ad ann. Heracl.24,eadem die regnare cœpit Omarus A Anno 635, Saraceni Phoeniciam universam invadunt,et ad Egyptum usque victores progressi, tractum Syriæ sub jugum mittunt, obsident flierosolymam, et Egyptios redigunt in servitutem. Anno 636,obsidione Hierosolymæ nondum soluta impeditur S. patriarcha Sophronius ab adeundo Bethlehemitico antro Nativitatis et Præsepis Domini per festa Natalitia ad sacra ibi celebranda cum populo, uti prius consueverat. Anno 637,Umarus,expugnata Hierosolyma,reddifura patriarcha Sophronio ita placatus Christianis, ut librum istis sit patrio cultu sacra peragere. Nec diu tamen superstes vivit B. Sophronius: cui morienti cum nullus in patriarchatu successor rite deligeretur, Sergius Joppensis ejus locum violenter invadit. Saraceni fugato Isdegerde potiuntur Medaina, et regiis thesauris ibi reconditis. Umarus eorum calipha duplici imperio enervato, scilicet Romanorum, quibus Egyptum et Syriam abstulerat, et Persarum quibus Chaldæam, Mediam et Persidem ipsam ferme occupaverat,donatur a suis n vo titulo Amir-al-Mumim, nempe imperatoris credentium. Anno 638, Antiochia ab Umaro subacta, Mavias dux et amiras constituitur universæ ditionis Saracenorum ab Ægypto usque Euphratem (Theophanes). ad portam Ostiensem, necnon dona SS. Primo et Feliciano oblata in titulo sancti Stephani in monte Calio apud Bibliothecarium memorata in ejus Vita, num. 128. Augebant studium pontificis Theodori recentia exempla Joannis quarti decessoris, qui patriæ suæ sacrariis consultum voluit translatis Romam sacris corporibus SS.martyrum Venantii,Anastasii, Mauri, et sociorum e provincia Dalmatia,quando irruptionibus Arabum, Sclavorum, et Hungarorum vidit Illyricum universum sub Mauritio et Heraclio Augustis frequenter compilari, ut regio universa incolis viduata in speciem solitudinis redacta esset,quemadmodum ex Byzantinis historicis collegit D.Ducange de famil. Byzantinis, pag. 270. Suppetebant vero Theodoro papæ occasiones aptissima ad sacra pignora huc transportanda ex Palæstina per Stephanum Dorensem episcopam,ultro citroque inde navigantem in Italiam,ut Romano pontifici se sisteret,et paterno suo solo pericula, tum ab hæreticis, tum a barbaris impendentia manifestaret,opempue imploraret præsentibus malis a sedis apostolica providentia.Hunc enim præsulem inter comprovinciales sub Hierosolymitano patriarcha præcipuum beatus Sophronius morti proximus secum duxerat in sacrum Calvariæ montem,et præcepto suo adegerat, et jurejurando impulerat per sanctissima illa,quæ oculis spectabant, et manibus attrectabant nostræ redemptionis monimenta, ut quanto citius Romam adnavigaret, et afflictis Christianorum rebus, divinoque in primis cultui suppetias ab Ecclesiæ universæ patre,et pastore Christi in terris vicario suppliciter peteret. Demandato sibi munere non impigre perfunctus episcopus Dorensis Romam navigavit,et papæ Theodoro exponens quæ a Sophronio patriarcha morti proximo tam religiose in se receperat perficienda, parem in Romano pontifice vigilantiam, et ardorem animi reperit ad occurrendum Dal-pericnlis. ac necessitatibus illius provinciæ, præcipuis religionis nostræ mysteriis a Christo Domino decoratæ. Demandat igitur Theodorus apostolici vicarii potestatem in sedem Hierosolymorum morte Sophronii vacantem Stephano Dorensi, tum ut hæreticis Monothelitis fortiter obsistat, tum ut cætera sacra ibidem procuret. Quæ autem gesserit in ea provincia Stephanus vicarius apostolicus,tum sub Theodoro papa, tum sub ejus successore Martino I, videri possunt in litteris ejusdem Martini papæ ad Joannem episcopum Philadelphiæ; quas tulit Baronius ad annum 649, necnon in actis synodalibus concilii Romani sub eodem Martino papa in scrut. 2, ubi Stephanus Dorensis ea quæ hactenus recitavit luculenter enuntiat, et in libello supplici consignat cum quo iterum ac tertio Romam regressus, apostolicis pedibus se sistit. (Concil Rom. sub Martino 1, scrut 2). Orator communis voti omnium Orientalium orthodoxorum ejusdem regionis sacerdotum, necnon prædicti sanctæ memoriæ Sophronii, die 6 Octobris feria tertia,indictione octava : qui sunt characteres anni 659, postquam, Theodoro ad superos recepto ante Idus Maii, successerat Martinus mense Julio. Anno 639,Memphim Ægypti metropolim hoc anno obtinent Saraceni, juxta Elmacinum. Anno 640, mortuo Severimo papa, Ecclesiæ Romanæ pontifex constituitur Joannes IV,natione mata, per biennium non integrum superfuturus. Theophanes fagam Isdegerdis in Persidem interiorem metu Saracenorum