ἁμαρτωλός, οὐκ ἔχων αὐτὸν εἰς νοῦν. Εἶτα ὡς ἐν A Aut etiam hoc modo : Exacerbat Dominum peccator, ἐπερωτήσει· Τί δέ; Ὁ Θεὸς οὐκ ἐκζητήσει κατὰ τὸν τῆς κρίσεως καιρόν, ὅτε καὶ τὸ πλῆθος καὶ ἡ ἔκκαυσις ἔσται τῆς ὀργῆς αὐτοῦ; Οὐκ ἔστιν ὁ Θεὸς ἐνώπιον αὐτοῦ· βεβηλοῦνται αἱ ὁδοὶ αὐτοῦ. (Α Γ. 70 b, Β Ι. 59.) Ο γὰρ μὴ ἐπιστάμενος ὅτι ἔστι Θεὸς, οὐδὲ ὅτι κριτής ἐστιν οἶδε. Ἐπὶ μὲν οὖν ἀνθρώπων, οὕτως ἂν νοηθεῖεν οἱ προκείμενοι λόγοι τῶν στίχων, ὅτι παντὸς φιλαμαρτήμονος, καὶ ἀσχέτως βλέποντος εἰς τὸ πλημμελὲς, καὶ ὁλοτρόπως εκνενευκότος εἰς τὸ παροξύνειν Θεόν, διὰ τὸ μὴ ἔχειν αὐτὸν ἐνώπιον αὐτοῦ, βεβηλοῦνται πάντως αἱ ὁδοὶ, τουτέστιν αἱ πράξεις, καὶ ἀκαθαρσίας εἰσὶ μεσταί, καὶ τῷ τῆς φαυλότητος βορβόρῳ καταμιαίνονται, καὶ οἷον βλέπουσι πρὸς ἀναίρεσιν τῶν τοῦ Θεοῦ κρι μάτων, ἤτοι νόμων. Πᾶσα γὰρ ἁμαρτία μάχεται τῷ σκοπῷ τῶν ἱερῶν θεσπισμάτων (1), καὶ τό γε ἧκον εἰς αὐτὴν, ὁ τῆς ἀρετῆς βραβευτὴς ἀναιρεῖται νόμος, καὶ ἀνατέτραπται θέλημα τὸ Δεσποτικόν. Ἐπὶ δὲ τοῦ Σατανᾶ λεγόμενα ταῦτα, πολὺ τὸ εἰκὸς ἔχει· ἀεὶ γὰρ ἀκάθαρτοι αἱ ὁδοὶ αὐτοῦ, καὶ τοῖς τοῦ Θεοῦ νόμοις ἀντανίστανται. Οὐκ ἔστιν ὁ Θεὸς ἐνώπιον αὐτοῦ. B dum eum mente non retinet. Deinde 114 interrogar dum sic: Quid porro ? Deus non exquiret judicit ten pore, cum magnitudo et accensio iræ ejus erit (2) ? Vers. 25, 26. Non est Deus in conspectu ejus; via ejus semper inquinantur. Nani qui Deum esse ignorat, ne judicem quidem fore scit. Ergo ad homines quod attinet, sic versiculorum sententia intelligenda est, quod cujusque peccandi studiosi, et ad malum incontinenter spectantis, atque omnifariam exacerbando Deo dediti, eo quod de præsentia ejus non cogitet, inquinantur omnino viæ, hoc est actiones, et immunditia scatent, nequitiæque cœno foedantur, quasi de abolendis Dei judiciis præceptisque negotium sit. Namque omne peccatum divinorum mandatorum scopo adversatur ; et quantum ejus vires ferunt, ipsa virtutis moderatrix lex perimitur, et Dominica voluntas evertitur. Sed de Satana quoque convenienter admodum hæc dici queunt; semper enim impuræ viæ ejus, et Dei legibus contraria. [Non est Deus in conspectu ejus. Omnis hominis peccati amantis et incontinenter in vitium ruentis et ad Deum exacerbandum prorsus inclinati, eo quod non habeat ipsum in conspe clu suo, inquinatæ sunt prorsus viæ, id est, actiones, et impuritatis plenæ sunt et malitiæ cœno [Παντὸς ἀνθρώπου φιλαμαρτήμονος, καὶ ἀσχέτως βλέποντος εἰς τὸ πλημμελὲς, καὶ ὁλοτρόπως εκνε νευκότος εἰς τὸ παροξύνειν Θεὸν, διὰ τοῦ μὴ ἔχειν αὐτὸν ἐνώπιον αὐτοῦ, βεβηλοῦνται πάντως αἱ ὁδοί, τουτέστιν αἱ πράξεις, καὶ ἀκαθαρσίας εἰσὶν μεσταί, καὶ τῷ τῆς φαυλότητος βορβόρῳ καταμιαίνονται, καὶ C contaminantur, et quasi ad judicia legesque Dei e οἷον βλέπουσι πρὸς ἀναίρεσιν τῶν τοῦ Θεοῦ κριμάτων, ἤτοι νόμων. Πᾶσα γὰρ ἁμαρτία μάχεται τῷ σκοπῷ τῶν ἱερῶν θεσπισμάτων.] Πάντων τῶν ἐχθρῶν αὐτοῦ κατακυριεύσει. ( f. 19.) Οὐ πάντων τῶν ἐχθρῶν αὐτοῦ κατακυ ριεύσει ὁ Σατανᾶς. Πάντες δὲ οἱ δίκαιοι ἐχθροὶ αὐτοῦ ὄντες, πάντων ἆρα τούτων κατακυριεύσει; Οὐκ ἐν παντί δηλονότι κατακυριεύσει πράγματι, ἀλλ' ἔν τινι μόνος γὰρ ὁ Χριστὸς ἁμαρτίαν οὐκ ἐποίησεν, οὐδὲ εὑρέθη δόλος ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ. κ Οὗ ἀρᾶς τὸ στόμα αὐτοῦ γέμει καὶ πικρίας καὶ δόλου. (Α Γ. 71.) Καὶ τοῦ διαβόλου δὲ τὸ στόμα πικρίας και δόλου πεπλήρωται· καὶ μὴν καὶ ἐνεδρεύει πτω- D χοὺς πρὸς τὸ ἀποκτεῖναι διὰ τῶν οἰκείων παγίδων. Τὸ δὲ ι μετὰ πλουσίων, » τί ἂν ἕτερον νοηθείη, ἢ τῶν πλουτούντων ἐν κακοῖς ; Οὗτοι γὰρ δὴ τῷ διαβόλω κατὰ τῶν πτωχῶν τῷ πνεύματι συμπράττουσι. Νοήσεις δὲ ταῦτα καὶ ἐπὶ τῶν αἱρετικῶν. Ωσπερ γὰρ οἱ δεινοὶ καὶ πικροὶ τῶν ὄφεων ἐν τοῖς δήγμασιν ὅλην ἔχουσι τὴν ἰσχύν, οὕτως καὶ οὗτοι· μεστοὶ γάρ εἰσι ῥημάτων πικρῶν καὶ ἐπαράτων ἐννοιῶν καὶ ἀπάτης καὶ δόλου, καὶ πόνον ὑπὸ τὴν γλῶτταν ἔχουσι. ΣυνT9 I Petr. 11, 22. (1) Hujus fragmenti pars legitur etiam apud Corderium. (2) Hac in aliis catenis videntur attributa fuisse, non sine interpolationibus, Athanasio, contradicente medio tollendas spectant. Omne enim peccatum Vers. 27. Omnium inimicorum suorum dominabitur. Non omnium inimicorum suorum dominabitur Satanas. Atqui cum omnes justi inimici ei sint, nonne omnium istorum dominabitur? Non in omni videlicet actione dominabitur, sed in aliqua : unus enim Christus • peccatum non fecit, neque inventus est dolus in ore ejus 79. » Vers. 28. Cujus os maledictione plenum est, et amaritudine ac dolo. Diaboli quoque (3) os amaritudine doloque redundat : profecto obsidet pauperes, ut laqueis suis captos interimat. Quod autem sequitur cum divitibus quid aliud intelligatur, quam malitia divites? Hi quippe una cum diabolo contra pauperes spiritu conspirant. Hæc de hæreticis quoque intelliges. Nam sicuti horribiles rabidique serpentes vim suam omnem morsibus exserunt, ita et isti: scatent enim amaris sermonibus detestandisque sententiis, et fraude ac dolo, et molestiam sub lingua insitam habent. Tundunt enim impiorum voces tamen Niceta in codice Vaticano. Item postrema verba fragmenti primi psalmi sequentis. (3) Nempe de aliis ante locutus fuerat Cyril lus. corda simpliciorum, et cum dolo ac fraude ad illicita Α τρίβουσι γὰρ αἱ τῶν ἀνοσίων φωναὶ τὰς τῶν ἁπλω persæpe deducunt. Sed detestabilis præ cæteris fraus dolusque diaboli : is enim ad peccatum impellit, susurrans improbe ad cor mentemque, semperque malo patrando farens ; et quod amarum est, dulce mentiens, tam ipse quam nequitiæ ejus imifatores: quorum negotium est bonos subvertere et occultis insidiis immerentes occidere, id est latente scelere, et velato prout potuerint malo. Nam qui volunt rectos decipere, sæpe bonitatem simulant ; mox inhaerentes, erroris venenum insinuant, sensimque menti innocentium subrepunt, ad sua illos sevocantes. Verumtamen haud contra omnes indiscriminatim id agunt, sed contra illos potissimum quorum paupercula mens est, prudentiae nimirum opibus careus. id enim significari existimo Β verbis : t Oculi eorum in pauperem respiciunt. οἷς πτωχός ἐστι νοῦς, τὸν ἐκ φρονήσεως δηλονότι ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ εἰς τὸν πένητα ἀποβλέπουσι, κ Vers. 50. Insidiatur in occulto, sicut leo in spelunca στέρων καρδίας, διὰ δόλου καὶ ἀπάτης, ἀποφέρουσαι πλειστάκις ἐφ' ἃ μὴ θέμις. Επάρατον δὲ μάλιστα τοῦ Σατανᾶ τὸ δολερὸν καὶ ἀπατηλόν· ἀποφέρει γάρ οὕτως εἰς τὸ πλημμελὲς, ψιθυρίζων ὁ πονηρὸς εἰς νοῦν καὶ καρδίαν, καὶ συναγορεύων ἀεὶ τῷ κακό καὶ τὸ πικρὸν γλυκὺ λέγων αὐτός τε καὶ οἱ μιμηταί τῆς αὐτοῦ σκαιότητος· ἔργον γὰρ αὐτοῖς τὸ ὑποσχε λίζειν ἀγαθοὺς καὶ ἀποκτείνειν ὀθώους· ἐνεδρεύον τας (1) ἐν ἀποκρύφοις, τουτέστι κρύπτοντας την πονηρίαν, καὶ οἷς ἂν δύνωνται τρόποις κατασκιάζον τας τὸ κακόν. Οἱ γὰρ ἀπατῶντες τοὺς ὀρθοποδοῦντας, ὑποπλάττονται πολλάκις εἶναι χρηστοί· εἶτε πολλές μενοι ἐπιπλέκουσι τὸν τῆς ἀπάτης ἐὸν, καὶ κατὰ βραχύ παρακλέπτουσι τῶν ἀκεραίων τὸν νοῦν, ἀπὸ φέροντες αὐτοὺς εἰς τὰ οἰκεῖα. Πλὴν τοῦτο ὁρῶσιν, οὐ κατὰ πάντων ἀδιακρίτως, κατ' ἐκείνων δὲ μᾶλλον πλοῦτον οὐκ ἔχων. Τοῦτο γὰρ οἶμαι δηλοῦν τὸ, « 0: Etenim virtuti hominem deditum etiamsi parumper ad se attrahat (diabolus], nihilominus resipiscente demum et recedente eo non potitur: verumtamen virtute pauperem et insipientem simul ac ad se traxerit, in spelunca nequitiæ correptum mandit, deu leo orem in secreto. C Quid vero significat insidiatur ut leo? Aiunt leonem in montibus intra speluncam suam quietum se continere ac veluti delitescere, ne conspectu suo animalia caetera terreat, quibus ipse ali solet; verum ubi quodpiam propinquans viderit, repente exsiliens graviter frendet, et cum horrendo rugitu irruit, 115 rapitque occurrentem praedam, quam antea terrore exanimaverat. Leo rugiet, inquit Scriptura, quis non parebit so ?, Leoni ergo similis Satanas insidiatur, ut rapiat pauperem : contra timet a divitis virtute obstaculum ; interim mentis et spiritalium virium egenos, facillime capiens, dulcem sibi facit prædam. Plurimi autem sunt diaboli Jaquei, et ille præter cæteros, si verus natura Deus ignoretur. Dictionibus autem Incurvabit se, et cadet», duplex sensus inest : nempe vel quia dum p impius potitur paupere, hic cladem passus, et sub iilius tyrannidem redactus incurvabit se et cadet, id est humiliabitur, ac veluti humi jacebit, Jereuntibus in praelio similis : vel ipse impius postquam pauperibus prævaluerit, id est debilibus, mox calet; sicuti et Satanas post devictos pauperes Fumiliatus fuit. Vers. 52. Dirit enim in corde suo : Oblitus est Deus. Existimavit autem etiam Satanas se pauperibus potiturum, quasi jam terram non respiceret Deus, sed ab ea aversus esset, neque viventium in ea curam gereret. 80 Amos 111, 8. (1) Ita cod. (2) Ilujus quoque fragmenti nonnisi pars exstat Ενεδρεύει ἐν ἀποκρύψῳ ὡς λέων ἐν τῇ μάντρα αὐτοῦ. (Cf. 49 b.) Τὸν γὰρ ἐν ἀρετῇ ζῶντα κἂν ἑλκύσῃ αὐτὸν πρὸς μικρόν, ὅμως εἰς τέλος νήψαντος καὶ ἀποστάντος οὐ περιγίνεται· τὸν δὲ πτωχὸν τῇ ἀρετῇ καὶ ἀσύνετον ὅταν ἑλκῦσαι φθάσῃ, εἰς τὸ σπήλαιον τῆς κακίας λαθών μασᾶται, καθάπερ λέων ἐν ἀποκρύψῳ πρόβατον. (Α Γ. 71 b, Β Γ. 59 b.) Τί δὲ βούλεται τὸ ἐνεδρεύει ὡς λέων; Φασὶν γὰρ ἐν τοῖς ὄρεσι τὸν λέοντα ἐν ταῖς οἰκείαις μάνδραις ηρεμεῖν, καὶ οἷον κατακρύπτεσθαι, μὴ ἄρα πως τῇ θέα καταπτοήσῃ τι τῶν ἑτέρων ζώων, ἃ δὴ ποιεῖται τροφήν· ἐπ' ἂν δὲ ἴδῃ τὸ γεγονὸς ἐγγὺς, ἀναπηδήσας εὐθὺς καταβρυχάται μέγα, καὶ καταβροντήσας ἀφορήτως ἐπιπηδῇ, καὶ ἁρπάζει τὸ παρατυχόν, προαπονευρώσας τοῖς δείμασι, ο Λέων γὰρ ερεύξεται, φησί, καὶ τῆς οὐ φοβηθήσεται; Λέοντι τοίνυν παραπλησίως ὁ Σατανᾶς (9) ἐνεδρεύει τοῦ ἁρπάσαι πτωχόν· δέδια γὰρ τοῦ πλουτούντος κατ' ἀρετὴν