B

dicare hujusmodi monumenta partæ per ipsum victoria catholicæ veritatis, ab hæreticorum insidiis et oppugnationibus vindicatæ, futura simul tropæa memoranda certaminis bene gesti, et incitamenta præclara fidelis populi ad constabiliti cultus hostiam bonorum omnium largitori offerendam. Enumerat Adrianus singulas ecumenicas synodos a decessoribus suis celebratas, et digitum intendit in sacras ædes ita exornatas a Silvestro post Nicænam, a Damaso post Constantinopolitanam, a Cœlestino et Xysto post Ephesinam feliciter absolutam : quæ nobis suggeret suis in actionibus et memoriam rei gestæ hisce parietibus commendatam, et dogma divini cultus in eadem constanter asserti iisdem Scripturarum documentis, per Liberianæ basilicæ musiva, perinde ac in concilio per sacros codices, repræsentatis.

lecto pariter act. 2, pag. 16), ex utroque ad fortitu- A cilia feliciter absoluta, in gratiarum actionem Deo dinem incitari. Brevis, et, ut ita dicam, per summam facta narratio et factorum in imagine per picturam expressorum imitatrix demonstratio nobis contemplantibus utilis est. » Et actione 6, pag. 67 ejusdem edit. Epiphanius diaconus legit in refutatione pseudo synodi Iconoclastarum, post recitatum can. 82 synodi vi sub Justiniano, in quo decernitur typus Christi Domini a præcursore designatus in Agni specie juxta veterem traditionem exprimendus, hæc que consequuntur.« Veteres igitur typos et umbras, veluti veritatis symbola et præfigurationes ab Ecclesia traditas amplexantes, gratiam et veritatem veneramur. Videmus igitur omnes et intelligimus, quod et ante sacras sex synodus, et post has etiam sanctorum picturæ in Ecclesia traditæ fuerint non aliter ac sacra Evangelii lectio. Nam quæ leguntur, ubi ad aures venerint, ad animum deinde legamus,et transmittimus; et quæ oculis videmus in picturis, ea quoque mente complectimur; atque per ista duo invicem consequentia, lectionem (inquam) et picturam, unam cognitionem acquirimus, qua ad recordationem rerum gestarum pervenitur. Unde e duobus istis summis sensibus in Canticis canticorum invenire licet efficacem conjunctionem.Ostende mihi faciem tuam, et audire fac mihi vocem tuam. Vox enim tua suavis, et facies speciosa. Quibus et nos convenienter et illud ex psalmo accantamus: Quemadmodum audivimus, ita et vidimus. » Ut cætera Patrum testimonia præteream, quæ sacras imagines generatim respiciunt, earumque cultum referendum ad prototypum per eas expressum, pressius colligam quæ ad reni nostræ dissertationi propositam pertinent, nempe ut ostendam, ex antiquissimis hisce imaginibus, jubente Xysto III, Liberianam basilicam adornantibus, cognosci posse, delectum talem ab ipso, et a cæteris Romanis pontificibus habitum suis in basilicis ac titulis ita decorandis, ut imagines sacræ, quas ibi pingendas curarent, et memoriam rei gestæ, et fidei dogma proponerent Ecclesiæ revelatum: duo scilicet præsidia præ cæteris efficacia ad excitandos fidelium animos in laudem Dei. Quare sicuti lectori permissum temere non fuit quos mallet libros aut sectiones in ecclesia publice legere, sed designatos ab episcopo recitare ipsi mandatum est; ita nec pictori fas fuit quas arbitratu suo præferret historias in sacrarum edium parietibus delineare; sed providentia pontificum reservata dispositio est ac delectus, cui ars colorandi obsequeretur. «Testimonium perhibet ipsa rerum antiquitas (ait Magnus Basilius lectus pariter eadem act. 6) et Spiritu inductorum Patruin doctrina quia videntes has in venerabilibus templis susceperunt et ipsi venerabilia templa dedicantes has pingere studuerunt. . . . . Igitur eorum est ingenium et traditio, et non pictoris. Nam pictoris sola ars est dispositio manifestum est quod sit sanctorum Patrum, qui dedicaverunt. >>

2. Quo igitur delectu dispositionem istam præ oculis habuerint Romani pontifices, ut memoriam rei gestæ proponerent, et dogma veræ adorationis per eamdem memoriam comprobarent, musiva per Xystum addita basilica Liberii a se amplificatæ præ cæteris declarant; cum præ cæteris custodita religioso tot sæcularum cultu, et peculiari quadam tutela ætati nostræ sint præservata quippe quæ et novissimo studio ac largitate sanctissimi in Christo Patris Benedicti XIII, hoc ipso quo dissertatio imprimitur anno post reparatam tecti universi, et sacellorum structuram, omni squalore deterso, splendori pristino sint restituta.

