Obrazy na stronie
PDF
ePub
[ocr errors]

(Cicero p. Mil. 27, 72) vel miserandi, ut a Corydon, Corydon (Virg. Eclog. 2, 69). Beispiele: Bürger (Leon.): O Mutter, Mutter! Hin ist hin! Verloren ist verloren! Der Tod, der Tod ist mein Gewinn! O wär' ich nie geboren! Schiller (Br. v. M.); Aber wehe dem Mörder, wehe, Der dahin geht in thörichtem Mut! Hinab, hinab in der Erde Ritzen, Rinnet, rinnet, rinnet dein Blut; id. (Picc.): Es kann nicht sein! kann nicht sein! kann nicht sein! Im Volkslied (Simrock Volksbücher Band VIII, p. 321): Weine, weine, weine nur nicht cet.; Rückert (Weish. d. Brahm.): Gesegnet aber sei, die langsam, langsam schreitet, Bildung, doch durch die Welt sich weiter, weiter breitet. Dickens (A Tale of two Cit. I, 16): So much was closing in about the whomen who sat knitting, knitting, that they their very selves were closing in around a structure yet unbuild, where they were to sit knitting, knitting, counting dropping heads. Byron (D. Juan I, 214, 215):

No more no more Oh! never more on me

[ocr errors]

The freshness of the heart can fall like dew
No more
no more Oh! never more, my heart,
Canst thou by my sole world, my universe!

Racine (Ath. 1, 1): Rompez, rompez tout pacte avec l'impiété.
G. Sand (Lélia): Pourquoi, pourquoi, Lélia, êtes-vous ainsi?

Wir zeigen noch, wie unsere Dichter sich der Epizeuxis zu lebensvoller Schilderung bedienen. Lessing (Nathan): Ich sollt' Es wohl mit ansehn, dafs Verschwendung aus Der weisen Milde sonst nie leeren Scheuern So lange borgt, und borgt, und borgt, bis auch Die armen eingebornen Mäuschen drin verhungern? Schiller (Ideal und Leben):

Froh des neuen ungewohnten Schwebens,
Fliegt er aufwärts, und des Erdenlebens

Schweres Traumbild sinkt und sinkt und sinkt.

Shakesp. (Macb. 5, 5): To-morrow, and to-morrow, and to-morrow, creeps in this petty pace from day to day. Rükkert (Siegergrofsmut):

Gnade! rief er.

Gnade? Hab' ich nicht

Dir verziehn, verziehen und verziehen?
Und der Himmel hat dir, jener spricht,
Sieg verliehn, verliehen und verliehen!

Rückert (Weisheit des Brahmanen):

Sieh' an den Wasserfall

Er rauscht und rauscht und rauscht, die Gegend hört ihn rauschen,

Und lauscht und lauscht und lauscht, und wird nicht satt zu lauschen.

Er wühlt und wühlt und wühlt, der Boden fühlt ihn wühlen, Und fühlt und fühlt und fühlt und reicht nicht aus zu fühlen, Er schäumt und schäumt und schäumt, die Blume lässt ihn schäumen

Und träumt und träumt und träumt und hört nicht auf zu träumen.

