sopra tale argomento, soggiunge: Se le parole del Vangelo possono giovar di prova, si dee più presto conchiudere il gran numero che non il picciol degli uomini salvati. Gesù Cristo paragona la separazione dei buoni da' cattivi, nel giudizio ultimo, a quella che si fa del buon grano dal loglio; ora in un campo coltivato con cura il loglio non fu mai più copioso del buon grano. Egli la paragona alla separazione dei cattivi pesci dai buoni; ma a qual pescatore avvenne mai di prendere minor numero di buoni pesci che di cattivi? Delle dieci vergini chiamate alle nozze, cinque sono accolte alla società dello sposo. Nella parabola dei talenti, due servi sono ricompensati, uno solo è punito. In quello del banchetto, uno solo de' convitati è scacciato. Essendo stata chiaramente fatta la questione a Gesù Cristo, non ha voluto scioglierla; ma volle tenerla in sospeso. Un di gli fu chiesto: Signore, sono pochi quelli che si salvano? Non vi era domanda più chiara; ma che rispose egli? Procurate, soggiunse, di entrare per la porta stretta, perchè vi saranno molti che vorranno entrare e che non entreranno (Luc. XIII). Era un consiglio utile, il quale non distruggeva il mistero utile anch'esso.... G. C. non ha risposto, perchè come Dio che era, avrebbe fatto di ciò un domma. ›

1038. Spei impedimenta amovenda: ‹ sæpe (ad rem Stapf, 191) complures ideo tantum vacillant, quia solida circà spei officium instructione destituuntur; et præsertim in magnis rerum angustiis homines perraro sui sat compotes esse solent. Sæpe vel tetrica corporis dispositione vel repentinis casibus status moralis plene intercipitur, vel etiamsi id non fiat, ea tamen quæ in tanta sensuum tempestate fiunt, frequenter in culpam gravem haud imputanda videntur; quis, e. g., Petrum dum ad conspectum tumultuantis maris trepidare coepit (Matth. XIV), de reatu læthali accusabit? Equidem reprehensibilis fuit, ita tamen ut infirmus potius, quam improbus dici mereretur. Verum etiamsi hæc animi abjectio ex perturbato statu morali sæpe culpam mortalem haud involvat, conditio tamen talis hominis est multum deploranda. Quid enim de illo timendum non est, qui identidem diffidentiæ fluctibus jactatur, vel omnino vortice desperationis submergitur? Quare ad præcipua Pastoris officia pertinet, ut gregem sibi commissum de hac nobilissima virtute solide instruere, atque inter quæcunque rerum discrimina animos suorum in spem erectos servare studeat. Tolle spem (ait s. Zeno), torpet humanitas tota; tolle spem, artes virtutesque cessabunt; tolle spem, et interrempta sunt omnia. 1039. Q. 1. An sit pejor desperatio, vel præsumptio?

R. Quæstionem jam videtur dissolvisse s. Bonaventura cum ait: Cavenda est conscientia nimis larga et nimis stricta; nam prima generat præsumptionem, secunda desperationem; prima sæpe salvat damnandum, secunda damnat salvandum (Compendium Theol. verit.). Quibus patet opinionem Doctoris Seraphici fuisse, quod sit longe pejus præsumptione desperatio; cum dicat in illa sæpe salvari damnandum, in ista e contrario damnari salvandum. Suffragatur ratio; nam præsumptio adhuc in homine relinquit animi robur ad operandum, adhuc in conservat rerum spiritualium æstimationem, et usum aliquem mediorum ad salutem æternam, uti est Confessio sacramentalis. Desperatio ex adverso hæc omnia uno quasi ictu extinguit, Sacramenta conte mnit, Religionis præcepta non amplius curat, animam pro nihilo habet, Deum ipsum uno verbo odit, et sic magis ab ejus amore removetur. Adde desperatio magis Dei benignitati adversatur; quoniam magis proprium est Deo misereri et parcere, quam punire, ait Angelicus (2, 2, q. 1, a. 2). — V. Sacerdote santificato; Lett. 1.Liguori, Opus Mor., 1. 11, n. 21.

1039. Q. 2. Quid de eo, qui vult in peccato perseverare usque ad mortem sperans fore, ut se illo temporis puncto paniteat?

R. Licet hic difficulter excusari possit a peccato gravi contra charitatem erga seipsum, cum se exponat evidenti periculo damnationis, imo et contra Deum, cujus amicitiam floccifacit; non peccat tamen contra spem ex d. Thoma: Peccare autem sub spe veniæ, ait, quandoque percipiendæ cum proposito abstinendi a peccato et pænitendi de peccato, hoc non est præsumptionis, sed hoc peccatum diminuit: quia per hoc videtur habere voluntatem minus firmatam ad peccandum (2, 2, q. 21, a. 2). Sed intellige, si spes remissionis se habeat solum concomitanter ad peccatum; secus enim erit si spes esset motivum influens in peccatum ipsum.

