sertam a se veritatem patrocinio tutabantur in sua A temporum constitutione? Id unum ei superfuit præspræsertim ditione. Verum piis hisce principibus ante Constantium decedentibus cum universum imperium sub istius potestate redigeretur, exstinctis etiam tyrannis, quí nonnullas partes distraxerant; evidens erat, hunc principem solutum fraternis delinimentis, et æmulorum metu, libere prorupturum in effrenatam licentiam Arianismi solemniter profitendi, et ubique disseminandi. Erat præterea timendum, ne occulti si qui antea fuissent in Occidente, ejusdem hærescos fautores, nacti principem illam aperte professum, impune ac libere deinceps exercerent easdem violentias, quarum theatrum unicum fuerat hactenus apertum in Oriente non sine aliqua moderationis consilii vicissitudine. Ut hisce malis impendentibus occurret tempestive Liberius, legatos ad Constantium misit qui post excidium Magnentii Arelate agebat. Hæc mandata legatis fuerant, Vincentio scilicet Capuano et Marcello in Campania pariter episcopo, ut obtinerent B a principe assensum indicendi concilii apud Aquileiam. Constantium Arelate conveniunt, et congregatos ibidem complures episcopos, plerosque Arianos, qui nuper damnaverant Athanasium, jubente post eam sententiam principe, ne quis episcopus intra fines imperii positus communicaret cum Athanasio, exsilii lege inobedientibus etiam indicta. Legatorum postulata super concilii celebratione ne proferri quidem passus est Constantius.Quin cosdem minacibus verbis et hostilibus factis male habitos adegit ad injustum decretum propria subscriptione signandum contra Athanasium. Quanto in marore perceperit Liberius, declarant ejus litteræ mortem sibi ex eo dolore pene illatam fatentis. In suo tamen consilio persistens pontifex, ut generale concilium indiceretur, quod unicum remedium esse ducebat avertendis ab Ecclesia malis, novam legationem adornat ad Constantium,ad quam adlegit Luciferum episcopum Caralitanum, Pancratium presbyterum, et Hilarium diaconum. Jussit, it apud Eusebium Vercellensem præsulem notæ sanctitatis diverterent,eumque studio et observantia inviolabili erga Romanam sedem affectum adhibere curarent consortem muneris ejusdem legationis,et petitionis. Addidit epistolam ad Constantium Augustum,non minus apostolicæ firmitatis indicem, quam debitæ erga principem observantiæ, ostendens necessitatem concilii tum ad finem imponendum causæ Athanasii, tum ad tuenda fidei dogmata, etc. In hac etiam manifestat quæ sint a potestatibus sæcularibus præstanda in conciliorum convocatione et celebratione corumque decretorum exsecutione. Auctoritatem nempe suam interponere debent pro publica pace tuenda, ut congregati ejus patrocinio gaudentes juxta legum ordinem tranquille omnia discutere ac libere valeant definire et quæ fuerint judicio sacerdotum Dei confirmata, adnitente auxilio principum a populis recipi obsequenter, et exsecutioni demandare studeant. : Obtinuerunt a Caesare posteriores legati concilii indictionem, quæ fuerat prioribus denegata. Mediolani synodum congregari permissum fuit: ubi interesse voluit princeps non tamen ecclesiastica libertatis tuendæ, sed ejusdem opprimendæ causa, et Arianismi substituendi in locum catholicæ doctrinæ. «Idcirco in locum ecclesiastica cognitionis (uti scribit S. Athanasius, epist. ad Solitarios) suum palatium tribunal earum causarum constituit,seque earum litium summum principem, et auctorem facit.» Et ... « Cognita Paulini, Luciferi, Eusebii, Dionysii episcoporum libertate... illos quidem in exsilium ejecit; concitatior autem in Athanasium factus, atrocius in eum edictum promulgat, nimirum et eum debere poenas suas luere, et ecclesias Arianis tradi, iisque se liberum facere, ut agant, quid velint. » Quid ageret Ecclesiæ pastor et caput in tam difficili C D tandum,nempe gemere simul et consolari cum afflictis per epistolas, se participem reddere earumdem passionum pro Christi nomine, et ipsorum ex precibus per communem fidem ac spem præstolari gratiam et gloriam ad subeundum cum ipsis martyrium. Hæc certe præstitit in epistola ad Confessores exsules, in qua legimus: « Positus inter mororem absentiæ vestræ, et gaudium gloriæ... quæso ut me præsentem vobiscum esse credatis.Et quia proximiores estis Deo effecti, vestris orationibus me vestrum consacerdotem famulum Dei ad Dominum sublevate; ut supervenientes impetus qui de die in diem cum annuntiantur, graviora vulnera infligunt, telerabiliter ferre possim, » etc. Alterum quod pollicebamur circa Liberium nos præstituros erat ut ostenderemus,quantam persecutionum vim sustinuerit ab Arianis in eum concitatis. Neque enim diutius immunis fuit a tempestatibus quas