qu'il aurait pu la rendre plus parfaite, s'il eût eu pour lors connaissance d'un autre manuscrit qu'il a va depuis à l'abbaye de Marchiennes. Cet exemplaire à pour titre: Historia Gilonis cardinalis episcopi de via Hierosolymitana; et à la fin on lit: Explicit libellus Gilonis Parisiensis clerici, postea Cluniacensis monachi, inde cardinalis, episcopi de via Hierosolymitana, quando, expulsis et occisis paganis, devictæ sunt Nicæa, Antiochia et Hierusalem a Christianis. On voit là tous les états par où passa Gilon, et en deux mots tout le précis de l'ouvrage. Lés mêmes paroles se voient à la fin de ce poëme dans un manuscrit de la Bibliothèque du roi, pour le moins aussi ancien (il est du xe siècle), et encore plus ample que celui de Marchiennes, car il renferme un prologue de Gilon en vers élégiaques, qui ne se rencontre ni dans celuilà, ni dans les autres. En voici les premiers distiques, d'après lesquels on verra que ce poëme n'était pas le coup d'essai de notre auteur. Hactenus intentus levibus puerilia dixi,

Materia puero conveniente levi.

Nec Turno dedimus carmen, nec carmen Achilli;
Sed juvenis juveni carmina plura dedi.

Materiamque gravem penitus mens nostra refugit ;
At levibus nugis dedita tota fuit.

Ætas mollis erat, tenerisque lusibus apta,

Quæque gravant mentem, ferre nequibat ea.
Ausus eram, memini, de bellis scribere; sed ne
Materia premeret. Musa reliquit opus.

A cet extrait du prologue nous joindrons le début de l'ouvrage, ce qui suffira pour mettre le lecteur en état d'apprécier la versification de Gilon.

Est ope divina Turcoru n facta ruina.

Hoc pro laude Dei, licet impar materiei,
Carmine perstringo far ili, nec ludicra fingo.
Christe, meæ menti tua bella referre volenti
Adsis, laus cujus series est carminis hujus,
Ut bene proveniant, et le duce carmina fiant.

En terminant ce poëme historique, il déclare son nom, sa patrie et sa demeure par ces deux vers:

Hæc ego composui, Gilo nomine, Parisiensis
Incola, Tuciaci non inficiandus alumnus :

Il n'était donc pas encore moine de Cluni quand il mit la main à cet ouvrage, mais habitant de Paris. Cependant Beaudouin, second roi de Jérusalem, qui mourut en 1118, n'existait déjà plus, puisqu'il en parle comme d'un prince dont le gouvernement était expiré; ce qui prouve avec quel fondement nous avons retardé la profession religieuse de Gilon jusqu'à l'an 1119.

Notre auteur avait passé de l'état monastique à l'épiscopat lorsqu'il entreprit d'écrire la vie de saint Hugues, ouvrage dont les Bollandistes se sont contentés de donner des extraits (7), ainsi que de celui d'Ezelon sur le même sujet. C'est lui-même qui déclare ce changement d'état dans son épitre dédicatoire à Ponce, successeur de saint Hugues, insérée par dom Martène dans le premier tome de ses Anecdotes. Car on ne peut donner un autre sens aux regrets qu'il y manifeste d'être rentré dans le monde après l'avoir quitté, d'avoir perdu à Rome ce qu'il avait amassé à Cluni. Cette épître est bien écrite et pleine de grands sentiments."

On doit, sur le témoignage de Guillaume de Tyr (8), présumer aussi favorablment des lettres qu'il écrivit au clergé d'Antioche pendant sa légation en Palestine. Le temps nous les a enviées (9), et nous ne les connaissons que par les éloges que cet historien en fait. Elles avaient pour l'objet d'engager ce clergé et son patriarche à restituer à l'archevêque de Tyr plusieurs églises que ce prélat revendiquait. Ces lettres eurent leur effet; c'est la meilleure preuve de l'éloquence du légat.

(7) Boll. t. III Apr. 29, p. 655.

(8) Guill. Tyr. Hist.l. LXXın, c. 23, p. 847.

(9) Vide infra.

