Obrazy na stronie
PDF
ePub

si des stamnum pro argento; non enim justum pretium solveres. Neque obstat, quod tibi fuerit tradita; non enim quia tu ab aliis deceptus fuisti, tibi licet decipere alios. Si vero pecunia falsa sit quoad formam tantum extrinsecam accidentalem, non est contra justitiam commutativam per se loquendo eam expendere. Cavendum tamen in omni casu ne quis se vel alios eam expendendo gravi damno exponat; cum ex lege civili monetas falsificare, alterare vel falsas expendere sit sub maximis pœnis vetitum 1.

436. Q. 6. Quid est transactio, quotuplex, et quid de ea?

R. Transactio est contractus, quo partes contrahentes, singulæ aliquid cedendo, promittendo vel retinendo, finem imponunt liti alicui, quæ vel jam intra ipsas incæpta sit, vel quæ prævideatur nascitura. Ad transactionem de necessitate requiritur actus publicus, vel scriptura privata quæ tamen inscribenda est, et ideo prius authenticanda, si respiciat immobilia vel alia bona aut jura hypothecæ capacia 2. Transactio non respicit nisi lites quæ nominatim declaratæ fuerunt, et tantum in ea parte in qua fuerunt notatæ 3. Qui transegit in una parte, quæ nunc est sui juris, non censetur trans egisse in alia quæ postea sua fit. Ex lege autem civili: Si può fare transazione sopra un'azione civile che provenga da un reato. La transazione non è di ostacolo al procedimento per parte del pubblico ministero (art. 1766). Nelle transazioni si può stipulare una pena contro chi non le adempie. Questa pena tiene luogo di compenso pei danni cagionati dal ritardo; fermo tuttavia l'obbligo di adempiere la transazione (art. 1767).

Nemo potest valide transigere, nisi habeat facultatem disponendi de rebus, quæ sub transactione cadunt: unde tutores transigere nequeunt super bonis minorum, nisi interveniant formulæ juris. Quando transactio permittitur, illius magna vis est; nam, ca semel admissa, nequit amplius impugnari neque causa læsionis neque ignorantia juris, etsi casu inveniantur documenta, et quidem constet rem fuisse certo unius partis quæ transegit. Et si error contigerit in calculo, error corrigitur, sed transactio subsistit. Rescinditur tamen, si error sit vel in persona, vel in objecto controverso, vel si intervenerit dolus aut vis; item nulla est, si fundata fuerit super falsa documenta. È parimenti nulla (addit Codex) la transazione di una lite che fosse finita con sentenza passata in giudicato, della quale

[blocks in formation]

M. 1838; Ć. T. 919.

[ocr errors][ocr errors][merged small][merged small]

3. Per esempio: Si è transatto sul diritto di passaggio da un fondo all'altro, e si rinunzio a tutte le ragioni ed azioni; ma tale rinunzia non sarebbe operativa sulla questione che in ipotesi sussistesse per titolo di stillicidio fra i due fondi.

4. Per esempio: Cajo e Tizio sono creditori verso Andrea di lire 4,000, e dopo promossa la lite, Cajo transige per la sua parte in lire 1,000; ma Tizio continua la lite. Morto Tizio diventa erede Cajo; Cajo non sarà vincolato verso Andrea dalla transazione che già aveva fatto in riguardo alla sua parte di credito. ›

le parti od una di esse non avesse notizia (art. 1776); cum tunc deficiat elementum transactionis, seu lis incæpta vel nascitura; ea enim jam absoluta est. Si può egualmente impugnare una transazione che sia stata fatta in esecuzione di un titolo nullo, salvo che le parti abbiano espressamente trattato della nullità (art. 1774) 1.

ART. IV. - De bonorum communione in genere,

de contractu societatis et contractu trino.

437. Q. i. Quid de bonorum communione in genere?

R. Bonorum communio generatim sumpta est duorum vel plurium ad eandem rem, cujus quidem comproprietatem tenent, partecipatio 2. Tunc autem communio contractus veræ societatis indolem induit, cum inita est ad lucra inde provenientia dividenda. Hac de re si deficiant speciales a partibus constitutæ leges, ep Codicis civilis normæ: 1) partecipantium concursus in juribus et oneribus debet proportionari quote singulorum; 2) quilibet potest suam portionem alienare, cedere, hypothecæ subjicere, vel etiam in suo jure fruendi alium substituere, nisi agatur de jure personali; 3) si major pars non consentiat, in re communi fieri nequeunt innovationes etsi utiles: potior autem pars est eorum qui majoribus fruuntur juribus. Si non concordant, vel si inde grave detrimentum res patiatur, controversia erit a judice definienda; 4) quilibet potest a communione recedere, nisi tempus determinatum sit, quod non erit ultra decennium. Imo judex, si urgeant circumstantiæ, potest communionem dissolvere ante terminum præstabilitum; 5) quoad pascua habet lex: Nei territori ove è stabilita la reciprocità dei pascoli, il proprietario che vuole recedere in tutto od in parte dalla comunione del pascolo, deve farne la denunzia un anno prima, e al termine dell'anno perderà il diritto di pascolo nell'altrui fondo in proporzione del terreno, che ha sottratto all'uso comune. La denunzia sarà notificata all'amminisʻrazione comunale e pubblicata nel luogo degli affissi del Comune, ecc. (art. 682).