præviderat. Scriptores tum Christiani tum ethnici,qui earumdem meminerunt,id etiam testantur, sedis Romanæ auctoritatem in Ecclesia maximam in causa fuisse ut eamdem præ cæteris Ariani appeterent quam præ cæteris formidabant. Ammianus Marcellinus,lib. xv, post med.ita scribit: « Liberius Christianæ legis antistes a Constantio ad comitatum mitti præceptus est tanquam imperatoris jussis et plurimorum sui consortium decretis obsistens... Hunc (Athanasium) per subscriptionem abjicere sede sacerdotali paria sentiens cæteris jubente principe, Liberius monitus perseveranter retinebatur, nec visum hominem, nec auditum damnare nefas ultimum sæpe exclamans; aperte scilicet recalcitrans imperatoris arbitrio. Id enim ille, Athanasio semper infestus,licet sciret impletum; tamen auctoritate, qua potiuntur æternæ Urbis episcopi, firmari desiderio nitebatur ardenti, quod non impetrato Liberius ægre, populi metu, qui ejus amore flagrabat, cum magna difficultate, noctis medio potuit asportari. » S. Athanasius qui præ Marcellino multo penitius noverat factum ad causam suæ religionis, et suamet ad negotia pertinens, gesta ab Arianis contra Liberium, et a Liberio pro fide ac justitia adversus eos tuenda,plenius explicat in epistola ad Solitarios sæpe memorata: «Primum (inquit) nec Liberio quidem Romano episcopo pepercerunt (Ariani); nulla reverentia ducti, vel quod sedes illa apostolica esset, vel quod Roma metropolis esset Romanæ ditionis... neque rocordari se cos apostolicos viros in suis litteris appellasse.Cum Liberium vidissent orthodoxorum, et osorem quidem Arianæ sectæ, studiosum vero in hoc, ut cunctos ab ea hæresi retraheret, ista secum impii cogitarunt.Si Liberium in nostram sententiam traxerimus; omnes brevi superabimus. Rem igitur ad imperatorem deferunt. Ille autem sperans per Liberium omnes se posse attrahere, mittit eunuchum quemdam Eusebium cum litteris et donis, etc. Episcopus contra verbis suadens quærebat quo modo hoc contra Athanasium posset fieri; quem non una, sed jam altera synodus probe ab omni crimine liberum pronuntiavit, et Romana Ecclesia cum pace dimisit. Non ita se habet ecclesiasticus canon, neque unquam accepimus talem a Patribus traditionem, quam et ipsi a beato et magno apostolo Petro acceperint, etc. » Constantius, cum videret incassum cedere suos priores conatus « scribit Romam; rursumque palatini, notarii, et comites emittuntur, et litteræ ad præfectum, ut Liberium aut per dolum e Roma scductum in castra ad se mitterent, aut vin in eo persequendo adhiberent... Trahitur ergo Liberius ad imperatorem : quo cum pervenisset,magna quoque et ibi libertate dicendi usus est.» Idem ibi,Theodoretus nobis præservavit colloquii illius seriem,et Constantii ac Liberii sensus ita litteris commendavit lib. 11, hist., cap. 16. Constantius : « Tantane orbis terræ pars, Liberi, in te residet, ut tu solus A benda damnatione Athanasii nihil tale promeriti, et homini impio subsidio venire et pacem terræ, ac mundi totius dirimere audeas?» Liberius:<< Esto quod ego solus sim: non tamen causa fidei propterea fit inferior.» Constantius : « Unum est quod quæritur. Volo, ut tu Ecclesiarum communionem amplectaris, et deinde Romam redeas. Proinde consule paci, subscribe, ut Romam revertaris. » Liberius : Jam fratres qui sunt Romæ valere jussi. Nam leges ecclesiasticas observare pluris faciendum censeo, quam habere Romæ domicilium. » Biduo post in Berhoam Thraciæ relegatus fuit Liberius. Dubitatum fuit apud antiquos scriptores, prout hodie quoque in ancipiti res est apud recentiores, num Felix diaconus Romanæ Ecclesiæ quem Arianorum factio curaverat in locum Liberii pulsi in exsilium pontificem creari, fuerit unquam legitimus pontifex. Utrinque producuntur gravissima gestorum momenta ad pondus utriusque sententiæ augendum. Citra erroris periculum affirmare hoc possumus, electionem Felicis plane illegitimam fuisse; cum certissimum sit sedem Romanam nullatenus vacasse per exsilium Liberii. Quod autem bona fide habitus fuerit per tempus aliquod pontifex Romanus Felix, quando scilicet ex facto externo Liberii subscribentis damnationi Athanasii, et cum ejusdem adversariis communicantis, persuasum aliquibus fuit Liberium a Nicæna fide descivisse; paulo post ex hominum mentibus asaumpta opinio sublata est; cum cito Ecclesia perceperit, præsumptam in Liberio apostasiam falsa suspicione subniti: ita ut eumdem Liberium ad se reducem singularis lætitiæ significatione Roma exceperit, et summum pontificem perinde coluerit usque ad exitum ejus vitæ, ac prius habuerat et coluerat quam in exsilium pelleretur. Unde colligitur e pontificia auctoritate nihil deperditum, neque Romance sedis gloriam