EPISTOLA GILONIS

TUSCULANENSIS EPISCOPI

De vita B. Hugonis Cluniacensis abbatis ab ipso conscripta.- Plangit se a claustro

Quoniam celsitudinis vestræ reverentia de viro A Pauli, maximus cultor exstitisse cognoscitur. Si hoc ineffabili me quoque fari commonuit, elegi plus apparere præsumptor temerarius, quam vestræ voluntati contrarius. Et quidem tanti lucernam luminis aureo sustollendam candelabro super arundineum et fragile vehiculum attollens videor deprimere, dum levare cupio ; utque trahunt oculos radiantia lumina solis : ita nimio sui splendore nostræ mentis hebetudinem tanti patroni gesta reverberant. Cæterum ut mendicatis tinnulisve utar sermonibus,

Si vox infragilis, pectus mihi firmius esset,
Pluraque cum linguis pluribus ora forent,
Non tamen idcirco complecterer omnia verbis.
Materia vires exsuperante meas :
Invida me spatio natura coercuit arcto.

Ingenio vires exiguasque dedit.

Quia vero bona voluntas pro facto sæpe reputatur, si non est unde comparetur gratia venia saltem non negabitur. Hinc est quod vidua quæ duo misit æra in gazophylacium, Crosi divitiis præfera tur: quia sinceram devotionem obtulisse creditur divitiis ditiorem. Oportebat sane non in sapientia verbi sanctum efferre qui suorum luce meritorum coruscat. Sic licet mensis regalibus nectareus liquor patulis distribuatur fialis, tamen in augustis cyathis interdum propinatur. Dignum profecto fuit ut vita illius Romæ particulatim scriberetur, qui, dum vixit, Romanorum principum Petri dico et

B

modo culpam evasero, vestræ dignationi deputabitur, qui deditis animos, ut inciperem, et congruum rebus ordinem præfixistis. Denique jussionem vestram tanta comitatur efficacia, quod quidquid injungitis non gravat, licet arduum sita natura. Unum difficile reperi quod mea magis fecere delicta mundo me redditum, qui duram Pharaonis servitutem abdicaveram. Nunc primum novi jam in terris cœlestis regni habitaculum. O si liceret ulterius cœtibus sanctorum associari! pedibus vestris procumberem, ne a consortio beatorum obsessus omni crimine excluderer. Ego socius peccatis et spoliatus virtuti bus, languentium medicos animarum adieram, et iterum latronibus expositus plagis recrudescentibus compellor exclamare: Putruerunt et corruptæ sunt cicatrices meæ ego morbida ovis procul a stabulis aberrans, nisi me pius pastor reducat, cito deficiam, et in ipso conamine vestigia concident assurgentis. Ego prodigus ille substantiam Patris perdidi, dum quod Cluniacus docuit Romæ servare non potui. Ego ne cum multis perirem Lot egredientem ad montana sequi proposueram, sed retro respiciens versus in statuam semitas justorum non observavi. Superest ut magnitudinis vestræ clementia, me regredi ab urbe præcipiat, qui progredi non possum et oratu fratrum me sancti Spiritus aura provehat ad portum optatum.

EPITOME VITE SANCTI HUGONIS

ABBATIS CLUNIACENSIS

Ab Ezelone atque Gilone, proxime ab obitu sancti scriptæ, per anonymum excerpta. (Vide Patrologiæ tom. CLIX, col. 943.)

HISTORIA DE VIA HIEROSOLYMITANA

AUCTORE GILONE

(Vide Patrologiæ tom. CLV, col. 000.)

GILONIS TUSCULANI EPISCOPI

LEGATI APOSTOLICI

Acerrima disputatio adversus Antiochenum patriarcham quod nolit papæ Romano concedere primatum, contemnat literas papæ, ignominia afficiat papales legatos, seseque non filium dicat, sed fratrem papæ, cum injuria Decalogi.

Apud LUDEWIG. Reliquiæ mss. dipl., p. 452.

EGIDIUS Tusculanus episcopus, apostolicæ sedis legatus, B. Antiocheno patriarchæ. Quod relatione non didici vel remusculorum deceptoria varietate,

imo sub interminatione magni discriminis cum erubescentia declamo, experientiam proferens, non conjecturam. Contempseras jam sæpenumero san

1391

GILONIS TUSC. EPIST. AD PATRIARCH. ANTIOCH.