τὴν ἀντίστασιν· τοὺς δὲ ἐν ἐνδείᾳ φρενῶν καὶ πνευματικῆς ἰσχύος, ἑτοιμότατα λαβών, γλυκύ ποιεῖται τὸ θήραμα. Πλείσται δὲ λίαν αἱ τοῦ διαβόλου παγίδες, καὶ πρός γε τῶν ἄλλων, τὸ μὴ εἰδέναι τὸν φύσει Θεόν. Τὸ δὲ « Κύψει καὶ πεσεῖται, ο διχή νοη τέον. Ητοι γὰρ ἐν τῷ κατακυριεῦσαι τὸν ἀσεβὴ τῶν πενήτων, πᾶς ὁ τοῦτο πεπονθώς, ὑπὸ τὴν ἐκείνου χεῖρα καὶ τυραννίδα γεγονώς, κύψει καὶ πεσείται· τουτέστι ταπεινωθήσεται, καὶ οἷον ἐν γῇ κείσεται, τοῖς ἐν πολέμῳ τεθνεῶσι προσερικούς. Η αὐτὸς ὁ ἀσεβὴς ἐπειδὰν κυριεύσῃ τῶν πτωχῶν, τουτέστι τῶν ἀσθενῶν, πεσεῖται· ὥσπερ οὖν καὶ ὁ Σατανᾶς, ὅτε κεκυρίευσε τῶν πενήτων, τότε τεταπείνωται. Εἶτε γὰρ ἐν καρδίᾳ αὐτοῦ· Ἐπιλέλησται ὁ Θείς. (Δ.Ε. 79.) ρήθη δὲ καὶ ὁ Σατανᾶς ὅτι κατακυριεύ σει τῶν πενήτων, οὐκ ἐφορῶντος ἔτι τοῦ Θεοῦ τὴ γῆν, ἀλλ ̓ ἅπαν ἀποστρεφομένου, καὶ μὴ κηδομένου τοὺς ἐν αὐτῇ. apnd Condorem, apud quem παραπλήσιος, pro Υψωθήτω ἡ χείρ σου. (Α Γ. 72, Β f. 40.) Καταπαιέτω ἡ χείρ σου, φησί, καὶ ὑψούσθω λοιπὸν, ἐπιφέρουσα τοῖς πλημμελοῦσι τὴν μάστιγα, κατά γε τὸ εἰρημένον διὰ τῆς Ἡσαΐου φωνῆς· ὁ Ἐπὶ πᾶσι τούτοις οὐκ ἀπεστράφη ὁ θυμᾶς, ἀλλ' ἔτι ἡ χεὶρ υψηλή, αἴρεται γὰρ ἀεί πως ὑψοῦ τῶν παιόντων ή χείρ (1). Εἰ γὰρ οὕτως συνήσεις τὸν στίχον, ἤγουν καὶ ἑτέρως δὲ χείρ ἐστι Θεοῦ, ἡ πάντα ισχύουσα αὐτοῦ, ζῶσά τε καὶ ἐνυπόστατος δύναμις, τουτέστιν ὁ Υἱὸς, ὃς ὑψωθεὶς ὑπὲρ ἡμῶν, καὶ τὸν τίμιον ὑπομείνας σταυρὸν, ἐδοξάσθη. Κατ ἤργηκε γὰρ οὕτω τοῦ θανάτου τὸ κράτος, καὶ ἀνεκόμισεν εἰς ἀφθαρσίαν καὶ ἀθανασίαν ἐκ φθορᾶς τὴν ἀνθρώπου φύσιν· καὶ γὰρ δι' Υἱοῦ τὰ πάντα κατερ γάζεται. Οὕτω γάρ πού φησιν ὁ Θεὸς καὶ Πατήρ Ἐγὼ τῇ χειρί μου ἐστερέωσα τὸν οὐρανόν. *Ενεκεν τίνος παρώργισεν ὁ ἀσεβὴς τὸν Θεόν; A B (Α Γ. 72, Β f. 40 b.) Ο μὲν οὖν παράνομος ταῦτά φησιν, ὁ ἁρπάζων, ὁ πλεονεκτῶν, ὁ μὴ διδοὺς δίκην· ὁ δὲ προφήτης, ἀναιρῶν αὐτοῦ τὰ δόγματα, τὸν περὶ μακροθυμίας ἐξαπλοῖ λόγον. Ἐκεῖνος μὲν γάρ φησιν, ὅτι ἀπέστρεψεν ὁ Θεὸς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ τοῦ μὴ βλέπειν· ὁ δὲ Δαβὶδ ἀπεναντίας λέγει, ὅτι καὶ βλέ σεις καὶ κατανοεῖς καὶ τὸν κόπον τῶν ἀδικουμένων καὶ τὸν θυμὸν τῶν ἀδικούντων αὐτούς· μακροθυμεῖς δὲ ἕως ἂν αὐτοὶ ἐμπέσωσιν εἰς χεῖράς σου. Οὐχ ἔτεροι δὲ ἡμᾶς εἰς χεῖρας Θεοῦ πέμπουσιν, ἀλλ ̓ ἕκα στος ὑπὸ τῶν ἰδίων πλημμελημάτων μονονουχί καὶ προσάγεται. Τὸ μέν τοι ἕνεκεν τίνος, οὐκ ἐνδοιάζοντός ἐστιν, οὐδὲ ἀγνοοῦντος τὴν αἰτίαν δι' ἣν ἐθάρ-G βησεν ὁ ἀσεβής παροξύναι τὸν Θεὸν, ἐξηγουμένου δὲ μᾶλλον αὐτήν. Ὡς ἐν ἐρωτήσει καὶ ὑποστιγμῇ οὖν τὸν πρῶτον στίχον ἀναγνωστέον, ὡς ἀπόδοσιν αἰτίας τὸν δεύτερον ποιησώμεθα. Αλλ' ὁ μὲν ἀσεβής ᾠήθη καθ' ἑαυτὸν μὴ ἐκζητεῖν τὸν Θεὸν, μήτε μὴν ἐφορῶν τὰ ἀνθρώπινα. Οτι δὲ τῆς ἀληθείας ἐσφάλλετο, καὶ τοῦ εἰδέναι τὴν ἐνοῦσαν ἡμερότητα τῷ Θεῷ καὶ φιλανθρωπίαν ἀπεκομίσθη μακράν, αὐτὰ δι' ἑαυτῶν βοήσει τὰ πράγματα. Κατημέλησε γὰρ τῶν τῇδε ὁ Θεὸς οὐδαμῶς, ἀλλ' ἔπεμψεν ἐξ οὐρανῶν τὸν Τῶν αὐτοῦ ζητῆσαι τὸ ἀπολωλὸς, ἐπιστρέψοντα τὸν πεπλανημένον, ἀναῤῥωννύντα τὸ ἀσθενὲς, ἀπαλλάσ σοντα τοῦ νοσεῖν τὸν συντετριμμένον. Σοὶ ἐγκαταλέλειπται ὁ πτωχός. (Α Γ. 72 b, Β. Γ. 40 b.) Τὸν ἀσθενῆ φησι καὶ τὸν ἀνεπικούρητον, τὴν παρὰ σοῦ μόνου ζητουμένους ἐπικουρίαν· δύναται γὰρ διασώζειν τοὺς πτωχούς τε καὶ ὀρφανούς. Αὐτοὶ δ ̓ ἂν εἶεν καὶ μάλα εἰκότως οἱ οὔπω Θεὸν τὸν φύσει καὶ ἀληθῶς ἐπεγνωκότες· καὶ πτωχοὶ μὲν ὡς πλοῦτον οὐκ ἔχοντες τὸν ἐκ θείων τε καὶ ἱερῶν χαρισμάτων, ήγουν τῶν ἐκ πολιτείας εὐαγοῦς καὶ ζωῆς τῆς κατὰ Χριστόν· ὀρφανοὶ δὲ ὡς οὔπω λαχόντες Πατέρα τὸν Θεόν. Δέδωκε γὰρ ἐξου σίαν ὁ Υἱὸς τοῖς πιστεύουσιν εἰς τὸ ὄνομα αὐτοῦ τέ 81 Isa. v, 23. 