ad hunc annum differt æræ Christi 640, Heraclii Augusti 30. Anno 641, mense Martio, indictione xiv, Heraclius imperator obit post annos imperii 30 et menses 10 (Theophanes,cui cæteri historici consentiunt). Constantinus Heraclii filius, patri superstes diebus tantummodo 103, veneno a noverca Martina propinato (ut putant Cedrenus ac Theophanes), successorem relinquit ejusdem Martinæ filium Heraclinus.Verum illi mense sexto imperio abrogato sufficitur Constans Constantini filius Heraclii nepos. Eodem anno, Alexandria Ægypti potiuntur Saraceni juxta Elmacinum. Anno 642, Joanni quarto pont. Romano vita functo succedit Theodorus ex patre Theodoro episcopo de civitate Hierosolyma, ut narrat Bibliothecarius, sect. 121.1s autem Theodorus papa fundavit in patriarchio Lateranensi altare S. Silvestri, ad Sancta sanctorum subinde dictum et proximum sacello S. Laurentii; in quo tum ipse,tum successores pontifices intulere præcipuas reliquias, e Palæstina præsertim allatas. Videndus ea de re Pancirolus in sacris urbis Romæ thesauris Reg. 2, num. 12, ubi aliam diversam lectionem Anastasii de titulo illius altaris in aliis codicibus apud card. Raponum vocati de nomine S. Sebastiani refellit. Verum sive altare di ceretur S.Silvestri, sive S. Sebastiani, pars fuit sacelli pontificum ad recondendas reliquias omnium pretiosissimas constructi. Præter hujusmodi Sacelfum a Theodoro conditum,unde probatur illius cura in conquirendis sacris lipsanis,quæ nomen ad Sancta sanctorum sacello conciliarent, documenta præbent ejusdem religiosi studii maxime intenti ad honoranda sacris ædibus ac donis martyrum Christi, aliorumque sanctorum lipsana quæ inveniuntur Ecclesiæ S. Valentini ad pontem Milvium,et B. Euplii D 9.Hoc igitur septennio pontificatus Theodori numerato ex 642 ad 649, neceesitas, si unquam alias, arctissima adigebat curam catholicorum antistitum provincia Palæstinæ, et illius Stephani Dorensis, a Sophronio patriarcha in monte Calvaria sacramento, mandatoque obstricti, a Romano vero pontifice post obitum Sophronii ejusdem sedis jura exercere vicaria potestate jussi,ut non modo prospicerent fidei a Monothelitis oppugnatæ, sed sacra quælibet studiose vindicarent,ac tuta redderent,tum ab injuriis barbarorum,tum ab hæreticorum occupationibus.Sacra vero lipsana in ecclesiis Hierosolymitani episcopatus deposita, tum in sancta civitate, tum in proximis. erant e præcipuis thesauris ab hostium illorum impetu et potestate subtrahenda: præsertim,cum anno superessent a barbaris subtrahenda Lipsana,in hujus novæ Jerusalem, Romanæ scilicet Ecclesiæ, maternum sinum tanquam in asylum tutissimum comportareatur? Id certe de præsepis Dominici parte, ac de sacris Christi cunabulis factum sub Theodoro arguit nova, uti diximus, appellatio Sanctæ Mariæ ad Præsepe,quæ tum primum,auditur adjecta veteribus nominibus nostræ hujus basilicæ Liberianæ : in qua proxime consecuti pontifices ad hoc Præsepe missas quotannnis agere instituerunt Natali Dominico,illudque sanctuarium adornarunt donariis omnium pretiosissimis, ad indicandam sacri illius thesauri præstantiam; ita ut Paschalis ejus nominis primus altare Præsepis et confessionem (imitatione Salomnis ac templi Hierosolymis constructi)auro solido undique convestiverit, teste Bibliothecario num, 450. « Altare præsepis jam dictæ basllicæ seu venerabilem confessionem ultro citroque ex auro purissimo cum diversis historiis mirifica compsit, atque decoravit, pensantibus libras ducentas quinquaginta quatuor et uncios quatuor. » 643, novus princeps Umar aggrederetur instauratio- Amandatas curas hanc etiam adderet, ut Hierosolynem templi Hierosolymitani ut in cultus Mahume-mitanæ ac Bethlehemiticæ Ecclesiæ lectissima,quæ tici fanum converteret, et nescio, qua suasione Judæorum permotus,crucem amoveri imperasset a Christianis dedicatam in monte Olivarum (Theophanes et Cedrenus. Vide Baronium ad annum eumdem). Funestum utique indicium violentiæ inde timendæ sanctioribus quibusque pignoribus nostræ religionis e tali auspicio capere debuit Stephanus, eoque nomine quantocius posset, curare, ut profanorum conspectui ac potestati illa subducerentur,et in tuto collocarentur, quæ augustiora semper sunt habita ac venerabiliora decora Hierosolymitanæ ecclesiæ, ac Bethlehemiticæ, et proximarum. Cum enim Heraclius Augustus semel et iterum vindicasset crucem Dominicam a Persis et a Saracenis, eamque sanctæ civitati redditam anno 629 quinquennio post, ingruente graviori periculo sub Umaro, Constantinopolim, præservandi