1492

ctam et apostolicam sedem, litteras omnium chri- A matre tibi copiose collati, libenter te subjiceres stianorum Patris insolenter respuens, legatos ejus contra tuæ professionis sacramentum, rejiciens. Ego tamen legationem domni mei papæ assumens, cum his qui oderunt pacem, pacificus esse optabam spe correctionis, non consensu malignitatis, decebam ad hoc habitæ tecum familiaritatis aliquantæ con. tubernium, quod metibi fidelissimum præsentabat, propensiorem ad obsequendum tuæ charitati, quam ad arguendum. Denium si aliquando persona potens minus aptum delegaverit nuntium, non despicitur humilitas missi, quia servatur reverentiæ mittentis domini. Tu autem, summi papæ non attendens imperium, me conservum tuum de finibus nostris exturbasti suffocatum æstimans, si allegatum tibi directe silentium imponeres. In quo nimirum facto tibi dicit B Zacharias propheta: Leva oculos tuos et vide maledictionem, quasi volumen volans ad domum jurantis in nomine meo mendaciter, ut consumat eam. Scriptis profecto et patentibus argumentis amodo demonstrabitur universis, quanto cum tuo periculo contra omne fas et jus tentes antiquum Divinitatis consilium immutare, quodam supercilio Romanum contemnens dominium. Illi sane post communem in baptismate promissionem,in consecratione tua coram Domini sepulcro, obedientiam papæ promisisti sumpsisti denuo pallii fidem, cooperante domino Moricio Portuensi episcopo. Jampridem erroris seductus phantasmate, accendisti equum superbiæ ut cadas retro confusus non in faciem, ut Saulus. Qualis vero, quam lamentabilis vere et detestabilis est illa sacrilega usurpatio qua te collegam et fratrem domini papæ jactas quod dicere adhæc usque tempora omnis horruit Christianus, ct dicentem inter christianos Ecclesia non habuit. Ignoras Petrum a petra Christo denominatum, super cujus corpus Romæ tota consistit Ecclesia, Petrus Iste implet fundam et Philisthæum Goliath in frontein percutit, ubi crucis vexillum profanus et impius non habet. Omnis siquidem Ecclesia. Romana adversarios cernit. Fundamentum aliud, præter id quod positum est, frustra laborantes statuere. Recordate tandem quod sacra historia narrat: Profecti arrogantes de Oriente in campum Sennaar construxerunt turrem Babel, habentes lateres pro saxis, et bitumen pro cimento. Oriens non immerito universalis Ecclesia Roma est, a qua quicunque resi- D lierit, fetorem omnibus sociis facit, Sennaar enim fetor eorum interpretatur, de quibus propheta: Computruerunt iniquitatibus suis. Et Isaias: Erit pro suavi odore fetor et pro zona, etc. Istis terrenis voluptatibus dediti luto et lateribus cœlum attingere cupientes, dum attollunt se super se, confusionis sempiternæ Babel ædificant cum Ægyptiis, qui cum simili opere filios Israel affligebant, in abyssum repente dissolvendi. Enimvero siin petra fidei, quæ est Romana Ecclesia Petri, ædificii fabricam construeres non in arena mundane spei, in qua Moyses sepelivit Egyptium, memor esses beneficii a pia