ullatenus imminutam ex lapsu Liberii: cujus historiam brevi examine jam prosequar, ut tertium illud a me propositum expediam. Liberii constantia tædio tandem et calamitatibus exsilii labefactata est; uti testantur litteræ ab eo prescriptæ ad Vincentium Capuanum, et ad cæteros episcopos Campaniæ, ut reversioni suæ allaborarent, quæ leguntur apud Hilarium in fragmentis. Spuria tamen est illa et subdole conficta quæ sub nomine Liberii ad Ursacium, Valentem, et Ganinium data producitur a nonnullis, quippe quæ narret segregatum fuisse Athanasium a communione Romanæ Ecclesiæ per Liberium priusquam Liberius ad comitatum principis pervenisset : quod vidimus e diametro pugnare cum recitato testimonio ipsius Athanasii, et reliquis documentis apud Theodoretum in Historia. B C Ariani ut Liberium inducerent ad condemnationem Athanasii, administrum fraudis suæ adhibuerunt Fortunatianum episcopum Aquileiensem, ob constantem adhæsionem Nicænæ fidei alias cele. brem, quam tamen paulo ante deseruerat; necnon D Demophilum Beroensem, apud quem Liberius exsulabat. Uterque istorum insinuavit pontifici, causam Athanasii nihil habere commune cum causa Ecclesiæ. Hujus propterea paci ne dum Orientis totius consulendum privati hominis negotio dimisso; quod autem attinet ad causam fidei, nihil esse conformius catholico dogmati quam formularium Sirmiensi in concilio ab universis Patribus subsignatum, qui eodem convenerant. Hæc igitur insinuata Liberio, acriter percito ab exsilii angoribus ac miseria, necnon a mortis comminatione jussu principis intentata, ita infirmarunt ejusdem constantiam, ut amo verit Athanasium a communione fidelium, juxta placitum ejusdem adversariorum, et formulario subscripserit sibi proposi o : quod ex litteris iqsius Liberii ad Orientales et Athanasii ad Solitarios constat. Nemo negaverit peccasse Liberium in subscri in admittendis ad communionem ejusdem hostibus. Verum hoc conversationis fuit vitium non vero prædicationis, uti Tertullianus (lib. de Præscript.) monebat de his quæ Paulus exprobaverat Petro. Hostes Athanasii occasionem quærentes eum persequendi et proscriptionis eidem parandæ, nunquam criminati sunt ejus fidem, licet vera illius persequendi causa in fidei professione quam oderant, resideret. Accusabant illum de illata vi, de concussionibus, de sortilegiis, de machinationibus adversus principem ac statum reipublicæ. Horum criminum causa (a quibus tamen longe abesse Athanasium Liberius noverat, aut nosse debuerat) eumdem innocentem injuste damnavit. Quod autem attinet ad communionem cum Orientalibus initam, oportet advertere, a Liberio idcirco datam, quod Sirmiensem formulam subsignassent, prout ipse signavit tanquam actum catholici dogmatis. Sed præstat inquirere, qualis demum fuerit, quibusve terminis expressa hæc fidei formula, de qua nobis est sermo. Tres fidei formulæ distinguuntur dictatæ apud Sirmium. Prima concepta est contra Photinum ejusdem loci episcopum, cujus initium est: Credimus in Deum Patrem omnipotentem creatorem, et factorem omnium, etc., et in Unigenitum ejus Filium Dominum nostrum Jesum Christum, etc., ante omnia sæcula ex Patre genitum, Deum de Deo, lumen de lumine, etc. Eos porro qui dicunt ex non ente, aut ex alio subsistente, et non ex Deo Filium exstitisse, aut quod tempus, aut ætas fuit quando ille non erat, alienos a se censet, sancta et catholica Ecclesia. (Apud S. Athanas., lib. de Synod. Vid. S. Hilar. de Synod. adv. Arian., qui eam recognoscit maxime orthodoxam.) Secunda fidei formula contexta per Valentem, Ursacium ac Geminium, et ejusdem farinæ homines, declarat non esse utendum vocabulis substantiæ οὐσίας et consubstantialis ὁμουσιοῦ vel similis in substantia povso dum loquimur de Filii Dei generatione, etc.« Nulli vero ambiguum duci oportere, Patrem majorem esse neque est quod quisquam bubitet, Patrem honore, dignitate, deitate, atque adeo ipso nomine paterno majorem esse. Filium vero Patri cum omnibus quæ illi Pater subjecit, subjectum esse.» S. Hilarius hanc vocat blasphemiam Osii et Potamii, libro de Synodis. (Vide et S. Athanas., de Syn.) Tertia credendi formula Ancyræ contexta fuit, et inde perlata Sirmium, ut antidotum contraponeret veneno propinato in secunda ab Arianis. Continet igitur tertia catholicum dogma illis sententiis expressum quæ leguntur apud S. Hilarium, de Synodis adv. Arian.: « Filius Patris image perfecta est. Perfecta similitudo tamen non efficit ut Filius sit Pater. Imago Patris Filius prædicatur per similitudinis veritatem, a substantia Patris cujus imago est, substantiæ diversitate non differt, » etc. S. Hilarius qui hanc formulam exhibet, appellat ejusdem auctores. «< Viros