Obrazy na stronie
PDF
ePub

3

dulphius Tossinianensis', Gonzaga, Wadding us3, Franchini, partim Sbaralea 5. Inter scriptores Ordini extraneos, antiqui omnes bibliographi, (qui partim fr. Bartholomaeum Pisanum nostrum scil. de Rinonico, et fr. Barth. 5 Pisanum Albisium, etiam cum fr. Bartholomaeo Pisano de S. Concordio, Ord. Fr. Praed. confuderunt; Gesnerus (auctus a Simlero et Frisio), Bellarminus, Posse vinus, Fa1 Historiarum Seraphicae religionis libri III, Venetiis 1586, fol. 311, qui de eo haec tantum habet: «B. Barth. Albisii Pisanus, scripsit 30 volumina ingentia et eo amplius, inter quae extat opus pulcherrimum Conformitatum, super 4 Sententiarum, de laudibus Sanctorum, de casibus conscientiae de laudibus B. Virginis, de verbis Domini, librum Conformitatum B. Virginis cum Christo et Quadragesimale; floruit anno 1380 ».

De origine Seraphicae Religionis Franciscanae, Romae 1587, in-fol., p. 81; ed. II, Venetiis 1603, p. 78. Eius locus verbotenus cum Rodulphio concordat omittit tantum (forsan) simplici homoioteleuto: de verbis — B. Virg.; scil.voces: « de verbis Domini et libr. Conf. B. Virg. ». 3 Annales Ordinis Minorum, an. 1399 n. VIII-IX; cf. infra, p. XXII sq. (IX2, Romae 1734, 158-9); an. 1343 n. XXXIII (VI12, 304-5); Scriptores Ordinis Minorum, Romae 1650, 48-9; ibid. 1806, 34; ib. 1906, 36-7. Haroldus, Epitome Annalium Ordinis Minorum, 2 voll. in-fol., Romae 1662, uti reipsa patet, Waddingi dicta ad an. 1399 n. VIII-IX compendiat: II, 1983 (an. 1399 n. 7). Etiam fr. Antonius Tognocchi a Terrinca, O. M. Obs., Theatrum EtruscoMinorilicum, Florentiae 1682, 190-1, nonnisi Waddingum, Tossinianensem et Gonzagam exscribit nil novi addens vel de penu proprio. Item et Arturus de Monasterio, O. M., Martyrologium Franciscanum, Paris 1653, ed. II, p. 539-40; sub 4 novembr.; Hueber, Fort., O. M., Menologium... Sanctorum... ex triplici Ordine... S. Francisci, Monachii 1698, 2082, item sub 4 nov., et Bened. Mazzara, O. M., Leggendario Francescano, ed. III, Venezia 1722, XI, 27-8, ad 4 nov. De loh. de S. Antonio cf. XV not. 8.

4

Bibliosofia e memorie letterarie di Scrittori Francescani Conventuali che hanno scritto dopo l'anno 1585, Modena 1698, 79-80, s. v. Bartol. Albicci da Pisa; paucis dictis de eius virtutibus, iuxta intentum suum eiusdem commemorat solummodo editionem Venetam 1596 libri De laudibus B. M. V. De qua infra p. Cll sqq. Item et Benoffi, Fr. Ant., O. M. Conv., Compendio di Storia Minoritica, Pesaro 1829, 157. De August. Superbo, cf. p. CXXIV.

5

Supplementum ad Scriptores Ordinis Minorum, Romae 4806; I edit. ibid. vol. I (A-H) 1908; s. v. Barthol. Albisius: 109-111; 725; 12, 114-117; s. v. Barth. de Rononico, 725; (Append.); 12, 125. Alios auctores minores nostrates omittimus.

