singulis quibusdam Sanctis, necné, decidi nequaquam potest. Vitae et Laudes horum Sanctorum partes singulas operis istius hoc in casu, constituissent forsan. Ast fieri faciliter potuit, ut Mapellus', apud quem primum operis huiusmodi titulus 5 occurrit, eo opera Pisani circa singulos Sanctos comprehendisset, non secus ac Rodulphius. De opere ergo nihil comperire potuimus, immo nec de alio eius libro (vel parte modo dicti operis), scil.:

De Laudibus S. Pauli Apostoli, de quo egit “magno et 10 pulcherrimo volumine aiente fr. Mariano Florentino 3. De Vita et Laudibus S. Benedicti " per meditationes et fructus procedens „, ait fr. Marianus; cui addit Terrinca, ex proprio penu, cum MS. nusquam viderit, "liber unus , ·

6

De Laudibus S. Dominici una cum Arbore Ordinis Prae15 dicatorum. Hunc librum illum esse certo reputavit Sbaralea, de quo S. Antoninus in Chronicis, parte III, tit. 23, cap. 1, § 1 inquit 9: “Et cum [S. Dominicus] vidit coelum apertum et de omni genere religionum fratres in gloria et suos non vidit, sed a Filio fuit dictum, quod erant sub chlamyde Virginis 20 Mariae, quos ibi vidit etc. Et dicit quidam magister Ordinis Minorum, qui composuit librum magnum de b. Dominico, valde magistralem, quod in dicta huiusmodi visione posset dici scholastice, non assertive, quod tunc viderit Dominicus Deum per essentiam, ut Paulus in raptu De qua visione in via cf. infra, 56 sqq. Opus vero hoc, ubi lateat, ignoratur. Nihil tamen de eo nobis innotuit.

25

1.

1 Cf. supra, p. CXIV I. 23.

2 Cf. supra, p. XVI, n. 4. Inde Gonzaga, supra, p. XVI, n. 2; Wadding, supra, p. XVI,

n. 3. Opinio modo exposita ap. Sbaraleam, 444 (12, 145-6) invenitur.

3 Supra, p. XXIV 1. 43. Terrinca, 191, addit: egregium volumen ».

4 L. c. I. 14.

5 L. c.; unde Sbaralea, 111; (1, 446).

6 Marianus, XXIV lin. 45.

xisse;

7 Sic Terrinca, I. c., et inde Sbaralea, 1. c., opinatus Terrincam forsan opera illa conspeid quod non videtur.

8 L. C.

9

Legitur v. gr. ap. Divi Antonini: Chronicarum pars III, Lugduni 1586, p. 599, qui de

S. Dominici similitudinibus cum Christo agens, certe usus est, si non opere illo, saltem conceptibus Pisani; I. c. 600-12; tit. XXIII, c. 2 sqq.

Commentarii in IV libros Sententiarum.

Hoc fr. Bartho

lomaeo attribuerunt Mapellus', Rodulphius, eumque secuti Gonzaga3 et Sbaralea'. Cum fr. Bartholomaeus magister Theologiae fuerit, nil mirum esset, quod huiusmodi tractatum, pro more illius aevi compilavisset. Nihil tamen de eo constat.

Quae adeo ample discussa et exposita circa fratris Bartholomaei de Rinonico Pisani operibus, ad Editorum officium explendum abunde sufficiant.

In Collegio D. Bonaventurae ad Claras Aquas, die 25 Maii, in festo translationis S. P. Francisci, 1912.

FRATRES EDITORES 5.

5

2 Supra, p. XVI n. 4.

3 lbid.

De Aug. Superbo, cf. CXXIV num. 4. 4 Suppl. 441 (12, 116). L. c. 725 (12, 116) sermo est de Comment. in IV librum (alias Vor libros) Sentt., quos scripsisse ibidem dicitur Barth. Albisius. Qui liber, quonam iure ei attribuatur, minime apparet, non magis quam Summa moralis (1. c.) eidem adscripta. Haec videtur esse Summa de casibus fratris Barth. de S. Concordio, O. Praed., cf. supra, XVI n. 6.