studiosos apostolicæ atque evangelicæ doctrinæ,quos fidei calor in tantis tenebris hæretica noctis accendit, etc., qui constanter audacis perfidiæ impetum retuderunt. . . . Domino enim gratias, quod ignorationem per vos admonitus imperator agnovit, et errorein non suum, sed astantium, per has fidei vestræ sententias recognovit. » Præter has formulas, alia quædam signata fuii apud Sirmium, ut Ariminum deferretur, quo scilicet loco decretum fuerat synodum celebrari. In hac Sirmiensi postrema post confessionem Filii a Deo geniti ante omnia sæcula, ex solo Patre, quem Filium Deum de Deo similem Patri qui illum genuit, affirmat, secundum Scripturas, subditur nomen substantiæ a Patribus simpliciter positum, cum a populo communiter ignoraretur, offensionem multis concitare. Quapropter e re videri ut removeatur, et nulla mentio fiat hujus verbi « substantia cum de A suspicionem fidei a nostra discrepantis (cujus ty Deo loquimur: quia litteræ sacræ omnino substantiæ vel Filii, vel Spiritus sancti neutiquam meminerint. Filium tamen Patrt per omnia similem dicimus: quippe cum Scripturæ sacræ illud asserant, doceantque.» Ita describitur hæc postrema formula Sirmiensis apud Socratem, Hist. lib. 11, eap. 29. Certum est a Liberio nunquam subscriptam fuisse formulam secundam ex memoratis. Non enim Beroæ subscripsit; cum illa quam ibi agens subsignavit porrecta Liberio fuerit per Demophilum contexta ab episcopis, quorum plurimi eidem adversabantur; nempe Basilius Ancyræ, a quo constat esse proscriptam in synodo a se ibi celebrata; Silvanus Tarsi, qui eam aperte oppugnavit in synodo Seleuciensi; Cecrops Nicomedia, aliique Orientales, quorum nomina præservata sunt nobis a beato Hilario (in fragmentis) eosque novimus fuisse tantum semiArianos. Novimus præterea Theodorum Heracleotam (ex illo numero fuerat) vita functum ante exsi- B lium Liberii, adeoque ante conceptam formulam, quam scimus contextam post lapsum Hosii, exsulante Liberio. Denique compertum est a sancto Hilario, caialogum pertexente illorum qui ea dictaverant, neque Hosium, neque Potamium, neque Geminum memorari, qui procul dubio ei subscripserant. Sed neque Sirmii agens Liberius dicendus est recepisse formulam illam secundam, et subscripsisse, quando illuc accitus est ab exsilio Beroensi, rogatu legatorum, quos episcopi Occidentis miserant ad imperatorem (teste Sozomeno, lib. iv, cap. 14) et Romam inde remissus. Nam rumore percitus, quem Ariani studiose excitaverant, divulgantes Liberium Antiochiæ agentem Hosii exempla fuisse secutum, et Consubstantialis vocabulum condemnasse, et Filium Patri dissimilem confiteri, hoc, inquam, falso rumore percitus Liberius fidei confessionem ipse dictavit,et ab episcopis universis tum Orientalibus tum Occidentalibus apud Sirmium tunc, versantibus subscribi fecit, in qua eos Filium secundum substantiam, et per omnia Patri similem non esse assererent, alienos ab Ecclesia pronuntiabat. Tertiam pariter formulam neque apud Beroam, neque apud Sirmium signavit, ubi nondum conspecta fuerat in suo ad Urbem reditu. Nam Liberius Romam reversus intra Urbem receptus fuit (ex Libello precum Marcellini et Faustini, et ex Anastasio in Liberio) iv Nonas Augusti anno 357, et formula tertia apud Sirmium contexta et subscripta legitur, Flavio Eusebio et Hypatio coss., ad Iv Kal. Junii (Soer. lib. 11 cap. 29, et Epiphan. hær. 75. num. 22) nempe vigilia Pentecostes anni 359. Superest igitur, ut Liberius Beroa constitutus dicatur subscripsisse tantum primæ ex formulis paulo ante expositis, quæ erat contra Photinum. Quod si apud Sirmium agens quidpiam aliud subsignavit, uti narrat Sozomenus, ab imperatore compulsus, suasu Basilii Ancyrani, aliorumque episcoporum in comitalu principis tunc degentium; id profecto nihil fuit aliud (eodem Sozomeno testante lib. iv, cap. 14) quam complexus, seu collectio decretorum contra Paulum Samosatenum,et Photinum Sirmiensem, et formula fidei in Ecclesia Antiochena dedicatione edita; quæ scilicet collectio compacta fuerat ad evertendos errores quorumdam, qui simulatione hujus verbi Consubstantialis privatas hæreses suas constabilire tentabant. Constat profecto decreta contra Paulum Samosatenum, blaspheme asserentem in Christo Domino unicam tantum naturam humanam, et contra Photinum paulo ante memoratum, esse orthodoxa. Idem sentiendum est de formula fidei apud Antiochiam vulgata in Ecclesia dedicatione, cujus Sozomenus meminit; sive illam intelligat indicare, quam Eusebiani procuderant ante celebrationem synodi, ut catholicis fucum facerent,et a se removerent omnem C D pus legitur apud S. Athanasium de Synodis, Esse unum Deum totius universitatis in quem credant, et in