ea narrent, quæ iu conspectu totius Urbis gesta erant. Controvertitur an Felix vere fuerit pontifex Roma men parte inclusa sub Gregorio VII, cum aliis re- A cissimi, tuto hac in re fides adhiberi potest, cum liquiis intra tabulam marmoream,quæ constituebat mensam altaris in consecratione sacelli S. Pastoris a fundamentis tunc renovati cum ipso titulo: quæ tabula nunc affixa visitur parieti intra sacellum S. Petri, postquam opere magnifico ab Excell. Cajetanorum familia excitatum est novum sacellum S. Pastoris. Inscriptio autem Benedicti titularis ejusdem Ecclesiæ sub Gregorio VII, talis est : Tempore Gregorii septeni præsulis almi Nos meritis horum redeamus ad astra polorum. CIACONII. Linea. 1. — Felix natione Romanus, Felicem a Romanorum pontificum numero Ciaconius expungit ob rationes superius adductas, n. 51. PAGII. Sanctus Felix II, natione Romanus,ex Patre Anastasio Liberio, cujus erat diaconus, anno trecentesimo quinquagesimo quinto, ut vidimus, in exsilium pulso,ordinatus est pontifex Romanus,et quidem ab Arianis hominibus in Constantii palatio, cum non posset a catholicis : seditque annos plus minus tres, usque ad diem vigesimum nonum mensis Junii anni trecentesimiquinquagesimi octavi,quo die depositus dicitur ab episcopatu in auctiori catalogo, veterum pontificum, quatuor nempe diebus ante Liberii ingressum in urbem Romanam, qui, ut diximus, die secunda Augusti ejusdem anni contigit: Felix depo situs, ut habetur in illo catalogo, de episcopatu, habitavit in prædiolo suo a die ш Kalendas Augusti. Marcellinus et Faustinus, schismatici, presbyteri Romanæ Eccleai, in præfatione precum, quos exhibuerunt Theodosio imperatori, scribunt: Tertio anno rediit Liberius, cui obvians cum gaudio populus Romanus exivit; Felix notatus a senatu et populo de Urbe propellitur, et poatea addunt: Post annos octo (ex quo Roma pulsus est Felix) Valentiniano et Valente coss. (id est anno Christi trecentesimo sexagesimo quinto) x Kalendarum Decembrium defunctus est Felix. Illis autem presbyteris, licet alias menda B C nus. Perronius cardinalis in sua ad Magnæ Britanniæ regem responsione, Bellarminus in defensionc Felicis papæ, et Henschenius in appendice tomo III SS. mensis Aprilis subjecta, ostendunt Felicem verum fuisse pontificem, quod in antiquo pontificum catalogo, imo et in Libro Pontificali legatur, dum Liberius in exsilium duceretur congregasse se sacerdotes cum consilio Liberii et ordinasse in locum ejus Felicem. Unde in inscriptione sarcophagi ejusdem Felicis anno 1582, sub Gregorio XIII, in æde SS. Cosmæ et Damiani reperti, legitur: Hic jacet corpus S. Felicis papæ et martyris, qui Constantium hæreticum damnavit. Nec dici potest id intelligendum de Feliee primo,hic enim,ut in ejus pontificatu diximus,martyrium passus non est, cum ante persecutionem Aurelianeam ad Deum migrarit.Quia tamen quæ de Felicis secundi martyrio tradit Anastasius et ex eo Ado, aliique Martyrologii, fabulosa videntar, et Marcellinus ac Faustiuus laudati,eum morte naturali defunctum tradunt,dicendum cum auctore Criticæ Baronii, Felicem II ideo martyrem appellatum fuisse, quod multa pro Christi pertulerit,idque ex modo loquendi prioribus Ecclesiæ sæculis usurpari solito, non vero quod ejus causa occisus fuerit. Unde Fronto canonicus regularis ordinis sancti Augustini scribit, exstare Litanias in codice ms. a septem, aut octo sæculis exarato, in quibus Felix II in numerum pontificum refertur,cum sancti ac confessoris nomine. Licet autem Patres concilii Sirmiensis ad Felicem episcopum et ad clerum urbis Romæ scripserint, ut Liberium redeuntem susciperent, usque ambo simul. scilicet Felix ac Liberius episcopatum administrarent,quod idem Constantium imperatorem statuisse refert Theodoretus lib. 11, cap. 17: certum tamen est› ex eodem Theodoreto ibidem, et ex libello precum Faustini Mareellini laudato, Liberio Romam redeunte, Felicem alio se contulisse, et in prædiolo suo habitasse; ubi defunctus est. Christianus Lupus