fol. 1 alia manus scripsit « Della comunitta de Santa Maria Mazzore, il qual scrisse la madre Suor Madalena de sua propria mani, il signor li merita tanto bene che ne a fatlo a nui altre sue pouere fiolla ». Ex prologo patet eamdem sororem librum esse quoque interpretatam. F. 71 « Della grande potenza di S. Francesco contro al demo- 5 nio » sic incipit tractatus absque novo titolo, scriptus quoque ab altera maņu: « Il segno per il quale se pol comprendere »; expl. « per la moltitudine delli angeli che erano li »; cf. infra 222-24 1. 26. F. 73 titulus « De molti mali che aduengono a quelli che perseguita l'ordine »; inc. « Niuno che a pressumesto de perseguitar l'ordine de San Francesco »; expl. « si de 10 bon core auera amato lordine »; cf. ed. 438-9. Hoc a I manu 1.

Excerpta varia e Pisano continet etiam cod. capituli Ligniciensis, scriptus a fr. Bernardo, O. Carthus., an. 1481-83 2.

Extracta quaedam de sanctis Clarissis ex libro Con- 15 formitatum, sed aliunde ampliata, continentur quoque in codice 699 archivi nationalis Florentiae.

3

Codex est saeculo XVI, idiomate italico exaratus; mm. 203×142. Vita b. Agnetis Boemiae, f. 75r-76v, ampliata est ex AF IV, 357-8; vita b. Salomeae f. 76 v, ex AF 1. c. 338; vita b. Helenae de Padua f. 77r-v, ex l. c. 20 358-9; notitia de b. Rosa de Viterbio, f. 77v, ex 1. c. 359; vita b. Sanciae reginae f. 77v-78 v ex AF III, 539-40 et AF IV, 359; tunc ex l. c. lin. 18 sqq. Accedit demum e Pisano, 309-17, versio ad litteram vitae S. Ludovici episcopi.

Ex libro Conformitatum extracta etiam fuerunt vita et dicta b. Aegidii Assisiensis. Haec etenim apud Pi- 25 sanum leguntur iuxta recensionem specialem (B) *.

5

E Pisano extracta adsunt, et quidem italice versa in cod. Ital. Z. 11, in bibliotheca S. Marci Venetiis saec. XV, miscellaneus; mm. 150×205, fol. 108. Fol. 1r-51r, rubrica « Del beato frate Egidio terço frate, figliolo e compagno de S. Francesco, prima come intro in reli- 30 gione ». Incipit « Questo glorioso homo citadino dela città d'Ascisi abiando inlexo da i soi parenti. Liber I (vita) capitum 14. Liber II (dicta) 23 capitum incipit, f. 14r « Frate Iacopo de la Massa, el qualle aveva gratia ». Explicit « E questo basti al presiente della vita e doctrina del b. padre e nostro fratello frate Egidio d'Ascesi. Amen ». Edit. 205 33.

1 Alia excerpta ex Pisano notantur, sed brevius, adesse in cod. Canoniciano lat. 26; cf. Coxe, Catalogus, 11, 298.

* Ipsum accurate descripsit P. Sabatier, Opuscules de crit., 1, 33-63; cf. 59, 63.

3 Eum accurate descripsit P. Benvenutus Bughetti, O. F. M., ap. AFII V, 573–80.

Cf. Dicta b. Aegidii Assisiensis, Ad Claras Aquas 1905, p. VIII; ibi p. XII alii codices huius recensionis enumerantur.

Cf. Frati, C. e Segarizzi, A., Catalogo dei codici Marciani italiani, 1, Modena 1909, 10 sq. CL. AFH V, 127.

35

IV.

De fortuna operis Conformitatum.

Fortuna, fataque operi Conformitatum fr. Bartholomaei in initio plurimum favebant, uti numerus codicum ut5 cumque nobis notorum, qui caeterum longe plures fuerunt, manifestat. Fortunam ipsius prosperam denotant extracta varia, e libro Conformitatum exscripta, quae tanquam opera propria separatim circumferebantur. Extracta varia in linguam italicam versa fuerunt, immo et totum opus an. 10 1543-1544, i. e. anno postquam Alberus librum Conformitatum acerrime impugnavit, ut eum in derisum verteret.

Plures tamen auctores in operibus suis ante et post annum 1542, opere Conformitatum usi sunt large in componendis libris eiusdem ferme generis et conceptus ac Pisani 45 opus celebre et prolixum.

