ΓΛΑΦΥΡΩΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΓΕΝΕΣΙΝ
ΒΙΒΛΙΟΝ Γ'.

GLAPHYRORUM IN GENESIM LIBER TERTIUS.

De Abraham, et de promissione per Isaac, et quod Α Περὶ τοῦ Ἀβραὰμ, καὶ τῆς ἐπαγγελίας τῆς κατὰ per ipsos præfiguratum sit fidei mysterium.

1. Pontificem et apostolum confessionis nostrae factum esse Christum divinus Paulus scribit * : quodque veteri illo et Mosaico mandato incomparabiliter melius atque utilius, evangelicum nimirum, melioris 66 sponsor testamenti tradiderit manifeste confirmat. Et verus est sermo, siquidem lex iram operatur, et peccatum manifestat; justificat autem nos gratia, Salvatoris nostri benignitate administrata. Quemadmodum enim ipse alicubi ait, non venit ut judicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum s. Quod igitur, etiamsi non sit ortus, secundum carnem, ex tribu Levi, vocatus autem est et est sacerdos in æternum secundum ordinem Mel- Β chisedec, abunde satis a nobis demonstratum est. Quod vero mysterium justificationis per fidem antiquiorem, quam circumcisio originem habeat, quodque Israelitis in typo ac figura prænuntiatum fuerit, eos non alia ratione unquam salvari posse, quam per Christum justificantem impium, et remittentem peccata : præterea quod hæredes Dei, atque inter maxime legitimos filios collocandi sint ii qui ex promissione sunt in Isaac facta ad beatum Abraham; age, dicamus, ex ipsis sacris Litteris desumentes, et niuscujusque rei accuratam probationem pe

tentes.

- 2. Paulus itaque ad Romanos ita scribit : c Quid C igitur dicemus invenisse Abraham patrem nostrum secundum carnem? Si enim Abraham ex operibus legis justificatus est, habet gloriam, sed non apud Deum. Quid enim dicit Scriptura? Credidit Abraham Deo, et reputatum est illi ad justitiam. Ei autem qui operatur, merces non imputatur secundum gratiam, sed secundum debitum. Ei vero qui non operatur, credenti autem in eum qui justificat impium, reputatur fides ejus ad justitiam, secundum propositum gratiæ Dei. Sicut et David dicit beatitudinem hominis, cui Deus accepto fert justitiam, sine operibus: Beati quorum remissæ sunt iniquitates, et quorum tecta sunt peccata. Beatus vir cui non imputavit Dominus peccatum 28. Beatitudo ergo hæc in circum

* Hebr. III, 1. 18 Joan. XII, 4. 98* Psal. xxxi, 1.

τὸν Ἰσαάκ, καὶ ὅτι δι' αὐτῶν προετυποῖτο τῆς πίστεως τὸ μυστήριον.

α'. Αρχιερέα καὶ ἀπόστολον τῆς ὁμολογίας ἡμῶν γενέσθαι Χριστὸν, ὁ θεσπέσιος γράφει Παῦλος· καὶ μὴν, ὅτι τῆς ἀρχαίας καὶ διὰ Μωσέως ἐντολῆς τὴν ἀσυγκρίτως ἀμείνω καὶ προφερεστέραν ἡμῖν εἰσκε κομικώς, φημὶ δὴ τὴν εὐαγγελικήν, κρείττονος δια θήκης γέγονεν ἐγγυητής, διεβεβαιοῦτο σαφῶς. Καὶ ἀληθὴς ὁ λόγος· εἴπερ ὁ μὲν νόμος ὀργὴν κατεργά ζεται, καὶ ἁμαρτίας ἐστὶν παραδεικτικὸς, δικαιοῖ δὲ ἡμᾶς ἡ διὰ τῆς τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἡμερότητος διακονουμένη χάρις. Ὡς γὰρ αὐτός πού φησιν, οὐκ ἦλθεν ἵνα κρίνῃ τὸν κόσμον, ἀλλ ̓ ἵνα σωθῇ ὁ κόσμος δι' αὐτοῦ. Ὅτι τοίνυν, κἂν εἰ μὴ γέγονε τὸ κατὰ σάρκα τυχὸν ἐκ φυλῆς τοῦ Λευῒ, κεχρημάτικέ τε καὶ ἔστιν ἀρχιερεὺς εἰς τὸν αἰῶνα κατὰ τὴν τάξιν τῆς Ιερωσύνης Μελχισεδέκ, ἀποχρώντως ἡμῖν ἤδη δι έδειξεν ὁ λόγος. Ὅτι δὲ τῆς ἐν πίστει δικαιοσύνης τὸ μυστήριον τῆς ἐν νόμῳ περιτομῆς πρεσβυτέραν ἔχει τὴν προανάῤῥησιν, καὶ ὅτι προκατεγράφετο τοῖς ἐξ Ἰσραὴλ ὁ τύπος τοῦ, μὴ ἂν ἑτέρως δύνασθαι σωθῆναι ποτε, πλὴν ὅτι διὰ μόνου Χριστοῦ τοῦ δικαιοῦντος τὸν ἀσεβῆ, καὶ ἀνιέντος ἐγκλήματα. Καὶ πρός γε δὴ τούτοις, ὅτι Θεοῦ κληρονόμοι, καὶ ἐν τοῖς ὅτι μάλιστα γνησίοις κατατετάξονται τέκνοις οἱ ἐκ τῆς ἐπαγγελίας, τῆς ἐν Ἰσαὰκ γεγενημένης πρὸς τὸν μακάριον ̓Αβραὰμ, φέρε δὴ λέγωμεν, ἐξ αὐτῶν ἑλόντες τῶν ἱερῶν Γραμμάτων, καὶ τὰς ἐφ' ἑκάστῳ ποιούμενοι πίστεις λεπτως καὶ ἐξητασμένως.