De eo, cf. Quetif-Echard, Scriptores ord. Praedicatorum, I, Paris. 1721, 623-5; obiisse videtur 1347. Scripsit praesertim Summam de casibus conscientiae, quae Summa Pisana vel Magistruccia vel Bartholina dicitur, et fuit absoluta Pisis 1338 mense decembri. Inc. « Quoniam ut ait Gregorius super Ezechielem ». Saepe edita est; eiusque Supplementum scripsit Nicolaus Auximanus, O. Min., an. 1444 (l. c. 624; Sbaralea, 551). Scripsit praeterea: De documentis Antiquorum, vulgariter appell. Ammaestramenti degli Antichi, saepe edit.; De Virtutibus et vitiis, uti videtur, etc. ▾ Bibliotheca instituta et collecta primum a C. Gesnero, deinde in Epitomen redacta.... el aucta per losiam Simlerum iam vero.... amplificata per Ioh. Iac. Frisium, Tiguri 1583, p. 105. De Scriptoribus ecclesiasticis, accessit dissertatio.... Ph. Labbe.... insuper Supplementum, Venetiis 1728, p. 483, an. 4335 s. v. Barthol. Pisanus, scil. de S. Concordio; ubi monetur lector, ne isti « Summam Pisanam » tribuat. Tunc in Supplemento, 1. c. (cf. et p. 501) de Barth. Albicio tamquam auctore libri Conformitatum etc. breviter agitur, iuxta Waddingum, Script., 48 (et Possevinum). Nil novi vel correctius additur. Apparatus sacer, I, Venetiis 4706, 182, s. v. Albici sive Albicij, ubi tantummodo Tossinianensem ex scribit.

8

9

bricius', Oudinus, Nicéron 3, Marchand; Encyclopaediae antiquiores in genere 5 ac moderniores quoque, necnon et libri eruditi et Scriptores ad nostra usque tempora fratrem Bartholomaeum alium cum alio confundebant.

7

Sed neque scriptores patriae sive urbis sive regionis 5 olim utrumque Bartholomaeum distinxere; immo confusionem auctam ex homonymo Ordinis Praedicatorum, Barth. Pisano seu de S. Concordio, magis auxerunt et ipsi. Ioh. Cinelli' modo suo tres illos auctores divisit univitque, Ant. M. Bi

1 Bibliotheca latina medii et infimae aetatis, Hamburgi 1734, 131-3; 149; ed I. D. Mansi, 1, Patavii 1754, 50-1, 176. Commentarius de Scriptoribus ecclesiae antiquis, III, Lipsiae 1722, 1175-80. Mémoires pour servir à l'histoire des hommes illustres

1

dans la république des lettres, XXXVI, Paris 1736, 139–150, s. v. Barthelemi Albizzi.

• Dictionnaire historique ou mémoires critiques et littéraires concernant la vie et les ouvrages de divers personnages distingués, 1, à la Haye 1758, 3-10. Iudiciis a Marchand prolatis abreptus fuit etiam Tiraboschi, Gir., Storia della Letteratura italiana, V, Roma 1783, 158. In aliis editionibus, v. gr. Venezia 1823, t. V, part. I, 244, adiecta fuit nota confusionem utriusque Bartholomaei clare pandens, et promittens de Pisano mox publicatum iri Elogium auctore P. Ant. Fel. Mattei, O. M. Conv., Quod elogium in lucem prodiisse nequaquam videtur (cf. infra p. XXVIII n. 6) quamquam plura alia Elogia vulgavit P. Mattei; cf. Moreni, Dom., Bibliografia storico-ragionata della Toscana, II, Firenze 1805, 56-7. Cf. et Follini, Discorso, 234 (4). Ob operis naturam hic commemoramus etiam Vinc. Coronelli, O. M. Conv., Biblioteca universale sacro-profana antico-moderna, V, Venezia 1704, 462-3; cf. ibid. II, 1702, 633.

Cf. v. gr. Moréri, Le grand dictionnaire historique, II, Paris 1743, 69. Biographie générale, Paris 1841, s. v.; versio ital. Biografia universale, I, Venezia 1822, 447-8, s. v. Albizzi. Nouvelle Biographie générale, 1, Paris 1854, 640-1; dissertatio plus ceteris scatens mendis, s. v.