3. Ut assequamur felicius memoriam rerum gestarum, et fidei dogma his in musivis expressum jussu ac delectu Xysti, præstat illud attendere, quod præmiseram in Prolegomenis, ex epistola S. Adriani papæ, ad Carolum Magnum, de cultu sacrarum imaginum data, Romanos scilicet pontifices consuevisse post singula œcumenica conPATROL. CXXVIII.

4. Recolendum pariter duco, ex ornamentis plane similibus, non modo in Occidente, verum etiam in Oriente, positis in sacris ædibus a Magno Constan tino, aut a proxime subsecutis principibus magnificenter constructis, et per pontifices solemniter dedicatis constare, sollicitos fuisse præsules de synodorum memoria illis inserenda, ut Ecclesia Dei promptius repeteret religionis actus divini Spiritus afflatu in iisdem synodis constabilitos. Sit instar omnium Ecclesia Bethlehemitica a Magno Constantio fundata, et subinde refecta cum suis musivis circa finem septimi et initium octavi sæculi, uti constat ex inscriptionibus non Græcis modo ac Latinis, verum etiam Armeniaca et Arabica lingua ibidem positis, et a præsule Jo. Ciampino editis in libro de sacris ædificiis a Magno Constantino constructis, cap. 24. Complurium conciliorum imago et memoria ibidem exhibetur; imago quidem per altare musivo expressum, in quo sancti Evangelii codex de more collocatus tanquam in suo throno residet: eo scilicet ritu, in sacris conciliis proponebatur tanquam suprequo C mus judex et oraculum fidei; memoria vero et indigitatio cujusque concilii per epigraphen singulis imaginibus aptatam Græcis plerumque litteris: ut in areola tertia concilii Ephesini (de quo agi et in Liberiana ostendimus) memoria ita proponitur :

D

* Η ΑΓΙΑ ΣΥΝΟΔΟΣ Η ΕΝ ΕΦΕ
ΣΩ ΤΟ ΠΡΟΤΕΡΟΝ ΤΩΝ Ο ΑΓΙ
ΝΩ etc.

Latine redditur apud Ciampinum:

Sancta synodus Ephesina prius ducentorum Patrum sub Theodosio juniore coacta est contra Nestorium, qui Christum in duas personas dividebat, et Matrem Domini Deiparentem non fatebatur. Definivit autem sancta synodus et coufessa est Unigenitum Dei de cælis descendisse, et incarnatum fuisse de Spiritu sancto ex Maria Virgine, et humanatum fuisse secundum unionem hypostaticam, et eam quæ ipsum pepe· rit Deiparam esse, et Nestorium anathemate percussit.

Quod in Bethlehemitica Ecclesia litteris expressum fuerat de sacris conciliis circa finem sæculi septimi,id multo ante pictura reddiderant complures Ecclesiæ orientales, ita ut pictura quatuor aut sex priorum generalium synodorum nomen haberet proprium, ut in sect. 174 et 179 Bibliothecarii observabimus; sive Botarea dicenda sit, sive Pancarea, ut alii corrigunt, sive, ut Macro visum fuit, Bolarea a Græco vocabulo Books conciliare quid sonans. Imaginem igitur illam sex conciliorum generalium in Ecclesia Constantinopolitana depictam Philippicus imperator Iconoclasta deposuerat, Theodosius Junior restituit. Biblioth. 179:« Protinus etiam ut ingressus est memoratus Theodosius regiam urbem, imaginem illam venerandam, in qua sanctæ erant sex synodi depictæ, et a Philippico nec dicendo fuerat deposita, pristino erexit loco. » Vide Baronium ad ann. 711, Romani vero statim ac Philippici ad impe