in parte quinta ad dictatum Gregorii VII, aliique viri docti e contra contendunt Felicem II non fuisse verum pontificem. Utraque opinio suos patronos, suasque rationes habet, nihilque certi de hac centroversia dici potest, sed illum certum, Felicem ut martyrem coli in Breviario et Martyrol. Romanis, die mens. Julii, quemadmodum in Martyrologio Adoniis, aliique, et in Sacramentario S. Gregorii legi officium in Missa S. Feticis pontificis. De Felicis episcopatu Romano, ejusque martyrio legendus Papebrochius in Conatu ChronicoHistorico, ubi et plura ab auctore Libri Pontificalis relata, rejicit. XXXIX. SANCTUS DAMASUS. ANNO CHRISTI 367, VALENTINIANI ET VALENTIS III. 54 Damasus, natione Hispanus, ex Patre Antonio, sedit (a) annis decem et octo, mensibus duobus, diebus decem, et cum eodem ordinatur sub contentione Ursicinus. Et facto consilio sacerdotum constituerunt Damasum, quia fortior et plurima multitudo erat, et sic constitutus est Damasus, et Ursicinum ejecerunt ab urbe, et constituerunt eum Neapoli episcopum. 5 Et mansit Damasus in urbe Romana præsul in sede apostolica. Fuit autem (b) temporibus NOTULE MARGINALES FABROTTI. (a) B. an 17, m. 3, d. 4. Vide Baron anno Domini 367. (b) B. Valentiniani, et Valentis, et Valentiniani' junioris, et Theodosii a Coss. Lucipini, et Jovini ad Ricimerem, et Clearchum. Juliani. Hic fecit basilicas duas, unam juxta theatrum (a) sancto Laurentio, et aliam via Ardeatina, ubi requiescit in catacumbis, et (6) ædificavit platoniam, ubi corpora apostolorum jacuerunt, id est beati Petri et Pauli, quam et versibus ornavit. Hic multa corpora sanctorum martyrum requisivit, quorum etiam (c) concilia versibus decoravit. Hic constitutum fecit de 10 Ecclesia. (d) Hic accusatus est invidiose et incriminatus de adulterio, et facta synodo, purgatus est, a quadraginta quatuor episcopis, qui etiam damnaverunt Concordium et Calixtum diaconos accusatores, et projecerunt de Ecclesia. Hic constituit titulum in urbe Romana, scilicet basilicam quam ipse construxit, ubi et donavit patenam argenteam pesantem libras 15 (e), scyphum anaglyphum (f) pensantem libras decem; calices ministeriales argenteos quinque 15 pensantes singuli libras tres; coronas argenteas quinque pensantes singulæ libras octo; canthara cerostrata ærea pensantam libras 16; domos in circuitu basilicæ præstantes solidos quinquaginta quinque (g); possessionem Papyrianam lerritorio Ferentino cum adjacentibus (h) antiquis, præstantem solidos (i) ducentos et viginti, et trimisium; possessionem Antonianam in territorio Casin. præstantem solidos centum et tres; balneum 20 juxta titulum præstans solidos septem et viginti (j). Hic constituit, ut psalmos diu noctuque canerent per omnes ecclesias: qui hoc præcepit presbyteris et episcopis, vel monasteriis. Hic fecit ordinationes in urbe quinque per mensem decembris presbyteros 31, diaconos 2, episcopos per diversa loca sexaginta duos. Qui etiam sepultus est via Ardeatina in basilica sua, 111 Idus Decembris juxta matrem suam, et germanam. Et cessavit episcopatus 25 per dies 31. NOTULE MARGINALES FABROTTI. (a) dedicavit. (b) Vide Baron ad ann. 384, quid sit Platonia. (c) C. Conchylia, et sepulchra. (d) Vide Baron ad ann. 367. (e) C. 20. (C. argenteum. (g) C. 355. (h) C. attígnis. (i) 120 et tremissem. (j) Baron loc cit id negat. Apud Fabrottum ex cod. Freh. VARIE LECTIONES. Num 54, lin 10, AB, requirens invenit, quæ etiam versibus declaravit 39 (A, 47) episcopis expurgatus. lin 16. A, lib. 15, B, 20. Addit B, amam argenteam pens lib.15,scryphum etc. lin 18, A, aurea 16, B, canthara cerostata ærea 16. lin 19. AB, 155. lin 20, AB, attiguis. A, præstantem solid 122. B, solid 120 et tremissem. lin. 23. B, 26. lin 26. A,65.lin 27. AB, 11 Id. Ex cod. Reg. Maz. et Thuan. A Lin 1, sedit annos 18, m. 3, dies 11, lin. 3, sub cont. Ursinus. lin 4, et plurima cum eo mult e. et sie e. est Dam. Ursinum vero ejecerunt ab u. et Neapolim constituerunt episcopum. lin 6, in urbe