2. Die Wiederholung derselben Ausdrücke an den bedeutenden Stellen der Sätze oder Satzglieder. a) am Anfang.

Der gewöhnliche terminus für diese Figur ist αναφορά, wie bei Demetrius (Sp. Vol. III, p. 294), oder ἐπαναφορά, wie bei Hermogenes (περὶ ἰδ. Sp. Vol. II, p. 335). Hermogen. findet die ἐπαναφοραὶ κατὰ κώλον schön, die κατὰ κόμμα aber nur heftig. Ersterer Art ist z. B. bei Dem. (de cor. p. 241): μέχρι τούτου Λασθένης φίλος ὠνομάζετο Φιλίππου, ἕως προὔδωκεν Ὄλυνθον. μέχρι τούτου Τιμόλαος, ἕως ἀπώλεσε Θήβας; letzterer Art Dem. (παραπρεσβ. p. 334): προσιών μὲν τῇ βουλῇ, προσιὼν δὲ τῷ δήμῳ; (vide auch Aquila Rom. H. p. 32). — Alexander (Sp. V. III, p. 20) hat die ἐπαναφορά als σχῆμα διανοίας und (p. 29) auch als σχῆμα λέξεως. Für erstere dient als Beispiel παρὰ τῷ Δημοσθένει· ταῦτ ̓ εἶπον ὑπὲρ ὑμῶν, ταῦτ' ἐπρέσβευσα, ταῦτ' ἐδε ήθην, die letztere soll sich dadurch unterscheiden, dafs sie nachfolgende Sätze beginnt: ὡς ἔχει τὸ Δημοσθενικόν, ἐδίδασκες γράμματα, ἐγὼ δὲ ἐφοίτων· ἐτέλεις, ἐγὼ δ' ἐτελούμην. (Dem. de cor. p. 315.) Das ist wunderlich. Eustathius zu Ilias 5, 740: ἐν δ' ἔρις, ἐν δ' ἀλκή, ἐν δὲ κρυόεσσα ἰωκή, ἐν δέ τε Γοργείη κεφαλὴ δεινοῖο πελώρου sagt: τὸ δὲ σχῆμά ἐστι περικαλλὲς καὶ καλεῖται ἐπαναφορὰ διὰ τὸ τὰ κώλα ἐπαναφέρειν καὶ ἀπὸ τῆς αὐτῆς λέξεως ἄρχεσθαι. cf. auch zu Od. 9, 449. Schol. Π. 2, 382: εὖ μέν τις δόρυ θηξάσθω, εὖ δ' ἀσπίδα θέσθω. — δύο δὲ συνέπλεξε σχήματα, ὁμοιοτέλευτον καὶ ἐπαναφοράν (wie Od. 3, 188, Od. 4, 184).

Ebenso Ps. Plutarch (de vit. H. 33); Tiberius (Sp. Vol. III, p. 72); Zonaeus (ib. p. 164); Anonym. περὶ σχημ. (ib. p. 181).

Phoebammon (ibid. p. 46) nennt navagooά und dragooá als gleichbedeutend; ebenso Longin (лɛì vчovę Sp. Vol. I, p. 271); Herodian (ib. p. 96) ist nach seinen Beispielen (wie Il. 20, 371) und nach seiner Definition: πλάσις ἐκ τοῦ διπλασιάζεσθαι ἐπίτασιν Snovoa ohne feste Bestimmung. Cicero (Or. 39, 135) führt die Figur an: ab eodem verbo ducitur saepius oratio (vide de orat. III, 54, 206); Quintil. (IX, 3, 30): ab isdem verbis plura acriter et instanter incipiunt, z. B. Cicero Cat. I, 2, 1: nihilne te nocturnum praesidium Palatii, nihil urbis vigiliae, nihil timor populi, nihil consensus bonorum omnium, nihil hic munitissimus habendi senatus locus, nihil horum ora vultusque moverunt? Cornificius (IV. 13) nennt die Figur repetitio; ebenso das Carm. de figg. (H. p. 64); ebenso oder relatum Aquila Rom. (Halm p. 29 und p. 32); Mart. Cap. (Halm p. 481): relatio; Jul. Rufinian. (H. p. 49): iteratio. Er citiert Virgil. Eclog. 10, 42; Aen. 4, 369; Aen. 3, 539; Georg. 2, 323 und 1, 289. Die römischen Grammatiker nennen Anaphora und übersetzen relatio. So Donatus (III, 5, 2), der Virg. Aen. I, 664 citiert; Charis. (IV, 6, 8) [Text verderbt]; Diomed. (p. 440), Isidor. (orig. I, 35, 8 und 9) stellt . Anaphora und Epanaphora nebeneinander, jene zu Anfang mehrerer Verse, diese im Anfang mehrerer Versglieder, also wäre Virg. Aen. 3, 157 Anaphora, Aen. VII, 759 Epanaphora; ebenso unterscheidet Beda (H. p. 609); es ist der von Hermogen. und Aquila Roman. angegebene Unterschied willkürlich durch Namen unterschieden. Endlich bleibt Rutilius Lup., der die Figur (H. p. 6) ἐπιβολή nennt.

