pamiętnika lwowskiego a stryja znanego powieściopisarza, ofiarował, wraz z innymi rękopisami, Bibliotece Ossolińskich Tadeusz Wasilewski († 1850), marszałek Stanów galicyjskich 1. Jaką drogą dostał się do Dzierzkowskiego niewiadomo.

Oprawny zwyczajnie dopiero w XIX w. (pół-płótno), doskonale zachowany, liczy ogółem 46 kart formatu arkusza (folio, 350 X 205 mm.). Po początkowej karcie nieliczbowanej następuje 36 kart liczbowanych (podwójnie znaczonych: raz atramentem, przyczem kartę 33 oznaczono mylnie jako 34 dalsze liczbowanie jest jednak poprawne; drugi raz ołówkiem),

1 Stwierdza to Katalog rękopisów Biblioteki Z. N. I. Ossolińskich (wydał Dr. Wojciech Kętrzyński). T. II. Lwów, 1886, s. 496 (nr. 439). Poza tem katalog biblioteki Dzierzkowskiego, spisany przez niego samego, będący obecnie w posiadaniu p. Stanisława Wasylewskiego, wymienia wyraźnie wśród rękopisów: Satyry Krasickiego. O Dzierzkowskim por. K.(azimierz) Ch.(lędowski), Fragmenta towarzyskie. III. Gazeta Iwowska z 3 grudnia 1879 r., nr. 278.

po tych idzie jeszcze 9 kart nieliczbowanych. Karty liczbowane są zapisane, nieliczbowane czyste.

Znaki wodne są we wszystkich 23 arkuszach jednakowe. Każdy arkusz ma (prócz prążków) na środku pierwszej karty, jako znak wodny, orła z koroną na głowie, w prawo zwróconej, trzymającego w lewej szponie jabłko a w prawej berło. Na piersiach orła widnieje monogram z liter Fi R. Druga karta arkusza ma na środku napis: IHWUSEN.

Na stronie pierwszej początkowej karty nieliczbowanej jest napis atramentem: Satyry | Ignacego Krasickiego B. W. Autograf. W górnym prawym jej rogu są cyfry 1. Odwrotna strona tej karty jest czysta.

Przystępując do podania treści rękopisu, zaznaczam, że przy każdej satyrze, które w rękopisie nie mają dokładniejszego tytułu (prócz: Satyra), ręka, od której napis na stronie pierwszej początkowej karty nieliczbowanej oraz liczbowanie atramentem pochodzi, umieściła tytuł i przytoczyła odpowiednią stronę z pism Krasickiego, wydanych przez Dmochowskiego, gdzie w drugim tomie (s. 107-248) Satyry i Listy pomieszczono. Ręka, która drugi raz rękopis ołówkiem liczbowała, oznaczyła satyry liczbami porządkowemi a pod końcem niektórych z nich umieściła notatkę ołówkiem, snać wynik porównania rękopisu z drukiem,: NB odm[iennie]. Dopiski te (kursywą tu drukowane) uwzględniono przy podaniu zawartości rękopisu.

K. 1—2′ (na k. 1 na samym dole cyfra czerwonym ołówkiem: 811) 1 Satyra (trzecia)1. Świat zepsuty (T. II s. 112 wyd. Dmoch.) NB odm.; k. 3–6 2 Satyra (czwarta)1. Żona modna (T. II s. 145 w. Dmóch.); k. 6′ niezapisana; k. 7—9′ 3 Satyra (piąta) 1. Przestroga młodemu (T. II s. 139 wyd. Dmo:); k. 10-12 4 Do króla. (T. II s. 107 wyd. Dmoch.); k. 12′ niezapisana; k. 13-14' 5 Satyra. Szczęśliwość filutów (T. II s. 120 wyd. Dmoch.); k. 15—17′ 6 Satyra. Marnotraw

1 Cyfry porządkowe, wyrażone słowami: trzecia, czwarta, piąta, ujęte tu w okrągły nawias, przekreślił Krasicki w rękopisie.

stwo (T. II s. 124 wyd. Dmo.); k. 18-19 7 Satyra. Pijaństwo (T. II s. 135 wyd. Dmo.); k. 20–22′ 8 Satyra. Oszczędność (T. II s. 129 wyd. Dmo.); k. 23-25′ 9 Satyra. Życie dworskie (T. II str. 152 wyd. Dmo.); k. 26-28′ 10 Satyra. Gracz (T. II s. 163 wyd. Dmoch.); k. 29-31 11 Satyra. Pan niewart sługi (T. II s. 158 wyd. Dmoch.); k. 31' niezapisana; k. 32-33′ 12 Satyra. Złość ukryta i jawna (T. II s. 115 wyd. Dmoch.) NB odm.; k. 34—36′ 13 Satyra. Odwołanie (T. II s. 207 wyd. Dmoch.).

Rękopis, o którym mowa, przechował nam prawie pewnie jedną z pierwszych redakcyi pierwszej części Satyr. Krasicki, przed odpisem do druku, przeglądał go starannie i pozaznaczał czerwonym ołówkiem miejsca, które jeszcze należy wygładzić, oraz ustępy, które wypada przestawić. Ponadto zliczył ilość wierszy pod niektóremi satyrami. Znaki te, jakoteż sumy wierszów uwzględniono w niniejszem wydaniu w odmianach, przy odpowiednich wierszach. Znaki wyrażono przez †, sumy wierszów, od Krasickiego pochodzące, kursywą.

Jak wiadomo, Krasicki posyłał często królowi swe utwory 1. Tak też uczynił z satyrą do króla, którą posłał, 19 lutego 1779 r., przez Aleksego Hussarzewskiego, Stanisławowi Poniatowskiemu 2. Odpis jej (autograf zatrzymał dla siebie Hussarzewski) podobno (wedle zapewnienia ojca) ręki panny Hussarzewskiej przechował się w rękopisie Muzeum X X Czartoryskich w Krakowie pod liczbą inwentarza rękopisów 7053, na s. 1347-1350. Uznałem za stosowne uwzględnić tę kopię w niniejszem wydaniu, oznaczając ją przez r.

1 Por. Tomkowicz Stanisław, Z wieku Stanisława Augusta. II. Wydanie redakcyi »Przeglądu polskiego«. W Krakowie, 1882, s. 98-100; Kurpiel Antoni Maryan w recenzyi artykułu J. Tretiaka (Pamiętnik literacki. R. I. Lwów, 1902, s. 680).

Turowski Stanisław, »Do króla. Satyra Ignacego Krasickiego. (Czas powstania. Dostojny krytyk. Druga redakcya. Kilka uwag). (Pamiętnik literacki. R. II. Lwów, 1903, s. 430-436).

› Correspondance de Mr. le Chambelan Hussarzewski à Dantzig avec feu S. E. M. le Grand Secretaire de la Couronne Ogrodzki depuis le 3 Janvier 1775 jusq' au 31 Décembre 1779. Kodeks papierowy, folio, str.