Roma.lin 7,juxta theatrum, quod S. Laurentii vocatur nomine. Aliam via Ard. lin 8, et dedicavit Platoniam, ubi corpora sanctorum apost. lin 9, vers ornavit. Hic multa corp. martyrum req et invenit, B quorum etiam tumbas versibus exornavit (M, quorum etiam tumbas et martyria versibus decoravit). Hic invidiose de adulterio incriminatum, et facta syn. lin 14, in urbe Roma basilicam q. i. c. ubi et hæc dona obtulit: patenam arg pens lib. 20,amam arg pens lib. 15, scyphum arg anaglyphum pens lib. 10,coronas argenteas. lin 16, calices ministeriales arg pens lib 10, canthara cerostrata ærea ib. domus in circuitu basilicæ præst sol 155, possessionem P. in t. F. cum adjacentibus adtiguis pr. sol 120 et trimisum. lin 22, cassino. lin 23, solid 28.Hic constituit ut psalmi diu noctuque canerentur per o.eccl quique hoc præcepit præcepit presb. lin 25,in urbe Roma.lin 28,et germ 3 id. Dec et cess ep. dies 31. PATROL. CXXVIII. Ex cod. Thuano altero, Lin. 1, sedit ann. 18, m. 3, d. 11, et cum e. ord. sub intentione Ursinus. lin. 4, et Ursinum egerunt ab i et c. e. Neapolim ep. lin 6, in urbe Roma p. in S. A. eodem tempore fecit bas 2, juxta th. S.Laurentio, et aliam in catacumbis,ubi jacuerunt corpora S. apostolorum Petri et P. in quo loco platoniam ipsam,ubi jacuerunt corpora sancta versibus exornavit. lin 19, hic m. c. f. m. r. et invenit,quorum etiam versibus declaravit. lin 11, de Eccl. Hic constituit accusatus invid accusatum de adulterio. lin 13, Calistum diacones. lin 16,lib. 20, amam argenteam pens. lib. 15 scyph anaglisim. lin 18, cereostata.lin 19,sol 155, Possessio Papiranam. lin 20, attiguis. lin 21, sol 120 et tr. Possessio A. lin 23: Hic fecit ord. in urbe Roma 5. ln ead. sex d. Hic constituit, ut psalmi d. n. canerentur. lin 24, monasteriis. Qui etiam sep. lin 28, germanam suam,et cess ep. d. 31. Apud Holstenium et Schelestratium. Lin. 2, Cass et Flor, mens 3,lin 3, Flor duo, Concilio. lin 5, Codd. mss., Roma. lin 8 Flor duo, et in catacumbis,ubi jacuerunt corpora sanctorum aposlorum Petri et Pauli, in quo loco platoniam ipsam, ubi jacuerunt corpora sancta, versibus exornavit. lin 10, Flor sec, et invenit.lin 14 Vatie, in urbe Roma basilicam. lin 20, C. vel. Apud. Peniam ex cod. Cavensi Lin 2 et 3, sub intentione. lin 16, scriphum anaglyphatum; alia lectio interlinearis superaddita,anaclifum. lin 21, fol cxx trimisium. Poss Antonianam territ Cassinum præst. fol. c. 3 75 Linea 7. A SCHELESTRATE. ANASTASII BIBLIOTHECARII NOTE VARIORUM. Juxta theatrum. Scilicet Pompeii. Linea 23. Hic constituit ut Psalmos diu noctuque eanerent per omnes ecclesias, qui hoc præcepit presbyteris et episcopis vel monasteriis. Idem de Damaso Sigebert, in Chronic. ad ann. 382. Falso Damaso tribuitur institutum de canendis psalmis diu noctuque in ecclesiis, quia hoc institutum erat a primordiis surgentis Ecclesiæ. Sed Damaso acceptum ferri potest Psalterium, quod secundum LXX interpretes in omntbus ecclesiis canebatur ab Hieronymo emendatum, a Damaso canendum Gallicanis ecclesiis traditum : unde Gallicanum dictum est; a Romanis retento psalterio secundum LXX interpretes: unde Romanum dictum est; et hoc est quod ait Sigebertus loco proxime laudato: « Hoc Psalterium Damasus papa rogatu Hieronymi, in Gallicanis ecclesiis cantari instituit, et propter hoc Gallicanum vocatur, Romanis Psalterium secundum LXX retinentibus sibi, propter quod Romanum vocatur. >> BENCINI. Linea 11. Hic constitutum fecit de Ecclesia. Consueta phrasi Liber Pontificalis Romanorum pontificum constitutiones innuens omittit constituti argumentum. Verum hocce Damasi laudatum constitutum, ut reor,illud censendum, quod edidit,cum Gratianus, Valente fidei Nicænæ hoste infensissimo e vivis sublato, ut occurreret Orientalibus ecclesiis sub Constantio, Juliano Apostata, et Valente miserrime a variis sectis deformatis, edictum vulgavit, quo decrevit ecclesias cujuslibet civitatis ab iis regendas, qui communione cum Damaso concordarent.Quapropter