Obrazy na stronie
PDF
ePub

w War. 1660, a były i kilka razy jeszcze potém tłoczone), tudzież że WOJCIECH TYLKOWSKI (jezuita ur. 1634 a † 1695), który wiele po Lacinie pisał, całą scholastyczną mądrość swoję zawarł w książce: Uczone rozmowy wszystkę prawie zawierające w sobie filozofiq. War. 1692.

76. Z matematyków mają zasługę:

a) STANISLAW SOLSKI (ur. r. 1623; jezuita, który bawił 1660-68 w Konstantynopolu jako spowiednik jeńców). Geometra Polski i t. d. ksiąg III. w Krak. 1683, 4 i 6. Architekt Polski w Krak. r. 1690.

b) JAN GORCZYNA. Nowy sposób arytmetyki.... w Krakowie 1647; w części drugiej mówi o monecie Polskiej i porównywa ją z cudzoziemską

§ 77. Bibliograf.

JÓZEF JĘDRZEJ ZAZUSKI (ur. r. 1701 z Aleksandra woj. Rawskiego i Teresy Potkańskiej; doskonalił się w naukach za granicą. W stanie duchownym piastował różne godności w ojczyznie i we Francyi, i sprawował referendarstwo koronne, od r. 1758 bisk. Kijowskim i Czernichowskim; że na sejmie 1766 i 8 występował przeciw różnowiercom, wywieziony był z kraju, dokąd powrócił dopiero 1773. Książnicę, składającą się z rękopisów i dzieł najrzadszych Polski dotyczących, którą zbierał od młodości, przeznaczył na pożytek narodu 1746. Była ona otwarta w Warsz; dopiéro 1795 wywieziono ją do Petersb. i wtedy obejmowała 262,640 dzieł a 24,574 rycin; † 9 stycz. 1774). Wypracował on bibliografią Polską powszechną olbrzymie dzieło, lecz nadzwyczajne okoliczności wydać mu go samemu nie dozwoliły, a po nim nikt o tém nie pomyślał. Ogłosił wym przedmiocie naprzód: Programma lite

[ocr errors]

rarium ad bibliophilos; typothetas et bibliopegos, tum et quosvis liberalium artium amatores. War. 1732; chociaż napis Łaciński, jednak osnowa napisana po Polsku; a potém Bibliotheca poetarum polonorum, qui patrio sermone scripserunt, War. 1752. Ulamek zaś z owego wielkiego pomiędzy 1768 a 1773 z pamięci wierszem miarowym ułożony, przez Epif. Minasowicza sprawdzony, wydał Józef Muczkowski p. n. Biblioteka historyków, polityków, prawników i innych autorów Polskich lub o Polsce piszących, Krak. 1832, dodawszy objaśnienia i przypiski.

3. GRAMATYKA I SŁOWNIKARZ.

$78. Prócz cudzoziemców nikt się nie uczył po Polsku; dla nich więc tylko pisano gramatyki i słowniki Polakie. Nas tu obchodzi jedynie:

MICHAL ABRAHAM TROC (rodem z Warszawy). wydał około 1740 w Lipsku Słownik Francusko-polsko-niemiecki w 2 tomach; trzeci z Polskiego na Francuski i Niemiecki kilkakrotnie przebijany; tom czwarty Niemiecko - Polski przez MosZCZEŃSKIEGO ułożony wcale do tamtych niepodobny. Na czele swego słownika położył Troc naukę Polskiego czasowania.

7

OKRES VI

KONARSKIEGO.

Od wzniesienia się lepszego smaku aż do wystąpienia Mickiewicza; czyli od roku 1750 (1773) do roku 1822.

§ 79. Znamię ogólne. Nadzwyczajny zbieg sprzyjających okoliczności zrządza powszechne w naukowym świecie przesilenie z korzyścią dobrego smaku. My winniśmy zmianę tę przypadkowym stosunkom z Francyą w sprawie o królewską koronę Stanisława Leszczyńskiego. Jego to dworzanie, przyjaciele i wychowańcy, na których czele jaśnieje Stanisław Konarski, wniesli do kraju inne wyobrażenia o spółeczności i naukach; te to świeże wyobrażenia stworzyły u nas nagle, jakby za uderzeniem czarodziejskiej laski,, literaturę Francusko-klasyczną, podobną do piśmiennictwa Francuskiego, na dworze Ludwika XIV wzrosłego,

§ 80. Język. Usilność oczyszczenia mowy ojczystej z makaronizmów jest chlubą tego okresu; ale natomiast przez tłumaczenia i naśladowanie pisarzy Francuskich nadawano językowi Polskiemu mimowolnie tok Francuski, i nikt nie zwrócił uwagi piszących na udoskonalony język w zło

tym wieku. Za to wzięto się do wynalezienia prawideł gramatykalnych mowy i uczono się ich.