unum Filium Dei unigenitum, ante omnia sæcula existentem, et coexistentem cum Patre, etc.); sive de illa loquatur, aut de duabus illis, quæ in eodem concilio dictatæ ac receptæ sunt unanimi consensu Patrum quarum una apud sanctum Hilarium de synodis ita inchoatur: Credimus in unum Deum Patrem, etc., in unum Dominum Jesum Chrisium Filium ipsius unigenitum Deum, per quem omnia, etc.; altera apud sanctum Athanas, de Synodis ita concipitur: Credo in Deum Patrem, etc., et in Filium ejus unigenitum Deum Verbum, etc., Dominum nostrum Jesum Christum per quem omnia, etc., genitum ex Patre ante sæcula Deum perfectum ex Deo perfecto, et apud Patrem existere in persona, etc. Quod si hæc secunda ex duabus postremis formulis nonnulla continet verba, quæ per ætatem S. Hilarii a pluribus putabantur sensum reddere a catholico diversum, puta cum nomina Patris, Filii, et Spiritus sancti dicebantur propriam unuscujusque nominatorum substantiam et ordinem. et gloriam diligenter significare, ut sint quidem per substantiam tria, per consonantiam vero unum (apud Hilar., de Synodis); Hilarius omnem tollit difficultatem, ostendens concilium illud Antiochenum non fuisse congregatum contra hæresimausam prædicare dissimilis substantiæ tres esse divinas personas; sed contra hæresim illam,quæ post Nicænam synodum in id proruperat, ut tria nomina Patri vellet abscribere. Volens igitur congregata sanctorum synodus impietatem eam perimere... idcirco tres substantias esse dixerunt, subsistentium personas per substantias edocentes; non substantiam Patris, et Filii, et Spiritus sancti diversitate dissimilis essentiæ separantes.» In tertia vero formula hoc declaratur, dum dicitur Filius apud Patrem existere in persona: quemadmodum et apud S. Athanasium, lib. de Synodis nitidius exponitur, ubi vox hypostasis adhibetur respondens voci substantiæ per Hilarium adhibitæ ad significandam personam; ut singulorum (Athanasius) propria persona (Snooτási) ordo et gloria intelligantur; adeo ut terni sint in ratione personarum, unus tamen per concordiam (essentiæ). Obtinuit deinde communis loquendi usus ætate B Augustini, saltem apud Latinos, ut fixa esset istorum terminorum significatio, et per vocem substantiæ intelligeretur essentia; neque deinceps permitteretur dici esse in Deo unam essentiam et tres substantias; sed unam essentiam vel substantiam, et tres personas debeamus enuntiare. S. Aug. lib. VIII de Trin., cap. 9:« Sed quia nostra loquendi (Latine) consuetudo jam obtinuit, ut hoc intelligatur cum dicimus essentiam quod intelligimus cum dicimus substantiam; non audemus dicere unam essentiam tres substantias; sed unam essentiam vel substantiam; tres autem personas. » Quod pertinet ad suppressionem vocis consubstantialis, quam exprobrant nonnulli papa Liberio tanquam omissionem signi ac tessera distinguentis catholicos ab Arianis; observandum est, temporibus proxime consequentibus Nicænam synodum non fuisse mandatum, ut in formulis profitendæ fidei vox illa semper adhiberetur. Neque enim legitur in illa formula, quam Marcellus Ancyranus, Valens, et Ursacius Julio papæ obtulerunt. Non reperitur in altera, quam S. Ambrosius edi voluit a Palladio et Secundíano ad excludendam suspicionem Arianismi ipsis objectam in concilio Aquileiensi. Quemadmodum neque occurrit in prima aut in tertia ex dictatis apud Sirmium, neque in Antiochenis tribus quarum supra meminimus. Per illa igitur tempora expressio vocis non habebatur necessaria ad distinguendum sensum Catholicum ab heterodoxo. Quare nec Liberius ex omissione vocis nondum necessariæ in formula quam subscripsit, culpabilis est habendus de crimine hæreseos. Tanto autem longius distat propriæ sedi jam restitutum, atque ita gloriose defendentem Nicænam fidem, tam valide se opponentem Arianis, præsertim in rejiciendo et abrogando Formulario Ariminensi? a Liberio hæc suspicio, quanto expressius denotat A rium tam injuste debacchari voluisse in Liberium rem significatam,etiam omissa voce consubstantialis. Nam declarans in formula Sirmiensi, eos, qui Filium secundum substantiam et per omnia Patri similem negant, esse alienos ab Ecclesia, asserit profecto ejusdem esse substantiæ Patrem ac Filium (quod idem valet ac dicere consubstantialem); nam imago perfecta, et omnimoda similitudo includunt unitatem substantiæ; cum similitudo per omnia non habeatur, neque perfecta sit, ubi admittitur differentia. Confirmatur hæc immunitas Liberii a labe Arianismi, ex eo quod quicunque perfectam similitudinem substantiæ admittebant in divinis personis non idcirco recognoscebant tres deos Consequebatur vero ex eorum placito, tres deos esse admittendos, si tres diversas substantias