β'. Γράφει τοίνυν Ῥωμαίοις ὁ ἱερώτατος Παῦλος· Τί οὖν ἐροῦμεν εὑρηκέναι ̓Αβραὰμ τὸν προπάτορα ἡμῶν κατὰ σάρκα; Εἰ γὰρ ̓Αβραὰμ ἐξ ἔργων ἔδι καιώθη, ἔχει καύχημα, ἀλλ' οὐ πρὸς Θεόν. Τί γὰρ ἡ Γραφὴ λέγει; Ἐπίστευσε δὲ ̓Αβραὰμ τῷ Θεῷ, καὶ ελογίσθη αὐτῷ εἰς δικαιοσύνην. Τῷ δὲ ἐργαζομένῳ ὁ μισθὸς οὐ λογίζεται κατὰ χάριν, ἀλλὰ κατὰ ὀφεί λημα. Τῷ δὲ μὴ ἐργαζομένῳ, πιστεύοντι δὲ ἐπὶ τὸν δικαιοῦντα τὸν ἀσεβῆ, λογίζεται ἡ πίστις αὐτοῦ εἰς δικαιοσύνην. Καθάπερ καὶ Δαβὶδ λέγει τὸν μακαρισμὸν τοῦ ἀνθρώπου, ᾧ ὁ Θεὸς λογίζεται δικαιοσύ νην, χωρὶς ἔργων· Μακάριοι ὧν ἀφέθησαν αἱ ἀνο μίαι, καὶ ὧν ἐπεκαλύφθησαν αἱ ἁμαρτίαι· μακάριος ἀνὴρ, ᾧ οὐ μὴ λογίσηται Κύριος ἁμαρτίαν. Ο μας καρισμὸς οὖν οὗτος, ἐπὶ τὴν περιτομήν, ἢ καὶ ἐπὶ

enim quia reputata est Abrahæ fides ad justitiam. Quomodo ergo reputata est? in circumcisione, an in præputio? Non in circumcisione, inquit, sed in præputio. Et signum accepit circumcisionis, signaculum justitiae fidei, quæ est in præputio, ut sit pater omnium credentium per præputium, ut reputetur 67 illis ad justitiam : et sit pater circumcisionis non iis tantum qui sunt ex circumcisione, sed et iis qui sectantur vestigia fidei, quæ est in præputio patris nostri Abrahæ "9. Præterea subtiliorem hujus mysterii probationem addit; atque ita ait: Non enim per legem promissio Abrahæ, aut semini ejus, ut hæres esset mundi, sed per justitiam fidei. Si enim qui ex lege, hæredes sunt, exinanita est fides, et abolita est promissio. Lex enim iram operatur. Ubi enim non est lex, nec prævaricatio. Ideo ex fide, ut secundum gratiam firma sit promissio omni semini, non ei qui ex lege est solum, sed et ei qui ex fide est Abrahæ, qui pater est omnium nostrum (sicut scriptum est, quia patrem multarum gentium posui te), ante Deum cui credidit, qui vivificat mortuos, et vocat ea quæ non sunt, tanquam ea quæ sunt *. » Audis quo pacto passim confirmet ac dicat, idque acerrime, quod Abrahæ nondum circumciso, sed adhuc præputium habenti dala sit gratia justificans ipsum per fidem, quodque hæredes declarati sint beneficiorum Dei, ii qui vestigia sectari voluerint fidei, quæ est in præputio Abrahæ. Non autem Mosaicis umbris gloriabuntur, neque carnalem patrem Abraham jactabunt; qui multarum gentium pater, nominatus est s, cum Israel unica gens sit, etiamsi forte in immensurabilem multitudinem extensa sit, quia factus est pater credentium, qui ex omnibus, ut ita dicam, urbibus ac regionibus sunt collecti, concorporesque facti in Christo, et in spiritualem fraternitatem vocati. Orti enim sunt ex Abraham Judæi. Cæterum non omnes qui ex Israel, sunt Israelitæ. Neque vero eo quod sint semen Abrahæ, filii statim omnes sunt censendi. Propinquiores vero ei facit, fides eos qui in præputio crediderunt. Facta enim est promissio, dataque est gratia justificans Abrahæ nondum quidem circumciso, imo po