1. De versione itala operis Conformitatum.

Cod. II, III, 162 [Magliabecchian. class. XXXVIII num. 85] bibliothecae nationalis Florentiae, continet versionem italicam libri primi operis Conformita20 tum, interprete fr. Dionysio Pulinari, O. M. Obs. 2, anno 1543-1544 confectam 3.

MS. chart. saec. XVI, mm. 340×230, foll. 349 numer. In principio novem sunt folia insititia et quinque ad calcem. Binis columnis exaratus praeter folium primum et ultimum in quibus lineae plenae sunt. Est Auto25 graphum fratris Dionysii Pulinari. Codex nullum artis vel picturae ornatum habeat, tamen pluribus in locis litterae rubrae adsunt. Generatim in unaquaque pagella titulus libri, conformitatis et fructus, necnon duae lineae superius et inferius rubro colore scriptae sunt. Recenter ligatus (s. XVIII vel XIX) assericulis ligneis et in dorso pelle coopertis cum 30 hac inscriptione: Fra Bartolomm. da Pisa Conformita di S. Francesco T. I. Tempore huius novae ligaturae inserta fuerunt fólia praefata. Prima tria folia insititia vacant.

1 Brevissime notatur cod. 163, 153 ap. Mazzatinti, Inventari dei MSS. delle biblioteche d'Italia, IX, Forlì 1899, 183 sq.; et AF IV, p. XXIX, ubi de parte ipsius edita.

De ipso cf. Wadding, Script., 103, 702, 723; Sbaralea, 220 (12, 234); Terrinca, Theatrum, 196-7; AFH IV, 1911, 563-4; 1, 527. 3 Cf. p. LXXXI, 1. 42; p. LXXXII, 1. 24; LXXXIII, 1. 47.

Fol. 4r. insit. non num. habet: «III. Pisa (Fra Bartolommeo da) delle Conformita di S. Francesco con Gesu Cristo; tradotto di latino in volgare da Fra Dionisio Pulinari Fiorentino de Frati Minori. T. I. — Cod. 162. Fol. 5 r. insit. non num.: Ex Bibliotheca Antonii Mariae Biscionii; Francisci Caesaris munificentia 6. Idus Septembris 1756. Ca- 5 talogus Bibliothecae Biscionianae, et in Archivo nostrae Bibliothecae inter libros in fol. sub Num. 7. et Excerpta Io. Targionii Tozzelli ». = Fol. 6 r. insit. non num.: « In Catalogo primo nostrae Bibliothecae desideratur in Excerptis Io. Targionii Tozzetti et Indice gener. Codd. Cl. XXXVIII P. 3. cod. 85. Pisa (Fra Bartolommeo da) della Conformita 10 della vita del Padre S. Francesco alla Vita di N. S. Gesu Cristo composta nel 1385 e ridotta in volgare da un Frate Minore nel 1543, 1544. Cod. Autogr. ».

Fol. 7 rv insit. non num. legitur: « Pisa (Fra Bartolommeo da Rinonico da) Libro delle Conformita di S. Francesco con Gesù Cristo tradotto dal Latino 1 in volgare da Fra Dionisio Pulinari Fiorentino de' Frati Minori; T. I cod. in fol. chart. foll. 349 scriptus est manu eiusdem Dionysii, interpretis operis anno 1543, ut ex prima et postrema pagina discimus. Auctor conformitatum non quidem Barptolemaeus Albitii fil. de Vico Pisano fuit, ut Waddingo et aliis, sed Fr. Barptolemaeus de Rinonico, ut videre est apud 20 Troncium, Annali Pisani, p. 4902, et multis argumentis probatur 3. Verşionem hanc adgressus est Dionysius ad instantiam Sororis Benedictae de Bettinis, virginis Franciscani Ordinis in Coenobio S. Ursulae Florentiae5, ipso teste in Chronico MS. Ordinis Min. Provinciae Tusciae, ut videre est in Actis Sanctorum Collect. Bollandianae, T. I. mensis Maii, 25 p. 161 et in Supplemento ad Scriptores Waddingi Ioannis Hyacinthi Sbaraleae, Romae 1806 p. 110, 220 ». Fuerat codex, uti tunc sequitur:

« Benedictae Bettiniae Sanctimonialis Franciscani Ordinis in Coenobio S. Ursulae Florentiae, cuius gratia Dionysius Pulinarius versionem huiusmodi adgressus est; v. quae superius notavimus. (Tunc vero fuit:) Coe- 30 nobii S. Ursulae Florentiae post mortem Benedictae Bettiniae; (demum): Antonii Mariae Biscionii, Can. S. Laurentii et Bibliothecae Laurentianae Praefecti ».

