nium rebellionis jurgium initiavit, quod suo in loco A lium suum cum aliquantis e Capua obsidem mitteret. inseretur 1. 67. Ante hoc sane tempus Guaimarius princeps Constantinopolim ad augustorum vestigia confisus accessit ; a quibus benigne susceptus est, et patritius ab eis factus, cum honore ad propria remissus est. Cum autem adhuc illo moraretur, Athanasius dolorem conceptum in opus erumpens, Græcos et Neapolites seu omnes Capuanos generaliter movens super Abellanum a misit castrum, quo tunc præerat Landolfus Suessulanus. Mox autem ut illic supervenit exercitus, fraude illorum qui intro erant 3 captum est, apprehenso in eo Landolfo et filio ejus juniore nurumque illius, uxore 4 videlicet Landonis, qui cum Guaimario profectus 5 fuerat. 68. His ita decursis, suasus Lando ab Algegiso b aliisque Capuanis, una cum Guaiferio quandam tractoriam plaustro vehentem 6 intromissus, Capuanam urbem ingressus est, atque ad episcopalem abiit aulam; ubi pauci ex suis 7 congregati sunt, Atenolfo accelerante. Tunc commissum est prælium, mortuoque Valane illustri viro, dissolutum est cor eorum qui in parte Landonis erant, et cœperunt illum relinquere et Atenolfo sociari. Tunc, licet fincte, pacis. osculum sibi mutuo fratres optulerunt, quod in arca cordis minime retinebant. Lando autem post ista cum Guaiferio ad propria remeantes, reliqui consantanei illorum capti sunt et vinculis innexi; inter quos et Landolfus præsul captus est et custodiæ trusus. Post non multum tempus per singulos dies omnes absoluti sunt. 69. In diebus illis quando Atenolfus gastaldatus regendi jura adeptus est, omnia quæque Benedictus infra urbem Capuanam possedit, fratribus exulantibus auferri præcepit. Qua de re missus ab Angelario venerabili abbate ego ipse vestigia apostolorum 8, adii Stephanum summum pontificem, postulaturus pro rebus nostris abbatis ; quo et benedictionem fratribus detuli et privilegium nostri cœnobii, et supradicto viro litteras 9 exhortatorias attuli. Dominicalis res ablata reddita est, mea 10 autem ex toto subtracta; in proximo etiam cellam mihi ab abbate traditam, concepto dolore, vi abstulit. Hoc autem faciens, insidias tetendit latenter cum Græcis et suis ad capiendum eos 12. Set quia, ut conjicitur, adhuc non erat completa malitia, quæ post paulluum divinitus punienda est, facta morula; set et filium suum infra urbem clausit, supradictos viros misit arenam ; egressusque statim Graiorum cuneus, supradictos apprehendit viros cum aliis, et deprædavit totam Capuam graviter; moxque sine delatione cunctum equitatum et pedestrem exercitum mittens, omnia sata Capuæ succidi exterminarique fecit funditus. 71. (888.) Præsciens 13 autem Deus dicti viri malitiam et volens præstare Capuanis misericordiam in tam crudeli impiaque persecutione, permisit eundem B Athanasium in tantam elationem prorumpere, ut etiam Beneventi fines bis terque prædari faceret. Aio autem tunc Bari degens, impugnabat Græcos impugnantes se ; qui hoc audiens, ilico segnitie deposita, ferme cum tribus milibus bellatoribus clanculo veniens castrum in Abellinum; ubi autem intellexit, Græcos cum Neapolitibus residere super Capuam radicitusque eam devastare, ilico recto itinere super eos audacter adventare studuit. Set quidam naturaliter zizaniorum sator Dauferius, Dauferii nostri genitor, urbe Beneventi egressus subdole acsi secuturus principem, ex diverso Capuam, cursim 14 properavit et dicto exercitui adventum indicavit Aionis. At illi, relicta Capua, præcipites 15 Neapolim reversi sunt; Aio autem iter quod coeperat peregit, illisque minime repertis, Liburiam ingressus est, cum quo et Atenolfus abiit; et exusta tota pene Liburia ac deprædata, populisque et bestiis ablatis, puteisque saxo oppilatis, amphiteatrum profectus est. Quo residens per aliquot dies, machinis et diversis telis fortiter expugnavit illud 16. Indeque 17 habiens, super castrum sanctæ Agathæ insedit, atque Marinum gastaldum sibi rebellem in fide ad se remeantem suscipiens, abscessit; aliquandiu