[ocr errors]

§ 81. Zakłady naukowe i oświata. Poprawa urządzeń w zakładach Pijarskich nakłoniła była Jezuitów do podobnéj poprawy, a po ich rozwiązaniu (1773) ustanowił sejm Komisyą edukacyjną, której poruczył poprawę i zarząd wszystkich naukowych zakładów. Władza ta najbardziej zasłużyła się wprowadzeniem do uczelni języka Polskiego w miejsce Łacińskiego, naglącej zaś potrzebie zaradziła utworzeniem Towarzystwa do pisania ksiąg elementarnych. Skutki tego przeobrażenia były widoczne. Następnie 1800 r. powstanie Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie, poprawa uniw, Wileńskiego i zaprowadzenie gimnazyum w Krzemieńcu a uniw. w Warszawie r. 1818 podnosiły stronę naukową w ogóle.

§ 82. Podział nie zmienia się.

1 Poezya.

§ 83. Nie było powiedzianém, że estetyka starożytna przestała obowiązywać, owszem ciągle była wyrocznią, ale najbardziej wpływała przez naukę wzory we Franeyi źródło mające; było to tedy coś pośredniego, i ztąd nazwano tę dążność, pseudo lub Francuską klasycznością. Polscy wieszcze mimo przyrodzenia swego ulegali tej dążności, i płody ich dochodzą miary wzorów nie pod jednym względem, w stosunku do okresu poprze dniego są nawet bardzo znakomitym

A. POEZYA LIRYCZNA.

§ 84. Nie jeden godnie poruszał struny gęśli, i pospolicie tém więcej rozwijano mocy, im mniej trzymano się obowiązującej poetyki.

a) FRANCISZEK KARPIŃSKI (ur. 4 paźd. 1741 we wsi

Hołosku na Pokuciu; rozpoczęte nauki pod

Jezuitami w Stanisławowie ukończył u nich we Lwowie. Gdy mu się nie podobało ani życie urzędnicze, ani dworskie, ani zawód ochmistrza, puścił się na dzierżawę Kraśnika w powiecie Prużańskim; odtąd tylko raz (1807) był w Warszawie, całe życie spędził w zaciszu wiejskiem, jedynie w towarzystwie więśniaków; po kilkunastu latach dzierzawy zakupił Chorowszczyznę którą jako bezżenny zapisał rodzeństwu; † 4 wrześ. 1825) Ten cichy i tkliwy poeta, ale bez fantazyi, śpiewał prawie wyłącznie na cześć Boga i dla wieśniaków czasami rzewnie Jego: Psaltérz zastąpił dawniejszy Kochanowskiego, a niektóre pieśni duchowne i światowe stały się pospolitemi; np. Kiedy ranne wstają zorze, i w. i. (Wyd. zup. t. 4 1806, Wrocł. 1826, i Lipsk 1836; sterotyp. War. 1830) Nazywano go poetą serca. b) FRANCISZEK DYONIZY KNIAŹNIN (ur. 4 paźd. 1750. Pierwsze nauki odebrał w Witebsku u Jezuitów, dalsze w Warszawie i przywdział suknią Jezuicką; 1773 po upadku tego zgromadzenia jako jeszcze niewyświęcony powrócił do stanu cywilnego i pracował przy Janockim w książnicy Załuskich. Zostawszy sekretarzem Ad. Czartoryskiego jen. ziem Podolskich, oddał się cały muzie. Nieszczęścia obecnc i niewzajemna miłość wywarły zgubny wpływ na jego ducha, 1796 dostał pomieszania zmysłów, i w tedy przewieziono go z Puław do Końskowoli; † 26 sierp. 1807). Doświadczał swych sił w wielu rodzajach, dość mu się udawały ody. (Wyd. zup. w Warsz. 1828 t. 6. Lipsk 1835). Tłumaczył też na język Łaciński Treny KOCHANOWSKIEGO.

c) Z kolei należą tu ody LUD. OSIŃSKIEGO Śpiewy historyczne J. U. NIEMCEWICZA i niektórych in

« PoprzedniaDalej »