9

mnium principium, ac finem ad quem referuntur) ad culmen provehit laudis, cui colites accinant, et omne genu flectatur coelestium, terrestrium, et infernorum. Vide Tabulam, lit. A.

rium promoti sensus hæreticos perceperunt, zelo A A et 2, demonstrantibus eumdem esse rerum omfidei succensi (ut ait Biblioth. sect. 174) « imaginem, quam. Græci Voltaream vocant, sex continentem sanctas, et universales synodos, in ecclesia beati Petri erexerunt.» Synodorum hujusmodi memoriam illis in imaginibus dedicatam ita venerabantur etiam Ecclesiæ longius dissitæ, ut Græci ac Moschi suis quoque in Menæis apud Bollandianos videndis (Act. SS. Bolland., tom. I, mens. Maii) frequentes expres serint. Tanti nempe semper habitum fuit memoriam rei gestæ in conciliis, et fidei dogmata ibidem ab hæreticorum oppugnationibus liberata ad venerandum ac recolendum proponere tum his qui litteras nossent, tum his qui ignorarent, expositis ante omnium oculos picturis, musivis, anaglyphis, et inscriptionibus, dogmata ipsa et memoriam ad fidelium animos revocaturis.

5. Revertamur nunc ad epistolam Adriani papæ, affirmantem patere cuique posse, Xystum in Liberiana basilica id præstitisse post Ephesinam syno- B dum, quod post Nicænam Silvester in Lateranensi, post Constantinopolitanam Damasus in suo titulo jam præstiterant, nempe rei bene in concilio gestæ Inemoriam dedicare, dogmatis ibidem asserti fidem excitare, ac cætera religionis officia, quæ venerabilium imaginum prospectus, menti contuentium in Deum elevandæ ansam præbens, solet reddere paratoria.

Porro quæ fuerant in concilio Ephesino contra blasphemios Nostorii constabilita juxta regulam fidei de unigenito Dei Filio in utero Virginis hypostatice unito humanæ naturæ quam assumpsit, ac de titulo Dei Genitricis eidem Virgini tribuendo, non tantum hic exprimuntur, sed etiam divinæ Scripturæ loca potiora demonstrantur tum ex Novo tum ex Veteri Testamento, quæ adhibita sunt a Patribus Ephesinis ad veritatem eorumdem dogmatum ac revelationis nobis traditæ comprobandam.

C

6. Quæ seliguntur ex novo fœdere implent arcum præcipuum basilicæ, qui appellatur triumphalis. In summo ejusdem fastigio, ubi Xystus epigraphen po. suit XYSTUS EPISCOPUS PLEBI DEI, delineata est area circularis exprimens apparatum concilii, nempe sacrum Evangeliorum volumen septem signaculis consignatum (ad Novi Testamenti indicium ex Apocalypsi faciendum) et collocatum in suggesto pro more conciliorum paulo ante memorato: quem morem in Ephesino custoditum leges in Apologia Cyrilli ad Theodosium cum actis impressa edit. Rom. pag. 624 D. Visitur quoque sedes episcopalis velis instructa, mensa altaris cum oblationibus coronatis, titulus crucis erectus, et sacræ imagines Petri et Pauli apostolorum hinc inde collocatæ prope sedem pontíficiam : quæ omnia a Ciampino diligenter enumerata atque explicata, addita etiam figura peculiari hujus areæ orbicularis, ut singula distincte appareant, leguntur laudato tomo I veterum monumentorum pag. 200. Hanc aream veluti tabellam quamdam votivam (quod fortasse vocabulum barbare in- D flexit sequior ætas Anastasii quando appellavit Votaream) in gratiarum actionem Deo oblatam hinc inde sustinent SS. apostoli Petrus et Paulus, præcipui præcones apud nos illius Testamenti, quo veritas Ecclesiæ revelata manifestatur, et traditione, testimonio, ac sententia Patrum in Christi nomine sub Petri et successorum primatu in conciliis congregatorum hæreses universas profligat ac destruit. Quatuor quoque evangelista circa apostolorum capita expressi consuetis symbolis quatuor animalium, Ezechielis et Joannis descriptione notorum, ad currum gloriæ Dei impetu ejusdem Spiritus ubique gentium trahendum destinati, veluti cœlestis quadriga in arcu triumphali dedicata divinitatem atque humanitatem Christi Domini in unica Verbi persona mirabiliter subsistentem, et in concilio adoratam confessione totius Ecclesiæ (in summo arcus fastigio Christi monogrammate x expressam ornato litteris

Hic igitur titulus dedicationis, et argumentum historiæ simul rerum gestarum et adorationis debitæ a fidelibus addiscendæ, ita compendiose proponitur in votiva imagine post concilium Ephesinum a Xysto posita, ut in eodem arcu triumphali documenta pingat Novi Testamenti, quibus potissiraum Patres Ephesini, et is præsertim qui apostolicæ sedis nomine præsedit Cyrillus, divinam Verbi personam in Christo adorandam apertis oraculis docuerunt; in lateralibus vero parietibus consensum addit Veteris Testamenti, sub variis figuris idem mysterium adumbrantibus, tali delectu ex his etiam habito ut illæ ut plurimum exhiberentur, quibus prædicti Patres Ephesini, et Cyrillus præ omnibus, usi sunt tum in concilii sessionibus, tum in libris editis ad ejusdem veritatis catholicæ demonstrationem.

7. Enumeratione igitur sola opus est ut cognoscamus in arcu maximo sive triumphali repræsentari præcipua testimonia Novi Testamenti declarantia fidem catholicam in Ephesina synodo per illa constabilitam; ut subinde recenseamus in lateralibus musivis figuras in Veteri Testamento a Patribus iisdem productas, quæ juxta majorum traditionem eadem mysteria significabant.

Novi Testamenti oracula dogmatum illorum fidem nobis manifestantia exordium sumunt ab angeli Gabrielis Annuntiatione ad Virginem Dei Matrem designatam ex Lucæ Evangelio desumpta cap. II. Xystus curavit in suo musico exhiberi angelum salutantem, Virginem respondentem, et Spiritum sanctum supervenientem, ac divinitus obrumbrantem. Tab. 1, lit. B. Huic historiæ evangelicæ adjecit Xystus in hoc musivo revelationem adorationis angelorum tunc præstitam Verbo sumenti carnem ex Virgine consignatam in Epistola Pauli ad Hebræos cap. 1, illis verbis, psalmi testimonio camprobatis: Et cum iterum introducit Primogenitum in orbem terræ dicit: Et adorent eum omnes angeli Dei. Addidit ergo figuras angelorum reverenter astantium,quales ante thronum Dei vidit Joannes Apoc. cap. viii, n. 2. Utraque hæc testimonia, Gabrielis scilicet nuntiantis Virgini eum qui carnem sumebat ex suis visceribus esse Filium Dei: et Pauli prædicantis adorationem angelorum, Dei jussu tunc redditam Verbo Dei sumenti carnem ex Virgine, producta sunt in concilio Ephesino ad comprobandam Christi divinitatem, et unicam Verbi personam in duplici natura ex tunc subsistentem, actione prima, et quidem in primo ex Patribus testimonio ibidem producto, edit. Concil. Romanæ pag. 352, col. 1, nempe Petri Alexandrini episcopi et martyris, iterum recitato act. 6 ibi, pag. 434. Demonstratur ex verbis archangeli Christi divinitas, et unica Verbi persona: Dominus tecum,

hoc est Dei Eerbum nunc tecum est. Nam illa Gabrielis salutatio Dei Verbum in utero virgineo natum et carnem factum insinuat. Hinc et scriptum est: Spiritus sanctus superveniet in te et virtus Altissimi obumbrabit tibi; ideoque et quod natum ex te sanctum vocabitur Filius Dei. Adorationem vero angelorum ex Epistola Pauli productam fuisse cognoscimus a Cyrillo in declaratione 8 Anathematismi 8 idcirco etiam relatam parte III concilii Ephesini, edit. Rom. fol. 509. his verbis.

ANATHEMASTISMUS VIn.

Si quis dicere audet hominem assumptum una cum Dei Verbo adorandum, et conglorificandum, et Deum, tanquam alterum cum altero, connominandum esse (hunc enim intéllectum particula cum adjecta, perpetuo ac necessario affert) et non potius una adoratione Emmanuelem honorat, unamque illi

glorificationem attribuit, quatenus Verbum factum A est caro, anathema sit. »

"

DECLARATIO VIII.