τὴν ἀκροβυστίαν; Λέγομεν γάρ, ὅτι ἐλογίσθη τῷ A cisione tantum manet, an etiam in preputio? Dicimus ̓Αβραὰμ ἡ πίστις εἰς δικαιοσύνην. Πῶς οὖν ἐλογίσθη; ἐν περιτομῇ ὄντι, ἢ ἐν ἀκροβυστίᾳ ; Οὐκ ἐν περιτομή, φησίν, ἀλλ' ἐν ἀκροβυστία. Καὶ ση μεῖον ἔλαβε περιτομής, σφραγίδα τῆς δικαιοσύνης τῆς πίστεως τῆς ἐν τῇ ἀκροβυστίᾳ, εἰς τὸ εἶναι αὐτ τὸν πατέρα πάντων τῶν πιστευόντων δι' ἀκροβι στίας, εἰς τὸ λογισθῆναι αὐτοῖς εἰς δικαιοσύνην, καὶ πατέρα περιτομῆς τοῖς οὐκ ἐκ περιτομῆς μόνον, ἀλλὰ καὶ τοῖς στοιχοῦσι τοῖς ἴχνεσι τῆς ἐν ἀκροβυ στία πίστεως τοῦ πατρὸς ἡμῶν ̓Αβραάμ. Καὶ πρὸς δὴ τούτοις, ἰσχνοτέραν ἔτι ποιεῖται τοῦ μυστη ρίου τὴν βάσανον. Οὕτω τέ φησιν· « Οὐ γὰρ διὰ νόμου ἡ ἐπαγγελία τῷ ̓Αβραὰμ, ἢ τῷ σπέρματι αὐτ τοῦ, τὸ κληρονόμον αὐτὸν εἶναι τοῦ κόσμου, ἀλλὰ διὰ δικαιοσύνης πίστεως. Εἰ γὰρ οἱ ἐκ νόμου κλη- B ρονόμοι, φησί, ἐκκεκένωται ἡ πίστις, καὶ κατήργηται ἡ ἐπαγγελία. Ο γὰρ νόμος ὀργὴν κατεργάζεται. Οἱ γὰρ οὐκ ἔστι νόμος, οὐδὲ παράβασις. Διὰ τοῦτο ἐκ πίστεως, ἵνα κατὰ χάριν εἰς τὸ εἶναι βεβαίαν τὴν ἐπαγγελίαν παντὶ τῷ σπέρματι, οὐ τῷ ἐκ τοῦ νό μου μόνον, ἀλλὰ καὶ τῷ ἐκ πίστεως ̓Αβραὰμ, ὅς ἐστι πατὴρ πάντων ἡμῶν (καθὰ γέγραπται, ὅτι Πατέρα πολλῶν ἐθνῶν τέθεικά σε), κατέναντι οὗ ἐπίστευσε Θεοῦ, τοῦ ζωοποιοῦντος τοὺς νεκροὺς, καὶ καλοῦντος τὰ μὴ ὄντα ὡς ὄντα. Ακούεις ἄνω τε καὶ κάτω διαβεβαιουμένου καὶ λέγοντος, οὐχ ὑπεσταλμένως, ὡς οὔπω μὲν ἔχοντι τὴν περιτομήν, ἐν ἀκροβυστίᾳ δὲ μᾶλλον ἔτι τυγχάνοντι δέδοται τῷ ̓Αβραὰμ ἡ διὰ πίστεως αὐτὸν δικαιοῦσα χάρις, καὶ μὴν ὅτι κληρονόμος τέθεινται τῶν παρὰ Θεοῦ χαρισμάτων οἱ ἰχνηλατεῖν ἐθέλοντες τῆς ἐν ἀκροβυστία πίστεως τοῦ προπάτορος ̓Αβραὰμ τὴν μίμησιν, καὶ οὔτι που πάντως οἱ μέγα φρονεῖν εἰωθότες ἐπὶ τῇ διὰ Μωσέως διακονουμένῃ σκιᾷ, καὶ σαρκικὸν αὐχοῦντες πατέρα τὸν ̓Αβραὰμ, ὃς • Πολλῶν ἐθε νῶν, ὠνόμασται ο πατήρ, » καίτοι τοῦ Ἰσραὴλ ἑνὸς ἔθνους ὄντος, κἂν εἰ ἐκτείνοιτο τυχὸν εἰς πληθύν οὐ μεμετρημένην, ὅτι τῶν ἐν πίστει γέγονε πατὴρ, οι ἐξ ἁπάσης, ὡς ἔπος εἰπεῖν, πόλεώς τε καὶ χώρας συνειλεγμένοι, σύσσωμοι γεγόνασιν ἐν Χριστῷ, καὶ εἰς ἀδελφότητα κέκληνται πνευματικήν. Γεγένην ται μὲν γὰρ ἐξ ̓Αβραὰμ Ἰουδαῖοι. Πλὴν οὐ πάντες οἱ ἐξ Ἰσραήλ, οὗτοι Ἰσραήλ, οὐδὲ ὅτι εἰσὶ σπέρμα Αβραάμ, πάντες τέκνα. Προσοικειοῖ δὲ μᾶλλον ή p tius adhuc præputium habenti, prout sacræ Littera πίστις αὐτῷ τοὺς ἐν ἀκροβυστία πιστεύσαντας. Πε- testantur.