* Codices pro tomo legerunt et contulerunt PP. Collegii in communi, itemque codicem As et Edd. pro vol. II. Tomum primum operis Conformitatum (quod ultimis diebus anni 1906 prodiit) recensuerunt, adnotationibus illustrarunt et ediderunt praesertim P. Fr. Leonardus Lemmens, P. Fr. Saturninus Mencherini et P. Fr. Athanasius López. Hic etiam aliqua praeparavit pro volumine altero, quod constituerunt, notis dilucidaverunt et ediderunt P. Fr. Michael Bihl et P. Fr. Benvenutus Bughetti. Alii, qui nobis notitias subministrarunt, suis quibusque locis commemorati sunt. Addendi sunt illi, qui in corrigendis quibusdam nominibus in Provinciali Pisani nos adiuverunt, scil. Leon. Lemmens, Ath. López, Ferdinandus Delorme, Ed. Bonaventura Fitzmaurice, omnes O. F. M., et cl. v. A. G. Little, respective pro nominibus modernis Germaniae, Hispaniae, Galliae, Hiberniac atque Angliae. P. Fr. Lucius Núñez, O. F. M., res sub num. 2, 5, 6, 7, infra, p. CXXIV sq. notatas nobis indicavit, quas tunc fusius describi curavimus.

AD PRAEFATIONEM ADDENDA.

1. Ad p. XVI. Textibus aliis de fr. Bartholomaeo de Rinonico hic novum subnectimus ex Catalogo Scriptorum Ordinis Minorum usque ad annum 1634, qui etiam inscribitur: Theatrum Theologorum triplici ordine et plano digestum, quadruplice indice illustratum 5 authore Fr. Augustino Superbio, Ferrariensi Minorita Conventual., quodque MS. exstat Ferrariae in bibliotheca communali n. 97. De auctore Augustino Superbo, O. M. Conv., cf. Franchini, Gio., Bibliosofia di scrittori francescani conventuali... dopo l'anno 1585, Modena 1693, 22-3; Sbaralea, Supplem., 104; ed. II, 1, 408, qui Catalogum illum & parum accuratum recte nominat, eoque usus est saepius. Laudes maximae a Superbo tributae Bartholomaeo 40 Albisio, cum fr. Bartholomaeo de Rinonico confuso, pendendae sunt ad normam dictorum supra, p. XV sqq.

<< Bartholomaeus Albisi Pisanus, natione Hetruscus, vir profecto omnibus virtutibus ornatus, theologus, philosophusque eximius, prudentia singularis, maxime morum gravitate amabilis, mitissimus, humilitatis cultor praecipuus atque vitae integerrimae, admirandus in legendo, disputando, 15 scribendoque assiduus atque indefessus; ad concionandum et populum verborum copia et elegantia retinendum aptissimus ac peritus artifex. Qui in praecipuis ac celeberrimis Italiae civitatibus de superiori loco pro Christi gloria et magno auditorum concursu laudabiliter verba fecit, triginta et eo amplius digna opuscula ingentia eximia religione scripsit, inter quae extant.