C

illi, quæ quoscunque reges tibi subjecit. Hoc sanctum ut implere valeas, clama cum Isaia: Lateres ceciderunt, sed quadris lapidibus ædificabimus. Siecomoros succiderunt, sed cedros immutabimus .Alioquin time, quod proverbia tibi specialiter imprecantur.Oculum qui subsannat patrem et despicit matrem effodiant corvi de torrente, et comedent eum filii aquilæ. Quod procul dubio reipsa tibi continget, quando dictante justitia dominus papa, episcopi, cardinales, tota accordante Ecclesia, adversus præsumptiones tuas consurgent. Tunc præsumptiones tuæ crepabunt, qui te in saltum dirigens ultra metas tui ordinis te extollis, non considerans teipsum. Porro bonum est ut oculus scandalizans eruatur et projiciatur quatenus intuitus superbiæ et malitiæ obteratur, et oculus sanæ fidei simplicitatis aperiatur. Unde dicit Apostolus: Si quis inter vos videtur esse sapiens. Qui aliquando exscecatur illo superbo bculo, spiritali illuminatus est a Domino. Hæccine Romanæ Ecclesiæ recompensas, quæ miseram Antiochiam ex ipsis hiantium faucibus hostium valenter. violenter extraxit jam funditus absorptam, et in dies filios suos ad conservandam eam mittit, suam tolerans imminutionem, ob ipsius liberationem? Mirum in modum factum, est sicut quod dicit Ancos: Quomodo si eruat pastor de ore leonis duo crura aut extremum auriculæ, ita vos eripuit apostolica pietas de inestimabili Persarum rabie. O altitudo profunda! Parum erat litteras domini papæ negligere, si non et meipsum episcopum tu, episcopus, per tuum capellanum et characteres contumeliosos confutares, legatum domini tui impudenter repelleres ?Nesciens forsitan legationem solam sequestram pacis vel belli a sapientibus nuncupari. Utinam aperiret Dominus oculos tuos, sicut aperuit cæci videns multo plures nobiscum esse, quam tecum. Sed pudor cæcitate percussus nisi per Elysæum ducaris in Samariam, sicut Benadad, visum recuperare non poteris, videlicet per obedientiam domini papæ redire ad metropolim Israelitorum, Romanam Ecclesiam. Sin autem, ut Balaam, apertos tandemhabebis oculos, cum sola vexatio dabit intellectum, timendum certe et vere timendum, ne propter tuam singularem extollentiam Orientalis confundatur Ecclesia inter se intestinum mittens excidium, et Occidentalis Ecclesiæ perdens auxilium. Quod indubitanter eveniet nisi ad te redieris, et nisi suffraganeos suos Trevirensi archiepiscopo libere dimiseris, nullius in hoc sustinens præjudicium sidomini papæ mandatum observes. Scandalis istis de medio sublatis per Psalmistam loquatur Dominus pacem in plebem suam et in ... et ambulabimus in domo Domini cum consensu. Cæterum in rebellione cum pertinacibus pacem non habemus, ne operibus malignis communicemus, quia nec spiritus hæc feci pacem, hominibus bonæ voluntatis offerens. Confi dimus tamen ex divina pietate quod vel ab his admonitus cessabis. Denique si de schola Petri An

thiochenam Ecclesiam processisse asseris, navem A quia Sion principium nostræ salutis diversis de cau

Petri in Jerusalem ædificatam cognosce, portuque ab illo anchora soluta littoribus vestris per æstuantium volumina undarum applicuisse. Attestante enim Domino oportebat prædicari Evangelium in omnes gentes incipientibus ab Jerrusalem. Igitur

sis exaltare nos convenit, ut exaltemur. Postremo pro Christo legatione fungens, tanquam Deo exhortante per me, obsecro, reconciliare Patri tuo, ut vivas propter eum, qui est pax nostra, qui fecit utramque uniri.

ANNO DOMINI MCXLII

GAUFRIDUS

CATALAUNENSIS EPISCOPUS

NOTITIA

Gallia Christiana, (tom. IX, pag. 879)