divinas in personis, et non unitatem substantiæ sive consubstantialitatem in ipsis recognovissent. Certe B. Athanasius concipiebat animo hanc necessariam sequelam, quando Arianis quibusdam objectabat frustra per ipsos rejici B vocem consubstantialis, cum admitterent Filium esse imaginem a substantia Patris nullatenus differentem. «Si tu, Acaci et Eudoxi (ait in lib. de Syn.) non refugitis in Encæniis promulgatam fidem,et in ea scriptum est, Filium substantiæ Patris e se indifferentem imaginem, cur igitur Isauriæ scribitis: Rejicimus vocem consubstantialem ? Si enim Filius secundum substantiam non est similis Patri, quomodo sine omni dissimilitudine imago Patris fuerit?» Advertendum tamen est ne confundamus id quod Liberius gessit cum eo quod præstiterunt hæretici memorati. Liberius subscribit formulæ,ubi terminus con substantialis non legebatur expresse; sed formulæ idcirco non deerat sensus orthodoxæ.Econtra Ariani, de quibus loquitur B. Athanasius, subscripserant formulæ notoriæ et palam hæretica, independenter a suppressione illius vocis ac termini.Liberius citra damnationem vocis consubstantialis, consentit, ne illa in professione fidei sibi oblata, et cæteroqui orthodoxa, exprimatur, ea ductus ratione, ne scilicet hæretici contra quos eadem professio edebatur abuti possent voce illa ad fulcimentum errorum suorum. Sed Ariani directe impetebant terminum consubstantialis: cum scopus illorum præcipuus esset subversio fidei circa mysterium, cujus Vox illa ideam excitat propriam ac veram. Nihil per nos hic asseritur, cujus documenta non protulerimus. Non negamus historia proditum esse, post reditum Liberii ad Urbem persecutionem in Ecclesia fuisse excitatam, cum cleri pars ab illo dissentiens neque in Ecclesiam neque in balnea vellet introire, si ibidem nosset degere fautores Liberii. Falsus nempe rumor percrebuerat, usque in Orientem propagatus, de Liberii defectione ad Arianas partes. Quare visum est compluribus zelo fidei tuendæ, a qua excidisse putabant Liberium, ab hoc recedere utpote exaucthorato et ad Felicem antipapam se conferre, qui cum Arianis partibus renuntiasset, a quibus paulo ante steterat; et cum damnasset Consiantium Augustum tanquam hæreticum; eamdem vicem cum Liberio subiit, ut nempe redderetur persecutionis ipsorum scopus, non secus ac presbyteri suæ communionis. Idcirco Romana Ecclesia in castigatione sui Martyrologii sæculo Redemptionis decimo sexto, duxit præservandos esse Felici titulos papæ ac martyris, quorum possessione fruebatur. Verum rumores illi contra fidem Liberii excitati quantocius evanuerunt,ita ut in posterum illum proinde honorarent, et sectarentur Romani, ac venerati eum fuerant et sectati quando in exsilium pellebatur. Cæterum diræ et anathematismi contra Liberium intorti, qui reperiuntur inserti fragmentis Operum S. Hilari, ejusdem fetus non sunt habendi. Nam præterquam quod liber ille lacunis scatet et mendis corruptus in locis pluribus; quis dixerit Hila C D Quando autem sanctus Hieronymus ( de Script. ecclesiasticis, cap. 97) memorat a Fortunatiano detestabili compulsum Liberium, et fractum, et ad subscriptionem hæreseos compulsum; et in Chron. affirmat: Liberius tædio victus exsilii in hæreticam pravitatem subscribens, etc., loquitur juxta rumorem de illo vulgatum,et vulgo receptum,ob communionem rescissam cum Athanasio, et cum Arianis initam, quasi eorumdem formulam recepisset. Sive etiam Hieronymo placuit appellare hæreticam pravitatem formulas illas a Liberio signatas, quæ licet suapte natura non essent hæreticæ, ab hæreticis tamen fuerant illi captiose propositæ, ut reliquarum usus aboleretur, in quibus fidei dogmata continebantur a se rejecta. His tantum formulis affirmari potest subscripsisse Liberium, recta sentientem, et orthodoxam fidem de Verbi divinitate professum etiam in illa omissione consubstantialis, cujus defectum supplebant additamenta proxime sequentia; licet Ariani studiose supprimerent dictionem nitide designantem veram ideam negati a se dogmatis; et satis profecisse ducerent ad sensim abolendam veritatis fidem in ea dictione comprehensam, si in posterum omitteretur. Veteres idcirco scriptores non accusant Liberium tanquam fidei desertorem in subscribendo. Rufinus, Hist. lib. 1, cap. 27, dubitat, num remissus in Urbem a Constantio fuerit Liberius, quod acquieverit voluntati suæ ad subscribendum; an ad populi Romani gratiam, a quo proficiscens fuerat exoratus.Sulpicius Severus sac. Hist. lib. II restitutionem Liberii concessam asserit ob seditiones Romanas ejus reditu compescendas. Socrates, lib. 1, cap. 29, Liberium ab exsilio revocatum et Urbi redditum quod populus Romanus, seditione