gratia, retulisset; licet exercitus, terra marique comparare adhuc posset ad provincias recuperandas; multo celerius debuit epíscopus inermis curator tantorum pignorum, provida subtraciione consulere eorumdem indemnitati,et in loco tutissimo collocare antequam Umari, ejusque consiliariorum infensus in crucem Christianam animus ad cremanda, aut violanda sacrilegis ausibus mysteriorum salutis nostræ monimenta, atque instrumenta converteretur. Verum quis unquam locus tantis pignoribus recipiendis,et tuto custodiendis in Asia, et Africa jam supererat?Antiochiam, Hierosolymam, Alexandriam, tres patriarchales sedes,Saracenorum victoriæ subegerant,et hæreticorum antistitum, atque intrusorum violentia occupabat. In urbe regia Orientalis imperii, ubi Monothelitæ patriarchali throno incubabant, et principes ejusdem sectæ frequentibus tragediis paucorum mensium in ordinem redacti, nihil firmitatis ostendere, aut sibimetipsis polliceri poterant in Augustæ dignitatis possessione ac tutela, quis asylus sanctorum reliquiis, Dominicis cunabulis ac præsepe dignus videri poterat Stephano Dorensi? Nullus profecto sanctior uti nec tutior locus sese offerebat circumspicienti tantorum pignorum custodi et patriarchalis sedis vicario, quam urbis Romæ sacraria. Occasio in tutum perducendi locum quotquot legerat inde lipsana sese offerebat amplissima, cum intra septennium prædictum ter navigare cogeretur e Palæstina in Italiam, ut Romano pontifici se sisteret: et quidem Romano pontifici Theodoro, qui Theodori episcopi de civitate Hierosolyma filius, ut memorat Bibliothecarius, apprime noverat quidquid sacrorum e Palæstina huc asportandum relictum esset.Ad illum, inquam Theodorum papam hæc itinera ex Hierosolymitana Ecclesia frequentabat, qui proximi sui decessoris Joannis Quarti Dalmatæ recens exemplum recolebat, vindicantis ab excursibus et injuriis nationum barbararum corpora sanctorum martyrum ejusdem regionis sibi natalis. Pingebantur adhuc in Laterano patriarchio prope fontem Constantinianum musivo opere, quod adhuc spectamus, sacræ imagines Venantii, Anastasii, Mauri martyrum, Dominionis,et aliorum, quos ipse ex Dalmatia huc perferri curaverat, cum illam provinciam redderent obnoxiam frequentibus irruptionibus sub Mauricio et Heraclio Avares seu Hungari, Slavi, et Croatæ, non semel compilatam, et ita viduatam incolis, ut in speciem solitudinis redegissent, quemadmodum ex Byzantinis historicis collegit Du Cange in familiis Byzantinis, p. 270. Hæc, inquam, recentissima exempla sui proximi decessoris præ oculis habebat Theodorus in Lateranensi patriarchio, in quo ipse suam basilicam et sacrarium palatii pontificii fundabat, S. Silvestro nuncupatum, ubi reconderet ipse, superadderent successores sanctiora quæque lipsana,unde Sancta sanctorum locus postmodum appellaretur. Quidni ergo inter cæteras Stephano Dorensi episcopo de B 10. Sed et corpus beati Hieronymi ad antrum Bethlehemitici præsepis in Palestina quiescens eadem occasione huc asportatum vetusta documenta probant in basilicæ libris expressa, unde cognoscitur memorata translatio sancti doctoris ad Liberianam ecclesiam annuis sacris in Martyrologio celebris, adnotata pridem ex libris iisdem a Petro de Natalibus, et a card. Baronio recognita. Petrus de Natalibus observavit in hisce Romanis Chronicis reperiri translationem sacri corporis beati Hieronymi ex Palæstina ad urbem Romam contigisse post multa, inquit, annorum curricula ab obitu Hieronymi gloriosi, Jerusalem destructa, et a Saracenis occupata,cum pene omnium sanctorum esset orbata reliquiis, solo beati Hieronymi corpore in partibus illis relicto. » Notitia istius asportationis per idem tempus quo omnium propemodum reliquia rum thesauri extracti fuerant ex sancta civitate a Saracenis occupata, confirmat æram translationis reliquiarum sancti doctoris ad Urbem esse componendam cum advectione præsepis Dominiei.Id non modo affirmat Petrus de Natalibus, sed etiam Marianus Victorius in Vita Hieronymi, quam a se diligentissime collectam ex ejusdem scriptis, aliisque documentis perspectæ auctoritatis præmisit editioni Romanæ operum sancti doctoris adornatæ sub acri judicio cardinalls Sirleti, et Pio IV pontifici maximo nuncupatæ,vitamque ipsam peculiari dedicatione obtulit ejusdem Pii Nepoti sancto Carolo Borromeo, Liberianæ basilica archipesbrytero. Egregius hic auctor, qui excusserat in Romanis archivis et bibliothecis vetustos codices ad Hieronymi scripta, et memoriam pertinentes, de sociata translatione præsepis Dominici et corporis S. Hieronymi ita perscribit.