Benevento commorans per Sepontum Barim reversus est. C 72. Atenolfus autem Aioni se subdens per sacramentum, ab eodem in adjutorinm sui centum viginti ferme bellatores viros suscepit, cum quibus graviter totam Liburiam deprædavit. Sed quia nonnunquam desperatio periculum gignere solet, generaliter moti Materenses e Calvo 18 et aliquanti Capuani 19 cum dictis Apuliensibus juncti, Liburiam circumeuntes, Suessulam deprædarunt, et reverti cœperunt. Quibus occurrit Græcorum Neapolitumque exercitus juxta rivulum Lanii, atque in unum mixti, supervalebat 20 pars Atenolfi partem Gragicam; set superveniens scara theatralis a tergo et in medio, circumsepti, deVARLE LECTIONES. 70. Interea cum Atenolfus jam memoratus Capuanos cepisset, advertens Athanasius Capuam fortiter concussam, cœpit occasionem quærere adver- D sus Atenolfum, et obsides ab eo seu et pacem innovare. Decurrentibus inter alterutros missis, Maio 11 supradictus abbas et Ausencius Neapolim profecti sunt, quos Athanasius ad amphiteatrum ire præcepit, simulque Atenolfum illuc adesse voluit, quatenus firmato fœdere una cum Guaiferio consule, fi victi sunt, partim capti, partimque gladiis extincti A qui per trecentos et eo amplius annos 9 imperavesunt. Hac de causa audaciam sumens Athanasius, bellum cœpit expetere; unde Atenolfus, non segnis redditus, continuo cum suis Atellam abiit, dumque prælium non invenisset, reversus est ad sua. 73. Cum non multo post, instigante inimico humano generi, collecto Athanasius multitudine exercitu mixto Græcorum, Neapolitensium et Hismaelitarum, equitantium et pedestrium, misitque illos adversus Capuam pugnaturos. Quibus occurrit Atenolfus ultra rivulum Lanii juxta sanctum Carcium a, habens in comitatu suo auxiliatores ab Ajone missos necnon et Saracenos. Saraceni vero ex utraque parte juncti steterunt, nulli eorum præbentes auxilium. Atenolfus talia cernens, acrius super inimicos suos insurgens, ac primo impetu potenti virtute superans, B protrivit eos usque ad ultimam perniciem, occisis ex eis plurimis multisque captis, reliquos oppido fugere compulit, victorque triumphans ad castra honustatus ac lætus cum suis omnibus repedavit ; de suis autem præter unum ammisit Alderico nomine, et ipsum a suis, ut fertur, occisum. Ab hoc sane die cœpit jam quasi potens esse Atenolfus, et Athanasius impotens. Hinc inchoavit omnia sata eorum qui in colossum 1 morabantur diripere, cunctaque bona eorum vehiculis diversis ad urbem trahi. rant legibus, præesse cœperunt his qui cum Saracenis vicerant per aliquod soles. Tunc cœpit cohors Bardica b triumphans regnare super eos, quos semper armis subegerant. 75. Interea videns Athanasius se in omnibus superatum, pudore objectæ pacis expetiit foedus; quod adeptus est, præbitoque 11 jurejurando, pacti sunt ad invicem. Primum tamen sacramentum sistebat roboreum vel 12 mensem aut tempus annotinum; istud autem nec ad diem duravit duodecimum. Denique Hismaelitæ, hac illacque discurrentes, invitantur 13 ab omnibus, omnia devorant, universa consumunt, et contra Neapolim unanimiter consurgunt. Equo valde examine ipsumque supernum jaculatus est solium, ab his procul dubio percelleretur, cum quibus Christicolum genus pene omne protriverat ; prout Johannes dicit in Apocalipsis, immo et Dominus per Johannem, de Babilone: Quantumcunque ministravit vobis, ministrate illi; in poculo quo miscuit, miscite illi duplum (Apoc. XVIII). Hæc autem audientes, nolite cor apponere, quod Deus hoc meritis alicujus prælati fecerit, set sua misericordia et miseriis hominum egerit nanctus, ut ipse per psalmistam dicit: Invoca me in die tribulationis tuæ, eripiam te et magnificabis me. Nam peccatori dicit: Quare tu enarras justitias meas, etc., quousque ait: Hæc fecisti et tacui, existimasti iniquitatem; in quo ergo ero tibi similis? (Psal. XLIX.) In una tamen re moveor, quod cum dicat Apostolus: Nonne qui prædat et ipse prædaverit? (Isa. XXXIII.) Quid ergo ero de his qui prædant proximos et proximas, traduntque