82 Isa. xv, 12. D 81 Vers. 33. Elevetur manus tua. Percutiat, inquit, manus tua, et jam attollatur, intendens peccatoribus ferulam, secundum Isake dictum : c In his omnibus non est aversus furcr ejus, sed adhuc manus ejus sublata 31 : 1 solet enim percutientium manus extolli. Si enim ita versiculum intelligas, utique et alibi manus Domini est, quæ cuncta opera ejus fortiter efficit, vivens et consubstantialis virtus, id est Filius, qui in altum sublatus pro nobis et venerandam crucem passus, gloriam adeptus est. Sic enim potentiam mortis exstinxit, atque a corruptela ad incorruptionem immortalitatemque hominis naturam transtulit: nam per Filium omnia operatur. Quippe sic ait quodam loco Deus Pater: Ego manu mea cœlum solidavi 89. 82 > Vers. 54. Propter quid irritavit impius Deum? Impius quidem sic loquitur, rapiens, opprimens, nec tamen pœnas adhuc dans propheta vero, ut hujus dogmata exstinguat, de Dei patientia sermonem infert. Et ille quidem dicit, Deum faciem suam avertisse ne videat; David autem contra ait : Vides, Deus, et intelligis, tum laesorum laborem, tum etiam lædentium iram : differs autem, donec ipsi in manus tuas incidant. Haud tamen nos alii in Dei manus mittunt, sed unusquisque a peccatis propriis propemodum illuc pertrahitur. Age vero dictio propter quid haud dubitantis est, neque causam ignorantis ob quam ausus sit impius Deum exacerbare, sed eam potius narrantis. Ergo tanquam interrogando et cum interpunctione prior versiculus legendus est, ut causæ declarationem faciat posterior. Sed enim impius secum reputavit, Deum neque exquirere, neque res humanas respicere. Quod autem a veritate aberraverit, et a cognitione bonitatis et charitatis Dei procul abierit, ipsa per se facta clamabunt. Prorsus enim res mundanas Deus non neglexit, sed e cœlo misit Filium suum ad quærendum quod perierat, revocandum errantes, roborandum quod languebat, et quidquid contritum erat morbo expediendum. Vers. 55. Tibi derelictus est pauper. Dicit de infirmo et de ope destituto, qui a te uno auxilium requirunt : potest enim servare pauperes atque pupillos. Valde autem verisimile est, illos intelligi qui nondum verum suapte natura Deum agnoverunt ; qui pauperes quidem eo nomine sunt, quod divinorum sacrorumque munerum copia carent, quæ videlicet manant de pia conversatione et vita secundum Christum acta: pupilli autem, quia nondum Patrem nacti sunt Deum. Dedit enim Filius facultatem credentibus nomini ejus, (1) Ad hæc usque verba exstabat fragmentum apud Corderium. In sequentibus autem codices duɔ Vat. nonnihil differebant inter se. ut alii 116 Dei fant *s : qui ergo nondum credi- Α κνα Θεοῦ γενέσθαι· οἱ τοίνυν οὔπω πιστεύσαντες, derant, neque ex aqua et Spiritu renati erant, pupilli omnino censebantur. Pupillo tu eras adjutor. Non ait es sed eras. Antea enim cum omnes