Damasus celebrem emisit Tomum, seu fidei professionem, quam per Paulinum direxit Meletio Antiocheno, qui primus cum 150 et amplius episcopis orientalibus eidem subscripsit anno 378 in concilio Antiocheno, et deinde reliqui in concilio Constantinopolitano. Hujus fragmenta primus edidit Holstenius in collectione Romana parte priori. De ea agunt PP. Chalcedonenses in aurea ad Marcianum allocutione, et nos fusiori calamo id probatum dabimus in commentariis ad eamdem allocutionem, quam, Deo annuente publici juris faciemus. A psalmi ut canerentur secundum morem Orientalium partium, ne populus mororis tædio contabesceret, institutum est. »>Qui ritus Orientalis erat supra descriptus. Morem porro alternatim cantandi diu noctuque et per horas sæpius commemorat Cyrillus in Vita S. Sabæ apud Cotelerium (tom. III. Mon. græc. Aug. 242) cum varia exercitia monachorum describit,præcipue psalmorum determinatis horis peractam recitationem actam laudat n. 37 : « Alia vero nocte egressus est e spelunca sua beatus Sabas,sotusque ad torrentem incedebat psalmos Davidicos per versus recitans. >> B C Hic constituit ut Psalmos diu noctuque Linea 23. canerent per omnes eeclesias. Alternatim nempe,cum jam psalmorum cantus Romæ,et per orbis ecclesias abapostolico ævo fuisset inductus,et ab omnibus frequentatus, uti erudite probat cardin. Bona in tract. de Psalmodia. Alternis autem vocibus recitationem facere Antiochiæ paulo ante hæc tempora invexerant Flavianus et Diodorus monachi,qui usus per Orientem propagatur.De quo Theodoretus cum de monachis illis agit, inquit in Historia ecclesiastica (1. II. cap. 24) «Noctu dieque ac pietatis studium sedulo omnes excitasse, eosque primos psallentium choros D in duas partes divisisse, hymnosque Davidicos alternis canendos tradidisse. Quæ res Antiochiæ primum cæpta ubique pervaserit, et ad ultimas orbis terræ partes pervagata sit. » Cum vero addat episcopis universis id intimasse,videtur inde S. Ambrosium in suam Ecclesiam usum induxisse, quod indigitat S. Augustinus, dum referens acta circa annum 387 hæc habet(1.1x Confess.c.7): «Non longe cœperat Mediolanensis Ecclesia genus hoc consolationis,et exhortationis celebrare, magno studio fratrum concinentium vocibus et cordibus. Nimirum annus erat, aut non multo amplius,cum Justina Valentiniani regis pueri mater hominem sanctum Ambrosium prosequeretur, hæresis causa, qua fuerat seducta ab Arianis. Exsulabat pia plebs in Eeclesia, mori parata cum episcopo suo, servo tuo. » Alternatius vero concinisse docent verba,quæ subdit:<< Tunc hymni et BINII ET LABBEI. Linea 2. Cum eodem ordinatur sub contentione Ursicinus. Cum a majori parte Damasus presbyter Felicis et Liberii post Ariminiense concilium vicarius electus fuisset, pars adversa id indigne ferens, aliquanto tempore post Ursicinum pseudo-pontificem ereat, atque basilicam Sicinii occupat : « Quo ea facta, inquit Rufinus, lib. II, c. 10,tanta sedito imo vero tanta bella coorta sunt, alterutrum defendentibus populis, ut replerentur humano sanguine orationum loca. » Linea 4. Ursicinum ejecerunt ab Urbe; auctoritate scilicet Prætextati Urbis præfecti. Linea 8. Edificavit platoniam. Platonia est pavimentum tabellis marmoreis variis figuris decore stratum. Vide Baron, ann. 384, n. 17. Linea 11. Hic accusatus est invidiose. Schismatici cum legitimam pontificis ordinationem nulla hostium invidentium calumnia labefactare possent. eademque imperatori et magistratibus nota essent, ad falsas easdemque turpissimas accusationes conversi sunt, ut patet ex litteris, Valent.virum sanctissimum, et purissimum adulterii accusarunt, quem S. Hieronymus epist. 50 virginem Ecclesiæque virginis doctorem appellat. Linea 25.