prostibulo 14? itane prædabuntur deinde ? Sicuti enim Neapolites vastantur, qui vastarunt, ita et nos forsan devorabimur, qui nunc devorantes sumus. Beati ergo qui, Domino custodiente, immunes ab hac sæculi procella existunt, ubi omne malum et nullum sine Domino bonum regnat, et in æterna numerantur vita, qua omnis felicitas et beatitudo perempnis floret in sæcula sæculorum. Amen. 74. Hoc quoque quod narro omnes audiant aures, prout Dominus sæpe parabolice sequacibus suis dicebat: Qui habet aures audiendi, audiat (Matth. XIII), ut omnis pavescat homo, stupeat et ad Deum revertatur vel sero2, ne, si3 obstinatus animo remanserit, C contingat illi illud quod Dathan et Abiron superbientibus advenit, necnon et Choræ cum fautoribus suis evenisse dinoscitur. Guaiferius enim præfectus harenarum, qui pene omnia mala quæ facta sunt in diebus ejus ipse opere suo gessit fecitque patrare, cujus præstigio Romana tellus depopulata est, Beneventana regio funditus desolata est, ab hoc et inicium et finem 4 accepit; idcirco Dei judicio hoc modo illius scelus 5 facinorosus finis explevit. Nam subito superna inspirante gratia, a quo bonum omne procedit, in 6 illum excitati illi, a quibus ipse putabatur salvari, mutata mente in eum surgentes apprehenderunt, bonaque ipsius diripientes vincxerunt, revertentes nichilominus ad solum, de quo nunquam diabolice abscisi sunt, ipsumque proconsulem despica- D againe pedestrium Apuliensium, audacter insurgens bilem Capuam, Atenolfo consencientes 7, remiserunt, pane tribulationis et aqua angustiæ suggillaturum. Hoc facto, universi qui a propria sede olim fuerant superbe exulati, ad sua obedienter reversi sunt, factumque gaudium magnum, pax et securitas; cœperuntque præesse & qui subesse soliti erant, et 76. Aio denique a Benevento per Sepontum Barim profectus, super quam Constantinum augustorum aulicum 15 et patritium insidentem repperit, rebelles imperatorum viriliter impugnantem; adversus quem dictus Aio, fultus auxilio Hismaelitarum et vallatus primo impetu victor existens, de hostibus plures interfecit. Dehinc 16 Constantino 17, qui cum tribus milibus equis in tuto consistebat in loco 18, valide contritus, vix cum aliquantis urbem ingredi valuit Barim; reliquos aut gladiis aut tradidit captivitati. Ipse autem Græcorum obsitus vallo, infra urbem VARIE LECTIONES. 1 colosso 2. 2 fero c. 3 vox deest in c. 4 finis c. 5 selus c. 6 in loco raso. 8 ita 3, esse c. 9 anno imperaverat 1. 13 invitantantur c. 18 const. locum 3. 14 prostribulo c. 7 consenciente c. 10 objecte 4, objecto 2. 11 prævitoque c. prævintoque 3. 12 ut c 15 aulicet c. vaiulus 3. 16 ita 4? 3, deinde 2. 17 a const. 2. 3 ■ San Carzio in agro Avesano. NOTE. b Id est Langobardica. occultatur, sustinens sufragium Atenolfi, quem A quo residebat super dictam urbem, et fœdus cum pridem protexerat et non invenit; nam et Gallos et Agarenos promissis aureis sæpius mixtim invitans, optinere nequivit. 77. Atenolfus ergo cum Athanasio pacem interim custodita fere bis senis 3 diebus, scisso fœdere, utraque pars ad prædam prorupit. Set Capuani 4 prævalidiores effecti, per se et cum Saracenis graviter Neapolim circumquaque vastantes lacerant, ut ignis consumantes omnia, æquo Dei judicio, ut qui Saracenis innumerabiles Christicolas gladiis et captivitatibus tradidit bonisque eorum ditatus est, non immerito ab his flagelletur, rodatur et deprædetur, ut Salomon ait : Quis medebitur incantatori a serpente semel percusso? (Eccli. XII.) eo statuens pacis, vires resistendi Aionis astu doloso avertit 10. His et hujuscemodi 11 argumentorum decipulis dictus Aio cernens se delusum, doluit; tandem necessitate cohartans cum memorato patricio pacem faciens, urbem remisit et ad propria remeavit, Atenolfo et Maioni abbati, qui supra fata 12 legatione functus fuerat, haut 13 frustra minitans. Eadem tempestate dum idem Atenolfus Dauferium 14, nostrum dyaconem, recte disponeret Tarantum et inde regiam ad urbem transmitteret 15, ipsumque questum esse