1040. Q. 3. Est grave contra spen cupere perpetuo in mundo vivere ? R. Affirmative; quia est sistere in vita temporali, ut in ultimo fine. Non est tamen per se contra spem ex tædio mortem exoptare; quia non est recedere ab ultimo fine: hoc generatim non excedit veniale, nisi adsit rebellio expressa contra ordinem Providentiæ.

(M) Pag. 679.

1041. Virtutem omnium præstantissima est charitas. Audi Augustinum illius peculiarem præconem: Hec in adversitatibus tolerat, in prosperitatibus temperat; in duris passionibus fortis, in bonis operibus hilaris; in tentatione tutissima; in hospitalitate lætissima; inter veros fratres lætissima, inter falsos patientissima. In Abel per sacrificium grata, in Noë per diluvium secura, in Abrahæ peregrinationibus fide. lissima, in Moyse inter injurias lenissima, in David tribulationibus mansuetissima. In tribus Pueris blandos ignes innocenter expectat, in Machabæis savos ignes fortiter tolerat. Casta in Susanna erga virum, in Anna post virum, in Maria præter virum. Libera in Paulo ad ar guendum, humilis in Petro ad obediendum, humana in christianis ad confitendum, divina in Christo ad ignoscendum. Serm. CCCL.

Q. 1. An dentur signa charitatis Dei in anima immanentis ? R. Affirmative, uti omnes fatentur cum s. Laurentio Justiniani, qui tria indicat: 1) libenter pro Deo dare; qui enim aliquem diligit, illius frequenter reminiscitur; 2) libenter pro Deo dare; amor enim nescit esse vacuus; 3) libenter pro Deo pati; fortis ut mors dilectio. Q. 2. An desiderium fruendi Deo sit actus charitatis ?

R. Affirmative, si desiderium tendat ad Dei fruitionem ob gloriam ipsius Dei. Imo est actus perfectissimæ charitatis; quia fruitio est cha-1 ritas consummata; unde charitatem definit Augustinus: motum animi ad fruendum Deo propter se. Item actus charitatis est, diligere bonitatem divinam uti nobis convenientem, quatenus nos adjuvat ad illius voluntatem exequendam ac ultimum finem assequendum; semper enim Deum suspiceret. Idem est, si diligatur Deus ob beneficia, quæ contulit nobis, sed ea respiciendo uti Dei bonitatis communicationem: esset enim tunc diligere bonitatem dispensantis.

1042. Q. 3. An charitas possit augeri, minui ac destrui ?

R. Ad 1: Charitas in mundo potest augeri sine termino: definitum est in Concilio generali Viennensi anno 1311 contra Beguardos et Beguinos. Hinc Apostolus hortatur: In charitate crescamus (Eph. Iv). Et d. Augustinus de charitate habet: Ut perficiatur, nascitur; cum fuerit SCAVINI, Theologia etc. T. II.

48

nata, nutritur; cum fuerit nutrita, roboratur; cum fuerit roborata, perficitur; cum ad perfectionem venerit, quid dicit? mihi vivere Chri stus est, et mori lucrum (Tract. v in ep. 1 Joann.). Sane de ratione viatorum est, ut magis ac magis ad terminum appropinquent, sed ter minus est Deus; ergo possumus magis ac magis illi appropinquare: hoc autem facit charitas. At charitas non augetur extensive; nam vel minima completa est in sua specie, et se extendit ad omnia charitate diligenda. Sed intensive, non per additionem charitatis ad charitatem, quod esset charitatem multiplicari; sed per majorem radicationem, sive per majorem actuationem in subjecto. Billuart.

R. Ad 2: Non est quæstio de charitate actuali: certum enim est, actus charitatis esse modo intensiores, modo remissiores. Sed de habitu charitatis, quem commune est posse indirecte minui per venialia, quatenus ejus fervor minuitur. At non directe; nam vel minima cha ritas attingit omnia charitate diligenda (d. Thomas, 2, 2, q. 24, a. 10). R. Ad 3: Utique charitas potest amitti: est contra Jovinianum; item contra Beguardos et Beguinos damnatos in Concilio Viennensi; item contra Calvinum damnatum in Tridentino his verbis: Si quis hominem semel justificatum dixerit amplius peccare non posse, neque gratiam amittere, atque ideo eum qui labitur et peccat,nunquam vere fuisse justificatum, anathema sit (sess. vi, can. 23). Et sane: per mortale homo tit dignus morte æterna juxta illud: stipendia peccati mors (Rom. vi). At e contrario quilibet habens charitatem, est dignus vita æterna; ergo qui mortale commisit gratiam necessario debuit amisisse.

(N) Pag. 683.

1013. Moriendi desiderium aliquando peccaminosum, aliquando licitum, aliquando etiam generosum esse potest. Stapf.

1) Peccaminosum erit si vel ex indigno motivo nascatur, dum, e. g., avarus aut ambitiosus, etc., ob spes suas frustratas tædium vitæ concipit; vel si quis ex hoc ipso vivendi tædio justa sui conservationis media omittat; 2) e contrario hoc moriendi desiderium licitum censeri debet, si quis dolores ac angores suos equidem morte propinqua finiri optat, ita tamen ut mens se totam divinæ voluntati resignet, nec quidquam eorum detrectet, quæ ad sua officia spectant; 3) tale moriendi desiderium generosum dico, si non tantum cum plena erga Deum resignatione et perduratione officiorum studio jungatur, sed etiam ex motivo vere generoso descendat, e. g., ut Deo plene perfrui possimus, vel ut ex tantis eruamur peccandi periculis, etc. Hinc quis non miratur Apostolum, dum secum quasi deliberans ait: Mihi vivere Christus est et mori lucrum. Quod si vivere in carne, hic mihi fructus operis est, et quid eligam, ignoro. Coarctor autem a duobus: desiderium habens dissolvi et esse cum Christo, multo magis melius; permanere au tem in carne necessarium propter vos (Philipp. 1).

1044. Quid (quæres) de desiderio non quidem mortis, sed desiderio damnationem incurrendi ob salutem proximi juxta illud Moysis: aut dimitte eis hanc noxam; aut si non facis, dele me de libro tuo quem scripsisti (Exod. xxx11). Et illud Apostoli Pauli: optabam ego ipse anathema esse a Christo pro fratribus meis (Rom. Ix)?

R. Quantum ad Moysis verba: 1) intelligi possunt hyperbolice, ad significandum perardens suum desiderium de salute populi; 2) accipi possunt dicta de libro viventium hic in terra, ut sensus sit: si non

parcis populo, me una cum ipso interfice; 3) si intelligantur de libro prædestinatorum, erit sensus: aut dele me de libro tuo, aut dimitte eis hanc noxam; certus enim erat quod Deus non esset illum deleturus; ergo restabat ut Deus populi peccatum dimitteret. Unde verba illa ex summa fiducia de Dei erga ipsum amore procedebant. Quo fere sensu explicantur verba s. Ignatii, qui si optio daretur (aliquando dicebat), mallet se beatitudinis incertum vivere et interim Deo servire et proximorum saluti, quam certum ejusdem gloriæ statim mori. ›

Quod attinet ad verba Apostoli, in primis etiam accipi possunt hyperbolice. Vel juxta alios Apostolus optat pro fratrum salute anathematizari, id est ad instar Victimæ expiationis gravissima quæque ac mortem acerbissimam pati: sic in Scriptura quandoque accipitur vox anathema. Vel sensus esse potest, ut Paulus non jam optaverit, sed optasset in æternum separatum esse a Christo, si id sine peccato fieri posset, potiusquam videre quod Deus a judæis infidelibus blasphemetur: sicque amorem et gloriam Domini prætulit sibi ipsi. Dens.

(0) Pag. 687.

1045. Dilectio amicorum, secundum se considerata, est ferventior et melior, quam dilectio inimicorum (Angelicus, 2, 2. q. 27, a. 7). Ratio: illa dilectio est absolute melior et meritoria, cujus objectum est melius; atqui amicus est melior, Deo et nobis magis conjunctus, quam inimicus: ita communius et probabilius. Nec obstat, quod inimici dilectio sit difficilior: plus facit ad rationem meriti bonum quam difficile, aliis præclusis: sane dilectio Dei melior est dilectione proximi;dilectio tamen proximi est certo difficilior.

Amor inimicorum est de lege naturali, unde nulla positiva lege tolli potest. Nec obstat illud Matth. v: Audistis, quia dictum est antiquis: diliges proximum tuum, et odio habebis inimicum tuum? ego autem dico vobis, etc. Respondet Angelicus: Quod dicitur, odio habebis inimicum tuum, non est ex lege sumptum, quia nusquam hoc in litera invenitur ; sed est additum ex prava interpretatione Judæorum, qui ex eo quod præcipiebatur dilectio proximi, concludebant, quod inimici erant odiendi. În 3, dis. 31, q. 1, ad 2. Sane in Levitico (c. XIX) habetur: Non quæres ultionem, nec memor eris injuriæ civium tuorum; et Prov. xxv: Si esurierit inimicus tuus, ciba illum, etc. Hinc notant pro praxi: 1) non sunt absolvendi, saltem ordinarie, qui quamvis dicant se condonare, recusant tamen inimicum alloqui, licet facile possint et debeant. Item neque qui dicit, se libenter condonaturum, sed non posse promittere; qui revera vult, potest, Dei gratia adjutus, promittere ex animo. A fortiori qui asserunt se nunquam verbum illi dicturos esse; quia tales malam animi dispositionem in corde retinent. Gury. 2) Si nolis cum inimico conversari, quia non aliud quam malum ab eo expectare pos sis; vel si prudenter timeas ex eo pejus evenire, tunc abstinendum ab amicitiæ signis, modo interius diligas, et apud alios scandalum repares. Continuator Tournely.