C

ποίηται γὰρ ἡ ὑπόσχεσις, δέδοται δὲ καὶ ἡ δικαιοῦσα χάρις, οὔπω μὲν ἔχοντι τὴν περιτομὴν τῷ ̓Αβραάμ, ὄντι δὲ μᾶλλον ἐν ἀκροβυστία, κατά γε τὴν πίστιν τῶν ἱερῶν Γραμμάτων.

γ'. Ὅτι δὲ τῆς ἐν πίστει δικαιοσύνης τὸ δῶρον οὐκ ἐπὶ μόνον ἂν ἴο: τὸν Ἀβραὰμ, εἰ καὶ ἐν αὐτῷ γέγο νεν ἡ ὑπόσχεσις, ἐκπεφοίτηκε δὲ ὥσπερ καὶ εἰς πάντας λοιπὸν τοὺς πεπιστευκότας, ἐμπεδον πάλιν ἡμᾶς ὁ σοφώτατος Παῦλος, οἷς ἔναγχος ἔφην προστι θείς· · Οὐκ ἐγράφη δὲ δι' αὐτὸν μόνον, ὅτι ἐλογίσθη αὐτῷ πρὸς δικαιοσύνην, ἀλλὰ καὶ δι' ἡμᾶς, οἷς μέλλει λογίζεσθαι τοῖς πιστεύουσιν ἐπὶ τὸν ἐγείραντα Ἰησοῦν τὸν Κύριον ἡμῶν ἐκ νεκρῶν· ὃς παρεδόθη

3. Quod vero donum justitiæ per fidem non ad solum Abraham pertineret, tametsi in ipso facta sit promissio, sed in omnes quodammodo credentes sit propagatum, sapientissimus 68 Paulus rursum confirmat, iis quæ modo dixi adjiciens: Non est autem scriptum propter ipsum tantum, quia reputatum est illi ad justitiam: sed et propter nos, quibus reputabitur credentibus in eum, qui suscitavit Jesum Christum Dominum nestrum a mor