peccatores essent, tu solus pupillorum eras adjutor ; nunc etiam tui [id præstant] qui legis mandata custodiunt. Vers. 56. Contere brachium peccatoris et maligni. Satanæ tantum fuit peccatum, ut a Deo inquisitum, extrema poena dignum fuerit judicatum; quamobrem contritum fuit et viribus cassum brachium illius, id est ejus contra nos potentia. Verumtamen digna est sancto viro postulatio, et omni laude con- Β mendandum hoc precum genus. Sanctum enim est et universo mundo utile, ut cujusvis peccatoris brachium infringatur, id est potentia: alioqui enim huic tantummodo usui eam retinent, ut pauperes conterant. Hujusce peccatoris brachium conteritur a Domino, et peccatum ejus si forte quæritur, jam non reperitur. Vers. 37. Quæretur peccatum ejus, et non invenietur. Si investigetur, inquit, inique agentis peccatum, haud invenietur, id est merito destruetur. Peribitis, gentes, de terra illius. Christo quippe regnante projicientur in ignem C æternum. Gentes autem intelligit impuros dæmones, non homines quorum salvandorum, post justificationem per Christum in fide, spes erat. Cur enim optasset abire in exitium etiam ethnicos qui nondum fidem susceperant ? Vers. 38. Desiderium pauperum exaudivit Dominus. Hoc erat ipsorum votum, nempe ut futuris digni fierent bonis ob horum enim exspectationem ad omnia patienda cor comparabant. Sed fortasse dicet aliquis: Quodnam erat hoc desiderium apud eos qui adhuc in errore versabantur ? Respondemus ergo, quod brachio improbi contrito, qui non jam eos ut olim in ignorantia Dei detinebat, vocalæ sunt gentes ad desiderium consequendæ per Chri- D stum salutis, veritatemque agnoscendam, et paratissimo ad credendum ei corde fuerunt. Vers. 59. Judicure pupillo et humili, ne quis ultra se jaclet. Secundum vero anagogen verbis pauper et humilis intelliguntur adhuc increduli. His optat fieri judicem Christum, qui Satanam damnet, deceptos autem ab hoc justificet. Hoc enim peracto, jam homo in terra non gloriabitur: sive ipse Satanas ss Joan. 1, 12. (1) Fragmentum hoc in codice dicitur Chrysostomi simul et Cyrilli. Reapse in Montfauconii operum Chrysostomi editione t. V, p. 111, psal. 1x, οὔτε μὴν τὴν ἐξ ὕδατός τε καὶ Πνεύματος έχοντες ἀναγέννησιν, ὀρφανοὶ πάντως νοθείεν. Ορφανῷ σὺ ἦσθα βοηθός. (Cf. 20.) Οὐκ εἶπε· Σὺ εἶ, ἀλλ', Ἧσθα. Πρότερον γὰρ πάντων παρανομούντων, σὺ μόνος βοηθὸς τῶν ὀρφα νῶν ἐτύγχανες· νῦν δὲ καὶ οἱ σοί, οἱ τοῦ νόμου της ἐντολὰς φυλάσσοντες. Σύντριψον τὸν βραχίονα τοῦ ἁμαρτωλοῦ καὶ πονηροῦ. (Α 1. 72 b, Ε f. 18.) Καὶ (1) τοῦ Σατανᾶ δὲ τοσαύ τη γέγονεν ἡ ἁμαρτία, ὥστε διερευνηθείσαν παρά Θεοῦ, δίκης ἄξιον αὐτὸν τῆς ἐσχάτης ἀποφῆναι 2000 γάρτοι καὶ συνετρίβη καὶ ἡτόνησεν ὁ βραχίων αὐτοῦ, τουτέστιν ἡ καθ ̓ ἡμῶν δυναστεία. Πλην (2) αγια πρεπὴς ἡ αἴτησις καὶ παντὸς ἐπαίνου μεστὸν τῆς προσευχῆς τὸ χρῆμα. Ὅσιον γὰρ καὶ παντὶ τῷ βίῳ χρήσιμον τὸ παντὸς ἁμαρτωλοῦ συντρίβεσθαι βρα χίονα, τουτέστι τὴν δυναστείαν· ἐπ ̓ οὐδενὶ γὰρ ἔχου σιν αὐτὴν ἑτέρῳ, ἐπὶ δὲ τῷ συντρίβειν πτωχούς. Αμαρτωλοῦ τούτου ὁ βραχίων ὑπὸ Κυρίου συντρί βεται, καὶ ἡ ἁμαρτία αὐτοῦ ζητουμένη οὐχ εὑρίσκε ται. Ζητηθήσεται ἡ ἁμαρτία αὐτοῦ, καὶ οὐχ εὑρεθῇ. (Β Γ. 41.) Εἰ γὰρ ἐρευνῶτο, φησὶν, ἡ [ἁμαρτία] τοῦ τὰ φαῦλα ὁρῶντος ἁμαρτωλοῦ, οὐκ ἀνευρεθείη δε αὐτὴν, τουτέστι δικαίως ἀφανισθήσεται. ἀπολεῖσθε, ἔθνη, ἐκ τῆς γῆς αὐτοῦ. (Α Γ. 73.) Εν γὰρ τῇ βασιλείᾳ αὐτοῦ βληθήσονται εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον. Εθνη δὲ λέγει τοὺς ἀκαθάρ τους δαίμονας, ἀλλ' οὐκ ἀνθρώπους οὓς ἦν ἐλπὶς σωθήσεσθαι διὰ Χριστοῦ δικαιωθέντας ἐν πίστει. Πῶς ἂν ηὔξατο δραμεῖν εἰς ἀπώλειαν καὶ ἔθνη τὰ ἄπιστα ; Τὴν ἐπιθυμίαν τῶν πενήτων εἰσήκουσε Κύριος. (Α Γ. 75.) Αὕτη ἦν αὐτῶν ἡ ἐπιθυμία, τὸ τῶν μελ λόντων ἀξιωθῆναι ἀγαθῶν· εἰς τοῦτο γὰρ ἕτοιμαζό μενοι, πάντα ὑπομένειν τὴν καρδίαν ηὐτρέπιζον. ̓Αλλ' ἴσως ἐρεῖ τις· Καὶ ποία τις ἦν ἐπιθυμία του αύτη παρὰ τοῖς ἔτι πλανωμένοις; Φαμὲν οὖν ὅτι συντριβέντος τοῦ βραχίονος τοῦ πονηροῦ, καὶ οὐκ ἐνεργοῦντος ἐν αὐτοῖς καθὰ καὶ πάλαι τὸ ἐν ἀγνοία κεῖσθαι Θεοῦ, κέκληνται τὰ ἔθνη πρὸς ἐπιθυμίαν τῆς διὰ Χριστοῦ σωτηρίας καὶ τοῦ εἰδέναι τὴν ἀλή θειαν, καὶ ἑτοιμοτάτην ἔσχον τὴν καρδίαν εἰς τὸ πιστεύειν εἰς αὐτόν. Κρῖναι ἐγρανῷ καὶ ταπεινῷ, ἵνα μὴ προσθῇ ἔτι τοῦ μεγαλαυχεῖν. (Α Γ. 75.) Κατὰ δὲ ἀναγωγὴν, πτωχὸς καὶ ταπει νὸς οἱ οὔπω πιστεύσαντες. Τούτοις εύχεται γενέσθαι κριτὴν τὸν Χριστὸν, καταδικάζοντα μὲν τὸν Σατα νᾶν, δικαιοῦντα δὲ τοὺς ἡπατημένους. Τούτου γάρ γεγονότος, οὐκ ἂν ἔτι μεγαλαυχήσειεν ἄνθρωπος ἐπὶ τῆς γῆς, ἢ αὐτὸς ὁ Σατανᾶς ἄνθρωπος κληθείς, A hominis nomine indigiletur, propter insitam ei διὰ τὴν ἐνοῦσαν αὐτῷ ἀσθένειαν· οὐδεὶς γὰρ ἐστι παντελῶς ὡς πρός γε τὴν θείαν ἰσχὺν, ἢ ἁπλῶς πᾶς ἄνθρωπος τῆς τοῦ διαβόλου σκαιότητος ὑπουργὸς καὶ τῶν αὐτοῦ θελημάτων ὄργανον. Ο γὰρ τοιοῦτος, οὐκ Έτι μέγα φρονήσει περιγινόμενος τῶν ἀσθενεστέρων. Δῴη δὲ καὶ ἡμῖν ὁ Θεὸς νικῆσαι τὸν ἐν κρυφίοις ἐνεδρεύοντα καθ' ἡμῶν θῆρα, ὥστε μηκέτι τοῦ ἐχθροῦ τὸ καθ' ἡμῶν περιλειφθῆναι καύχημα. ΨΑΛΜΟΣ Γ. debilitatem nihil enim prorsus ipse est præ Dei fortitudine : sive vel simpliciter intelligatur quicunque homo diabolicæ nequitia minister fit, atque ejus voluntatum instrumentum. Homo enim hujusmodi jam ulterius non gloriabitur de victoria contra infirmiores. Utinam det nobis quoque Deus debellare in occultis insidiantem belluam, ut in posterum nullum hosti de damno nostro gaudium supersit! PSALMUS X. Ἐπὶ τῷ Κυρίῳ πέποιθα· πῶς ἐρεῖτε τῇ ψυχῇ Vers. 1. In Domino confisus sum ; quomodo dicitis .. μου ; κ.τ.λ. (Α Γ. 73 b, Β Ι. 42, C f. 21.) Ο μὲν οὖν σκοπὸς τοῦ Ψάλλοντος ἐναργής· πεποιθέναι γάρ φησιν ἐπὶ τῷ Κυρίῳ. Ο δὲ ἐπιφερόμενος στίχος διαφόρους ἡμῖν ἐννοίας εἰσκομίζει. Τίκτει γὰρ ὑπόνοιαν, ὅτι προσδιαλέγεται τισι, καὶ οἷον ἐπιπλήττει λέγουσιν αὐτῷ· ι Μεταναστεύου ἐπὶ τὰ ὄρη. » Διὰ τί γάρ μοι, φησίν, ἐπὶ τῷ Θεῷ πεποιθότι, στρουθίῳ παρεικάζεσθαι συμβουλεύετε, καὶ ἐν ὄρεσιν ἀναπτῆναι τοῖς ὑψηλοτάτοις; Εδει τοίνυν, φησὶν, ἐπὶ τῷ Κυρίῳ με πεποιθότα, μὴ μᾶλλον ἀκούειν . Μεταναστεύου ἐπὶ τὰ ὄρη, κ ἀλλ' ἐπαινεῖσθαι τῆς γνώμης, καὶ ὡς τῶν ἀρίστων βουλευμάτων ἐπιδραξάμενον, εὖ μάλα καταθαυμάζεσθαι. Μία μὲν οὖν αὕτη διάνοια· ἑτέρα δέ Πειρασμοῦ γὰρ ἐπικειμένου καὶ πολέμου κινεῖσθαι μέλλοντος, ἢ νοητοῦ τυχὸν ἢ αἰσθητοῦ, πῶς ἡμᾶς χρὴ διακεῖσθαι, μετασχηματίσας ἐφ' ἑαυτῷ τὸν λόγον, πειρᾶται διδάσκειν, και φησιν· « Ἐπὶ τῷ Κυρίῳ πέποιθα. ο Μέχρι τούτου στήσας τὸν λόγον, τοῖς εἰωθέσι παρακαλεῖν