- Hic constituit ut psalmos, etc. Conet diu noctuque psallendi, antiquissima est, apostosuctudo illa ecclesiastica conveniendi ad ecclesiam, lorum institutione ad nos derivata. Unde quod hic scribitur a Damaso institutum ut die noctuque psalmi in ecclesia canantur, falsum est, et ab aliquo superadditum, nisi hæc de forma quadam psalleno di ab ipso præscripta explicemus. Baron, ann.384, BLANCHINI. n. 20. Notæ chronologica. Epocha B. Damasi constabilita fuit documentis synchronis et autographis, quæ supra exhibuimus tomo II, pag. 67 et seqq necnon 106,in Prolegomenis. Cum enim S. Liberius vita functus esset die XXIV Septembris, Gratiano et Daglaipho coss,uti supra demonstratum est in ejusdem chronologia, cessavit episcopatus dies septem, uti Biblothecarius enumerat in fine Liberii. Kalendis igitur Octobris iisdem coss æræ Christi 366, quæ dies incidit in Dominicam,ordinatus Damasus exordium cœpit sui pontificatus: quem cum perduxerit ad diem xi Decembris anni 384, Recimere et Clearcho coss, ut Prosper ejusdem æqualis testatur in chronico, et confirmant ecclesiæ tabularia producta in Prolegomenis tomi II,p. 68, consequitur, ut anni solidi decem et acto,menses duo et dies decem sint ejusdem sedi tribuendi quot illi assignant picturæ superstites in basilica S. Pauli, et catalogi, aliique codices numerati in iisdem Prolegomenis, fol. 106. In catalogo Felicis IV facile cognoscitur error amanuensis: qui unitatem exemptam e columna annorum transtulit in proximam columnam mensium, et scripsit: Ann. mens. dies X. X. Damasus sedit cum debret scribere Consulenda sunt documenta relata pag.67 eorum dem Prolegom. ubi epocha Damasi luculenter ostenditur. - Notæ historicæ. Linea 2. Sub contentione Ursicinus. Et facto consilio sacerdotum eonstituerunt Damasum, etc., et Ursicinum ejecerunt ab Urbe, et constituerunt eum Neapoli episcopum. Ex codice Anastasii Florentino produxi inter Prologom. tom. Ii, fol. 61, catologum episcoporum Ecclesiæ Neapolitanae,ubi Ursus numeratur episcopus XIII et dicitur æqualis ætati S. Damasi, et in eodem episcopatu sedisse traditur annos quatuor. XIII. Ursus episcopus sedit annis IV. Fuit temporibus Damasi papæ, et Valentiniaui et Gratiani impp. Sunt qui contendant hunc ipsum Ursum haberi oportere eumdem ac Ursicinum, aliis Ursiuum dictum et in contentione Romæ ordinatum adversus Damasum. Nituntur autem testimonio Joannis diaconi (Neapolitanæ Ecclesiæ diaconum putant plerique Joannem) id ipsum affirmantis. Negant alii cum Baronio ad annum 381, quos inter est Ughellus in Italia sacra; tum quod nomen diversum sit; tum quod Ursicinus ille per factionem ordinatus, ac deinde relegatus in Gallias, turbas excitet contra Damasum etiam post annos quindecim a Damasi electione; tum denique ex eo, quod factionis illius asseclæ, nempe Marcelliaus et Faustinus presbyteri in supplici libello quippiam non memorent de Neapolitano episcopatu, ipsi, ut supponitur collato. Legitur quidem apud Baronium ad ann. 368 rescriptum Valentiniani et Valentis Augg.signatum secundo consulatu eorumdem Augg. pridie Idus Junias, in quo permittitur sectatoribus Ursicini, ut ubicunque voluerint absque religionis injuria degant, eisdem tamen interdicta sola urbe Roma. Quare nonnullis componi posse videtur quadriennalis ille episcopatus Ursicini apud Neapolim, donec inde pulsus, ac relegatus in Gallias, superstes sit, et aptus ad turbas miscendas post annum quintum decimum pontificatus B. Damasi. Verum in eo rescripto cum nihil statuant imperatores de Ursicino in schismate ordinato post Damasum, ægre censent traduci posse illam princi pum indulgentiam ad auctorem præcipuum factionis, ita ut non modo prohibitus non sit prope Urbem degere, sed etiam assumi potuerit per legitimum pontificem Damasum, sive ejus de consensu per comprovinciales episcopos, aut per clerum Neapolitanum ad regimen illius Ecclesiæ. Quod autem attinet ad testimonium Joannis diaconi post complura sæcula ab illo dissidio nati, contendunt illum scriptorem hallucinari facile potuisse ex affinitate nominum Ursi et Ursicini, et proximitate ætatis utriusque, et gesta duorum miscere potuisse non minus quam nomina. Ex Joanne autem diacono transcriptam nonnulli putant in Librum Pontificalem hanc periocham; quæ attamen cum omittatur ab Henschenio, indicat in quibusdam codicibus illam desiderari: ubi scilicet exprimitur ordinatio Ursicini sub contentione, sed nihil de Neapolitano episcopatu ipsi collato subditur. Linea 6. Fuit autem temporibus Juliani. Ecce aliam periodum aut periodi colon, desumptam ex actis Liberii depravatis, ut quidam suspicantur. Julianus imperator jam obierat v Kal. Julii anno 363, constante Vita Liberii; quare triennium solidum intercedit inter Juliani obitum,et electionem Damasi papæ Kal. octobris anno 366. Erat quidem Damasus presbyter Liberii papæ vicarius coustitutus temporibus Juliani, si eadem acta respicimus. sed nondùm ad episcopatum promotus. Ad Julianum vero Apostatam, non ad Constantium Arianum referenda videtur expeditio illa contra barbaros, quam minæ consequuntur Liberio intentatæ juxta eadem Acta: quod victor revertens carnes ejus volueribus cœli et bestiis terræ immolaret. Illarum quoque meminit S. Joannes Chrysostomus adversus Gentes, ut observat Baronius ad annum 363, necnon S. Hieronymus in chronico, S. Gregorius Nazianzenus Orat. II in Ju A lianum, et historicus Theodoretus lib. III, cap. 18. Tunc vero Damasus presbyter et Liberii vicarius suadet Liberio, ut baptismum administret in cœmeterio Ostriano. Ex his igitur actis breviator aliquis contraxisse videtur hunc versum, in quo memorat Bibliothecarius Damasum fuisse temporibus Juliani. Addere debuerat fuisse tunc presbyterum vicarium, et nondum episcopum ac successorem Liberii; quod illi postea contigit elapso triennio post mortem Juliani, Romanum imperium moderante Valentiniano. D Linea 7. Hic fecit busilicas duas, unam juxta theatrum S. Laurentio, et aliam via Ardeatina. Basilicam S. Laurentii ad theatrum Pompeii complures illustrant scriptores. Ejusdem historiam pleniorem propediem edi exspectabamus ab ill. ac rev. præsule Fonseca ex canonicatu ejusdem basilica nuper promoto per S. D. N. Benedictum XIII ad episcopatum Ecclesiæ Æsine. Theatri Pompeiani ex ruinis, et adjunctæ curiæ (in qua Cæsarem dictatorem confossum fuisse ferunt) effossas tradunt columnas in magnificis ædibus cancellariæ apostolicæ ornantes basilicam, necnon statuam Magni Pompei hodie asservatam in lectissimo Museo Clementis marchionis Spada. Inscriptionem prope basilicam egestam in qua nomen Genii nomen Theatri Pompeiani legimus apud Gruterum fol. 111, n. 8. Extensum vero theatrum fuisse circa aream hodie dictam Campum Floræ docent ingentes columna paucos ante annos repertæ in fundamentis ædium proximarum card. Pií Carpensis, indeque protensis domibus ad vicum a fabris ferrariis denominatum : ubi scenam theatri fuisse excitatam colligimus ex magnificis epistyllis marmoreis ibi passi effossis a fronte ecclesiæ S. Andreæ de Valle ad exitum ejusdem vici respondentem arcæ S. Caroli ad Catinarios, ubi pariter fragmenta columnarum ingentium ex lapide porphyretico nuper detecta magnificentiam veteris structuræ confirmant. Sequebatur enim porticus perducens ad diaconiam S. Angeli ab hodierno foro Piscario dictam, quam regionis partem arcus et inscriptio hodie superstes Septimi Severi et Caracalla cultu splendidiore ornatam sub iisdem Augustis fuisse probat. Porticum Joviam sub Diocletiano dictam in reparatione indicat inscriptio ibidem reperta de qua Gruterus fol. 111, n. 6. In opusculo octavi sæculi de regionibus urbis Romæ, edito per illustrem antiquitatis vindicem Mabillonium in Analectis, cui iterum cuso et notis adaucto locum tribuimus in Prolegomenis hujus nostræ editionis Anastasianæ. Num. 1 legitur progressus viæ a porta S. Petri ad S. Paulum. In illo autem progressu post titulum S. Laurentii (in Damaso, uti expressius indicant sectiones 2 et 3) sequitur Theatrum Pompei deinde subditur et per porticum usque ad S. Angelum, et templum Jovis [scilicet Capitolini] ut ibidem mo nuimus. Hanc igitur basilicam S. Laurentii a conditore B. Damaso fuisse decoratam sacris imaginibus et historiis docet Adrianus papa in epistola ad Carolum