cus III Galliarum Rex, dum in castris esset a fratre Iacobo Clemente Sentiliano, Ordinis S. Dominici iuvene viginti trium circiter annorum, dum genu flectit Regique litteras offert ancipiti cultro in ventre non procul ab inguine lettaliter vulneratur, et quatuordecim post horis intestinis venenum, quo culter illitus erat, contrahentibus, postquam prius Henricum IV Navarrae Regem sibi substituisset, moritur. Iacobus Clemens, qui ad ingentia tormenta tam atroci facto sese resolverat, prius occubuit. Rex enim eodem cultro e vulnere educto graviter eum in vultu vulneraverat ministrique regis clamore accurrentes statim eum occiderunt. Communis erat omnium opinio (ait Cicarella) eum a nemine ad hoc factum subornatum, sed a se ipso postquam duobus aut tribus mensibus in hoc animi conceptu perseverasset ad hoc facinus horrendum instigatum, ad quod se etiam ieiuniis et orationibus dicitur comparasse. Ferunt praeterea ei certo persuasum fuisse, Regem nullius nisi suis manibus interficiendum et saepe Crucifixi effigiem manu tenentem illud dicere solitum: suam esse manum, quae Gallos Catholicos liberatura sit.

20.

Quia vide

Venit Rex septima Septembris Revalium cum multis Sena- Rex venit toribus, quo eum antecesserat Ioannes Rex Sueciae parens eius. Revaliam. Sequenti die in festo Nativitatis Beatissimae Virginis, quia nullum templum erat Catholicum in tota haeretica civitate; sacra et conciones peragebantur in ipsa arce seu aula Revaliensi, sicut et aliis temporibus. Quia vero sparsum erat Regem nolle redire in Poloniam, praecipui quique qui Regem Revaliam deduxerunt, caeperunt dilabi et Regem relinquere. Tales erant Palati- batur non nus Vilnensis Radivilus Nicolaus cum suis, Castellanus Podlas- rediturus siae Leśniowolski; Marsalcus Lituaniae Albertus Radivilus Palatinus Calisiensis, D. Ostrorog, D. Wolski Capitaneus Posnaniensis, et multi alii. Etiam cum iis discessit et Illustrissimus Nuncius Apostolicus, qui Regem, Revaliam usque secutus erat. Etiam haec abscessio a Rege cum 13 huius mensis initium habuisset, ad finem usque eiusdem mensis est continuata: circa quem finem tumultuatum etiam est. Nam Dominus Weier unum ex servis Regis Sueciae occidit, ipse etiam vulneratur. Puer

Scriptores rer, pol. Tom. VI1,

17

in Polo

niam muldilabun

ti ab eo

tur.

Tumultus

ibidem.

21. In synodo

etiam Domini Piglowski occisus erat ex nostra parte et multi vulnerati.

Magnifica Domina Marina Dembińska Succameraria Podlasiensis misit nobis hoc mense per Dominam Mnichowska aureos 15 eleemosynae, quod tum faciebant florenos 28 et quae addita ab aliis hoc mense summam florenorum 71 effecerunt.

Stanislaus Karnkowski Archiepiscopus Gnesnensis synoGnesnen- dum Provincialem Gnesnensem ad secundam Octobris Petricosi Provinciali. viae indixit ad quam convenerant: Cardinalis Georgius Radivilus, Episcopus Vilnensis, Ioannes Demetrius Solikowski, Archiepiscopus Leopoliensis, Hieronymus Comes a Rozdraszów Vladislaviensis etiam Pomeraniae, Bernardus Maciejowski Luceoviensis, Laurentius Goślicki Chelmensis, Stanislaus Gomoliński Kamenecensis, Episcopi, Abbates varii novem et plurimi Praelati, qui vel loco absentium Episcoporum erant missi vel Cathedralium variarum Ecclesiarum ac earum Capitulorum erant procuratores ac mandatarii. Cum his omnibus Stanislaus Karnkowski, qui praeerat, multa praeclara ad cleri mores pertinentia et ad bonum spirituale huius Regni constituit, quae postea sequentis anni 11 Martii Sixtus V Pontifex Maximus approbavit. In ipsa prima sessione huius synodi habuit elegantem et nervosam orationem P. Laurentius Arturus Fanteus Anglus, SoArturus cietatis Iesu Theologus, de haeresum causa, et de via ac raIesu The- tione, qua tandem reprimi et extinqui queant. Insecunda sessione ologus orationem quae 3 Octobris erat sub tempus sacrosancti Missae Sacrificii Et P. An- P. Antonius Arias Hispanus Societatis Iesu, Doctor Theologus tonius ad totam synodum latinam habuit concionem super illa verba: cionem. Attendite vobis et universo gregi. Actorum c. 20 de duplici nimirum cura Pastorum, una quam debent habere circa se ipsos, altera quam circa gregem commissum gerere eos est, necesse. Et prioris Oratio et posterioris concio impressa est cum hac synodo Pragae sequenti anno.

P. Lau

rentius

Societatis

habet.

Arias con

22.