V. gr. Kirchenlexikon, ed. II, 1, Freiburg i. Br. 1880, 441-2, s. v. Albizzi, Barth. auct. Fr. Stanonik; immo et ap. Vacant, Dictionnaire de Théologie Catholique, I, Paris 1903, 687, s. v. Albizzi, Barthél. (auct. B. Heurte bize, O. S. B.) et ap. Kirchliches Handlexikon, 1, München 1907, 117 et 982. Sub vero nomine de eo tractatur ap. The Catholic Encyclopedia, 1, New-York 1907, 316, auct. Fr. Paschali Robinson, O. F. M., qui usus est praefatione nostra in AF IV. De Actis SS. nov. II, 214, cf. infra, p. XXIX n. 2.

7

' V. gr. Chevalier, Répertoire des sources hist. moyen âge: Bio-Bibliographie, tom. II, ed., I, Paris 1905, 119-20; H. Hurter, Nomenclator literarius Theologiae Catholicae, ed. III, tom. II, Oeniponte 1906, 760-2; cf. 612; ed. 11, ibid. 1899, IV, 632-3 etc. etc.

* V. gr. Faloci-Pulignani, Mich., Il liber Conformitatum del P. Bartolomeo da Pisa, ap. Miscellanea Francescana (MF), VIII, Foligno 1901, 436-448. Huius dissertationis, iisdem cum mendis etc., maxima pars gallice prodiit: Le Liber Conformitatum de Barthélémy de Pise, ap. Etudes Franciscaines, X, Paris 1903, 612-9; cf. AF IV, XXIV nota 2. Accurate de opere Pisani disseruit Sabatier P., Vie de S. François, Paris 1894, [saepius reimpressum, ibid.], Cxiv-cxx. Item et Golubovich, Hier., O. F. M., Biblioteca bio-bibliografica della Terra Santa e dell'Oriente francescano, 1, Quaracchi 1906, 71-6. Minime expedit omnium scriptorum de opere vel auctore isto iudicia, modo iusta, modo et quidem in genere severiora hic accumulare, quoniam longe saepius opus istud iudicatum quam lectum est.

• La Toscana letterata ovvero istoria degli scrittori toscani, MS. Bibl. Magliabecchianae (modo in Bibl. Nat.) Florentiae, sign. IX, 68, p. 219-20: allegat Labbe (v. p. XVI nota 8) et Analecta Tom. V.

[ocr errors]

B

scioni' Cinellium partim (non bene tamen) correxit, fr. Barth. Pisanum nostrum confundens cum quarto quodam homonymo, medico scilicet Bartholomaeo Pisano. Utrumque fratrem Minorem permutaverunt etiam Cardosi, Fabbroni', Fab5 brucci, Cerracchini aliique.

Attamen Tronchi, iam ante hos auctores, monuerat duos istos, Bartholomaeum videlicet Albisium alterumque de Rinonico, esse distinguendos, quod clarius et melius postulaverant quoque Tempesti, et Nicol. Papini, 10 O. M. Conv., uno in loco breviter quidem, altero vero fusius rem exponens. Quaestionem ample, licet nova documenta etc. non afferret, pertractaverat prior atque primus Vinc. Follini" qui tamen a posterioribus nimis neglectus fuit.

40

Tossinianum (p. XVI n. 4). Pag. 232 Bartholomaeum Ordini Min. Observ. adscribens, « detto l'Illuminato» eum nominat, ei tribuens De documentis antiquorum (p. XVI n. 6) et Librum Conformitatum. 1 Giunte alla Toscana lellerata del Cinelli, MS. ibid., sign. IX, 74, tom. II, B., pag. 519, 521, 529-30. MS. cit. III, B, 519. Erat medicus Senis, saeculo XV; scripsit Epitoma Medicinae, s. 1., a. et typ. n. Cf. Hain, Repert. bibliogr., n. 2531; Copinger, A supplem. to Hain, n. 2531. etc.

3 Memorie sacre delle glorie di Pisa, con un breve compendio delle vite dei Santi e Beati della città e suo distretto raccolte da Pietro Cardosi (1675); MS. ibid. sign. II, III, 170, [Cl. XXXVIII, Pl. 4 cod. 20] pag. 417-9; cf. II, III, 171, pag. 596, 597, 598. Alia copia, cf. XXIX n. 4. • Historia Academiae Pisanae, I, Pisis 1794, 56. 5 Excursió historica, 1. c. [supra XV n. 4] 66; Follini, (infra nota 44 cit.) 240 (12). • Fasti Teologali cit. [supra XV n. 2], p. 50.