καιοσύνην ἡμῶν. » Οὐκοῦν ξένιον οὐρανοῦ καὶ δῶρον ἡμερότητος τῆς ἄνωθεν, ἡ ἐκ πίστεως ἡμᾶς δικαιοῦσα χάρις· καὶ ἐν τέκνοις 'Αβραάμ καταλογισθεῖεν ἂν, οὐχὶ δὴ πάντως οἱ ἐξ αὐτοῦ κατὰ σάρκα γεγονότες, ἀλλ' ὅσοι τὴν πρὸς αὐτὸν πεπλουτήκατε συμμορ φίαν, καὶ ἀδελφοὶ φρονοῦντες πιστεύουσιν εἰς τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν. Οὗτοι καὶ τῶν παρὰ Θεοῦ χαρισμάτων ἔσονται κληρονόμοι, παρωθέντος ἐξ ἀπιστίας τοῦ κατὰ σάρκα Ἰσραήλ. Διεπλάττετο δὲ, καὶ μάλα σαφῶς, καὶ τοῦτο ἡμῖν ἐν τῷ κατὰ Ἰσαὰκ μυστηρίῳ. Ἀλλὰ φέρε λέγωμεν ὡς ἔνι δὴ πάλιν, αὐτὰ παραθέντες εἰς εἴδησιν τὰ Μωσέως γράμματα. Εχει δὲ οὕτως· 4 Μετὰ δὲ τὰ ῥήματα ταῦτα, φησὶν, « ἐγει νήθη ῥῆμα Κυρίου πρὸς ̓Αβραὰμ ἐν ὁράματι, λέγον· Μή φοβοῦ ̓Αβραὰμ, ἐγὼ ὑπερασπίσω σου. Ο μισθός σου πολὺς ἔσται σφόδρα. Λέγει δὲ 'Αβραάμ Δέσπο τα, τί μοι δώσεις ; Ἐγὼ δὲ ἀπολύομαι άτεκνος. Ὁ δὲ υἱὸς Μασὲκ τῆς οἰκογενοῦς μου, οὗτος Δαμασκός Ελιέζερ. Καὶ εἶπεν ̓Αβραάμ· Ἐπειδὴ ἐμοὶ οὐκ ἔδω και σπέρμα, ὁ δὲ οἰκογενής μου κληρονομήσει με. Καὶ εὐθὺς φωνή Κυρίου ἐγένετο πρὸς αὐτὸν, λέγου σα· Οὐ κληρονομήσει σε οὗτος, ἀλλ ̓ ὃς ἐξελεύσεται ἐκ σοῦ, οὗτος κληρονομήσει σε. Ἐξήγαγε δὲ αὐτὸν ἔξω, καὶ εἶπεν αὐτῷ· Ἀνάβλεψον δὴ εἰς τὸν οὐρα νὸν, καὶ ἀρίθμησον τοὺς ἀστέρας, εἰ δυνήσῃ ἐξαριθμή σαι αὐτούς. Καὶ εἶπεν· Οὕτως ἔσται τὸ σπέρμα σου. Καὶ ἐπίστευσεν ̓Αβραὰμ τῷ Θεῷ, καὶ ἐλογίσθη αὐτ τῷ εἰς δικαιοσύνην. » Συνήπτο μὲν γὰρ αὐτῷ καὶ συνέστιος ἦν ἡ μακαρία Σάρρα (ή διερμηνευομένη