« Humatus post mortem in Bethleem fuit (Hieronymus) exsequiis illi ex Christiana religione, ut Antonium Paulo fecisse ipse refert, rite antea celebratis. Translatus inde postea Romam est una cum Christi Salvatoris nostri præsepio septimo Idus Maii, eo scilicet die, quo præceptoris sui Gregorii Nazianzeni festum agitur. Rejectus deinde dies in vigiliam Ascensionis a Pio Il pontifice maximo ut festivius ac frequentius ageretur, plenaria sepulcrum ejus illo die adeuntibus criminumindulgentia condonata. Jacet autem beatissimus vir, omini præconio major, et quem cuncta suspirent sæcula,super Exquilias, proprio sibi juxta presepe Domini erecto altari,ubi sacra adhuc ejus servatur tunica, in ecclesia S. Mariæ Majoris, etc. Sociata ista translatio præsepis Dominici et corporis S. Hieronymi referenda esse intelligitur ad annos priores pontificatus Theodori papæ ex indicata ab antiquis codicibus, quos Petrus de Natalibus et Marianus Victorius viderant, occupation Jerusalem a Saracenis, quæ anno 637 contigit : et ex addita A Præservabatur igitur apud Bethleem anno 636, quo ita perorabat Sophronius patriarcha, non modo spelunca illa Christi Nativitate cœlestis reddita,sed etiam præsepe ipsum quod Deum excepit, quando reclinatus fuit in præsepio. 11. Distinguenda enim sunt duo illa, specus sive antrum,in quo stabulum pro illius regionis more indigenæ aperuerant,et præsepe, intimus scilicet ejusdem stabuli et antri recessus,in quo animalia pabulum sumere consueverant: ubi Verum caro factum, a Virgine matre in primo exortu suo voluit reclinari. Partem utramque illius sanctuarii descripsit per eosdem annos illuc profectus episcopus Galliarum Arculphus, ex cujus dictantis narratione Adamannus monachus et presbyter Scotohybernus excepit et posteris indicavit : unde Beda venerabilis sequenti sæculo intexuit commentarium de situ Jerusalem, totidem ferme verbis ex descriptione Arculphi et Adamanni expressum. Sunt autem hæc verba Adamanni nuper recusi a clarissimo scriptore Joan. Mabillon sec. II Benedictino, parte II, pag. 512: « In ejusdem vero civitatis (Bethleem) orientali et extremo angulo, quasi quædam naturalis dimidia inest spelunca, cujus interior ultima pars præsepe Domini nominatur, in quo natum puerum reclinavit mater: alius vero supradicto contiguus præsepio introeuntibus proprior locus proprie Nativitatis Dominicæ traditur fuisse. Illa ergo Bethlehemitica spelunca præsepis Dominici tota intrinsecus ob ipsius Salvatoris honorificentiam, marmore adornata est pretioso cui utique semiantro super lapideum cœnaculum sanctæ Mariæ Ecclesia supra ipsum locum ubi Dominus natus specialiter traditur, grandi structura fabricata, fundata est.» Basilicam hanc Dominici præsepis antro superstructam a beata Helena Magni Constantini matre describunt præter Eusebium de Vita Constantini lib. I. cap. 41 et 43, quotquot peregrinati sanctorum locorum cultores,litteris mandarunt Palæstinæ chorographiam; e recentioribus vero ejusdem ornamenta luculenter exposuit Joan. Ciampinus, de sacris antiquitatibus optime meritus præsul tomo II veterum Monimentorum. Descriptioni Arculphi et Adamanni respondet speluncæ ac præsepis Dominici ante annos ducentos et quinquaginta præmissa distinctio a Bethleemitici sacrarii custode Hieronymo epist. 17 et 18, ad Marcellam, quam illuc invitant Paula, et Eustochium, Christi et Mariæ diversorium ita celebrantes : « Quo sermore, qua voce speluncam tibi possumus Salva toris exponere? et illud præsepe sermone honorardum est. » Et paulo infra: « Ecce in hoc parvo B terræ foramine cœlorum conditor natus est: hic involutus pannis,hic visus a pastoribus,hic demonstratus a stella, hic adoratus a magis. >> Beda Venerabills ab Adamanno proximus scriptor ejusdem ferme verbis et vestigiis insistit. Proximus ab Arculpho episcopo, Adamanno monacho, et a Beda presbytero metator sacri illius itineris fuit Bernardus monachus e Francorum gente, qui anno Christi 870 impetrata a Nicolao papa primo facultate peregrinandi cum apostolica benedictione Alexandriam Egypti primum delatus est, deinde in Palæstinam concessit una cum sociis. Itineris memoriam scripto cum consignaverit; eamdem publici juris fecit laudatus P. Mabillon. In tomo indicato hist. Benedictinæ post Adamannum. fol. 523. Ut Bethleem pervenit, n. 16, hæc ibi a se spectata commemorat: «Bethleem ergo, inquit, habet ecclesiam valde magnam in honore sanctæ Mariæ, cujus in medio est crypta