Wir lassen hier einige Beispiele folgen

Bürger: Und immer höher schwoll die Flut,
Und immer lauter schnob der Wind,

Und immer tiefer sank der Mut.

Goethe (Faust): Daran erkenn' ich den gelehrten Herrn!
Was ihr nicht tastet, steht euch meilenfern,
Was ihr nicht fafst, das fehlt euch ganz und gar;
Was ihr nicht rechnet, glaubt ihr, sei nicht wahr;
Was ihr nicht wägt, hat für euch kein Gewicht,
Was ihr nicht münzt, das, meint ihr, gelte nicht.

Mehr der Sprachmusik dienend bei Goethe (Fischer): Das Wasser rauscht', das Wasser schwoll, Ein Fischer safs daran; oder bei Lessing (An die Leyer): Töne, frohe Leyer, Töne

Lust und Wein! Töne, sanfte Leyer, Töne Liebe drein!*) Shakesp. (Caes. I, 1): And do you now put on your best attire? And do you now cull out a holiday? And do you now strew flowers in his way, That comes in triumph over Pompey's blood? (ib. II, 1): I grant, I am a woman; but, withal, A woman that lord Brutus took to wife: I grant, I am a woman; but, withal, A woman well reputed, Cato's daughter. Bei Shakesp. (Merch. of Ven. V, 1) wiederholt sich zu Anfang siebenmal scherzend: In such a night. Byron (D. Juan III, 103):

And not a breath crept through the rosy air,
And yet the forest leaves seem'd stirr'd with prayer.
Ave Maria! 't is the hour of prayer!

Ave Maria! 't is the hour of love!

Victor Hugo: Comme il était rêveur au matin de son âge! Comme il était pensif au terme du voyage! (id.): Donnez! afin que Dieu, qui dote les familles, Donne à vos fils la force et la grâce à vos filles; Afin que votre vigne ait toujours un doux fruit; Afin qu'un blé plus mûr fasse plier vos granges; Afin d'être meilleurs; afin de voir les anges Passer dans vos rêves la nuit! Schön malt die Anaphora das Zudrängen Il. 10, 227 sq.:

ὡς ἔφαθ', οἳ δ ̓ ἔθελον Διομήδεϊ πολλοὶ ἕπεσθαι
ἠθελέτην Αἴαντε δύω, θεράποντες "Αρηος
ἤθελε Μεφόνης, μάλα δ' ἤθελε Νέστορος υἱός,
ἤθελε Ατρείδης δουρὶ κλειτὸς Μενέλαος,

ἤθελε δ' ὁ τλήμων Οδυσεὺς καταδῦσαι ὅμιλον

Τρώων

Die Anaphora kann ganze Sätze ergreifen, dadurch ισόκωλα herbeiführen und so dem Parallelismus der Gedanken einen treffenden Ausdruck verleihen. Derart ist z. B. bei Demosthenes (Chers. p. 106): οὐκ ἦν ἀσφαλὲς λέγειν ἐν Ὀλύνθῳ τὰ Φιλίππου μὴ συνευπεπονθότων τῶν πολλῶν Ὀλυνθίων τῷ Ποτίδαιαν καρποῦσθαι· οὐκ ἦν ἀσφαλὲς λέγειν ἐν Θετταλίᾳ τὰ Φιλίππου μὴ συνευπεπονθότος τοῦ πλήθους τοῦ Θετταλῶν τῷ τοὺς τυράννους ἐκβαλεῖν Φίλ ιππον αὐτοῖς καὶ τὴν πυλαίαν ἀποδοῦναι· οὐκ ἦν ἐν Θήβαις ἀσ φαλές, πρὶν τὴν Βοιωτίαν ἀπέδωκε καὶ τοὺς Φωκέας ἀνεῖλεν; bei Ovid (Met. 1, 325): Et superesse videt de tot modo millibus unum, Et superesse videt de tot modo millibus unam