Baptizati sumus in unum Deum Patrem omnipotentem, et in unum Filium, et in unum quoque Spiritum sanctum. An ignoratis, fratres (ait beatus Paulus Rom. vi), quia quicunque in Christum Jesum baptizati sumus, in mortem ipsius baptizati sumus? consepulti ergo sumus cum illo per baptismum in mortem; ut quomodo Christus surrexit a mortuis per gloriam Patris, ita et nos in novitate vitæ ambulemus. Credidimus itaque, et baptizati sumus in unum, ut dixi Filium, Dominum nostrum Jesum Christum, hoc est incarnatum,hominemque factum Dei Patris Verbum; unumque existentem Deum adorare edocti sumus, ac supernæ virtutes nobiscum. Scriptum est enim Hebr. 1: Cum autem introducit Primogenitum in orbem terræ dicit : Et adorent eum omnes angeli Dei (Psalm. xcvi), Factus est autem B unigenitus primogenitus, quando nobis similis apparuit. >>

8. Huc igitur pertinet expressa Annuntiationis Deiparæ historia, quæ Gabrielis archangeli ex verbis et ex adoratione angelorum probat Verbum Dei, quando caro factum est in utero Virginis non desiisse id esse, quod erat, atque adeo adorandum ut Deum Filium Dei ita natum ex Virgine, et Virginem esse Deiparam appellandam. Addita est etiam in musivo figura Zachariæ ab eodem angelo Gabriele audientis oraculum nascituri sibi filii Joannis qui præcursor esset Domini, ex utero Matris replendus Spiritu sancto: ut integrum scilicet exhibet primum caput Evangelii Lucæ, in quo tum angelus, tum sacerdos, tum Elisabeth divinitatem Christi testantur. Gabriel angelus de Joanne ad Zachariam loquens prædicit futurum magnum coram Domino, sed non Dominum, aut Filium Altissimi; de Jesu vero ex Virgine nascituro annuntians non tantum magnum, sed Filium Altissimi Filium Dei appellat Christum (Lucæ 1). Sacerdos Zacharias de suo Joanne juxta angeli monitum eadem profert, fore prophetam qui paret viam Domino; de Domino vero Christo, qui visitavit nos oriens ex alto, multo excellentius loquitur, cum dicit, illuminandos ab ipso, qui ita ortus est ex alto per viscera misericordiæ Dei, eos qui sedent in tenebris et umbra mortis. Hæc alius Evangelista dilectus Christi discipulus plenius exponit,de Joanne dicens (Joan. 1) illum no fuisse lucem quæ illuminat omnem hominem, sed hanc lucem fuisse Verbum, qui Deus erat in principio apud Deum, et caro factum est, et habitavit in nobis. Cyrillus vero in homília Ephesi habita contra Nestorium et impressa parte prima concil., act. 1, pag. 387 edit. Romanæ, respicit ad Zachariæ testimonium, et invenit Divinitatis Christi assertionem in relatis verbis, cum ait de Virgine Deipara: per quam Unigenitus Dei Filius iis qui in tenebris et in umbra mortis sedebant lux resplendet. Elisabeth illius uxor Virginem Mariam Dei Genitricem fatetur cum marito, quando eam ita alloquitur: Benedicta tu in mulieribus, et benedictus fructus ventris tui; et: Unde hoc mihi, ut veniat Mater Domini mei ad me? (Vide tab. 1, lit. C.)

et

9. In adverso quoque fastigio hujus arcus S. Xystus exhiberi curavit pueri Jesu præsentationem in templo: ubi scilicet Simeon senex, et Anna vidua redduntur divinitatis contestes a Spiritu sancto per eorum ora loquendo, ut scilicet monente nos Ambrosio in Luc. c. 11, omnis ætas et uterque sexus, eventorum miracula fidem adstruant. Tab. 1, l. D. Tot sunt divinitatis Christi præconia in primo et secundo Lucæ capite expressa, et inde selecta a Patribus Ephesinis, præcipue a Cyrillo, ut Xystus papa eadem colligenda esse duxerit in serie superiori hu jus musivi tanquam arma fidei nostræ potissima, quibus parta est victoria veritatis contra hæreticorum blasphemias.