<«< Cum B. Bernardus, inquit Albericus in Chro- Bsuum in ecclesia Sancti Martini a Campis Paris. nico, in episcopum Catalaunensem fuisset electus, recusavit, et per ipsum Gaufridus abbas Sancti Medardi Suessionensis fit episcopus Catalaunensis. » Succinit Chronicon S. Medardi, Spicil. tom. II, pag. 787, in hæc verba : « Anno 1131 Gaufridus cognominatus Collum-cervi, abbas ecclesiæ B. Medardi, episcopus Catalaunensis effectus est. » Paulo post vero missus est cum Matthæo Albanensi episcopo ab Innocentio II papa ad Ludovicum VI Francorum regein, ut euin consolaretur de morte Philippi filii ejus primogeniti. Anno sequenti, quo consecratus est, confirmavit Laurentio abbati Sancti Vitoni fundationem prioratus Calidi-fontis, aliaque omnia ejusdem monasterii bona in sua diœcesi posita ; et anno 1133 ecclesiæ Cellensi quasdam ecclesias. An. 1134 monasterium in Argona fundavit deditque canonicis regularibus, qui postea ad ordinem Cister ciensem transierunt. Anno 1137 subscripsit fundationi Carthusiæ Montis-Dei, deditque Odoni abbati S. Remigii Remensis altare Lupemontis. Anno 1138 litem Manassis II episcopi Meldensis cum Risendi abbatissa Faræ-monasterii diremit eum aliis arbitris. Eodem anno ad ejus preces Guarinus dedit monasterio Novigenti ecclesiam de Fontanis juxta Montem-Desiderii, quæ adhuc sub manu laica erat, et monasterio Sancti Petri personatum totius parochiæ Vitriacensis. Anno 1140 adfuit concilio Senonensi adversus Petrum Abælardum; præsensque fuit cum Hugo Roceii comes satisfecit ecclesiæ Sancti Remigii Remensis. Eodem anno fundavit anniversarium

Eodem circiter tempore composuit cum Hugone episcopo Autissiodorensi litem quam habebat abbatissa Faræ-monasterii cum episcopo Meldensi. Ad eum scripsit Petrus venerabilis abbas Cluniaci lib. n, epist. 43, in hæc verba : « Vos Cluniacensis, imo divini ordinis per totam Franciam primum disseminatorem, auctorem, provectorem: vos, inquam, inveterati draconis de tot monasteriorum cubilibus expulsorem: vos diuturni somni, et longi monastici torporis excitatorem ; hæc et mille talia dum recolo dum rumino, dum teneo, totus et integer in sacrum vestrum amorem flammesco. Inde est quod de duobus vos alterum elegi, quos in non fictæ charitatis vertice totius Belgicæ Galliæ vestræ amicis præpocnendos non tantum credidi, sed et publice prædicavi. Quid et illud quod et tantæ urbi non solum episcopum, sed et principem necessario vos esse oporteat: nihil de monacho pontifex vindicet, nihil de religione princeps usurpet, nihil de prisco ordine mundus furetur. » Anno 1141 confirmavit cellæ Brigensi tertiam partem decin æ ecclesiæ Sanctæ Mariæ de Codreio. Anno 1142 subscripsit chartæ Sansonis archiepiscopi Remensis pro monasterio Sancti Theoderici ; et obiit v vel vi Kal. Junii. ex Necrologiis eodem anno, non sequenti, ut fert Chronicon S. Petri Catalaunensis (si tamen in chronologia epistolarum S. Bernardi, quas modo citabimus, nihil erratum est), conditus in choro ecclesiæ cathedralis inter aquilam et imaginem S. Stephani.

GAUFRIDI

EPISTOLÆ ET DIPLOMATA.

Gaufridi epistolaad Petrum Venerabilem Cluniacen- A nitas de cætero hæc mutare et cassare præsumpse

cem abbatem.

(Exstat inter epistolas Petri Venerabilis sub num. 42, Vide infra ad annum 1156.)

II.

Ad Stephanum Parisiensem episcopum.

(Vide infra in Stephano.)

III.

Charta fundationis abbatiæ Monasterii in Argona. (Anno 1134.)

[Gall. Christ. X, Instrum. 167.]

In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis, GAUFRIDUS Catalaunensis Ecclesiæ minister humilis.

B

rit, anathematis vinculo innodamus eum.

Signum Stephani, Sig. Odonis, Sig. Reinerii, Sign. Gnidonis archidiaconi. Sig. Ancheri decani. Signum Johannis, Sig. Wiberti, Sig. Walteri presbyterorum. Signum Guarnerii, Sign. Petri diaconorum. Signum Bononis. Sig. Hugonis. Sig. Segardi. Sig. Guiardi.

Actum Catalaunis anno ab Incarnatione Domini 1134, epacta xII, concurrente vi, Walterius cancel· larius scripsit.

IV.