sub uno lapide, cujus introitus est a meridie, exitus vero ad orientem, in quo ostenditur præscpium Domini ad occidentem ipsius cryptæ. Locus vero in quo Dominus vagiit, est ad orientem. Habet ibi altare, ubi celebrantur missæ. Juxta hanc ecclesiam est ad meridiem ecclesia beatorum martyrum Innocentium. Milliario denique uno a Bethlehem est monasterium sanctorum Pastorum, quibus angelus Domini apparuit in Nativitate Domini. Ad postremum triginta milliaris ab Jerusalem est Jordanis ad orientem, supraque est monasterium sancti Joannis Baptistæ, in quibus locis multa consistunt monasteria, » etc. 12. Antequam ulterius progrediar in hujus Bernardi monachi, vel aliorum post ejusdem ætatem de sanctuariis Palestinæ scribentium notionibus afferendis, duo placet adnotare, quæ plurimum conferunt ad assequendum tempus translationis corporis S. Hieronymi una cum parte Dominici præsepis in occidentem. Primum erit attendere, quod collatis inter se Adamanni, et Bernardi descriptioC nibus, cognoscitur, ætate prioris illius, nempe Adamanni, seu potius Arculphi episcopi, cujus fuit iter et recensio sacrorum locorum, circa annum 630, ostendi consuevisse sepulcrum sancti Hieronymi in peculiari ecclesia extra muros Bethleem in valle adhærenti dorso meridiano collis Bethleemitici.Scribit enim Adamannus: « De sepulcro quoque sancti Hieronymi simili sollicitudine nobis inquirentibus, Arculfus sic ait: Sepulchrum sancti Hieronymi,de quo inquiritis, ego conspexi, quod in alia habetur ecclesia,quæ extra eamdem civitatulam (Bethlehem) in valle est fabricata, quæ in meridiano latere sita supra memorati dorso monticelli est contermina Bethleemitici. Quod videlicet Hieronymi sepulcrum simili opere ut Davidicum monumentum compositum, nullum ornatum habet. »> D Hoc postremum non otiose subditur ab Arculpho et Adamanno. Indicat enim ornamentorum destitutio, sacra Hieronymi ossa inde fuisse asportata paucos ante annos ad Theodorum papam, ex quo Umarus calipha amotis crucibus e monte Oliveti suspicionem excitavit in animo Stephani Dorensis, vicarii apostolici munus ibi gerentis ex mandato ejusdem summi pontificis Theodori, ne corpus B. Hieronymi, quod unicum ferme supererat in Bethlehemitico solo post alia sacra lipsana inde subtracta, dispergeretur ab impiis Umari consiliariis, non sccus ac de ossibus præcursoris Domini contigisse narrant sub Apostata Juliano. Quin etiam dubitare licet, num sepulcrum, Arculpho indicatum in ecclesia paulisper remota a spelunca et præsepe Salvatoris, fuerit secundum potius receptaculum corporis sancti doctoris, et quidem temporarium, ut cautius efferri posset, ubi à primo ejus conditorio (quod elegerat ad antrum ipsum in vestibulo sacri specus) removeretur, et obtentu deponendi in Ecclesia occultaretur felicius secunda translatio extra Palæsti nam, qua Romam delatum fuit. Ejus certe sepulcri Hieronymi ita remoti a A spelunca præsepis Domini vix meminerunt posteri ad Palæstinam profecti in recensione venerabilium locorum, quæ sibi indicabantur. Monasterium Hieronymi, imo et lectulum, et cellulam sibi ostensam narrat Bernardus monachus e Francorum gente, qui, approbante ac benedictionem impertiente Nicolao papa primo, illo profectus est anno Christi 870. Sepulcrum vero sancti doctoris iu ecclesia illa non retulit sibi indicatum; cum tamen referat sepulcra a se visa tam circa Hierosolymam, quam circa Bethlehem, imo et in Egypto extra muros Alexandriæ ostensum sibi memoret sepulcrum S. Marci evangelista, licet inde sublati a Venetis mercatoribus,ut ipse disertis verbis adnotat, ante annos quinquaginta. Led neque Marinus Sanutus, qui eadem sacra loca a se conspecta descripsit anno 1321, dum summo pontifici librum offerret hoc titulo inscriptum. Secreta fidelium Crucis. Ibi enim tantummodo indicat non longe a præsepio Domini sepultum fuisse beatum Hieronymum et certe in vetusto codice membranaceo archivi sacrosanctæ basilicæ Liberianæ,ubi Vita Hieronymi collecta legitur ex ejusdem scriptis, et aliorum l'atrum, de priori ejus humatione hæc habentur: «Porro beatus Hyeronymus dum adhuc viveret scalpendo saxum in ingressu speluncæ Dominici præsepis sepulcrum sibi fecerat non longe a sepulcro prædictarum sanctarum (Paulæ et Eustochii) ubi sæculi potestate devicta sepultus est pridie Kalend. Octobris. » Marini Sanuti librum infra recensebo. Unum sepulcri Ilieronymiani indicium, quod viderim post Arculphi ætatem, superest in Brocardo, sive Brucardo, scriptore sæculi XIII, sed is quoque locum sepulcri