Rex in

discedere

Eadem 3 Octobris cum Rex quibusdam Revaliae aperuisSueciam set, se in Sueciam omnino iturum, et Rex Ioannes Sueciae sevolens nex, dum ei Poloni valedicerent, idem confirmasset, magis tumultuari coeptum iamque etiam ipse P. Bernardus Goliński Regi

mutat

senten

tiam.

dens, venit

non sine ingenti dolore valedixerat eo, quod illi discessum in Sueciam dissuadere non valeret. Vocaverat etiam Patrem Petrum Skargam ad se Rex, cui etiam Ligni Stae Crucis reliquias miserat. Sed quod P. Skarga tunc ex calculo laborabat non Et Revavenit ad Regem, nisi 5 Octobris. Ubi cum plurime dixisset de lia disceitinere in Sueciam nullo modo suscipiendo respondit Rex, se Rigam. ca de re adhuc deliberaturum et valedictionem, quam P. Skarga facere inceperat, noluit admittere. Itaque posteriori die nempe 6 Octobris mutavit Rex consilium et quibusdam Senatoribus idem suasit ac statim tertia post meridiem hora reditus Regis in Poloniam 21 huius mensis futurus publicatus est. Itaque eadem die Revalia Rex discessit et Rigam 22 eiusdem venit, quo etiam brevi post et Palatinus Vilnensis et Marsalcus Regni et alii multi convenerant. Iam Augusto mense Commissarii Regii venerant Rigam: Bonar castellanus Cracoviensis et Leo Sapieha CommisCancellarius Lituaniae duosque ex Rigensibus Consularibus, qui gae duos excitatorum tumultuum erant convicti, publica poena afficere iusserunt. Sed ad restitutionem templorum nondum ventum erat. Itaque praesente Rege aliquid hoc negotio tendandum videbatur. Sed tota res deinde ad Comitia Regni est dilata.

23.

sarii Ri

turbulen

tos Con

sulares capitis

damnant.

24.

Dni Sa

piehae

coniunx

nostro templo et

Obtulit hoc mense ad altare nostri templi coniunx Domini Andreae Sapiehae papilionem integrum sericeum violacei coloris et quatuor partes holoserici nigri, quae in suppellectilem templi sunt conversa. Hedvigis Padnievia Castellana Oświęcimensis etiam in Aprili mense anni huius et 23 Novembris pro victu nostrorum 264 coretos varii frumenti nobis submisit. Nem- Hedvigis pe siliginis coretos 100, tritici 34, hordei 60, ciceris 69, pisorum 20. Insuper quatuor butyri vasa, caseorum 4 sexagenas, porcinae carnis partes qua- insignem tuor, vratislaviensis cervisiae tunnam unam. Sic ista domina iam aliquot vicibus tanta munificentia Domum nostram sublevavit. Pecuniae etiam nonnulli dederunt hoc mense florenos 50.

Discesserat ex Rigensi civitate Rex et Regiomontum venerat 17 Novembris, tandem Varsaviam rediit 5 Decembris post tres enim menses Comitia Regni generalia instabant.

Padnievia

pro victu

dant Eleemosynae.

Venit Rex
Var-

saviam.

25. Congre

sericor

saviae in

Quod Vilnae Cracoviae et nonnullis in aliis locis P. Skar- gatio Miga effecerat, idem ut Varsaviae fieret ultima huius mensis co- diae Varnatus est et simul assecutus: Congregationem videlicet Miseri-stituitur cordiae Varsaviensem, ad templum S. Iohannis Parochialis con- Skarga.

a Petro

26.

et Schis

stituit 31 huius mensis, ex eaque sicut ex aliis et animarum et corporum emolumenta plurima decerpsit.

Ex iis, quae ad certos mensium dies commode revocari non poterant Haeretici in hac domo per istum annum peracta haec sunt. Tam domi quam foris ab matici haeresi (additis decem qui a Schismate graeco) plusquam centum retracti. conversi. In his duae virgines invito Patre Anapabtista diu tentatae et probatae, quum constantes essent, ritu sacrosancto ablutae sunt. Coniunx etiam alterius Anabaptistae magnis conatibus a suis propinquis imo a diabolo oppugnata vicit insiguiter.

27. Varii alii

Pauperes duae iam prope naufragium fidei facturae, deligere tutiora animarum doctae. Moscha adiuncta Catholicis. Quaternis consilium deferendae vitae refructus. ligiosae dissuasum, et quae iam ex monasterio profugerat, ut reverteretur in

28.

facinus

tia.

ducta est. Turpis corporis quaestus denis, pellicatus quinis, duobus foenus exosum redditum: aliquot praestigiis diabolicis obnoxiae liberatae: magici libri exusti; in spem salutis quam desperarent ultro quinque erecti: tribus decimas ut templis debitas persolverent, persuasum est: denique universae vitae confessione expiati centum. Erat, quae lucelli causa ter baptismo lustrata est, haec tantum sacrilegium detestari persuasa. Altera chirographo se pellicam cuidam, et quidem sanguine suo tradiderat perpetuo in eius potestate futura, haec amorem insanum detestata consiliisque salutaribus instructa. Quaedam in ritus iudaicos prope transierat, nisi miseram Deus per Nostrum ab amentia revocasset.