adversus eum de inopia; oborta alterutrum contentione, ad invicem sequestrati sunt, et Atenolfo incubante Capuam, Dauferius Teanum commoraturus properavit. Paulo post concordia est. 78. Interea Atenolfus post episcopi captionem B composita, ad eum a quo se separaverat regressus cunctumque clerum sacramento revinctum 5 ad nova se contulit et recentia jura legis. Nam monachos beati Benedicti pro rebus perditis jurare 6 compulit, quibus cessum fuerat ab omnibus retro principibus cunctisque augustis Gallicis, sacramentum per se nulli homini dandum nisi per scariones a; se autem in hujusmodi negotio sapientiorem ac potiorem bostendens prioribus. 79. Defuncto autem Lamberto, filio Guidonis senioris, filio suo Spoletium reliquit; quo etiam decedente, Guido junior Spoletium et Camerinum suscipiens, cum Saracenis in Sepino castrametatis pacem fecit, obsidibus datis et acceptis; cujus etiam tempore supradicta cœnobia, urbes et oppida omnia a Saracenis capta et exusta sunt. Regiam ad urbem legationem dirigens, contra jus faciens, pecuniam accepit. Quamobrem a Carlo tercio augusto captus est, et nisi fugam arripuisset, capite plecteretur. Unum quippe illius narro factum haut 7 indissimile. quod in Gariliano gestum est (883). Denique cum a Seponto idem dux Atenolfo comitante Capuam pergeret, in loco qui Caudi dicitur Arranem Hismaelitam, tirannum crudelissimum, cum trecentis pene sequaeibus suis pcremit 6887). Cognoscens autem Guido Carlum augustum seminecem jacere, cupiditate regnandi devictus deceptusque a contribulibus suis, relinquens Beneventanam provinciam sibi subactam 8 et Spolitentium ducatum, abiit Galliam regnaturus. Beneventi quidem tellus a Græcis capitur, Spoletium deprædatur ab Agarenis, ipse autem manet invisus et inauditus. Cum vero paruerit et auditus fuerit, quid dixerit 9 vel quid egerit, scire volentibus per ordinem narrabo. 80. (888.) Interea Aione obsesso infra urbem Barim a Græcis atque auxilium exflagitantem a Gallis et suis, Atenolfus titubans Athanasii minas, legatos suos ad Constantinum patricium destinavit, 1 occulatur. C D 81. Per idem tempus Græci navaliter a Constantinopolim ad Regium tellurem adventantes, ex diverso et Hismaelitæ ab Africa et Sicilia properantes, utrique juncxerunt se inter Messanam, urbem Siciliæ, et Regium; et confligentes 16 parumper mutuo, victi sunt Græci, tantoque metu territi sunt reliqui Achivi qui remanserunt, ut tam viri quam fœminæ et parvuli, relictis utriusque civitatibus cum omnibus, subsidium adepti sunt, nemine contrahens 17 bella. Set ut talia permiserit divina æquitas illi belluinæ genti 18, econtra narrabo brevius. Achivi autem ut habitudinis similes sunt, ita animo æquales sunt bestiis, vocabulo Christiani, set moribus tristiores Agarenis. Hii videlicet et per se fidelium omnes prædabant, et Saracenis emebant, et ex his alios veuales oceani litora farciebant, alios vero in famulos et famulas 19 reservabant. Talia et his similia animadvertens Deus, tradidit illos in opprobrium et in devorationem, ut pereant, et recogitent et intelligant quia in operibus suis diris Deum jaculati sunt. Acta sunt hæc in arto spatio maris, quod dirimit Regium 20 a Sicilia, qui locus olim tellus erat, set moderno tempore a Phari 21 æquore occupatus est. Hæc itaque gesta sunt anno Domini 888 22 mense Octubris. 82. Hoc etiam anno revertens Guido ad Italiam, quo principare cupit set optinere nequivit, in Italia juxta civitatem Brecianam cum Berengario et ipso duce conflixit23; in quo nimirum conflicto utriusque partis acies crudeliter cæsa est. Spolia autem cæsorum a Berengario recollecta sunt. Pacti sunt tamen ad invicem usque in epyphania, qui celebrantur 24 8 Ydus Januarii (889). Cum autem uterque se junxerit ad pactum vel ad bellandum, quod deinceps egerint, præsenti opusculo inseram. 2 ita 2. 3. ::: uutans c. 3 bis bonis c. quod puam 2. 5 reuictum c. 6 jure c. advertit 2. 11 hujusscemodi e. 12 s. 16 confringentos c. 17 constrahens c. LXXX. c. 23 itu correxi; conflictis c. a Idem quod scaritos, milites. 