designat juxta præsepe Domini, ubi et monasterium, et lectulum sancti doctoris peregrinis ostendi narrat, una cum sepulcro ejusdem, nec non cum sepulchris Paulæ et Eustochii non vero in ecclesia subjectæ vallis. Præstat hujus auctoris contextum dare ex nupera editione inserta Geographiæ sacræ a Nicolao Sanson Christianissimi regis geographo, pag. 184. B C 13. Bocardus igitur, seu Bruchardus Argentoratensis ex sacro ordine Prædicatorum, qui aliquandiu texit in Palæstina, ac diligenter exposuit sub finem sæculi xin ea quæ viderat, ita describit speluncam Nativitatis, et præsepe Domini: « In extremitate vero orientali sub rupe quadam quæ erat juxta murum civitatis (Bethlehem) fuit, secundum morem illius terræ locus pro stabulo: habens præsepe in rure excisum, ubi mundi Salvator de Virgine natus, et reclinatus fuit, cum locus alius commodior in diversorio non esset, quam præsepe, in quod mundi Creator et Redemptor reponeretur (Luc. XI, 7) Hic hodie sacellum est exstructum nobilissimum, stratum marmore, et marmorcis erectum columnis, ut vix hodie inveniri possit locus sacer illo pulchrior, utetiam Sultanus tentavit hinc asportare columnas, D et alia crusta marmorea,quibus parietes nitent; sed serpente subito apparente, et terrorem incutiente, desistere coactus est a concepto proposito. Videntur quoque juxta hanc ecclesiam indicia quædam monasterii, in quo lectus et sepulcrum divi Hieronymi peregrinis ostenditur, etc., et sepulcra Paula et Eustochii haud longe ab hac ecclesia. » Denique Marinus Sanutus Torsellus in libro per ipsum oblato Christi anno 1321 summo pontifici sub hoc titulo: Secreta fidelium crucis, ubi terræ sanctæ loca a se conspecta describit parte xiv, lib. II, cap. 11,de Bethlehemitica spelunca Nativitatis hæc nobis scripta reliquit : « Ex parte Orientali est spelunca in rupe juxta murum civitatis, et videtur secundum modum terræ illius, fuisse locus Į ro stabulo, habens præsepe excisum, ut ibi moris est facere præsepia. Hanc speluncam quibus laudibus efferam, ubi ortus est Christus de Virgine, etc., et nota quod ibi juxta rupem prædictam, in qua Christus natus est, est alia capacior a prima,quatuor tantum pedibus distans, sub qua erat præsepe, in quo dulcissimus ille puer mox natus, ac pannis involutus, juxta bovem et asinum reclinabatur; et videtur una fuisse spelunca continua, quam solum dividit factum ostium,et ascensus,quo de capella ad chorum ascenditur. Fenum vero præsepis Romæ delatum est ab Helena regina et in eeclesia Sanctæ Mariæ Majoris decenter reconditum. Non longe a præsepio fuit sepultus Hieronymus.Ad locum autem dulcissimæ Nativitatis descenditur ab ecclesia in capellam per decem gradus. Est autem capella illa tota interius facta de opere Mosaico, et strata marmore, et sumptuose valde facta. Super locum illum, ubi beata Virgo peperit, potest missa celebrari super tabulam marmoream, quæ est ibi: de lapide etiam nudo videtur aliqua portio ubi natus est Christus. Similiter pars quædam præsepis in quo jacuit, nuda relicta est. » Quæ loca cum devotione et reverentia maxima visitantur. Vix in orbe terrarum pulchrior ecclesia, vel æque devota potest inveniri. Sunt enim in ea columnæ marmorea nobilissimæ per quatuor ordines dispositæ, sed etiam magnitudine stupendæ. Præterea navis ipsa ecclesiæ desuper columnas usque ad trabes facta est de opere mosaico pulcherrimo et nobilissimo: suntque ibi depictæ cunctæ historiæ a mundi creatione usque ad Christi adventum ac judicium,etc. In hac quoque ecclesia S. M. de Bethlehem in pariete ex parte sinistra est locus ubi positus fuit umbilicus et circumcisio Domini,et ex parte dextera chori versus Austrum est locus ubi sepulti fuerunt sancti Innocentes, ubi et altare constructum est. Hujus venerabilis ecclesiæ pretiosas tabulas et columnas præcipit Soldanus quidam pro construendo sibi palatio in Babylone deferri, etc. « Hic recitat impeditum a transferendo fuisse ostento cœlitus ipsi oblato.» Tum subdit:« Saraceni quidem omnes ecclesias beatæ gloriosæ Virginis, sed hanc præcipue venerantur.» Et paucis inter positis sequitur: « In exitu hujus ecclesiæ contra Aquilonem est claustrum monachorum, ad quod per gradus aliquos ascenditur; in crypta quadam ostenditur cella,in qua beatus Hieronymus pœnitentia se afflixit,et in translatione ac expositione sacræ Scripturæ plurimum laboravit. Lectulus quoque ejus ostenditur, et officina claustri cui præfuit. De Ecclesia prædicta fere quantum est jactus lapidis, quasi contra Orientem, est Ecclesia S