Sed vero his omnibus illustrior ut genere ita virtute foemina ex ordiInsigne ne equestri extitit. Iuvenis impudicus insana libidine amens stuprum inferre feminae voluit. Cum reiceretur vultu sereno et oratione gravi, impotens amator feret pudici- rum distringit, vel mortis metu coacturus vicisse putabat, sed acuit virtutem contra se. Mulier enim huc reducta aucto periculo animos maiores sumit, invadit latronem cum clamore (quem huc usque partim suo, partim illius honori consulens distulerat) ferrum improviso eripit, vulnus infligit. Nec spatium collegendi sui fuit misero, cum universa familia, ad clamorem herae concurrit et turpiter audacem in flagitia, confusum et sanguinolentum, herae pudicitiam admirans, felicitatemque gratulans, exturbat. Vidua haec erat nisi fallor, etiam a nonnullis in coningium expetita frustra. Decem iam repudiati erant: hic vel tanta constantia irritatus, vel ab opibus exstimulatus hoc pacto voti se compotem non desperabat.

29.

Hoc anno censum quendam ex pago Ieseniensi a Petro Myscovio EpiVariae scopo Cracoviensi domui S. Barbarae ad vitam eius donatum, et a Rectore eleemosy- Lublinensi nobis transmissum in rationibus domesticis video. An hoc primum nae. anno is census ab Episcopo sit donatus, an primo est missus, inquirendum esset accuratius. Anna vidua Sierptzii Medici, antiqua benefactrix et vivens nobis servivit et moriens quaedam testamento legavit. Similiter D. Malicki nonnullos libros nobis dedit, duo scilicet Missalia, Psalterium in regio folio,

1

Bellarmini contra haereticos duos tomos, Conciones Bromi et alios. Eleemosynas pecuniarias, si addantur 61 florenorum mensis huius Decembris, ad 827 florenos hoc anno accessisse video quosdam computare. In rebus vero non minus accessit. Novi etiam amici veteribus successere nempe: Gaspar Mexto Syndicus Cracoviensis, Sophia Franciskowa civis Cracoviensis, Catharina virgo Conradi civis Cracoviensis filia. Erant scilicet semper, qui divino instinctu benefacere velint, modo nos ii simus, quos esse oportet.

80. Novi

amici.

Annus Domini 1590.

Claudio Aquaviva Societatis Iesu Praeposito Generali, Ludovico Masello
Visitatore, Ioanne Paulo Campano Praeposito Provinciali, Iacobo Vuieco
Vągrovicio Residentiae S. Barbarae Superiore.

Aluit Domus Sanctae Barbarae ex nostris hoc anno quatuordecim sicuti et anno superiori.

1.

cti contra

ta.

Quae

Prodierat hoc anno venenatus liber contra Nostros in hac provincia Equitis cum tali inscriptione: Equitis Poloni in Iesuitas Actio prima, sine nomine Poloni fi authoris et loco impressioris. In eo conatur fictus eques ostendere Societatis Iesuitas nostrae familiam ad perniciem multarum Rerumpublicarum esse institutam. actio edi Eam esse pestem, quae animadverti non possit, donec totum Reipublicae corpus inflammet. Eam natam ad Ecclesiae Romanae dogmata evertenda, ad excitanda seditionum incendia, ad bonos Reipublicae nostrae mores tollendos. Addit per eam inductam esse solitudinem in Academiam Cracoviensem, et ereptam aliis industriae laudem, nuncque eripi. Praeterea contendit probare, contineat. quod Nostri non sint comparandi cum eruditione aliorum, quod laborem librorum scribendorum ad tragoedias potius conferre deberent, quod libris suis gravem plagam Ecclesiae imponant, quod rationem docendi Reipublicae perniciosam retineant, et plurima alia calumniis mendaciisque plenissima contra Nostros extulit. Quia vero per plurima loca iste fictus eques huncce famo- Refutant sum libellum impressum sparserat, ideo statim eodem anno refutarunt eum equitem. doctissimi ac pientissimi viri nempe: Petri Myscovii episcopi, Cracoviensis Cancellarius et Canonicus Cracoviensis: Martinus Szyskowski cum tali Martinus inscriptione: „Pro religiosissimis Societatis Iesu Patribus contra ficti equitis Szysz Poloni actionem primam oratio." Deinde ut supra diximus Episcopatum Cracoviensem adeptus, felicissime eundem per quindecim fere annos gubernavit. Stanislaus Rescius Abbas Andreioviensis qui libro suo ineptum equitem re- Stanislaus futante talem dedit titulum: Spongia, qua absterguntur convicia et maledicta Rescius. equitis poloni contra Iesuitas. Nomen vero et cognomen suum seu illa nomina Stanislaus Rescius tali anagrammate inclusit: Sanis recta salus. Deni

2.

fidum

kowski.