Fol. 8 r. insit. non num.: « Operum Series alphabetica. Pisa (Fra Bartolommeo da Rinonico da) Libro delle Conformita di S. Francesco con Gesu 35 Cristo tradotte di latino in volgare da Fra Dionisio Pulinari. T. I. Num. unic. ». -- « Pulinari (Fra Dionisio), Volgarizzamento dal latino del Libro delle Conformità di S. Francesco con Gesù Cristo di Fra Bartolommeo da

1 Fuerat bibliothecarius Laurentinae bibliothecae; cf. Giulianelli, A. P., Ragguaglio della Famiglia e della vita letteraria del Can. M. Biscioni, ap. Nov. lett. Fior. 1756, 353; cf. Moreni, 1, 444; cf. ib. 428 sq. 2 Cf. supra XVIII, n. 7. 3 Cf. supra XV sqq.

4 Scil. Ord. S. Clarae.

8

Cf. Wadding, an. 1435 n. LXXXIV (X2, 266); Gonzaga, 262; ed. II, 299.

* Die I maii, ubi Soror Benedicta maximi desiderii apparet habendi libros, res Ordinis tractantes. Cf. eiusdem Croniche della prov. di Toscana; MS., p. 192, ubi hoc expresse dicit.

Analecta.

Tom. V.

F

40

Pisa T. I. Num. unic. » etc. Omnes notae quae praecedunt, a manu recenti appositae sunt 1.

Fol. 10 r. non num., i. e. in primo folio codicis non iam insititio, manu ipsius Pulinari ibi legitur: « Opus Conformitatum in lingua vernacula, 5 susceptum in die sancto Penthecostes ». Reliqua sunt scriptum autographum ipsius Pulinari:

Fol. Ir. num, litteris rubris: « Primus Prologus in libros Conformitatum. In nomine domini nostri Iesu Christi et Beatissimae Mariae Virginis matris suae ac Beatissimi Patris nostri Francisci servi sui ». « Incomincia l'opera intitulata della Conformita della uita del beato padre San Franc. alla uita del nostro Signore Iesu Christo, nostro Redemptore, compilato et composto dallo Inluminato doctore et Interprete delle sacre scripture Frate Bartolommeo da Pisa del ordine minore di S. Francesco, per la reverentia del prelibato Padre San Francesco, lo 15 anno del Sig.re Mille trecento ottanta cinque [1385], riducte in uulgare per uno semplice et idiota frate minore, accioche li frati semplici ne cauino qualche utilita di una tale et tanta opera. Nelli anni del Sig.re Mille cinquecento quaranta tre [1543]. Ad laudem Iesu Christi et Patris nostri Francisci ». Traductio operis incipit fol. 1 v.

20

Desinit Liber primus Conformitatum et codex fol. CCCLX v lineis plenis et rubris literis. Post finem additur: « Deo gratias. Finis adest. Pia semper laudetur virgo Maria. Expletum hoc opus in vigilia Sacrorum Stigmatum Beatissimi Patris nostri Francisci Anni Domini MDXLIIJ. Cum gratiarum actione oretur pro expositore scriptoreque 25 simul». Sequuntur quinque folia vacua.

Cod. II, III, 163 [Magl. class. XXXVIII n. 86] bibliothecae nationalis Florentiae est tomus secundus operis Conformitatum, et continet librum secundum et tertium huius operis, item interprete fr. Dionysio Pulinari. 30 MS. chartac. mm. 340x230 foll. 224.

In principio novem sunt folia insititia et quatuor ad calcem; binis columnis exarata, praeter folium primum et ultimum sicut in primo tomo. Autographum eiusdem Pulinari. Codex est ornatus sicut in primo tomo absque ulla prorsus differentia. Legatura eadem. Prima tria fol. insi35 titia non num. alba. num. alba. Fol. 4 r. insit. non num. idem scriptum quod in primo tomo, mutatis tantum numeris et tomi et codicis. - Fol. 5r. insit. non num. itemque fol. idem scriptum quod in primo tomo.

