Obrazy na stronie
PDF
ePub

r) JĘDRZEJ ze SEUPIA, Benedyktyn Łysogórski, który około 1481 był przeorem a 1493 żył jeszcze. Prawdopodobném jest, że to jego utworu posiadamy kilka pieśni, którym należy przyznać wyższość nad wszystkiemi poprzedniemi. Uczucia żałosne Matki Boskiej w wielki piątek; Pieśń o królowej niebios; O nawidzeniu p. Maryi; Hymn do n. panny; Hymn do Jezusa Chrystusa.

8) Dwie pieśni z r. 1510, jednę nazwawszy pieśnią moralną, wtórą zaś rozmową grzesznika z Bogiem, ma wydać MACIEJOWSKI.

Prawie wszystkie te zabytki znajdują się w Pamiętnikach i w Piśm. Polskiém A. W. MA

CIEJOWSKIEGO.

Treści światowej są następujące:

a) Pieśń o Witołdzie, której tylko początek: „Witołd idzie po ulicy - Za nim niosą dwie szablicy" przechował SARNICKI W swoich Księgach hetmańskich.

b) Dwie pieśni miłosne z r. 1408 i 1472. Umieścił je w Piśm. Polskiém MACIEJOWSKI. c) Ucinek przepisywacza z r. 1414 tak brzmiący: Caplanye chces polepsycz duszy swey Nemow czansto pywa naley

Bocz pywo yest dzywny oley
Wancz s nych clamayo Chopi

A rzeke ocz Salenij sco Popy

znajduje sie w Księgach bibliograficznych J. LELEWELA (str. 57 t. II), a może był to początek jakiej satyry, spółczesnym' znanéj i dla tego tu w całości nie wpisanéj.

d) STANISŁAW PISKORZEWSKI miał się dziejami zajmować i pisać koło r. 1419 pieśni (zob. w MACIEJ. Piśmiennic. Polskiém).

e) STANISŁAW CIOŁEK. (Syn wsławionego rycerza, który był potém woj. Warszawskim; posłował

wraz z Zawiszą 1410 do Zygmunta króla Węgierskiego; następnie zrobił go Jagiełło swym podkanclerzym, iż mu się zalecił wesołym dowcipem i żartami i z powodu wrodzonéj zdolności do poezyi, lubo mniej był zdatnym do tego urzędu; 1428 r. osiągnął biskupstwo Poznańskie, i znajdował się na soborze Bazylejskim, gdzie odprawiono żałobny obrzęd jego nakładem za Władysł. Jagiełłę; † 18 list. 1438). Z JANOCKIEGO Litterarum in Polonia propagatores przytaczamy o nim taką wiadomość:,,Szczególniej słynął poezyą, i nie „tylko owe starożytne wiérsze, w których wzorem innych národów waleczne, mądre i szczę„śliwe Polaków dzieła sławionemi były, z gro„bów niepamięci wydobył, przybrawszy je „w nowego życia postać, ale wiele pieśni z wła,,snego dowcipu wypracował, w których i waż„ność rzeczy i wdzięki ojczystej mowy dziw"nie uwielbia" (zob. Jusz. Dyk. poetów. t. I). Jagiełło nie umiał po Lacinie; a jeśli go z dáru poetyckiego cenił, tedy Ciołek zapewne po Polsku pieśni składał. Dotąd nieodszukane. f) JĘDRZEJ GABKA Z DOBCZYNA. Mistrz akademii Krak. i kanonik przy ś. Floryanie na Kleparzu w Krakowie. Podejrzanego o naukę Wiklefa i Husa na żądanie rektora akademii biskup Oleśnicki kazał osadzić na rekolekcyach w klastorze Cystersów w Mogile. Gdy w mieszkaniu jego znaleziono pisma Wiklefa, dla uniknienia prześladowania ucieka ztamtąd w kilka dni na Szląsk i znachodzi przytułek w Głogówku u Bolesława V księcia Oleśnickiego, jawnego stronnika nauki Wiklefa. Akademia pod dniem 15 maja 1449 r. i biskup Krakowski znoszą się z Wrocławskim biskupem i Szląskimi książętami o wydanie go

w ich ręce lub przynajmniej o ukaranie na miejscu. Skutki tych żądań są wątpliwe, jednak to pewna, że się Gałka bronił piśmiennie. Siedząc zaś na Szląsku, rozsiewał tam swe zasady w wierszach; z pomiędzy takich posiadamy cały jego wiersz o Wiklefie składający się z 14 zwrotek, a od téj się zaczynający:

Lachowie niemczowie

fschiczi iazikowie

wotpiozeli w mowie

y fschego pisma słowie

Wikleph prawda powie. i t. d.

g) KSIĘDZA SANDOMIRZANINA znaleziono różnych wiérszy wewnątrz okładek dwa półarkusze papierowe. Prócz pieśni o słowach, które Chrystus wyrzekł ostatecznie na krzyżu, i o rozporządzeniu, które umierając uczynił, są tu także wiérsze: O kosterach i innych złych ludziach. O strasznym przypadku, który się graczowi pewnemu wydarzył w Budzie na Węgrach; potém opowiada ważniejsze zdarzenia "Sandomirskie od r. 1241 do 1464; w końcu. idą wiérsze o tém, co się niegdyś działo w Jerozolimie, Troi i Rzymie za czasów wojen Hannibala toczonych. MACIEJOWSKI odnosi to pismo do r. 1497 i ogłosił w Piśm. Polskiém.