conflata, Felicem illa Ecclesia ejecerat. Theodoretus narrat inflexum imperatoris animum a nobilibus feminis Romanis decrevisse, ut uterque communiter (Liberius et Felix) illam Ecclesiam regeret. « Omnes uno ore vociferantur: Unus Deus,unus Christus,unus episcopus.Quibus vocibus cum pietate et justitia a pia plebe profusis, rediit episcopus Liberius. Felix tamen clam Roma se subducens in aliam urbem migravit. » Sozomeni testimonio paulo ante reddito de subscriptione Liberii apud Sirmium nihil derogante fidei Nicænæ addendum est illud ejusdem historici ibidem reddito de modo reversionis Liberii. « Imperator dat Liberio potestatem Romam revertendi. Atque episcopi Sirmii congregati scribunt litteras Felici, tum Romanæ Ecclesiæ antistiti, et clero ejusdem Ecclesiæ, uti Liberium recipiant et ambo pariter sedem apostolicam administrent... Haud ita diu post moritur Felix ; solusque deinceps Liberius Ecclesiæ illi præest.Quod quidem non sine divina providentia factum est, ne sedes Petri a duobus præsulibus gubernata (quæ est plane nota dissidii) et a sacrosanctis Ecclesiæ legibus aliena, ulla infaniæ nota aspergeretur.» Denique S. Athanasius, licet a Liberio derelictus in ejusdem defensionem strenue descendit, dicens : « Liberium post exactum in exsilio biennium fuisse inflexum,minisque mortis ad subscriptionem inductum.» Hanc ipsam vero violentiam ipsi intentatam asserit esse documentum aversionis Liberii ab Ariana impietate, et propensionis erga Athanasium. « Verum illud ipsum (ait) et eorum (Arianorum) violentiam, et Liberii in hæresim odium, et suum pro Athanasio suffragium, cum liberos affectus habebat, satis coarguit. Quæ enim per tormenta contra priorem ejus sententiam extorta sunt, ca jam non metuentium, sed ita cogentium voluntates habendæ sunt.» (Athanas., epist. ad Solitarios.) Quartum a nobis in Liberio præstandum diximus esse, ut ostendamus, quanta cum utilitate Ecclesia A insuper reddunt ejus sententiæ, significantes pacifice præfuerit Liberius ad sedem suam redux et relevatus a lapsu quem passus fuerat in subscriptione contra Athanasium. Post Liberii regressum in Urbem,contigit Arimini conciliabulum celebrari.Neque enim concilii nomine donari potest conventus episcoporum, cujus neque convocatio, neque celebratio, neque exitus legitime processit. Imperator qui defensorem Ecclesiæ pro suo munere præstare debuerat,oblitus officium protectoris, assumebat partes pontificis et maximi sacerdotis sibi nullatenus congruentes: quare et concilium generale convocaverat ad easdem procellas sedandas, quas ipse excitabat, arrogans sibi regimen Ecclesiarum. « Dat mandatum (inquit Sozomenus lib. iv, cap. 15) ut decem episcopi ex partibus Occidentis, et totidem Orientis,ques concilium communi sententia deligeret, ad palatium suum una venirent, sibique, quæ decreta essent, exponerent ; ad eum finem, ut ipse non cognosceret solum,utrum B convenienter Scripturæ sacræ inter se consensissent; verum etiam quid optimum factu videretur decerneret. Deinde opportunum duxit, suadentibus Arianis Eudoxio, Acació, etc., quorum consiliis utebatur, ut bifariam divideretur concilium: et orientales quidem episcopi Selencia, occidentales vero Arimini convenirent. «Scribitque imperator episcopis (teste eodem Sozomeno ubi supra, necnon Athanas. de Synod.) ut primum de his, quæ in fide ambigua viderentur deciderent; ad extremum causas episcoporum qui quererentur, disceptarent, deque criminibus accurate judicarent.... rebusque omnibus dijudicatis, decem utriusque partis ad aulam accederent, qui,que acta essent, ipsi renuntiarent. » Ita nempe et in præscribendis concilio legibus super materia et ordine judicii, necnon in judicati causa ad se pertrahenda supremi in Ecclesia judicis partes ipse assumebat. Certum est Liberium papam neutri concilio astitisse; quemadmodum est certissimum eidem convocationi non consensisse tam ridiculis conditionibus propositis ab imperatore Constantio. Sed neque opinari possumus, Vincentium Capuanum, quem dicunt interfuisse conventui Ariminensi, in eodem cœtu astitisse tanquam legatum sedis apostolicæ, quod recentoires nonnulli gratis assumunt. In utroque concessu agendi methodus ita erat aliena a regulis Patrum, ut credi minime posset synodus in Christi nomine congregata, nec proinde ex auctoritate illius qui vices Christi Domini in Ecclesia sua gerit. Missi ab Augusto per provincias magistvi officiales (ut indicat Sulp. Severus, Hist. lib. xx) quidam etiam illorum illecti spe consulatus, si non ante collectos dimitterent quam in unam fidem consentirent, satellitum more non tantum accitos sed etiam tractos quadringentos et amplius episcopos occidentales