30

4) Liber Conformitatum Beati Francisci, opus pulcherrimum. 2) Super 4 libros sententiarum. 20 3) De laudibus Sanctorum. 4) De Casibus conscientiae. 5) De laudibus B. M. Virginis. 6) De vita et perfectione B. Dominici. 7) De verbis Domini. 8) Librum Conformitatum B. Virginis cum Christo. 9) De electione XII apostolorum. 40) De laudibus eorum. 44) De locutione Christi. 42) De miraculis Christi. 13) De lumine gloriae. 44) De gradibus humilitatis. 45) De divitiis et earum affectibus. 46) De scientia Christi. 17) De nomine lesu. 18) Super totam quadragesimam. 19) Super logicam. 2520) Super Metaphysicam. 21) De Penitentia. 22) De virginitate. 23) De incarnatione Verbi. 24) De amore Christi ad genus humanum. 25) De insidiis vitae Christi. 26) Discursus de amatoribus huius saeculi. 27) De paupertate et eius affectu. 28) De misericordia et pietate. 29) De mysterio Crucis. 30) De nuptiis et de oratione. 34) De limbo et Christi morte. 32) De sacramentis veteris et novae Legis. Alia quae scripsit hic egregius vir et tempus quo e vita plenus gloria pie cessit, me latent ». Quoad opera Pisano adscripta n. 2-6 cf. ex ordine supra, p. CXXIII, CXXI, CXV sqq., CVIII sqq., CXXII. Quoad n. 7, cf. CXXI; quoad n. 8, cf. CII; quoad n. 41 cf. CXXI; item ad n. 48, cf. CXV; ad n. 26, cf. CXIII. De nn. 9, 10, 12 et seqq. idem proculdubio dicendum est, quod de aliis opusculis Pisani supra, CXXI diximus, quae nonnisi extracta sunt ex opere Conformitatum et ex locis parallelis operis De vita et laudibus B. M. V. De n. 9 et 40, vide 35 AF IV, 465 sqq; de n. 41, vide etiam AF IV, 564-80; de n. 12, v. infra, 2-9; de n. 43, infra, 57 sqq., 457 sqq.; de n. 14, ib. 423-9; de 45, ib. 89-99; de n. 16, ib. 145 sqq.; de n. 17, ib. 212-9; de n. 24, ib. 482 sqq., 199 sqq.; de n. 22, AF IV, 88 sq. et De laud. B. M., 1. III, fruct. 3, p. 388 sqq.; de n. 23, AF IV, 60 sqq.; de n. 24, infra, 22-8; de n. 25, AF IV, 149-56 et infra 212 sqq.; de n. 27, infra 89-99; de n. 28, infra 262-75; de n. 29, ib. 361 sqq.; de n. 30, ib. 40 226-32 et 234-43; de n. 34, infra, 433-6 et 445-25; demum de num. 31 vide infra, 332-54. 2. Ad pag. XVIII, notam 7. In bibliotheca publica Divionensi (Dijon) sub n. 650 (al. 390) servatur MS. chart. saeculi XVII, 342×233 mm., 174 pagg., ligatum pergam. in quo inest: « Dissertation sur le livre des Conformitez de Saint-François avec Jésus-Christ. Analyse de l'ouvrage de Barthélémy de Pise d'après l'édition de 1620. Reproduction assez 45 inexacte de la célèbre gravure de l'original. Table». Sic MS. hoc describit: Catalogue général des MSS. des bibliothèques publiques. Départements, V, Paris 1889, p. 487. — Quibus iuxta benigne ad nos datam epistolam bibliothecarii, cl. d. C. Oursel, haec addere possumus. Analysis illa, facta a quodam anonymo, notat plura in opere Conformitatum contenta, a p. 44-468; quibus praemissum est p. 27-40: Compendium vitae S. Francisci, In initio autem exponit ana

lysim suam utilem esse etc., agitque summarie de opere Conformitatum et de refutationibus ipsius. Ipse anonymus « qui non protestanticus, sed catholicus censendus est», sat scepticus est circa miracula, existimatque opus Conformitatum nimis abundare absurditatibus et nugis puerilibus. P. 5 opus attribuit fr. « Bartholomaeo de Albizis ». Nihil novi nec alicuius momenti pro quaestionibus historicis continet hoc MS., cuius insuper auctor quaestiones theologicas pro more sui 5 aevi pertractavit. Ceterum analysis et critica libri certe non fundanda erat in editione quarta (sive tertia, cf. LVIII sqq.) omnium longe pessima et valde mutila. Sed neque auctorem libri Conformitatum cognovit anonymus ille Divionensis. Ea in urbe erat conventus O. M. Conv.; cf.

AF IV, 544.

3. Ad p. LV. Praeter MS. operis Conformitatum in collectione cl. D. q. Thomae 10 Phillipps in Cheltenham supra, p. LIV sqq. memoratum, aliud quoque in ea exstabat, inter codices 25 aprilis 4944 sub hasta venditos. Hoc MS. sic describitur in venditionis Catalogo: Bibliotheca Phillippica. Catalogue of a further portion of the... MSS. and Autograph Letters of the late Sir Thomas Phillipps... Cheltenham... which will be sold by auction by MM. Sotheby, Wilkinson and Hodge, London 1944, p. 71, num. 445: «Opus quod intitulatur de Conformilate Vite 15 S. Francisci ad vitam Domini N. Ihesu Christi editum a Bartholomeo de Pisis Ord. Minorum Sac. Theologie magistro anno 1381. Privilegia annotata tam Indulgenciarum quam immunilatum et exempcionum Ord. Fratr. Min. concessarum etc. Privilegia auctoritatum exemplionum et immunitatum etc. Ordinis Fratrum Minorum etc. 1448. MS. saeculi XV, binis columnis, ab amanuensi italo exaratum; in fol. ». Quo nunc devenerit hoc MS. incompertum 20 habemus. Videtur autem MS. hoc esse simile alteri eiusdem collectionis, supra, LIV sqq. notitiam a cl. v. A. G. Little nobis humane missam).