24 celebratur 2. b ironice dicta. 14 dauferius c. Angilbertus, sive Engilbertus, Corbeiensis abbas circa annum Christi 880. Versus quosdam elegiacos præmisit aliosque hexametros subjunxit libro S. Augustini de Doctrina Christiana, quem obtulit Ludovico regi Francorum Carolomanni fratri. Utrosque edidit Mabillonius tom. Il Analector., pag. 657 seq. atque novæ in fol. pag. 425. ANGILBERTI ABBATIS CORBEIENSIS VERSUS AD LUDOVICUM REGEM FRANCORUM CAROLOMANNI FRATREMa Eidem regi dono missum. (Apud Mabillonium, Analecta vetera, pag. 425.) Hæc Augustini Aurelii pia dogmata fulgent, Hæc tibi multc docent, lector, quod quæris honeste Qualiter aut quomodo noscere signa queant. Horum versuum priores existant initio, posteriores in fine librorum S. Augustini de Doctrina Christiana in codice Corbeiensi, quem Angilbertus seu Engilbertus, ejusdem loci abbas, in gratiam Ludovici Francorum regis describi curavit anno 880, aut insequente. Id sive præstiterit Angilbertus rogatu principis, sive eo inconsulto, arguit sane Ludovicum in sacras litteras recte affectum faisse, cui A Quem daret ille pio cœlesti numine fulto B Hæc perlecta pii lecto doctrina patroni, Quæ sunt, quæ fuerant, fuerint, vel quæque fu[tura Ipso iterum magnas Domino perfundito grates Pro tali ac tanto, casto doctoque magistro, Ordine snb dignos scripsit qui talia nobis. non aliud magis gratum munus quam hosce S. Augustini libros, Angilbertus fore existimavit. Ubi observare convenit lectionem sacram priscis Francorum regibus aliquando familiarem fuisse. Hinc Adalbero Laudunensis episcopus Rotbertum regem hortatur ad legendos Augustini, Dionysii dicti Areopagitæ, et Gregorii Magni libros. VITA STEPHANI PAPÆ V. (Vide Patrologiæ tom. CXXVIII, sub finem.) STEPHANI PAPÆ V EPISTOLÆ, DIPLOMATA ET PRIVILEGIA. (Ex Mansi, Bouquet. et collectoribus quibusdam recentioribus.) I. a EPISTOLA AD BASILIUM IMPERATOREM. (Anno 88) Eum ob defensionem Photii redarguit, et contumelias Marino pontifici objectas refellit. Litteras serenitatis vestræ ad Adrianum prædecessorem nostrum missas accepimus et mirati a Eas Basilii imperatoris litteras, quas ipse plenas blasphemiis et conviciis propter Photium a Marino et Adriano excommunicatum scripserat ad Adrianum, post obitum Adriani successor illius Stephanus accepit et legit: perstansque exemplo suorum prædecessorum in ejusdem Photii detestatione et exsecratione, rescripsit ad imperatorem epistolam qua eum redarguit quod pro Photio homine penitus laico justaque de causa excommunicato tantopere defendendo, Marinum pontificem, totamque Romanam Ecclesiam contumeliis affiiceret. Reddita est epistola post obitum Basilii filio et successori ejusdem Leoni : quam cum ille accepisset, Photium tanto lubentius et citius e throno depositum in monasterium Armenorum relegavit, cique Stephanum germanum : A sumus magnificentiam tuam quomodo talia scribere potuisti, cum sis justitiæ æquilibrium, præsertim cum recte noverit pia potentia tua quod manui regiæ non subjiciatur sacerdotalis et apostolica nostra dignitas. Licet enim ipsius Christi imperatoris similitudinem in terris geras, rerum tamen mundanarum et civilium tantum curam gerere debes quod etiam precamur ut ad multos annos suum subrogari curavit, quanto Photius de suo cognato in imperatorem eligendo cum Santabareno pejus consilium iniverat. Cumque Stephanus in locum Photii substituendus a Photio ordinatus esset, Stylianus epicopus Neocæsariensis cum Leone imperatore per litteras Stephanum pontificem Romanum rogarunt, ut hac in re apostolica auctoritate cum designato Stephano patriarcha Constantinopoleos Photii successore dispensare non dedignetur: quam gratiam a sede apostolica post causæ diligentem cognitionem impetratam esse, communio utriusque sedis deinceps usurpata et frequentata satis. aperte testari videtur. Ejectus sub hoc pontifice et relegatus Photius, quando obierit et quomodo diem extremum clauserit, dolo schismaticorum et secta |