tuis, qui traditus est propter delicta nostra, et re- Α διὰ τὰ παραπτώματα ἡμῶν, καὶ ἠγέρθη διὰ τὴν δι urrexit propter justificationem nostram ". › Cœleste igitur donum divinæ benignitatis, inquam, justificans nos per fidem, non solum filios Abrahæ comprehendit, qui ex ipso secundum carnem orti sunt, sed qui eamdem cum eo formam et fraternum animum nacti, credunt in Dominum nostrum Jesum Christum; hi etiam beneficiorum Dei participes sunt futuri, rejecto, ob incredulitatem, carnali Israele. Quod quidem manifeste admodum in mysterio Isaac nobis descriptum est. Cæterum, age, dicamus quoad ejus fieri poterit, ipsa Moysis scripta in medium afferentes. Ita vero habent : 4 Post verba autem hæc, inquit, factum est verbum Domini ad Abraham in visione, dicens : Ne timeas, Abraham: ego protegam te : merces tua multa erit nimis. Dicit Β autem Abraham : Domine, quid mihi dabis? Ego autern dimittor sine liberis. At filius Masec vernaculæ meæ hic Damascus Eliezer. Et ait Abraham: Quoniam mihi non dedisti filium, at vernaculus meus hæreditabit me. Et statim vox Dei facta est ad eum, dicens : Non hæreditabit te hic, sed qui egredietur de te, hic hereditabit te. Eduxit autem eum foras, et dixit ipsi : Respice in caelum, et numera stellas, si poteris numerare ipsas. Et dixit: Sic erit semen tuum. Et credidit Abraham Deo, et reputatum est illi ad justitiam 33., Erat enim ipsi legitimo matrimonio conjuncta beata Sara, quæ interpretatur dominatrix, mulier formosissima. Ita enim Scriptura testatur. Conjuncta autem erat ipsi secundo quodammodo atque illegitimo conjugio vernacula, hoc est, Agar, quæ interpretatur – λέγεται ἄρχουσα), γυνὴ τὴν ὥραν ἐκπρεπεστάτη καὶ peregrinatio. Atqui Sara, quæ nunquam legitimam λίαν εὐπρόσωπος· μεμαρτύρηκε γὰρ οὕτως τὸ prolem conceperat, lugebat suam orbitatem. Agar Γράμμα τὸ ἱερόν. Παρείπετο δὲ δευτέροις ὥσπερ καὶ autem peperit Ismaelem. Hebus igitur ita constitutis, νόθοις ὑπηρετοῦσα γάμοις ἡ οἰκογενής, τουτέστιν, locutus est Deus ad Abraham, dicens : 4 Ego pro- ἡ “Αγαρ (καὶ αὐτὴ δὲ παροίκησις ἑρμηνευομένη). tegam te merces tua multa erit nimis. Hic vero 'Αλλ' ἡ μὲν Σάῤῥα, τέκνων οὔπω γνησίων ὠδῖνα λα quid ad haec? + Domine, quid mihi dabis ? Ego 69 βοῦσα, κατεθρήνει τὴν ἀπαιδίαν. Η δὲ ̓́Αγαρ ἔτικτε autem dimittor sine liberis: filius autem Masec τὸν Ἰσμαήλ. Ἐχόντων δὲ ὧδε τῶν ἐν ἱστορίᾳ πραγμάτ vernaculæ meæ hic Damascus Eliezer.» Animadverte των, προσελάλει Θεὸς τῷ ̓Αβραὰμ λέγων· ὁ Ἐγὼ sermonis perfectionem. Quid mihi dabis, inquit, ὑπερασπίσω του, ο μισθός σου πολὺς ἔσται σφόδρα. Domine ?, Intelligis quo pacto nulla ratione se ter- Ὁ δὲ, τί πρὸς ταῦτά φησι; « Δέσποτα, τί μοι δώrenis facultatibus indigere dicat, quinetiam si σεις; Ἐγὼ δὲ ἀπολύομαι ἄτεκνος· ὁ δὲ υἱὸς Μασὲκ multo plura eum possidere contingat, nequaquam se τῆς οἰκογενούς μου, οὗτος Δαμασκός Ελιέζερ. » iis oblectaturum inquit, nisi legitimum habeat hæ- Επιτήρει τοῦ λόγου τὸ ἀκριβές. • Τί μοι γὰρ δώredem, ex libero matrimonio natum vere filium. σεις, φησὶν, ὦ Δέσποτα; › Συνίης ὅπως οὐδενὸς τὸ Vide autem quonam modo natura ad sciendum aperte παράπαν ὅτι δεῖσθαί φησι τῶν ἐπιγείων κτημάτων, id quod utile est, sua sponte et absque legibus ἀλλ' οὐδ' ἂν εἰ γένοιτο καὶ ἔτι πλειόνων δεσπότης, θυ scriptis feratur. Cum enim filium haberet, Ismaelem μηδίαν ἡγεῖσθαι τὸ χρῆμά φησιν, εἰ μὴ γνήσιον ἔχοι inquam, orbum se vocavit divinus Abraham. Novit τὸν κληρονόμον ἐξ ἐλευθέρων ἀναφύντα γάμων, τὸν itaque, et quidem aperte, natura, quod neque filius ἀληθῶς υἱόν. "Αθρει δὲ, ὅτι πρὸς τὸ εἰδέναι σαφῶς in universum merito vocari possit, qui ex adulteri- τὸ λυσιτελές, ἡ φύσις αὐτόμολος καὶ δίχα νόμων γεnis ac spuriis nuptiis est natus. . Neque enim dabit γραμμένων. Καίτοι γὰρ ὄντος υἱοῦ, φημὶ δὴ τοῦ Ἰσω radicem in profunditate, quemadmodum scriptum μαὴλ, ἄτεχνον ἑαυτὸν ὠνόμαζεν ὁ θεσπέσιος ̓Αβραάμ. est". Quod vero etiamsi quibusdam filius ex serva Οἶδεν οὖν ἄρα καὶ μάλα σαφῶς ἡ φύσις, ὅτι μηδὲ nascatur, frigida ac vana res sit, neque liberæ dele- υἱὸς ὅλως ὀνομάζοιτο ἂν εἰκότως, ὁ ἐκ κιβδήλων τε καὶ ctationi ascribenda, ostendit dicens : «Filius autem νόθων ἀναφὺς νυμφευμάτων. « Οὐ γὰρ δώσει βίζαν Mascc vernaculæ meæ, hic Damascus Eliezer. Hoc εἰς βάθος, ο κατὰ τὸ γεγραμμένον. Οτι δὲ, κἂν εἰ

C

D

31
1-6. Sap. 1, 5.

γένοιτό ποτε τέκνον ἐκ θεραπαίνης τισί, ψυχρόν τε Α est, fiet mihi deinceps natus ex serva sanguinis so

D

μάτων τούτων. ο ̓Αλλὰ τί δὴ πάντως ἐστὶ τὸ γεγενημένον, ὁ φιλομαθής κατασκέψεται, καὶ τὸν τῆς Ορκωμοσίας περιεργάσεται τρόπον· τί ἂν βούλοιντο δηλοῦν τὰ διχοτομήματα, λέγων, τί δὲ τῶν ὀρνέων ἡ πτῆσις, καὶ τὰ ἐπ' αὐτὰ συνδρομή· τί δὲ δὴ αὖ καὶ ἡ τοῦ Ἀβραὰμ συγκάθησις, τί δὲ καὶ ἡ φλόξ ἡ διάττουσα μέσον τῶν διχοτομημάτων. ̓Αφηγησόμεθα δὴ οὖν.