· (luxta

4. — Ad p. LVI, num. 7. — Codex lat. 3599 bibliothecae nationalis Parisiis non continet nisi partem alteram singularum Conformitatum trium librorum operis Conformitatum. Eum interim ex parte pro nobis photographice expressit R. P. Andreas 25 Callebaut, O. F. M. Quae pagellae cum editione collatae demonstrant hunc codicem, saeculo XV exaratum, 4°) sequi recensionem textus, uti est in codice As. (cf. AF IV, p. XXVIII, XXX sqq.), sed non accurate, cum a scriba sat negligenti binis columnis exemplatus sit. Epistolae autem duae in fine (infra, 503) hoc in codice ab alio amanuensi postea additae sunt, et quidem post annum 1540, quia reapse ex editione prima transscriptae fuerunt.

30

In initio codicis (f. 1-8) adest disquisitio quaedam canonica. Fol. 9r: « Incipit liber de Conformitatibus b. Francisci quamvis plurimum... tres partiales libros complectens, quorum prima conformitas hec est, Franciscus declaratur. Declarata prima parte primi fructus conformitalis que fuit de Christo etc. Explicit liber tertius uti infra 503 1. 3; omittit 1. 4-6, pro quibus: • Finis arboribus (sic) et operis ». Tunc sequuntur versus AF IV, 18 1. 5-9, demum- 35 que duae supradictae epistolae.

5. Ad p. LVII. Alius codex Neapolitanus in bibliotheca nationali incompletus adest et mancus operis Conformitatum, sign. V H 149, 240×150 mm., binis columnis linearum 35, scriptus saec. XV. Deest enim penitus liber primus, maximaque pars libri tertii. Incipit ex abrupto f. 2ra: « de quo statim dicetur. Multe alie congruentie possent ad- 40 duci, sed etc.; scil. infra, p. 21. 43. Explicit autem iam in parte altera conformitatis III libri III, f. 163va, scil. infra, p. 396 1. 47: « b. Franciscum audisse Christum et vidisse stigmata ». Codicem accuratius pro nobis descripsit R. P. Elpidius Rocchetti, O. F. M.

6. — Ad p. LXXIV. Versio itala Expositionis Regulae FFr. Minorum habetur etiam in codice n. 446 [467] bibliothecae communalis Veronae. Est codex membraneus, saec XV, 45 foll. 140, 200×140 mm., iuxta Biadego, Gius., Catalogo descrittivo dei MSS.. della bibl. comun. di Verona, Verona 1892, p. 244 sq. Fol. Ar: « In nomine domini Ihesu Cristi incomincia la regola de Frati Minori in volgare ». F. 6r: « Incomincia il testamento del nostro padre santo Francescho». F. 9r: « In nome di dio e della gloriosa vergine Maria... questa è la seconda parte del nono fructo et conformità di sanclo Francescho alla vita del nostro signore Thesu 50

AD PRAEFATIONEM ADDENDA.

1. Ad p. XVI. Textibus aliis de fr. Bartholomaeo de Rinonico hic novum subnectimus ex Catalogo Scriptorum Ordinis Minorum usque ad annum 1634, qui etiam inscribitur: Theatrum Theologorum triplici ordine et plano digestum, quadruplice indice illustratum 5 authore Fr. Augustino Superbio, Ferrariensi Minorita Conventual., quodque MS. exstat Ferrariae in bibliotheca communali n. 97. De auctore Augustino Superbo, O. M. Conv., cf. Franchini, Gio., Bibliosofia di scrittori francescani conventuali... dopo l'anno 1585, Modena 1693, 22-3; Sbaralea, Supplem., 104; ed. II, 1, 108, qui Catalogum illum « parum accuratum recte nominat, eoque usus est saepius. Laudes maximae a Superbo tributae Bartholomaeo 40 Albisio, cum fr. Bartholomaeo de Rinonico confuso, pendendae sunt ad normam dictorum supra, p. XV sqq.

