Obrazy na stronie
PDF
ePub

czasie pierwsze kroki tłumaczeń z języka Francuskiego.

a) STAN. SER. JAGODYŃSKI. (Bawił na dworze Zygmunta III. iż był wesół i krotochwilny, obcowanie jego było wszystkim przyjemne. Władysławowi królewiczowi towarzyszył w podróży do obcych krajów). Melodrama Włoskie Saracinellego, które we Florencyi na przyjęcie królewicza 1625 grane było: Wybawienie Rugiera z wyspy' Alcyny, z Włoskiego wierszem Polskim przełożył Krak. 1628. We własnych utworach krotochwilny i naganiający.

b) PIOTRA BARYKI: Z chłopa król komedya dworska (1637), góruje nad spółczesnymi.

e) JĘDRZEJ na Raciborzu MORSZTYN (podskarbi w. kor.) pierwszy obeznaje rodaków z teatrem Francuskim przez wytłumaczenie z KORNELA : Cyd albo Roderyk b. m. i r. (1689) i w Lipsku (Supraślu) 1752. Trajedya ta była grana 1661 w zamku król. w Warszawie, z dodanym prologiem rzeki Wisły mówiącéj.

d) STANISŁAW MORSZTYN (żyjący za Jana III. wojew. Mazowiecki). Jego są tłumaczenia trajedye: Andromacha z RASYNA i Hipolit z SENEKI (wytłoczone wraz z pismami Jędrzeja).

e) WACŁAW RZEWUSKI (ur. 1705; wojewoda Podolski, później hetman w. kor., znakomity nauką i cnotą, † 1779). Odznacza się osobliwie tém, że w tych czasach przedmiot wziąwszy z domowych dziejów, napisał dwie trajedye: Żółkiewski i Władysław pod Warną; wyszły one wraz z jego komedyami: Dziwak i Natret i innemi drobniejszemi wierszami, p n. Zabawki wiérszem Polskim Józ. RzEwUSKIEGO, jego syna, War. 1760.

§ 66. Dyalogi, w którychby miejscowe życie i spółczesne wypadki przedstawić chciano, krótko

jeszcze trwały; natomiast upowszechnienie znalazły treści nabożnej.

2. Proza.

§ 67. Gdzie poezya nie kwitnie, tam i proza kwitnąć nie może. Zaledwie dla utrzymania ciągu odważymy się przypomnieć kilku pisarzy; makaronizmami wszyscy zeszpeceni.

A. PROZA KRASOMOWCZA.

§ 68, Lubo nie ustało rozprawianie na sejmach i nauczanie z kazalnic, nie było jednak wymowy, tylko gadanina nastrzępiona zdaniami i słowami Łacińskiemi, w ogóle siniésżna.

§ 69. Mowca.

JĘDRZ. CHRYZOSTOM ZAŁUSKI (syn Aleksandra woj. Rawskiego i Katarzyny Olszowskiej; uczył się u Jezuitów i 1667 udał się do akad. Wiédeńskiej a potém do Grojca w Styrsku; 1669 podróżował do Włoch, Francyi i Niderlandów; 1674 zostawszy Krak. kanonikiem posłował do Hiszpanii, Portugalii i Francyi. Następnie był kanclerzem królowej Maryi Kazimiry, i przeszedłszy przez różne biskupatwa skończył na Warmińskiem, wszakże już jako kanclerz w. kor. za Augusta II; † 1 maja 1711). Zostawił on liczne pisma po sobie, a między temi mieszczą się: Mowy na radach i sejmach różnemi czasy miane. Oliwa 1689. Dość się jemu jednemu przypatrzyć.

§ 70. Kaznodzieje.

a) JĘDRZEJ WĘGIERSKI (ur. 1600 w Ostrorogu; trzymając się wyznania Lutra, uczył się w Lesznie, Bytomiu i w Toruniu; 1620 zrobiono go rządcą uczelni w Lesznie; od 1625 był nadwor

nym kaznodzieją Słupeckiej w Opolu; 1632 wrócił na rządcę w Lesznie, nakoniec pastorem we Włodawie, † 1649). Jego są: Kazania w 3 częściach; I Kaznodzieja osobny, II Kaznodzieja domowy, III Kazn. zborowy, Gdańsk 1646. Kazania o stateczności w wierze ku nauce, przestrodze i pociesze, w Baranowie 1644. b) JĘDRZ. CHRYZ. ZAŁUSKI (zob. § 69). Mowy różne weselne i pogrzebowe War. 1690, a same weselne osobno w Kaliszu 1730. Kazania zebrane, z przydat. do pierwszego wydania, w Kaliszu 1730. Kazanie na święto ś. Ignacego miane w Rewlu wyd. w Brunsbergu 1700.

B. PROZA DZIEJOPISARSKA.

§ 71. Z kilku książek niedawno wydanych (Paska, Otwinowskiego, Jemiołowskiego) biorąc miarę, i z tego co zkąd inąd jest wiadomém, można się spodziewać, że jeszcze więcej znajdzie się rękopisów do tego działu należących, które posłużą do zasłonienia wyłomu dotychczasowego, choćby to i nie były ściśle płody dziejopisarskie, ale tylko pamiętniki i dzienniki.