[ocr errors]

"Memorie istoriche di Pisa, Livorno 4682, p. 490s., ubi nostrum nominat « Bartol. de Rinonicchi», citat etiam Waddingum, ad an. 1399. Pro altero, scil. Barth. Albisio remittit lectorem ad an. 1355 operis sui, ubi tamen de ipso nihil in ed. cit., neque in alia editione: Annali Pisanı di P. Tronchi rifusi, arrichiti di molti passi e seguitati fino all'anno 1839 da E. Valtancoli Montarino, etc., Pisa 1868. MS. Philippi Senesi quondam causidici Fulginatis, in Biblioth. Angelica Romae, n. 1838: « Illustrazione dei codici contenenti il Liber Conformitatum del P. Bart. da Pisa ed appunti bibliografici sulla stampa, nequaquam continet quae titulus promittit, quia tantum de Codice nostro Assisiensi (AF IV, p. XXVII) agit, obiter commemorans codicem P. Irenaei Affò (infra, p. LIX I. 20-3). Cf. Misc. Franc., VII, 129. De MS. Divionensi cf. p. CXXIV.

Cf. AF IV, p. VII not. 1. Tempesti, Discorso accademico sull'istoria letteraria Pisana, Pisa 1787, 38-9: agit de Barth. Albisio; p. 40-4: de Barth. de Rinonico.

9

In editione (posthuma) Supplementi P. Sbarale a e, Romae 4806, p. 725 (12, 116); cf. ipsius Papinii Notizie sicure della morte, sepultura e canonizazione e traslazione di S. Francesco d'Assisi, Firenze 1824, num. XVIII, p. 168-72; ed. II, Fuligno 1824, 167-72, ubi tamen de auctore non disputat. La storia di S. Francesco d'Assisi, II, Fuligno 1827, 247-8.

10 Index onomasticus Scriptorum Universae Familiae Franciscanae (an. 1828 absolutus); MS. in-fol. absque pag. numeratione, in Bibl. Nat. Florentinae, II II, 184, s. v.: «Bartholomaeus Rinonicus Pisanus », per 6 paginas, quas (pro commodo) numeramus p. 300-5; et s. v.: « Barthol. Domini Albizi de Vico» (4 pagg., quas 250-3 item numeramus. Notatur hoc MS. AF IV, p. VII, n. 1; p. XXIII, n. 2. 11 Discorso sull'opera delle conformità di S. Francesco con Gesù Cristo di Fra Bartolomeo da Pisa, letto nella Società Colombaria da Vincenzo Follini, nella detta Società l'Ingemmato, la

En summa expositionis Vin. Follinii, praesertim auctores Pisanos etc. supra iam a nobis citatos, allegantis. Fr. Barth. Albizius obiit 1351, teste eius epitaphio, 234 (6); quod Waddingus male corrigendum censuit in 1401, quia, ait Waddingus, secus iste Fr. Albitius, qui tamen 1399 adhuc vivebat, ultra annos 130 vixisset, 235 (7). Haec vero longaevitas eodem iure obsistit ipsi vivo adhuc anno 1399; unde Albitius, qui iam 1347 praedicator celeber fuit, 5 distinguendus est ab alio Barth. Pisano, qui revera auctor libri Conformitatum fuit, et iuxta Trinci (Annali, cit., 490) Barth. de Rinonicchi vocabatur, 237 ss. (9 ss.). Familiae « de Vico et de Rinonico diversae fuerunt 241s. (13 s.) Barth. Albitius nec magister nec professor theologiae fuit, sed sanctitate vitae praestabat, 242s. (14 s.). Huic ergo illa omnia spectant quae de sanctis moribus, amore paupertatis etc. narrantur a Waddingo de Barth. 10 Albitio, (licet sic nominet Bartholomaeum de Rinonico). Sed nec Barth. de Rinonico professor publicus theologiae fuit in universitatibus Italicis, 246 ss. (18ss.). Deinde, 249-257 (21-29) summatim de operibus huius agit, cui tamen perperam tribuit quoque Vitam B. Gerardi de Valentia, hac in re utrumque: Albitium et Rinonicum, confundens et ipse Follinius, 253 (25). 15