Paulæ et Eustochii filiæ ejus, ubi pœnitentiam egerunt ibi etiam ostenduntur eorum sepulcra. » Testimonia hucusque allata scriptorum a septimo Christi sæculo ad quartum decimum sibi succedentium in Bethlehemitici sacrarii et proximorum descriptione, oculata idcirco duxi esse insimul exhibenda, ut aperte constet quid nomine præsepis Dominici et reliquiarum ejusdem ad Liberianam ecclesiam una cum B. Hieronymi corpore translatarum debeat intelligi. Quæ semel si definiantur, ac contesti assertione tot sæculorum si affirmentur; obscura esse non potest tum causa, tum tempus translationis. Præsepe Dominicum igitur, asserentibus Arcul pho et Adamanno, et Beda, imo et B. Hieronymo, est intimus ille antri nativitatis, seu Bethlehemitici recessus, sive spelunca sacræ interior et angustior portio (quam Hieronymus idcirco dixit exiguum terræ foramen) pro stabulo jumentis attributa, in qua sanctissima Virgo Dei Filium ex se natum reclinavit. Distinctus est reccssus hic seu præsepe a capaciori antri area, quam vocant speluncam Nativitatis, pedibus tantummodo quatuor ex mensura Sanuti. In illo angusta præsepis recessu, et quidem data opera exciso in rupe pro regionis illius more, ut observant laudati scriptores, altare ita erectum fuit, ut mensa allaris non impediat conspectum omnem saxi ubi natus est Christus. Quin etiam de industria præservata est portio aliqua non contecta tum saxi in quo natus, tum præsepis in quo recli- A pi imminet,non secus ac Sixti Vsacellum in Liberiana natus est Salvator mundi. 14. Cum hæc sit notio præsepis Dominici constanter tradita per scriptores a sæculo Hieronymi ad nostrum,consequitur, ut reliquiæ Dominici præsepis, si dicantur translatæ, intelligi debeat portio aliqua saxi illius, præsepium Dominicum in recessu antri antea constituens, inde excisa et asportata: cui propterea nomen præsepis Christi apprime convenit, utpote parti integrum illud prius efformanti cum cæteris ibi relictis. Nam et partibus ibi permanentibus et ab extracta separatis, et illi portioni quæ nuda relicta fuit, ut a devotis cultoribus videretur, præsepis nomen perinde tribuitur, ac tribuatur his portionibus ejusdem saxi inde avulsis et alio asportatis. Quando igitur in Liberiana basilica auditum primo fuit sub Theodoro papa nomen Sanctæ Mariæ ad Præsepe, ex notione rei hoc nomine indicatæ,oportet intelligere de allata illius venerabilis saxi portione, ubi natus Salvator a Virgine matre reclinatus fuerat, augustum vocabulum sacrario accessisse. 15.Ubi vero collocata fuerint præsepis Dominici segmenta e Bethlehemitico excisa, obscurum non est, postea quam Dominicus Fontana Sixti papæ Quinti architectus, cui demandavit pontifex curam illius veteris sacrarii transferendi in partém basilicæ, magnifica structura Sixtina capella a se amplificatam, diserte retulit esse recondita in capsa plumbea sub mensa altaris, prout antiquitus erant constituta. In libris quos edidit de structuris eodem Sixto mandante a se peractis, ubi agit de sacello sanctissimi præsepis, hæc refert pag. 40: "II luogo dove questa cappella si aveva da mettere, e cavato sotto terra per maggiore divozione, e sopra vi e stato fatto un altare di marmo fino con suoi scalini attorno, che cuopre tutta detta cappella, e sopra detto altare sua santita celebra la messa della notte, con quella del giorno di natale pontificalmente con tutti i cardinali, e la corte.Sotto quello a perpendicolo e posto l'altro altare nel mezzo della cappella antica, dentro il quale sono le santissime reliquie del presepio poste in una cassa di piombo, ed ogni sacerdote puo celebrarvi sopra. Hanc vero capsam et reliquias præsepes Dominici capsa inclusas novit architectus, qui asserit altare a veteri situ remotum fuisse. Esso altare tu rimosso da quello che stava prima, che gia stava per fianco, adesso e volto in faccia di detta cappella. B C In removendo igitur altari a priori sede, ut in eam transferretur, quæ palmis septuaginta distat a loco antea occupato (ut idem architectus enuntiat fol indicato 40) recognita de more fuit capsa illa plumbea, sub mensa altaris reclusa, et continens reliquias Dominici præsepis, Bethlehemitico ex antro huc allatas una cum sacro corpore B. Hieronymi, quando Saracenis in prædam cesserat Palæstina, et Úmaro convertente vestigia templi Hierosolymitani in ædem Mahumetana superstitionis, et amovente sacras cruces e monte Olivarum, timendum jure D fuit, ne iisdem suasoribus, quibus obtemperabat in nostræ religionis vexillo inde amovendo, impelleretur etiam ad subvertendas Bethlehemitica speluncæ memorias, obstruendosque aditus sacros; unde animati nostræ fidei hostes qui talia suadebant, renovare vellent exempla sub Juliano spectata et deplorata insultandi sanctorum tumulis, officiumque superstitum cremandorum, ut sacri cineres dispergerentur. 