Β

4. Apud Chaldaeos juramenti usus fuit, per medium A animalium, quæ in duas partes discissa essent, incedere, dicentes quodammodo facto ipso, hoc pacto : Ne fiam ut hæc. Cum itaque Chaldæus natione esset Abraham, et recens patria excessisset, Deus consueto fœderis more uti jussit, atque una Christi mysterium in iis, quæ sacrificabantur, pulchre implicuit. Cum vero in terra expansa essent frusta, ac Deus per medium transiturus esset, multae, 71 inquit, aves ad ea concurrerunt, et assedit eis Abraham hoc est assidens custodivit, ne damnum iis inferretur, neve ea, quæ ad juramenti usum collata erant, immundis avibus in prædam exposita essent. At vero sub occasum solis, inquit, Abraham exstasi et metu correptus est. Quænam autem rursus hujus rei occasio fuerit, dicam quoad potero. Chaldais mos erat receptus avium volatus accurate observare. Permisit itaque universorum Dominus certa ratione, ex iis quæ quibusdam moris erat facere, doceri futura. Congregatis itaque supra segmenta avibus, perculsus est metu Abraham, ignarus nimirum, quo aut in quos signum hoc tenderet. Malam enim ipsi videbatur, anxiumque ipsum ac sollicitum reddebat, impurissimas aves sacrificiis advolare. Immundæ enim fere sunt aves carnivoræ. Cum itaque proprio capiti metueret, ne in ipsum res ea vergeret, sollicitudine illa atque angore illum liberat. Neque enim venient, inquit, super te quæ vereris : cognoscens autem scies, quod peregrinum erit semen tuum in terra aliena 36. › Et multi quidem erunt, infestare volentes, quorum typus erant aves sacrificiis advolantes. Cæterum parum nocentes, pœnas luent. Tu vero deccdes ad patres tuos, sepultus in senectute bona. Deinde ait, quod sub occasum solis flamma ignis et clibanus et lampades transierunt per medium divisionum. » Intelligitur vero rursum in specie ignis divinitas, juxta Chaldæorum consuetudinem, juramentum implens. Idcirco divinus Paulus in juramenti vim hoc statuit, dicens : • Abrahæ namque promittens Deus, quoniam neminem habuit per quem juraret majorem, juravit per semetipsum, dicens : Nisi benedicens benedicam te, et multiplicans multiplicabo te. Et sic longanimiter ferens, adeptus est repromissionem. Homines enim per majorem sui jurant et omnis D controversia eorum finis, ad confirmationem, est juramentum. In quo abundantius volens ostendere Deus pollicitationis hæredibus immobilitatem consilii sui, interposuit jusjurandum, ut per duas res immobiles, quibus impossibile est mentiri Deum, fortissimum solatium habeamus, qui confugimus ad tenendam propositam spem