h) Pieśń o klęsce Bukowińskiej pod Janem Olbrachtem, z której M. BIELSKI te dwa tylko wiérsze, później w przysłowie zamienione, zachował: „Za króla Olbrachta-Poginęła szlachta.“ i) Pienie o porażce Pruskiej (pod Dąbrowną r. 1410). Wójcicki mniema, że BIELSKI o niém wspomniał; teraz znalezione Leon Rzyszczewski wydał w Bibl. Warszawskiej podług rękopisu z r. 1510.

§ 28. Jak wszędzie w Europie tak i w Polsce dawano widowiska w XV stuleciu, tak zwane

dyalogi, a treść ich bywała pospolicie religijna; 1513 był przepisany dyalog o ścięciu ś. Jana, już jako stary dyalog. W wielki tydzień grywane dyalogi o męce Pańskiej; Juszyński miał jeden taki rękopis z r. 1500; Dominikański dyalog, wiérszem pisany 1533 r., zaczynał się w kwietnią niedzielę od prologu wystawiającego wjazd do Jerozolimy a kończył pogrzebem w środę po południu. Dzieło to na sceny podzielone, których 108, a osób występujących przeszło 60. Wystawą zajmowali się zakonnicy i uczniowie. Na początku XVI stulecia dramata Łacińskie bywały grywane na teatrze dworskim w Krakowie. Najdawniejszy z nich: Dyalogus ADAMI (de Bochyň) POLONI art. et med. doct.: de quatuor statibus immortalitatem assequi contendentibus (1507); drugi: Ulyssis prudentia in adversis. Impressum Grachoviae 1516 (w-4ce); na ostatniej stronnicy: Acta haec sunt cum scenico apparatu in aula regia in praesentia regis et reginae; a trzeci: Judicium Paridis etc. Crac. (1522).

2. Proza.

§ 29. Co w kraju było zdolniejszych ludzi, jak DŁUGOSZ, Ostroróg, Grzegórz z Sanoka, KopeRNIK, wszyscy pisali po Lacinie; lecz że się stało koniecznością znać księgi zakonu i wiedzieć, co zamyka w sobie własne prawodawstwo, ztąd naprzód znachodzimy te dwa przedmioty na Polskie przekładane. Następnie przyszło do rozszerzenia tego koła innemi wiadomościami, aż w końcu tego okresu ośmiela się CHWALCZEWSKI wystąpić jako dziejopisarz.

§ 30 Pomniki.

Przysięgi sądowe z akt Sieradzkich od 1386 r. b) Biblia z r. 1390-1455. Podług podania Długósza królowa Jadwiga posiadała w tłumacze

niach z Łacińskiego na Polski: Stary i nowy zakon, Kazania (homilie) czterech doktorów Mowy i męczeństwa świętych, Rozmyślania modlitwy blog. Bernarda, s. Ambrożego, Objawienie s. Brygity, i wiele innych ksiąg (z Lac. na Pol. tłumaczonych). Odkryty na Węgrzech w Szarosz-Pataku rękopis biblii Polskiej według napisu na nim należał do Zofii, czwartej żony Jagiełły, rodem księżniczki Kijowskiej, tłumaczył go zaś dla niej ksiądz JĘDRZEJ z Jaszowic, jéj kapelan, a przepisał Piotr z Radoszyc w Nowém-mieście (Korczynie) 1455. Prócz tego znaleziono w Hamburgu dwie karty Polskiego przekładu Pisma Świętego proroctwo Daniela obejmujące, i pokazało się, że pochodzą z biblii Szarosz-patackiej, gdyż je wydarto z miej; później jeszcze jeden ułamek téj biblii z Królewca nadszedł i znalazł się urywek tłumaczonej ewanielii ś. Łukasza w XIV stuleciu. A. W. MACIEJOWSKI po rozważeniu wszystkich okoliczności i zbadaniu tak języka jak i pisma wnosi, że biblia ta jest ową dla królowej Jadwigi wytłumaczoną, a Jędrzej z Jaszowic tylko ją wygładziwszy, sam na nowo nie tłumacząc, przygotował dla Zofii i zyskał sławę tłumacza; tudzież że ta jego praca zaginęła. Podług rękopisu Jędrzeja z Jaszowic przepisany inny egzemplarz na pargaminie miała niegdy posiadać rodzina Krotkowskich.

c) Modlitwy w czasie kazanią używane. z XIV i XV stulecia.

d) Modlitwa Pańska, Pozdrowienie anielskie, Skład apostolski i Dziesięcioro przykazań, z tegoż

czasu.

W książnicy Załuskich była Agienda kościelna poprawna z rozkazu Mikołaja Trąby arcyb.

« PoprzedniaDalej »