τοὺς ἐν περιστάσει, ἐπιφθέγγε ται· ι Πῶς ἐρεῖτε τῇ ψυχῇ μου ; » τουτέστι, Τίνα ἐστὶν ἅπερ ἂν εἰσηγησαμένους ὑμᾶς ἐπαινέσαι δικαίως, Μεταναστεύου ἐπὶ τὰ ὄρη ὡς στρουθίον; Ταῦτά μοι παρ' ὑμῶν λεγέσθω, φησί. Τοὺς γὰρ ἐπὶ τῷ Θεῷ πεποιθότας, νοητῶς ἀναπτῆναι προσήκει καὶ ἁγίοις ὄρεσιν ἐμφιλοχωρεῖν, τουτέστι τὰς τῶν ἁγίων ἐκείνων κατασκέπτεσθαι πολιτείας, καὶ τοὺς τῆς εὐδοκιμήσεως περιεργάζεσθαι τρόπους, οὕτω τε κατ' ἴχνος ἰέναι τῆς ἐκείνων ἀγωγῆς. Ορη δὲ ἅγιά φαμὲν εἶναι τοὺς ἁγίους προφήτας καὶ δικαίους. Εἴ τις οὖν ἀναπτὰς οἷάπερ στρουθίον τούτοις τοῖς νοητοῖς βρεσιν ἐνιζήσειεν, όψεται πάντως λαμπρούς γεγονό τας, οὐ διὰ τὴν ἐνοῦσαν αὐτοῖς ἰσχύν, ἀλλ' ὅτι πεποιθότες ἦσαν ἐπὶ τῷ Κυρίῳ. Καὶ καθ ̓ ἕτερον δὲ τρόπον τοὺς ἐπὶ τῷ Κυρίῳ πεποιθότας ὡς στρουθίον ἀνίπτασθαι δεῖ ἐπὶ τὰ ὄρη. Ορη δὲ εἶναί φαμεν τὰς ἀρετὰς, οὐδὲν ἐχούσας χαμαιριφές· ἐν οἷς ὄρεσι πέμποντες τὰ φρονήματα, καὶ τὸ χαμαίζηλον τῶν ἐπὶ γῆς πραγμάτων διωθούμενοι, ἀνάλωτοι τῶν εἰς τὸ φαῦλον ἡδονῶν ἐσόμεθα. "Οτι ἰδοὺ οἱ ἁμαρτωλοὶ ἐνέτειναν τόξον. (Α Γ. 74 b.) Κατὰ δὲ ἀναγωγήν, ἀναγκαίαν εἶναί φησι τὴν εἰς τὰ ὄρη νοητὴν ἀναφοίτησιν, ὡς ἐντεινάντων τὸ τόξον τῶν ἁμαρτωλῶν καὶ ηὐτρεπισμέν B animæ meæ ? etc. Evidens est Psalmiste scopus; nam se confisum in Domino affirmat. Qui autem sequitur versiculus varios nobis sensus suppeditat. Parit enim suspicionem, Psalmistam alioqui nonnullos, et quasi increpitare dicentibus sibi : c Transmigra in montes". 117 Cur mihi, inquit, in Deo confidenti suadetis ut passeri assimiler, atque in altissimos montes convolem ? oportuit ergo me, inquit, in Deo confidentem nequaquam audire, Transmigra in montes, sed laudari potius sententiam meam, et tanquam optima consilia secutam magni fieri. Primus itaque hic sensus est. Alter vero : Tentatione instante et bello mox insurgente, vel spiritali fortasse vel exteriore, quomodo nos comparatos esse oporteat, sermonem in propria persona figurans, conatur docere, aitque: « In Domino conC fisus sum. Atque hactenus sermonem sistens, mox, ut solent qui in discrimine versantur, pergit dicere : Quomodo dicitis animæ meæ?, id est, quænam mihi laudabilia merito consilia suppeditatis, nempe ut migrem in montes sicut passer? Hæc mihi a vobis, inquit, dicuntur. Nam qui Deo confidunt, eos intellectualiter volare decet, et in sanctis montibus commorari, id est, sanctorum illorum contemplari vitas, et probati moris rationem serutari, atque ipsorum vestigiis insistere. Sanctos autem montes dicimus sanctos prophetas ac justos. Si qui ergo avolantis passeris more, intellectualibus his insidebunt montibus, videre hos licebit præclaros fieri, non ob insitas ipsis vires, sed quia Deo confisi erant. Denique et alio modo eos qui Deo confidunt, veluti passerem evolare oportet in montes. Montes vero virtutes dicimus, quia nihil humi reptans habent : quos ad montes mentem nostram dirigentes, et terrenarum rerum desiderium vile expellentes, contra flagitiosas voluptates invicti permanebimus. Vers. 2. Ecce enim peccatores intenderunt ar cum. Secundum vero anagogen necessarium ait esse intellectualem in montes recessum, utpote intendentibus jam arcum peccatoribus, et prælium pararti |