Magnum, inserta Actis synodi Nicænæ secundæ apud Binium tomo III, parte post. pag. 126, in fine col. 1, et apud Labbæuni tom. VII, columna 955. Consecrationis vero ejusdem basilica per S. Damasum peractæ (quod fortasse antiquissimum est hujusmodi ritus documentum genuinum) editi testimonium num.35 in præfatione tomi primi repertum inter vetusta marmora ab Alexandro cardinali Farnesio collecta, qui S. Laurentii titulum S. R. E. Vicecancellarius obtinuit, eamque basilicam structuris plurimis præsertim ad aram maximam et ornamentis decoravit. Illa in tabella marmorea leguntur incisæ litteræ : T. I. X. N. EGO GAMASI VS VRB ROME EPS AN C GOMV COSECRAVI N. R. D.f M.f. PA. S. P. E. Quas ita exponendas censeo. Titulus in Christi A sime retineri. Dum hæc scribo SS. dominus noster nomine ego Damasius urbis Romæ episcopus hanc domum consecravi nona regione dedicatam septembri mense S. Paulus S. Petrus. Damasi et Damasii nomen promiscue sumptum fuisse pro arbitrio varie pronuntiantium, sive pro imperitia quadratarii in marmoribus, et amanuensium ac librariorum in codicibus, tum in hoc lapide observavi, tum in vetustis libris lectionariis basilica Liberianæ intra Urbem, et Ocriculensis Ecclesiæ in Sabinis nona regione ex Augustæis, quæ dicebatur Circus Flaminius. Constitutum fuisse basilicæ hujus ambitum ad Theatrum Pompei satis novimus ex P. Victore. Eamdem regionem protensam ad diaconiam S. Eustachii, atque ita appellatam in publicis tabulis, quæ signabantur sæculo etiam undecimo, vidimus supra in notis ad S. Julium. Dedicatio ejusdem basilica Laurentianæ, in Damaso nuncupatæ, cum recolatur Kalendis septembris, ita signata in tabulariis recentibus ac vetustis, consentit cum lapidis inscriptione. Denique sigla postremæ ƒ PA. † PE neminem dubitare sinunt, quin exprimant nomina SS. apostolorum Petri et Pauli, et apposita sint loco signaculi, Ecclesiæ Romanæ pontificibus familiaris, tum in diplomatibus, tum in rerum sacrarum custodia. Ante annos viginti cum jussu Clementis XI recluderetur capsula reliquiarum reperta in altaris foculamento sub Ara maxima diaconiæ S. Mariæ in Dominica, ubi reperta fuit magna pars ossium S. Balbinæ cum plumbea lamella orbiculari inscripta litteris CORPVS S. BALBINAE VIRG. in operculo capsulæ custodientis alias reliquias a virginis ossibus diversas observabantur expressæ imagines SS. apostolorum Petri et Pauli; neque enim ullum signaculi indicium adhibebatur frequentius in vitreis pateris ad sacrum ministerium paratis, et ad colligendum sanguinem martyrum, eorumque loculis apponebatur,quam duo capita ac nomina eorumdem apostolorum. Qua etiam de causa nomen Pauli, hoc in lapide præmissum nomini Petri, indicat variatum pro arbitrio sculptoris locum, ut in vitreis orbiculis observant Aringhius, Fabrettus, Bonarota, sive sinistrorsum positum, ut in plumbeis Bullarum signaculis tum vetutis, tum recentibus conspicimus. Pars adversa hujus marmorea tabellæ ostendit nomina sanctorum, quorum reliquiæ de more fuerunt sub altaris mensa recondita in ejusdem ecclesiæ consecratione. hic re QUIESCIT CAPUT SCTI CRESCENTINI. M. ET RELIQUIES SU PANT Hic requiescit caput sancti Crescentini martyris, et reliquiæ sancti Superantii. B Benedictus papa XIII, ante dies quatuor, nempe die Dominica 17 septembris hujus anni 1724, solemni ritu dedicans basilicam titularem SS. duodecim Apostolorum, a fundamentis instaurari cœptam sub Clemente XI, qui primarium ejus lapidem collocaverat die 27 feb. anno 1762, hanc inclusit epigraphen: « Anno Domini 1724, die 17 mensis Septembris, Dominica 15 post Pentecostem, festo Impressionis sacrorum stigmatum in corpore S. Francisci. Ego Benedictus XIII, catholicæ Ecclesiæ episcopus, jam Fr. Vincentius Maria card. Ursinus ordinis Prædicatorum, archiepiscopus Beneventanus, consecravi ecclesiam hanc in honorem SS. XII Apostolorum et altare hoc ad nomen et memoriam SS. apostolorum Philippi et Jacobi, et reliquias SS. MM. Donati et Severini in eo inclusi; et