Charta Gaufridi episcopi Catalaunensis donationes præcipuas monasterio Trium-fontium a Petro Cluniacensi, Atone sancti Eugendi et Benedicto sancti Petri ad Montes abbatibus, atque canonicis Compendiensibus factas confimantis.

(Anno 1136.)

[Gall. Christ. ibid., col. 168.] GAUFRIDUS Dei gratia Catalaunensis ecclesiæ minister humilis.

Notum sit omnibus P. Cluniacensem abbatem, A. abbatem Sancti Eugendi, P. abbatem Sancti Petri Catalaunensis, decanum et capitulum Compendien sis Ecclesiæ, singulos videlicet sub testimonio sigilii sui et assignatorum testium, petitione domni Bernardi abbatis Claræ-Vallis, privilegium fecisse abbati et fratribus Trium-fontium super his quæ eis concesserunt et dederunt, in hæc verba :

Si utilitatibus Ecclesiarum, si necessitatibus in eis Christo famulantium ad petitionem eorum quibus commissæ sunt providemus, opus charitatis et officium pontificis exercemus. Notum sit igitur tam præsentibus quam futuris, quod locum et ecclesiam quæ Monasterium dicitur, dedimus Eustachio venerabili abbati Sancti Dei Genitricis Mariæ et fratribus ibidem Deo servientibus posterisque ipsorum, cum decima ejusdem parochiæ, et silva cum pratis, terris cultis et incultis, liberam et absolutam ab omni costumia etinquietatione episcopi, archidiaconiet decani, in ea tamen subjectione Catalaunensi Ecclesiæ et obedientia, ut ad consulendum nobis et capitulo beati protomartyris veniant, quoties episcopus vel archidiaconus eos vocaverit. Ordinamus etiam et firmamus ut quicunque hactenus capellam Summellæ tenuerit, costumias quas mater ecclesia, C Monasterium scilicet, antiquitus debuerat episcopo, archidiacono et decano, in perpetuum solvat, habeatque præter silvam quidquid est intra fines ipsius Summellæ de Monasterii parochia. Ad hæc Petrus de Atheio et nepos ipsius Gippuinus, assensu et concessione domni Galberti Catalaunensis et Milonis de Cernone, concesserunt et dederunt eidem abbatiæ obremedium animarum suorumque prædecessorum, alodium quod habebant a vado Ositremont usque ad terram de Noviers juxta Summellam, et a terra de Noviers per Fornoneium juxta Algicurtem usque ad Bercholtham, et de Bercholtha ad Wambais juxta Hattummaisnil, usque ad locum ubicadit Wambais in Gelestre, et de Gelestre usque ad Ositremont. Hæc, igitur et quidquid amodo pie dictæ sanctæ Dei D nibus fratribus, atque consentientibus tam monachis

Genitricis ecclesiæ donabitur concessione pontificum, liberalitate principum, oblatione fidelium, sine contradictione tenenda sigilli nostri munimine firmamus, testes assignamus; et si cuiquam importu

« Venerabili domno Guidoni abbati et fratribus de Tribus-fontibus, Petrus Cluniacensis abbas salutem et dilectionem. A domino et amico nostro Bernardo Claræ-Vallis abbate quem plurimum diligimus rogati, concedimus vobis et fratribus vestris, quosin eodem charitatis affectu habere cupimus,decimam illam deinceps possidere liberam quam a vobis fratres nostri de Baudovillari accipere solebant. Hoc etiam donum esse factum vobis innotescimus, cum consilio et personarum laude Cluniaci. Signum domni Bernardi prioris. Signum Bernardi de Meleiaco. Signum Jarentonis. Sign. Gaufridi prioris de Sancta Margareta. Sig.Gigonis camerarii. Valete memores nostri. fratres dilectissimi. »

<«< Ado Dei gratia ecclesiæ Sancti Eugendii Jurensis abbas, notum facio omnibus, quod ego stabilivi in capitulo ecclesiæ Sarmatiensis, lundantibus om

quem conversis, quod ecclesia eadem Sarmatiensis singulisannis, Dominica proxima ante mediam Dominicam Quadragesimæ, sex solidos Catalaunensis monetæ pro ecclesia Sanctæ Mariæ de Tribus-fonti