C

D

Succedit in serie secunda ejusdem arcus adoratio magorum indicio stellæ cœlitus misso ad natum Dominum accedentium. Nemo ignorat ex consensu Patrum nos esse edoctos divinitatem Christi Domini in hac evangelica historia probari, quæ Matthæi recensetur.Satis est legisse Hieronymum ex Juvenco presbytero versus proferentem:

Thus, aurum, mirrham, regique, hominique, Deoque
Dona ferunt.

Et illa Prudentii carmina, quæ Ciampinus retulit in hujus musivi descriptione vet. Monim., cap. 22, tom. II, pag. 208:

Hic pretiosa magi sub Virginis ubere Christo Dona ferunt puero, myrrhæque, et thuris, et auri, Miratur Genitrix tot casti ventris honores; Seque Deum genuisse,hominem,Regemque supremum. Ea modo non inquirimus, quæ alibi de hoc mysterio et historia sunt prolata: sed illa respicimus quæ a PP. Ephesinis sunt de hoc Evangelii capite deprompta ad dogma fidei comprobandum adversus Nestorium. Vtde tab. 1, l. E.

Recitantur ibi actione 1, pag. 351, ex Amphilochio Iconii episcopo hæc verba: «Quoniam enim idem rex et Deus est, et mortem ob passionis dispensationem gustavit, munera mysteriorum sunt indicia offerunt magi aurum, cognoscentes ipsum esse regem offerunt thus, norunt enim se Deo offerre offerunt myrrham propter mortem in mysterio passionis. » Lecta est pariter inter cætera Patrum seripta in Ephesina synodo Theodoti sanctissimi episcopi Ancyræ homilia habita in Nativitate Salvatoris nostri Jesu Christi, et pag. 602 impressa in edit. Romana conspicitur. Sanctus iste præsul dogma de quo agimus ita exponit. «Nam et magi ei qui videbatur thus obtulerunt tanquam Deo, non separantes naturam a natura, neque cogitatione dividentes quod semel unitum est, sed semel miraculo eum qui apparebat noscentes Deum, thus obtulerunt, co munere divinam dignitatem indicantes. Neque autem angeli intelligentia, ut tu dicis, quod natum est a Deo Verbo separaverunt; sed eumdem esse scientes, et visibilem et intelligibilem clamabant, dicentes: Gloria in excelsis Deo, et in terra pax,in hominibus bona voluntas; et non alia quidem dicentes, ut ipse facis, cogitantes autem alia; et verbis quidem confitentes unum Christum Jesum, cogitatione autem dividentes eumdem,sicuti tu sensus habens repugnantes verbis; sed unum eumdemque glorificant Deum.» His addit complura Theodotus contra Nestorianorum errores, hac ipsa ex historia perperam explicata propriis hæresibus patrocinia conquirentium; quos etiam non reticuit Cyrillus in ead. edit. Concil., pag. 513, producens Orientalium oppositionem ex adoratione magorum et angelorum, quibus pag. 514 ita respondet: « Dona vero allata esse dicunt a magis convenientia et ei qui intelligebatur, et ei qui videbatur, dividentes in duos iterum post unionem unum Dominum Jesum Christum. Qui enim intelligitur factus est visibilis non immutatione naturæ, sed unitione cum corpore quod videbatur... Convenientia igitur fuerunt dona illa uni, hoc est Christo: etenim est in eodem Deus simul et homo idem. Hac ratione nato ipso chori quidem cecinerunt sanctorum angelorum, exercitus quoque spirituum dicentium ipsum Salvatorem ac Redemptorem.» Complectitur tam Cyrillus quam Theodotus adorationem angelorum et magorum. Complectitur et in Musivo suo Xystus. Nam præter magos dona offerentes exprimi voluit angelos Christo puero non secus ac Dei throno astantes; et quidem observat Ciampinus in hujus Musivi descriptione Christum Dominum ibi non repræsentari infantem pannis involutum et reclinatum in præsepio, sed puerum in solio regio potius quam in lectulo considentem.Divinitatem Christi Domini ita figuratam etiam in puero Jesu monet Ciampinus ex psalmo cix, adeo ut,