;

*) Man findet ähnliches mit musikalischer Wirkung oft bei Theokrit z. B. Id. VIII, 3, 4; 11, 12; 41 cet.

bei La Mennais (Paroles d'un Croyant): Il y aura toujours des pauvres, parce que l'homme ne détruira jamais le péché en soi. Il y aura toujours moins de pauvres, parceque peu à peu la servitude disparoitra de la société; bei Dickens (A Tale of Two Cities II, 14): Madame Defarge knew full well that Miss Pross was the family's devoted friend; Miss Pross knew full well that Madame Defarge was the family's malevolent enemy; bei Rückert (Weish. des Brahm.): Du kannst die Lampe nur im Licht der Lampe sehn, Du kannst die heil'ge Schrift nur aus ihr selbst verstehn. Meist stellt sich die Anaphora asyndetisch dar, wie Mätzner (Frz. Gr. p. 563) und Krüger (gr. Gr. § 59, 1, A. 3) bemerken. (Auch Demetrius (Sp. Vol. III, p. 319) hebt dies an einem Beispiel der Epanaphora hervor, und Longin (πɛì vyovs Sp. Vol. I, p. 271) bespricht die Vereinigung der Asynd. und Anaph. als besonders mächtig.) Also z. B. bei Corneille: C'est là tout mon malheur, c'est là tout mon souci; wie im Lat. gewöhnlich (Liv. 4, 3): Quod spiratis, quod vocem mittitis, quod formam hominum habetis, indignantur; bei Xen. (An. VII, 1, 21): ἔχεις πόλιν, ἔχεις τριήρεις, ἔχεις χρήματα, ἔχεις ἄνδρας ToGovτovs; weniger lebhaft als eindringlich" ist die Anaphora mit μὲν δὲ, wie Od. 15, 392: ἔστι μὲν εὕδειν, ἔστι δὲ τερπο μένοισιν ἀκούειν.

b) am Ende.

Die Wiederholung am Ende von Sätzen oder Satzgliedern nannten die Alten Epiphora oder Antistrophe. Der terminus лiqодά, von den Neueren meist aufgenommen, findet sich bei Rutilius Lupus (H. p. 6) und im Carmen de figg. (H. p. 65), wo es mit Desitio übersetzt wird. Hermogenes (soì id. Sp. Vol. II, p. 335) nennt dies σχῆμα: ἀντιστροφή und definiert es als ἐναντίον πως τῇ ἐπαναφορᾷ κατὰ τὸ τέλος ἐχόντων τῶν κώλων τὴν αὐτὴν λέξιν. Wie die ἐπαναφορά unterscheidet er die αντιστροφή von der παρίσωσις dadurch, dafs diese letztere nur Gleichheit von Silben fordere, jene von Worten, ein Unterschied, den der Anon. ɛì σznu. (Sp. Vol. III, p. 131) nur als einen der Klänge versteht.*) Als Beispiel citiert Hermog. u. a. Dem. (cor.

*) Ähnlich ist es, wenn Demetr. (Sp. Vol. III, p. 319) in dem Beispiel ἐπὶ σαυτὸν καλεῖς, ἐπὶ τοὺς νόμους καλεῖς, ἐπὶ τὴν δημοκρατίαν και λεῖς die Anaphora zwar bemerkt, die Antistrophe aber als ὁμοιοτέλευτον fafst.

« PoprzedniaDalej »