[ocr errors]

2

Papinius vero, qui item Bartholomaeum utrumque Pisanum distinxit, haec de Bartholomaeo Albisio habet:

. Bartholomaeus Albisius, inquit Waddingus, sed minus ad rem, non cognomine Albizius sive de Albizis fuit, verum filius Domini Albizi, domini Petri de Vico; et hoc erat cognomen eorum familiae, Pisis equidem conspicuae ex progenie nobilium de Vicecomite seu Viceco- 20 mitum vulgo Visconti, qui aliquanto tempore patriae dominationem obtinuere... ». Albitius pater ipsius in fastis Pisanis... an. 1329, licet longaevus, ad papam fuit missus a rectore Pisarum, comite Bonifacio de Gherardesca... Frater vero ipsius an. 1381 professor legum fuisset Pisis... Fuerat et erat iterum patrii conventus guardianus anno 1342, quo sacellum seu altare in honorem S. Ludovici Episcopi Tolosani... erigere curavit. Altaris tabula 25 depicta fuit a Taddeo Gaddi; exprimebat autem praefatum sanctum antistitem, cui B. Gerardus (non ille de Villafranca Florentiae et Tertii Ordinis uti scribit Vasarius, sed de Valentia ad Padum in Pedemontio, adhuc in vivis apud nos Panormi) exhibebat et commendabat infrapositum, apparentemque ab humeris et sursum Bartholomaeum Guardianum ».

sera del dì 27 gennaio 1816; quae dissertatio prodiit ap. Inghirami, Nuova Collezione di opuscoli e notizie di scienze, lettere ed arti, 1, Firenze 1820, 229-258, indeque seorsum sine titulo, etc. (ibid. 1820) 30 pp.; cuius alterius editionis paginas inter parentheses () adiunximus. Cf. etiam AF II, 582. Qua oratione usus, apte quoque utrumque, quin tamen novi quid adderet, distinxit Panfilo da Magliano, M. O. R., Storia compendiosa di S. Francesco e de' Francescani, II, Roma 1876, 581: de Barth. Albicio; 582-3: de Barth. de Rinonico.

1 Cf. tamen, p. XXII, 1. 35 et nota 43.

2 Index onomast., 250-3.

Vasari, G., Le vite de' più eccellenti pittori etc. ed. G. Milanesi, 1, Firenze 1878, 571-94. Ibi 575-6, de « capella maiore » aedis S. Francisci Pisis, quam pro Gerardo et Bonacorsio Gambacortis picturis ornavit Thaddaeus Gaddi (c. 1300-1360). Sub pictura approbationem Regulae S. Francisci effingenti (p. 576) legitur ista confecta: «A. D. MCCCXLII de mense augusti ». • Nel mezzo della chiesa, quando s'entra, a man manca [sinistra, Th. Gaddi depinxit] un S. Ludovico, vescovo, a sedere, al quale San Gherardo da Villamagna [!], stato frate di quell' ordine, raccomanda un fra Bartolomeo, allora guardiano di detto convento. Nelle figure della quale opera, perchè furono ritratti dal naturale, si vede vivezza e grazia infinita etc. ». In nota Milanesi addidit (iuxta alios): Ille fuit fr. Bartholomaeus... auctor Conformitatum; confundens Albisium cum Rinonico. (Vasarius vixit 1512-1574). De hac pictura cf. etiam Venturi Ad., Storia dell'arte itatiana, V: La pittura del Trecento, Milano 1907, 538 sqq. Cf. infra p. XXIII, nota 4.