1 Per esempio: L'erede testamentario transige col legatario sull'oggetto del legato (per ipotesi sulla valuta), ed indi viene giudicato nullo il testamento; la transazione sarebbe nulla. Se invece fra l'erede testamentario e il legatario si fosse transatto sul legato in virtù della possibilità che il testamento venisse dichiarato nullo, la transazione non potrebbe impugnarsi, qnand'anche il testamento venisse dichiarato nullo. » 2 Nel Codice si riscontrano vari casi di comunione, come nel caso di mescolanza di materie (art. 471); di comunione di muri (art. 456); di partecipanti all'uso di un'acqua (art. 657); fra i coeredi, fra i conjugi, i soci (art. 1433, 1701). E nei rispettivi titoli sono date le norme speciali, contenendo invece il presente titolo le norme generali spettanti a tutte o alla maggior parte di esse. Carabelli.

438. Inter fratres societas seu communio bonorum tacite inita censetur, si ipsi habeant patrimonium indivisum et de communi mensa vivant. At si unus plus laborem conferat, potest plus accipere juxta æstimationem sui laboris. Item dicunt, fratrem posse sibi compensationem facere (secluso pacto contrario aut consuetudine), quando alter frater qui filios habet pro societate non laborantes, multo plus insumit in alenda familia, quam insumat qui filios non habet. Si autem aliquis frater absens negotietur communi nomine ex communibus bonis, intelligitur habere societatem, usquedum moneatur à ceteris fratribus, velle ipsos divisionem facere; et tunc de se neque desinit societas pro negotiis jam incæptis. Ita Bartolus, Bonacina, Roncaglia, Giribaldus et alii communiter 1.

439. Q. 2. Quid est ac quotuplex societatis contractus 2?

R. Societas est contractus, quo duo, vel plures aliquid conferunt ad commune lucrum dividendum: potest etiam sine scriptura confici; excipe nisi agatur de immobilium fruitione per tempus indeterminatum aut ultra novennium. Tunc requiritur actus publicus vel scriptura privata authenticitate donata et inscripta. Societas est vel universalis vel particularis. Universalis duplex: alia complectitur omnia bona præsentia, et evenit quando socii omnia, quæ nunc possident sive mobilia sive immobilia et lucra obvenientia, in commune ponunt (bona autem quæ donatione vel successione erunt acquisituri, ita conferri possunt, ut eorum fruitió tantum, non proprietas communis evadat). Alia complectitur omnia lucra, quæ socii, durante societate, quovis titulo erunt comparaturi: at bona quæ jam a sociis possidentur tempore contractus, non comprehenduntur in hac societate, nisi quoad eorum fruitionem.

440. Societas vero particularis respicit tantum res determinatas ac particulares, aut earum usum vel fructus, uti si duo simul fun-" dum sibi comparent, ut eo simul fruantur. Huc pertinet etiam societas, qua plures conveniunt de certo opere perficiendo, aut de exercitio alicujus artis vel professionis, uti si duo pictores contractum ineant de exercenda arte propria in communione. Societas vero particularis subdividitur in civilem et commercialem, prout ipsa respicit actus privatorum civiles vel actus commerciorum 3.

441. Notandum: 1) societas universalis inter eos non obtinet qui ex lege incapaces sunt dandi et accipiendi, vel sociari non possunt

[merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small]
[ocr errors]

sine violatione juris aliorum ; 2) societas universalis absque ulla alia declaratione inita non inducit, nisi societatem universalem questuum; 3) quilibet sociorum, absque aliorum consensu, potest sibi adjungere alium quoad suam portionem, non tamen in societatem admittere: hinc illud socius mei socii meus socius non est; 4) socii non tenentur in solidum ob debita societatis non commercialis: neque unus alium potest obligare sine facultate expressa (art. 1703, 1725). 442. An contractus societatis sit licitus?

R. Contractus societatis est utique licitus quando requisitis conditionibus fulciatur; quia nihil tunc eidem deesset ex iis, quæ in jure præcipiuntur; illam apud omnes gentes esse in usu, ac valde ad commercium conferre, notum est. Porro conditio præcipua est, ut societas fiat in negotiatione honesta; nam delictorum turpis atque foda communio est 2.

443. Ex lege autem civili, ipsa ratione dictante, hæc maxime sunt observanda in hoc contractu:

1. Socius qui est in mora ad conservandum quod promisit, ipso jure tenetur ad usuras solvendas (vulgo interessi), atque ad damna compensanda. Si unus sociorum accipiat a suo particulari debitore (qui etiam debitor sit erga societatem) quod ipsi debetur, tenetur imputare, habita debitorum proportione, partem solutæ pecuniæ in societatis favorem 3. Item si recipit totam suam portionem crediti socialis a debitore qui postea incapax evadat quoad alios socios, portio illa conferenda est in societate 4.