Arimini congregarunt. Taurus vero ex illis magistris præcipuus veluti sub custodia detinebat præsules, ne quis illorum prius inde dilaberetur, quam in sententiam principis subscripsisset. Et catholici quidem episcopi constanter egerunt, per aliquod tempus,præsertim Arimini,ubi numerus potior ex ipsis constituebatur. Verumtamen in ea statione lassati succubuerunt,et infelix documentum evaserunt posteritati cjus axiomatis, quod Spiritus Christi mentiri nescius in medio eorum non resideret; cum sine Ecclesiæ capite congregati repræsentare minime possent corpus Ecclesiæ. Quisquis itaque sanus et orthodoxus Ariminensi in cætu supererat prævidit facile quo tenderent imperatoris consilia, et qualis futurus esset exitus Convocationis. Catholici falsam Arianorum pacem nihil habentes, et promissam ab eorumdem protectore Ecclesie tranquillitatem, cito judicarunt,cum hostibus veritatis nullam iniri posse veram concordiam, cum nullam admissuri essent Ariani sine subversione justitiæ; et aperte pronuntiarunt pro veteri fide per Nicænam synodum confirmata. Causam C D agi non posse ab iis qui pacem tollunt: et contra cosdem jure clamaturas Ecclesias cæteras, præsertim Romanam. «Nam quomodo pacifice agere poterunt (scribunt in epistola ad Constantium Patres Ariminenses; apud S. Athanas., de Synodis et Sozomen. lib. IV, cap. 17) qui pacem tollunt? Sed potius inde contentionem turbationemque, tum reliquis civitatibus, tum Romanæ urbi oborituras. » Ubi notandum est per reliquas Ecclesias ibi a Patribus significari eas, quarum ex delegatione nemo aderat in illo conventu, uti non aderant ex Ro mana. Veram fuisse episcoporum conjecturam probavit eventus. Tædium moræ Ariminensis diuturnæ,artes adversariorum, exsilii metus, et malorum quæ intentabantur a principe, inflexit animos ad subscribendum formulæ æquivocis verbis contextæ, unde Ariani postea mutuati sunt præsidium erroris sui ad veram Ecclesiæ doctrinam éliminandam. Roma non defuit suis partibus valide se opponendi novitatibus perniciosis; et Liberii successor in sua Synodica ad Illyricianos (apud Theodoret., lib. 11, cap. 22) asseverat quod numerus quantumvis magnus episcoporum qui erant Arimini congregati, præjudicii vim habere non debet, præsertim cum formula illa composita sit, neque episcopo Romano, cujus sententia præ cæteris omnibus exspectanda erat, neque Vincentio, qui tot annis episcopatum integre gesserat, neque aliis eidem consentientibus. >> Hæc Liberii constantia contra eum accendit iterum Arianorum persecutionem. Potestatem ab imperatore obtinuerant compellendi omnes episcopos ad subscribendum fidei formulæ a se contextæ ; eos vero qui resisterent Ecclesiis exturbandi. Exordium licentiæ fuit contra episcopum Romanum Liberium, cui necesse fuit in cryptas martyrum sese recipere, ubi clerus eum conveniebat, ad deliberandum de Ecclesiæ necessitatibus. Secundæ hujus expulsionis ac recessus Liberii veteres meminerunt, præcipue Sozomenus, qui veram ejusdem epocham etiam signat, licet alii scriptores minus accurati perperam illam confundant cum priori exsilio pontificis apud Beroam. Nonnihil temporis hoc in latibulo duxit Liberius, donec electus imperator Julianus in ipso imperii exordio permisit episcopis a Constantio decessore suo expulsis aut in exsilium actis reditum ad proprias sedes. Prima Liberii cura in hac malacia fuit amnistiam generalem edicere et concedere episcopis, qui ab Arianis circumventi captioso eorumdem formulario subscripserant.Encyclicam igitur epistolam dedit ad episcopos per Italiam,ubi edisserens ad apostolicam auctoritatem suam pertinere, ut omnia moderate perpendat, et in malorum auctoribus condemnandis misericordiæ non oblivisci, præsertim erga eos qui præoccupati ignorantia cum admisissent errorem, apostolicis vocibus excitati ab illo, resipiscerent. Hos enim restitui mandat propriis sedibus. Verum si aliquis nolit converti... auctori perfidiæ perfide depntatus Ecclesiæ catholicæ spiritali vigore plectatur (epist. Liberii ad episcopos Ital., apud Hilarium, in fragm.). Eodem tempore habita est synodus Alexandriæ, ubi pariter declaratum fuit,ad consecutionem veniæ esse admittendos et in dignitatibus Ecclesiæ quas obtinebant manutenendos esse qui non auctores fuissent, sed necessitate ac violentia compulsi. Visum est, inquit, illis quidem esse ignoscendum et in cleri locum restituendos (vid. epist. Athanasii ad Ruffium apud concil. Nicæn. II, actione 1). Quemadmodum hæc et Romam scripta sunt, Romanamque Ecclesiam omnia comprobasse constat. Credendum est, visitationes Ecclesiarum Orientis, quas tunc obierunt Eusebius Vercellensis episcopus, et Lucifer Calaritanus, et actus jurisdictionis ab |