Fol. 7 r. insit. non num. « Pisa (Fr. Bartolommeo da Rinonico da) Libro delle Conformità di S. Francesco con Gesù Cristo tradotto dal latino in vol40 gare da Fra Dionisio Pulinari Fiorentino de Frati Minori (ut ex T. I scilicet Cod. 162 P. III adparet. T. II cod. in fol. chart. foll. 224 scriptus manu eiusdem Dionisii interpretis operis, et absolutus die 6 Martii 1544, ut in fine

1 Forsitan a Follini (supra XVIII, n. 14 ) qui bibliothecae Magliabecchianae Praefectus fuerat.

notavit. De auctore latino huius operis v. T. I. sive Cod. 162 P. IV ». = << Fuit etc. Scriptum enim versumque fuit pro eadem sanctimoniali Benedicta Bettinia, O. S. Clarae. Hic recensentur possessores iidem codicis, sicut in tomo I, iisdem verbis. Fol. 8r. fol. 9 r. insit. non num. idem scriptum habet quod in primo tomo. (Pro T. I. ponit T. II.).

5

Fol. 10 r. non num., manu fr. Dionysii Pulinari: « Secundus tertiusque Liber Conformitatum. In lingua materna pro indoctis nec non habentibus linguam latinam. Incepi hoc opus Pridie Idus Novembris [1543] ». Eodem fol. v. est index conformitatum et fructuum secundi libri, qui fol. Ir. num. incipit litteris rubris et unica columna. Sequitur postea reliquum 10 duobus columnis, excepto ultimo fol. v. Tituli et in unaquaque columna duae lineae semper sunt rubro scriptae. Hoc etiam accidit cum aliquod factum notabile narratur. Fol. CLII v col. 2: « Finisce il secondo libro delli XVI fructi et conformita della vita di San Francesco alla vita di IesuChristo ».

=

Fol. CLIIJ r incipit liber tertius cum indice conformitatum et fructuum. — Desinit fol. CCCXXIIIJr unica col.: « Deo gratias. Finem huic expositioni dedi sexta die Martii anno Domini MDXLIIII». Fol. v. « O lectore pro me pregho, et preghi maxime, le consolatione di questo caui ». Sequuntur denique quatuor folia insititia vacua.

1

15

20

Fol. 7r insit. non num.: « Pulinari (Fra Dionisio) Fiorentino dell' Ordine de' Minori, Vita di S. Francesco estratta e compilata dal libro delle conformità di S. Francesco con Gesù Cristo, di Fra Bartolomeo da Rinonico da Pisa. Idem excerpti auctor et scriptor qui codd. 162, 163, 164, 165, 166, 167, P. III exaravit. Cod. in fol. chart. saec. XVI circa medietatem, ut ex aliis 25 codd. eiusdem laudatis 1 adparet. foll. 295 ». = Fuerat olim: << Benedictae Bettinia e, Sanctimonialis Franciscani Ordinis Florentiae in Coenobio S. Ursulae, cuius gratia ex Libro Conformitatum huiusmodi vitam excerpsisse autumo tum ex iis quae leguntur in Actis SS. Collectionis Bollandianae, T. 1. mensis Maii, pag. 161 2, ubi Dionysius fatetur se praeter 30 versionem Libri Conformitatis S. Francisci et Vitae B. Mariae Virginis Fr. Barptolomaei de Pisis, et Vitae lesu Christi Landulphi Saxonis huius gratia multos alios scripsisse libros, tum quod Biscionius Cod. olim possessor, quemadmodum Cod. 162, 163, 164, 165, 166, 167, laudatas versiones complectentium et calamo Dionysii pariter scriptorum uno eodemque tempore a Coenobio S. Ursulae volumina huiusmodi obtinuisse videatur ». << Coenobii... etc. » ut in cod. 162. « Antonii... etc. », ut in eodem cod. 1623. Foll. 8r et 9r insit. non num. eas

3

=

35

1 Supra p. LXXX sqq.

* Cf. supra p. LXXXI, 1. 34.

Ipsius

AA SS 1. c. Est celeberrima Vita lesu Christi, auctore Ludolpho (sic) Saxone, qui prius Ordinis S. Dominici, deinde O. Carthus., obiit 1378; cf. H. Hurter, Nomenclator literarius Theologiae cath., II, (ed. III) Oeniponte 1906, 566-7. Hain, Repert., 9876-7; 10288-306. supra, 1. 24, 34-5, versio, auctore Dion. Pulinari, continetur in cod. li, II, 164-167 (Magl. cl. XXXVIII, n. 89-92); Cf. Mazzatinti, IX, 483.

Cf. p. LXXXI, 1. 5 sqq.

Cf. p. LXXX, l. 47 sqq.