16. Cur autem inter postremas sanctorum reliquias, quod veteres libri testantur, e Palæstina sublatas, ut in locum tutiorem reciperentur, adnumerandum sit corpus beati Hieronymi, ratio cognoscitur, indicata ab iisdem scriptoribus, qui peregrinationum piarum causa illuc profecti mandarunt litteris, Saracenorum animis iusedisse reverentiam peculiarem erga ecclesiam hanc Berthlehemiticam Deiparæ Virginis tituto Deo dicatam, quæ sacro præse basilica imminet veteri præsepis sacello in ejusdem centrum translato. Martini Sanuti verba jam retuli, diserte scribentis. «Saraceni quidem omnes ecclesias beatæ gloriosæ Virginis, sed hanc præcipuo (S. Maria de Bethlehem) venerantur.» Id vero tum ipse, tum alii sacrorum Palæstinæ locorum descriptores memorant, non modo de Saracenis ætatis suæ, sed etiam de superioribus; cum narrent abstinuisse Soldanum a removendis columnis et marmoribus illius ecclesiæ in loco Nativitatis Domini ab Helena Constantini Augusti matre magnificenter constructæ, quando in Babyloniam tranferre illa ornamenta meditabatur. Perspecta igitur dispositio et moderatio in animis Saracenorum residens parcendi ecclesiis Deiparæ nuncupatis, præsertim vero huic Bethlehemitica, tantam fiduciam ingessit nostrorum Christianorum mentibus, ut quæ ad eamdem ecclesiam sacra lipsana servabantur (inter hæc vero beati Hieronymi corpus præcipue recensebatur) satis tuta ab injuriis putarent, donec principis Umari edicta a diruendis crucibus temperarent. Quin etiam memorant vetusti codices archivorum a Paulo de Angelis producti lib. iv, cap. 4 descriptionis basilica Liberianæ, conteste Petro de Natalibus, quibus Baronius suffragatur in notis ad Martyrologium, ausos non fuisse fideles ejusdem sancti doctoris reliquias inde amovere, priusquam triplici visione monitus et increpatus de contumacia monachus ex illo sepulcro educere, et Romam transferre divinitus juberetur. Sive igitur accessione visionis a monacho spectata voluerit Dominus significare translationem corporis sancti doctoris fieri oportere per ea tempora, quibus suaserat Heraclio Augusto metus barbarorum præpotentium subducere ab eorum manibus sacrata pignora,etiamsi Bethlehemitici sacelli tutela mitiores redderet Saracenos erga ornamenta in codem asylo posita sive providentia pontificis Theodori Palæstinorum conterranei caverit indemnitati tantarum reliquiarum, occasione sibi oblata curandi per Stephanum Dorensem episcopum vicarium a se constitutum ea, quæ beatus Sophronius patriarcha eidem commendaverat ad sedem Romanam perferenda, antequam vita concederet; universa comprobant, diutius non permansisse in Palæstinæ sacrario Bethlehemitico sacri doctoris ossa, postquam omnes ferme reliquiæ sanctorum in eadem provincia quiescentium hac ipsa ætate fuerant asportata Constantinopolim, aut in urbem Romam. Comprobant etiam studium ejusdem papæ Theodori et successorum in reparando cultu ac veneratione, Christi Dominicausa ipsius præsepis debito per translationem partis ab eodem præsepi excisæ, et in basilicam Liberianam asportata una cum corpore S. Hieronymi ; ut adimpleretur hic per Romanos pontifices sacrificium Deo oblaturos nocte ac die Dominicæ Nativitatis supra idem præsepe Romam perlatum, quidquid beatus Sophronius perficere optaverat de more in illo sacrario, dum a barbaris inde arceretur: ut vidimus ex ejusdem homilia supra laudata: præsertim cum præsentirent, dominatum Saracenorum ad universa Orientis imperia ita jam fuisse protensum, ut captivitas Palæstinæ nosceretur futura maxime diuturna. 17. Hoc itaque studio motus Theodorus papa Sophronii pietati addictus non minus quam Patris sui episcopi,et patriæ Hierosolymæ, religioso studio innutritus erga Dominicum præsepe, et reliquias ibi depositas beati Hieronymi, et nondum subtractas a Saracenorum captivitate, licet regio Palæstinæ nudata ferme foret cæteris sacris lipsanis extra Bethlehemiticum asylum antea servatis ; cogitavit sacellum in Liberiana basilica designare, in quo cultus adhiberetur tantis pignoribus salutis nostræ plane similis Bethlehemitico, et in Romano sacrario repararetur quidquid subtrahebatur devotioni fidelium in Pala stina,per Saracenorum invasiones impedita a libero |