§ 72. Krajopisarz.

WŁADYSŁAW ALEKSANDER LUBIEŃSKI (ur. 1703; uczył się w Kaliszu u Jezuitów, podróżował po Francyi i Włoszech, 1741 pisarzem wielkim koronnym; przeszedłszy różne stopnie kościelne, 1758 arcyb. Lwowsk, a potém Gnieźnieńskim). Szacowne jego dzieło: Świat we wszystkich swoich częściach większych i mniejszych, to jest w Eu ropie, Azyi, i t. d. jeograficznie i historycznie okréslony, z opisaniem religii, rządów i t. d. Wrocł. 1740; jestto pierwsza najobszerniejsza jeografia w języku Polskim, do której są przyłączone kra

jobrazy całego świata i jego części, ryte w Norymberdze.

§ 73. Dziejópisarze.

a) WOJCIECH WĘGIERSKI (uczył się w szkołach By- • tomskich i tamże był nauczycielem za sprawą Rafała Leszczyńskiego, w Opolu zaś włości Słupeckich kaznodzieją ewanielickim). Została po nim Kronika zboru ewanielickiego Krakowskiego, dopiero r. 1817 b. m. wyd. (p. J. S. Bandkiego). Jako spółczesny wie nie jedno, mianowicie o oblężeniu Krakowa przez Szwedów.

b) JAN CHRYZOSTOM PASEK (ur. w okolicach Rawy, uczył się u tamtejszych Jezuitów; służył pod Czarneckim przeciw Szwedom, Siedmiogrodzianom i Moskwie; na schyłku panowania Jana Kazimirza osiadł w Rawskiem i chodził dzierzawami, † około 1690). Z rękopisu Pamiętniki jego wyd. Raczyński w Pozn. 1836 i 39, ale język popoprawiał; dokładniejsze wydanie Lachowicza w Wilnie 1843. i w r. 1854 z rycinami. Podoba się wielom stary gawędziarz. c) MIKOŁAJ JEMIOŁOWSKI (właściciel cząstki Swaryczowa w Bełzkiém. Służył wojskowo za Jana Kazimirza; 1669 obrano go poborcą podatków na wojsko uchwalonych. Za żonę pojął Katarzynę Iłowiecką; dzierzawi 1675 wies Kotlice a 1687 Konotopy pod Sokalem; 1683 mianowano go rewizorem powiatu Grabowieckiego; † około 1693). A. Bielowskiemu winniśmy ogłoszenie jego Pamiętników, obejmujących dzieje Polski od 1648 do 1679 we Lwowie 1850 z rękopisu Win. Rogalińskiego. Znać, że je pisała ręka do szabli nawykła, ale wie wiele rzeczy dobrze i czego zkąd inąd nie znamy. Obchodzą go i zagraniczne sprawy, choć to ziemianin tylko Bełzki.

d) Pamiętniki do panowania Augusta II (podobno OTWINOWSKIEGO) zawierają ważne i ciekawe szczegóły do panowania tego króla. Ed. Raczyński wydał je 1838 po swojemu; Józef Czech w Krak. 1850 dokładnie. e) JAN POSZAKOWSKI (Jezuita). Zostały po nim: Historya luterska o początku i rozkrzewieniu się téj sekty; oraz niektóre rewolucye w sobie zawierająca, światu Polskiemu ogłoszona, Wilno 1745, i Historya kalwińska o początkach, progresie i upadku tej sekty we Francyi, części 3, War. 1747 i 49.

f) BEZIMIENNEGO: Opisanie historyczne dziejów piérwszych chrześcian i kościelnej karności i t. d. b. m. 1746 (w poświęceniu podpisany X. J. H. B. S.

§. 74. Rodopisarz.

KASPER NIESIECKI (Jezuita,) † 1743). Obszérniejszego i doskonalszego spisywacza szlacheckich rodów i herbów Polskich dotąd nie mamy; napis dzieła: Korona Polska i t. d. czyli herby i familie rycerskie tom. 4. Lwów 172841, t. 5ty nie wyszedł. Główną jego zaletą,że wiele wiadomości nagromadził. Iz nie wszystkich spisał i chwalił, wcześniej poszedł do grobu! Dopełniał go ktoś w wydaniu Lipskiém nowém i skracał; lecz cała robota nie spakajająca, gdyż niedokładna.

C. PROZA DYDAKTYCZNA.

za

§ 75. Filozofii nikt się nie oddawał, choć po wszystkich akademiach scholastycznéj uczono. Wspominamy tylko, że JĘDRZ. MAKS. FREDRO (kaszt. Lwowski a potém woj. Podolski, † 1679) układał przysłowia, lecz po Lacinie, i te JAN. IGN. JANKOWSKI spolszczywszy w obieg puścił (3cie wyd.

« PoprzedniaDalej »