30

Refert dein devotionem Pisanorum ad B. Gerardum, quae crevit, cum an. 1347 a fr. Laurentio Panormita, socio B. Gerardi (qui 1342 Panormi obierat), os ipsius brachii in S. Francisci aede Pisis collocaretur ', in hoc partem habente magnam fr. Bartholomaeo Albicü... qui B. Gerardi postmodum vitam scripsit 2. An praeter vitam B. Gerardi protulerit 5 alia, definiri nequit. Mihi arridet ei quoque tribuere Sermones quadragesimales, incip.: Cum ieiunatis ac Summam de Casibus Conscientiae *, (si tamen est alia a praecitatis sermonibus quadragesimalibus, quod non videtur P. Sbaragliae ) et Summam de Vitiis, quam invenit P. M. Franc. Ant. Benoffi. Quoad Summam de casibus conscientiae observandus est annus 1338, quo confecta dicitur in codice nec attendendus P. Sbaraglia, qui falsa 10 suppositione ludit

8

7

Diem extremum obiit fr. Bartholomaeus Domini Albizi de Vico die 10 decembris anni 1351, sepultusque fuit seorsum in nostra ecclesia Pisis sub marmore, cum brevi epigraphe talia innuente. Qui confundunt hunc cum altero, defuncto an. 1401, et de duobus fingunt unum, dicunt erasse quoad annum litterarum incisorem et posuisse L pro C. Apage nugas! 15 Nefas est adeo bardos, stolidos, stupidosque credere et caenobitas et cives, ut mendum non adverterint vel emendare nequiverint, quod perfacillimum "».

De Bartholomaeo de Rinonico autem haec refert idem Papinius.

10

D

Istum cucullatum censet circa an. 1351, vivo forsan adhuc Barth. Albicio, qui pro20 prium ipsi nomen forsan imposuisset, « ut sibi faceret successorem », quod tunc moris fuisse asserit, sed non probat. Forsan erat germanus frater « Ser Conradi de Renonichis» quem Tronchi commemorat. Post studia encyclopaedicus factus, cathedras ascendit inter septa Fratrum et publice; an. 1373 universitati Florentinae accensetur "; 1376 a Thom. Freniani magister declaratur; Professor erat Pisis et Florentiae 1. Anno 1384 scripsit opus De Con25 formitate B. M. V. ad Christum 13. Anno 1385-89 14 opus Conformitatum S. P. Francisci ad I. Christum... Praeterea ei tribuit « Commentaria in Universam Theologiam, 15, Laudes Sanctorum 16; an. 1398: Quadragesimale de contemptu mundi 17. Referunt, ait, eum obiisse 10 dec. an. 1401, scil. iuxta stylum Pisanum, unde nobis esset an. 1402 18.

1 Cf. Wadding, an. 1343 n. XXX (VIIa, 303).

Sunt vero alterius Bartholomaei; infra, p. CXIII sqq.

2 Cf. infra p. Cl sq.

• Summa de Casibus, a Papinio designata, uti ex postea dictis et praesertim ex anno 1338 claret, certe est illa Fr. Barthol. de S. Concordio, O. Praed.; cf. p. XVI, n. 6.

5 Supplem., 114 (19, 116), et non recte quidem.

• Ubi, et quaenam sit, ignoramus; de ea nihil habet Benoffius in suo Compendio, 156-7. De MSS. Benoffi cf. p. LIV, not. 2; LX, n. 1.

'Non quidem in uno illo a Sbaralea, 1. c., allegato, sed in innumeris MSS. istius cperis. 8 L. c., ubi circa annum 1338 quo Summa de Casibus conscripta fuit, liberius coniecturando falso opinatur eam esse forsitan scriptam non 4338, sed 1368 vel 1438. Ipse etiam Papinius quoad auctorem Summae falsa ludit opinione. Paucis ab hic annis Faloci ap. Misc. Franc., XII, 1910, 54, Summam de Casibus hispanice, Coria, a Barth. de Lila circa 1489 editam, Bartholomaeo Pisano O. Min. denuo falso tribuit.

9 Si supponis epigraphen coaevam vel saltem supparem. De eius vero epocha nil constat; cf. supra, n. XII; infra, XXIX. De eius anno emortuali, cf. p. XXVII sqq.

[blocks in formation]
« PoprzedniaDalej »