singulis Christi fidelibus hodie plenariam indulgentiam, et in die anniversario consecrationis hujusmodi ipsam visitantibus annos quinquaginta et totidem quadragenas de vera pariter indulgentia in forma pariter consueta concessi. Hæc est prima ecclesia, et altare hoc primum cum ipsa a me licet immerito, anno pontificatus mei primo consecratum, præter alias ecclesias CCCLVI, altaria fixa MCCCLXIII, et portatilia DCXX, quæ cum cardinalatus et archiepiscopatus honore insimul fungerer sacris eisdem ritibus solemniter dedicavi. » Alteram basilicam ab eodem Damaso papa fundatam extra Urbem via Ardeatina evertit clades communis compluribus aliis sacris ædificiis suburbanis, quando scilicet colluvie barbarorum inundante, et castra metante circa Urbem, non modo spoliata, sed plene diruta et solo æquata fuerunt pleraque suburbana sacraria ab agiomachis; ita ut providentia pontificum præcavente injurias, quas illi inferebant passim sacris lipsanis martyrum extrahenda sibi Cesse duxerint pastores optimi complura corpora SS. martyrum et confessorum et intra Urbem transferenda, ne impiorum manibus dispergerentur. Hac vero occasione etiam corpus beati Damasi, quod in eadem basilica extra muros a se fundata quieverat (uti legimus hoc in num.54, lin. 7 et 8) translatum fuit ad illam priorem basilicam Laurentianam dictam in Damaso a suo conditore: ubi religiose asservatur et colitur infra aram maximam intra altare in hypogeo ecclesiæ constitutum. Sanctus Crescentinus miles Romanus fuit, cujus corpus absque capite translatum fuisse legitur Urbinum anno salutis nostræ 1068, sub Maynardo D episcopo ejusdem civitatis, qui illud impetraverat a Fulcone Tiphernate antistite. Passus vero fuerat Crescentinus sub Diocletiano Kal. Junii, qui etiam dicitur Crescentianus, ut in officio ejusdem Romæ, ac Fani impresso anno 1657, ex concessione sac. Rituum congregationis. Eadem die in martyrologio vetustissimo Antuerpiensi occurrit Romæ passio SS. Juventii, Ciriaci, et Superantii, quem martyrologia Florentinii et Corbeiensis cœnobii vocant Exuperantium, uti idem Florentinuis retulit Kal. Junii. Quisquis igitur hanc tabellam titularem dedicationis ecclesiæ, et signaculi sacrarum reliquiarum, quas Damasus papa collocabat sub altari basilica dedicatæ, confert cum syngrapha membranacea ab episcopo ecclesiam consecrante de more includenda cum sacris lipsanis sub mensa altaris, videt protecto ritum a majoribus institutum in hac sancta Romana Ecclesia per sæcula quatuordecim et quod excurrit a B. Damaso ad ætatem nostram constantis Linea 8. Edificavit platoniam, ubi coropra apostolorum jacuerunt. Iisdem verbis retulit Ado Viennensis in Chronico, quemadmodum observat Cangius in Lexico med. et inf. latinitatis, verbo Platonia. Ibi exponens ideam, hac voce significatam, probat per illam indicari pretiosa marmora in tabulas subtiles dissecta, quibus magnificenter convestiuntur ædes internæ, non secus ac supra, in Liberio, num. 52, lin. 8« Hic Liberius ornavit de platinis marmoreis petris sepulcrum S. Agnetis martyris.»> Linea 10. Quorum etiam concilia versibus decoravit. Concilia martyrum dicta sunt apud veteres sacra cœmeteria, ubi martyres sepeliebantur, quemadmodum observat Baronius in notis ad martyrol. Rom., die 23 Junii, et Boldettus, de sac. Cœmet., lib. 1, cap. 19, pag. 585, ex Actis S. Stephani pp. et ex Hieronymo in epitaphio Nepotiani. Complures epigraphes a se dictatas incidi curavit B. Damasus in sacris cœmeteriis, et in ecclesiis supra ipsa cœmeteria excitatis: quas passim produxit in Annalibus card. Baronius, collegit verò Martius Milesius, ediditque una cum operibus ejusdem pontificis quæ supersunt. Ex iis nonnullæ adhuc spectantur intactæ, ut in cryptis Vaticanis inscriptio fontis, in basilica S. Sebastiani via Appia epigraphe S. Eutychii martyris, alia in pavimento tituli SS. Silvestri et Martini in montibus, quarum in singulis nomen Damasi incisum legitur. Linea 11. Hic constitutum fecit de Ecclesia. |