2. Si res quæ est subjectum societatis, usu consummitur, vel servando servari non potest, vel decernatur vendenda, vel sit æstimata, si casu perit, perit ipsi societati; perit autem domino si res. collata certa ac determinata sit, quæ non consummitur usu. Hinc in vera sententia finita societate, prius reddenda est sors domino pecuniæ et postea lucrum, si quod remanet, inter socios dividendum. Et hoc firmatur a Sixto V Bulla Detestabilis: quare si quis ad ne

1

Cosi tra padre e un figlio non potrebbe aver luogo tale società, perchè il figlio di famiglia non può avvantaggiare a pregiudizio dei suoi fratelli.

2 Digest., I. XVI, t. 11, Pro socio, lege 33.— V. Liguori, Op. Mor., l. 1, n. 907. 3. Per esempio: La società è in credito verso Carlo di lire 3,000, e il socio Luigi è pure in credito verso Carlo di lire 2,000 per un affare suo speciale. Ora Carlo pagò a Luigi lire 1,500 in acconto del suo debito; Luigi dovrà passare lire 900 alla società e non potrà ritenere che lire 600 in acconto del suo credito particolare, ancorché colla quitanza avesse fatta l'intera imputazione al suo credito particolare. Per contrario se ha dichiarato nella quitanza che l'imputazione è fatta interamente al credito della società, questa dichiarazione ha il suo pieno effetto (art 1712). »

4 Per esempio: Tizio deve ad una società composta di tre persone lire 12,000. Luigi, uno dei soci, si fa pagare la sua quota di lire 4,000, ed indi Tizio diventa insolvibile, per cui nulla possono conseguiré gli altri due soci. Luigi in tal caso deve versare alla società le lire 4,000, quantunque abbia rilasciata la quitanza a sconto della sua porzione (art. 1713). ›

gotium confert navem et alter operam, completo negotio, navis ipsa tota debetur domino (navis enim nonnisi ad usum data fuit), dein lucrum dividendum: et quidem pro rata, habita nempe ratione industriæ ex una parte, et commoditatis per pecuniam habitæ ex altera. Quum enim socii in jure habeantur quasi fratres, certo repugnat quælibet inæqualitas, ut si quis vellet percipere de lucris, et nulli subjici damno: hæc esset illa societas, quam leoninam appellant, merito reprobata 1.

3 Lucrum juxta præstabilitam determinationem sociorum ex æquo dividendum est, vel juxta illud quod quisque sive de re sive de industria ad societatem confert, cum hac legis declaratione: Riguardo a colui che non ha conferito che la propria industria, la sua parte nei guadagni o nelle perdite è regolata come la parte di colui che nella società ha conferito la somma o porzione maggiore (art. 1717). Quod si hæc`determinatio uni sociorum vel alicui tertio commissa sit, impugnari nequit causa læsionis, nisi contra æquitatem evidenter contraria dignoscatur, et intra tres menses querela proposita fuerit.

4. Deficiente speciali determinatione, hæc maxime obtinent a lege: Si presume che i soci siensi data reciprocamente la facoltà di amministrar l'uno per l'altro; l'operato di ciascuno è valido anche per la parte de' consoci, ancorché non abbia riportato il loro consenso, salvo a questi ultimi o ad uno di essi il diritto di opporsi all' operazione prima che sia conclusa. Uno de' soci non può fare innovazioni sopra gli immobili dipendenti dalla società, ancorché le reputi vantaggiose ad essa, se gli altri soci non vi acconsentano (art. 1723).

5. Quilibet socius subire debet proportionatim onus damnorum et expensarum societatis. Nomine damnorum veniunt damna illa quæ solo intuitu societatis obveniunt socio, puta si ipse causa custodiendi aut transferendi aut comparandi merces diripiatur a latronibus. Non autem (seclusa conventione) damna quæ remote occasione societatis socius patitur, uti si ideo prætermittat acquirere legatum. sibi relictum, negotiis domus suæ providere, etc. Si vero causa societatis vulneretur socius vel ejus servus a latronibus, tunc ex jure solum expensæ curationis debent a consociis in communi sustineri 2. 444. Nomine expensarum veniunt sumptus itinerum, transvectionum, solutionis vectigalium, conservationis mercium, etc. An socius itinerans societatis causa possit sibi deducere omnes itineris

1 Sic dicitur ab apologo leonis, qui pactum inierat cum ciparet prædis omnibus; non tamen labori et periculis. C. A. civ. § 1196; - C. G. art. 1855; - C. S. 1727; C. T. 894. V. Liguori, Opus Mor., 1. 11, n. 907. 2 Lege Cum duobus, Quædam, ff. pro socio.

SCAVINI, Theologia etc. T. II.

ceteris feris, ut ipse partiCod. civ. art. 1719; C. P. 1745; C. M. 1759;

V. Liguori, Op. Mor., 1. ш, n. 905 21

« PoprzedniaDalej »