At (inquies) quomodo diligi potest homo iniquissimus, crudelis inimicus, qui nos quovis modo perdere nititur; cum voluntas nostra amore ferri non possit, nisi in bonum?

R. Diligi potest, quomodo diligimus membrum vitiatum, quod acutis doloribus diu noctuque nos cruciat; nempe distinguimus substantiam inter et vitium doloris causam: substantia est nobis chara ac pretiosa

utpote pars nostri, quam sanam peroptamus; ideoque contra vitium eam infestans pugnamus, illudque qua arte, qua industria propellere nitimur! Ad rem Augustinus (1. XIX cont. Faust. c. 24): Hæc regula est, qua et oderimus inimicum propter id quod in eo malum est, id est iniquitatem; et diligamus inimicum propter id quod in eo bonum est, id est socialem rationalemque creaturam.

1046. Q. Quomodo se gerere debet confessarius cum pœnitente, quem detegit odiis, et inimicitiis implicatum et anxium?

R. Vel agitur de odio quod tale creditur, nec est; vel de vero odio. Si 1, confessarius poenitentem instruat, ne ex conscientia erronea peccet: doceat verum odium non esse nisi in eo, qui inimico deliberate vellet inferre malum, et de malis ipsi illatis ex animo gaudet, de bonis tristatur: quod ubi desit, motus illi erunt defectus naturæ, non peccata contra charitatem. Unde ipsum confortet, ut personæ illi communia charitatis officia et signa præstet, nihil sollicitus de contrariis motibus; pro illo oret; defectus excuset; bene loquatur; ejus consortium quærat, data opportunitate; et tuto speret Deo dante, fore ut aversio illa pedetentim evanescat. Hæc si agat, amovet periculum, ne indolis aversio ad personam paulatim sese extendat. Etenim sunt aliqui, rudes præsertim, qui de odio se accusant, quin illud malum odium sit: esset si quando de aliqua persona occurrit sermo, ipsi experiun. tur quandam displicentiam et aversionem licet involuntariam, et sanguinem sibi sentiunt contra illam ebullire: isti igitur instruendi sunt, ne erronee peccent.

Si 2, maxima nostra cura esse debet in hoc odio extirpando; nihil enim difficilius est in praxi, quam perfectam inimicorum obtinere reconciliationem. Quot sunt qui grave hoc præceptum ignorant, deturpant, postponunt se ipsos turpiter decipientes! Confessarius igitur pœnitenti ostendat quanta sit vis et meritum præcepti charitatis, eumque perducat ad vindictæ spiritum deponendum, ad ignoscendum ex corde exemplo Christi et Sanctorum, atque ad communia charitatis signa præstanda. Sæpe etiam est remedium efficax pro pœnitentia injungere pro inimicis orare. V. Pinamonti, Il Direttore. Salvatori, Istruzione pratica pe' novelli confessori, XI.

1047. CASUS 1: Duo ante inimicitiam, puta duo juvenes collegiali ter viventes, duo religiosi in monasterio, se salutabant et passim colloquebantur; post rixam nec se salutant nec colloquuntur. Peccantne? R. Si inde sequatur scandalum tam inter ipsos, quam in communitate, prout ordinarie accidit, pe ccant mortaliter vel venialiter pro quantitate scandali. Si tamen antea erant specialiter amici et amica colloquia miscebant, literas mutuo scribebant, non tenentur redintegrare specialem amicitiam et amica colloquia et epistolas; quia ex hac omissione non potest colligi odium, modo se habeant ad invicem, sicut ad ceteros confratres. Billuart.

CASUS 2: Egeria honestibus parentibus nata, ipsis invitis, contraxit matrimonium cum Jugurtha satellite; quare parentes recusant tum ejus colloquium, tum ejus aspectum, etiam jam petita venia. An peccent? R. Vel parentes, quos rusticos suppono, colloquium filiæ et ejus aspe ctum ad longum tempus recusant et in perpetuum recusare parati sunt; vel ad breve tempus. Si 1, peccant graviter nec possunt absolvi, quia permanent in odio ac vindicta excedente delictum filiæ plebejæ post petitam veniam. Si 2, non peccant; quia id honeste potest fieri in emendationem filiæ et in sui criminis poenam, aliarumque filiarum exemplum. Licet enim filia non teneatur obedire parentibus quoad status electionem; tenetur tamen statum illis non indecorum eligere;