37

C

δ'. Αναγκαίως ὅρκον χρείαν ἐπλήρου Χαλδαίοις τὸ διὰ μέσον ἰέναι τῶν διχοτομηθέντων ζώων, καὶ οιονεί πως ἀναφωνεῖν δι' αὐτοῦ τοῦ δρωμένου οὕτων Μή γενοίμην ὡς τάδε. Χαλδαίῳ δὴ οὖν τὸ γένος ὑπάρ χοντι τῷ ̓Αβραάμ, καὶ ἄρτι τῆς ἐνεγκούσης ἐκθέοντι, τὰ συνήθη δρᾷν ἐπὶ τοῖς ὅρκοις ἐκέλευσεν οἰκονομι κῶς ὁ τῶν ὅλων Δεσπότης, ἀναπλέκων ἀστείως ἐν τοῖς τεθυμένοις τὸ Χριστοῦ μυστήριον. Ἐπειδὴ δὲ εἰς γῆν ἐφεξῆς ἡπλοῦτο λοιπὸν τὰ διχοτομήματα, ὡσανεὶ μέλλοντος διὰ μέσον χωρεῖν τοῦ Θεοῦ, Ορνεα, φησὶν, ἐπ' αὐτὰ συνέθει πολλὰ, καὶ συνεκάθισεν αὐτ τοῖς ̓Αβραάμ. Τουτέστι, περιζήσας ἐφύλαττεν, ἵνα μή τι γένοιτο βλάβος, καὶ τοῖς ἀκαθάρτοις τῶν ἐρνέων προκέοιντο τροφὴ τὰ εἰς ὅρκον χρείαν παρενηνεγ μένα. Περὶ δὲ δυσμὰς ἡλίου, φησίν, ο Εκστασις καὶ φόβος ἐπιπίπτει τῷ ̓Αβραάμ. » Καὶ τὶς ἂν νοοῖτο πάλιν ἡ τοῦδε πρόφασις, φράσαιμ' ἂν ὡς ἕνι. Χαλ δαίοις ἦν ἔθος καὶ ἐν ὑπολήψει χρηστῇ καὶ ἀδιαβλήτῳ παντελῶς, περιεργάζεσθαι λεπτῶς τῶν ὀρνέων τὰς πτήσεις. Ηφίει δὴ οὖν οἰκονομικῶς ὁ τῶν ὅλων Θεός, ἐξ ὧν ᾔδει καὶ ὁρᾷν ἦν ἔθος τισί, παιδεύεσθαι τὰ ἑσόμενα. Συνενεχθέντων τοίνυν ἐπὶ τὰ διχοτομήματὰ τῶν πτηνῶν, ἐξεδειματοῦτο λοιπὸν ὁ θεσπέσιος ̓Αβραάμ, ἐννενοηκώς που τάχα, ποῖ δὴ ἄρα καὶ ἐπὶ τίνας τὸ σημεῖον ἐκβήσεται. Φαῦλον γὰρ εἶναι, καὶ οὐχὶ τῶν ἔξω φροντίδος ἐδόκει τὸ ἐπιπτῆναι τοῖς θύμασι τὰ τῶν ὀρνέων βδελυρώτατα. 'Ακάθαρτα γάρ πως ἀεὶ τὰ σαρκοφαγεῖν εἰωθότα. Ἐπειδὰν δὲ περὶ τῆς ἰδίας ἐδεδίει κεφαλῆς, μὴ ἄρα πως καὶ ἐπ ̓ αὐτὴν ἴσι τὸ χρῆμα, τῆς ἐπὶ τούτοις ἀγωνίας αὐτὸν ἀπολύει. « Οὐ γὰρ ἤξει, φησίν, ἐπὶ σὲ τὰ ὑποπτευόμενα. Γινώσκων δὲ γνώσῃ ὅτι πάροικον ἔσται τὸ σπέρμα σου ἐν γῇ ἀλλοτρίᾳ. » Καὶ πολλοὶ μὲν ἔσονται λίαν οἱ κακοῦν ἐθέλοντες, ὧν ἦσαν εἰς τύπον τὰ τοῖς προ κειμένοις θύμασιν ἐπὶ π[τ]άντα ὄρνεα. Πλὴν ὀλίγα λε λυπηκότες, ἀποτίσουσι δίκας. • Σὺ δὲ ἀπελεύσῃ πρὸς τοὺς πατέρας σου, τραφεὶς ἐν γήρει καλῷ. » Εἶτά φησιν, ὅτι πρὸς αὐταῖς ἤδη δυσμαῖς γεγονότος ἡλίου, • φλόξ πυρὸς καὶ κλίβανος καὶ λαμπάδες διὰ μέσ σων ᾔεσαν τῶν διχοτομημάτων. » Νοεῖται δὲ πάλιν ἐν εἴδει πυρὸς τὸ Θεῖον, κατὰ τὴν τῶν Χαλδαίων συνήθειαν, τὸν ὅρκον ἀποπληροῦν. Τοιγάρτοι καὶ ὁ θεσ πέσιος Παῦλος εἰς ὅρκου δύναμιν δέχεται τὸ χρῆμα, καί φησι· « Τῷ δὲ ̓Αβραὰμ ἐπαγγειλάμενος ὁ Θεός, έπει κατ' οὐδενὸς εἶχε μείζονος ὁμόσαι, ὤμοσε καθ' ἑαυτοῦ, λέγων· Η μὴν εὐλογῶν εὐλογήσω σε, καὶ πληθύνων πληθυνῶ σε. Καὶ οὗτος μακροθυμήσας, ἐπέτυχε τῆς ἐπαγγελίας. ̓́Ανθρωποι γὰρ κατὰ τοῦ μείζονος ὀμνύουσι, καὶ πάσης αὐτοῖς ἀντιλογίας πέρ ρας, εἰς βεβαίωσιν, ὁ ὅρκος. Ἐν ᾧ περισσότερον βουλόμενος ὁ Θεὸς ἐπιδεῖξαι τοῖς κληρονόμοις τῆς ἐπαγγελίας τὸ ἀμετάθετον τῆς βουλῆς αὐτοῦ, ἐμεσί

τευσεν ὅρκῳ, ἵνα διὰ δύο πραγμάτων ἀμεταθέτων, ἐν οἷς ἀδύνατον ψεύσασθαι τὸν Θεὸν, ἰσχυρὰν παράκλησιν ἔχωμεν, οἱ καταφυγόντες κρατῆσαι τῆς προκειμένης ελπίδος. ο

36 Gen. xv, 13; Act. v, 6. 27 Hebr. vi, 13-18.