<< Bartholomaeus Albisi Pisanus, natione Hetruscus, vir profecto omnibus virtutibus ornatus, theologus, philosophusque eximius, prudentia singularis, maxime morum gravitate amabilis, mitissimus, humilitatis cultor praecipuus atque vitae integerrimae, admirandus in legendo, disputando, 45 scribendoque assiduus atque indefessus; ad concionandum et populum verborum copia et elegantia retinendum aptissimus ac peritus artifex. Qui in praecipuis ac celeberrimis Italiae civitatibus de superiori loco pro Christi gloria et magno auditorum concursu laudabiliter verba fecit, triginta et eo amplius digna opuscula ingentia eximia religione scripsit, inter quae extant.

30

4) Liber Conformitatum Beati Francisci, opus pulcherrimum. 2) Super 4 bros sententiarum. 20 3) De laudibus Sanctorum. 4) De Casibus conscientiae. 5) De laudibus B. M. Virginis. 6) De vita et perfectione B. Dominici. 7) De verbis Domini. 8) Librum Conformitatum B. Virginis cum Christo. 9) De electione XII apostolorum. 10) De laudibus eorum. 44) De locutione Christi. 42) De mira. culis Christi. 13) De lumine gloriae. 14) De gradibus humilitatis. 45) De divitiis et earum affectibus. 46) De scientia Christi. 47) De nomine lesu. 48) Super totam quadragesimam. 19) Super logicam. 25 20) Super Metaphysicam. 21) De Penitentia. 22) De virginitate. 23) De incarnatione Verbi. 24) De amore Christi ad genus humanum. 25) De insidiis vitae Christi. 26) Discursus de amatoribus huius saeculi. 27) De paupertate et eius affectu. 28) De misericordia et pietate. 29) De mysterio Crucis. 30) De nuptiis et de oratione. 34) De limbo et Christi morte. 32) De sacramentis veteris et novae Legis. Alia quae scripsit hic egregius vir et tempus quo e vita plenus gloria pie cessit, me latent ». Quoad opera Pisano adscripta n. 2-6 cf. ex ordine supra, p. CXXIII, CXXI, CXV sqq., CVIII sqq., CXXII. Quoad n. 7, cf. CXXI; quoad n. 8, cf. CII; quoad n. 11 cf. CXXI; item ad n. 48, cf. CXV; ad n. 26, cf. CXIII. De nn. 9, 10, 12 et seqq. idem proculdubio dicendum est, quod de aliis opusculis Pisani supra, CXXI diximus, quae nonnisi extracta sunt ex opere Conformitatum et ex locis parallelis operis De vita et laudibus B. M. V. De n. 9 et 40, vide 35 AF IV, 165 sqq; de n. 41, vide etiam AF IV, 564-80; de n. 12, v. infra, 2-9; de n. 43, infra, 57 sqq., 457 sqq.; de n. 14, ib. 423-9; de 45, ib. 89-99; de n. 16, ib. 145 sqq.; de n. 17, ib. 212-9; de n. 24, ib. 482 sqq., 199 sqq.; de n. 22, AF IV, 88 sq. et De laud. B. M., I. III, fruct. 3, p. 388 sqq.; de n. 23, AF IV, 60 sqq.; de n. 24, infra, 22-8; de n. 25, AF IV, 449-56 et infra 242 sqq.; de n. 27, infra 89-99; de n. 28, infra 262-75; de n. 29, ib. 361 sqq; de n. 30, ib. 40 226-32 et 234-43; de n. 34, infra, 433-6 et 445-25; demum de num. 31 vide infra, 332-54. 2. Ad pag. XVIII, notam 7. In bibliotheca publica Divionensi (Dijon) sub n. 650 (al. 390) servatur MS. chart. saeculi XVII, 342×233 mm., 174 pagg., ligatum pergam. in quo inest: « Dissertation sur le livre des Conformitez de Saint-François avec Jésus-Christ. Analyse de l'ouvrage de Barthélémy de Pise d'après l'édition de 1620. Reproduction assez 45 inexacte de la célèbre gravure de l'original. Table ». Sic MS. hoc describit: Catalogue général des MSS. des bibliothèques publiques. Départements, V, Paris 4889, p. 487. - Quibus iuxta benigne ad nos datam epistolam bibliothecarii, cl. d. C. Oursel, haec addere possumus. Analysis illa, facta a quodam anonymo, notat plura in opere Conformitatum contenta, a p. 41-168; quibus praemissum est p. 27-40: Compendium vitae S. Francisci. In initio autem exponit ana