Obrazy na stronie
PDF
ePub

obejść się nie mogło, bo się podług niéj kościelne obrządki sprawuje. Może czasami brano się i do napisania kazań. Iż jednak tego wszystkiego nawet śladu nie ma, nic dziwnego; bo od wynalezienia czcionek nikt nie widział potrzeby takich przedmiotów przechowywania. Przy tém nie zapominajmy, że w drewnianej Polsce śród wojen napadów nieprzyjacielskich także nie mało ogień pożarł; pargamin zaś był drogi i rzadki a papiér ledwie począł wchodzić w użycie.

§ 21 Pomników tedy nie mamy żadnych, i jedynie pojedyncze słowa Polskie w przywilejach, statutach i dziejach po Lácinie pisanych przychodzące mogą nam wskazać, jak wtedy pisano.

OKRES III

JAGIELLOŃSKI.

Od założenia akademii w Krakowie aż do założenia pierwszej drukarni Polskiej; czyli od 1347-64 do 1521.

§ 22. Znamię ogólne. Jak przez pracę ostatnich dwu Piastów Polska skupiła się z rozłamów i stężała w ładzie, aby pod Jagiellonami rozpostrzec się daleko poza swe granice północne, wschodnie i południowe i pod dwoma ostatnimi stanąć w całym blasku, tak też i we względzie oświaty po urośnieniu w okresie Piastowskim na członka społeczności Europejskiej dojrzała w Jagiellońskim i stanęła z innymi członkami na równi, i odtąd wszelki Europejski ruch umysłowy odbijał się i w Polsce. Włosi właśnie teraz byli się zabrali, od Petrarki począwszy, wglądać w zamarły świat ducha starożytnego, i dążenie to, tak zwane humanitarne, po ciężkiej robocie przez ciąg XV stulecia doszło w XVI u wszystkich do swego szczytu; zdawało się, że to wiek Augusta, tak w całej Europie zajmowano się Łaciną. Jednak mimo takiego szału nie wskrzeszono trupa, natomiast zmartwychwstały nowożytnych narodów piśmiennictwa.

[ocr errors]

§ 23. Język. Z pierwszych pokuszeń się Polaków w sztuce pisania nie mając żadnego dowodu w ręku, nie możemy wiedzieć, ile język w okresie Piastowskim ucierpiał lub postąpił; że zaś pierwsze pomniki z końca Piastowskiego i z ciągu Jagiellońskiego pochodzące noszą na sobie znaki Czeszczyzny, nawet w użyciu i zastosowaniu abecadła, więc musimy przyjąć, że się nasi przodkowie długo zaprawiali na tłumaczeniach z Czeskiego, nim się wzięli do własnotwórstwa, co w tym okresie dość szybko wyrobiło się i w takim stopniu, że pisarze z następującego już na doskonałości stopniu stanęli, a język w ład wprawion dźwiękiem i giętkością jeśnieje.

§ 24. Zakłady naukowe i oświata. Założenie akademii przez Kazimierza W. 1347-64 i następnie (po przeniesieniu 1400 roku do Krakowa ze wsi Bawołu) dodanie jej ręką Jagiełły nowego życia, przyniosło naukowości ogromną pomoc i podstawę, aczkolwiek to była scholastyczność, to przecież z myśleniem Oswajała. Złona tej matki nauk, zakładającej po całym kraju swoje osady, wyszło wielu ludzi uczonych, zwykle jeszcze za granicą doskonalących się, którzy i krajowi znamienite oddać podołali usługi i na powszechną oświatę wpływali. Od tego czasu i prawodawstwo, od Wiślicy począwszy, nie tylko przez uporządkowanie ale i przez upowszechnienie pisemne nabrało mocy i powagi. Pod takiém zaś prawem przemysł i wyższe uobyczajenie, w powszechności oświata, na znacznym stopniu stanąć mogły. Z lesistéj, drewnianej Polski zaczęła się wychylać Polska murowana.

§ 25. Podział. Nad rozróżnienie wiersza od prozy nie można jeszcze przyjąć innego.

1. Poezya.

§ 26. Jak w ogóle okres Jagielloński dźwiganiem się i rozrostem narodu odznacza, tak i poezya w tym czasie wydatniejszą przybiéra postać. Już nie na domysłach i wnioskach ale się na pomnikach opieramy. Religijna od psalmów kilkakrotnie przerabianych i od pieśni nabożnych, z Czeskiego tłumaczonych, przyszła do pierwotwornych; światową zaś mamy uważać za dalszy.ciąg wspomnianej w okresie Piastowskim i szersze koło sobie zakreślającą.

§ 27. Pomniki.

a) Psaltérz Małgorzaty. Wydał go 1834 r. w Wiedniu Stan. Borkowski, i tak nazwał, mniemając, że był przeznaczony dla księżniczki Morawskiej tego imienia, pierwszej żony Ludwika króla Węgierskiego i Polskiego; Kopitar zaś przyjmuje że dla Maryi, starszej siostry naszej Jadwigi, którą ojciec początkowo na królowę Polską przeznaczał, a potém z Zygmuntem berło Węgierskie dzierżyła i koronę cesarstwa Rzymsko-niemieckiego. Powodem do tych domysłów głoska M z herbem Andegawskim w rękopisie wymalowana. Rękopis znajduje się w klasztorze ś. Floryana w Wyższej Austryi pod miastem Lińcem, gdzie zwłoki Katarzyny żony Zygmunta Augusta złożone. Kopitara zdaniem rękopis ten składa się z dwu ułamków, z których początkowy był świeższego a końcowy dawniejszego pochodzenia, może nawet z XIII. stulecia.

b) Psattérz królowej Jadwigi. Tak go nazwał Czacki. Dwa początkowe psalmy z niego wydał RAKOWIECKI w Prawdzie Ruskiej według ręk. Puławskiego. Maciejowski odnosi jego język do XV stulecia drugiej połowy.

c) Zołtarz Dawida proroka, dotąd niewydany, w Kurnickiej książnicy znajdujący się. Na końcu stoi: Amen Tu juss yest dokonanye „zoltarza pysal Jeronym kaplan spoznanya Lat panskych 1528."

d) Dziesięcioro przykazań wierszem z r. 1399. Pieśń o ś. krzyżu.

[ocr errors]

Pieśń o ś. Stanisławie.

Piosnka cudna.

Pieśń na Boże narodzenie.

1

Pieśń o naj. pannie z r. 1400 (w Pamięt. Maciejowskiego),

k) Pieśń na kwietnią niedzielę z r. 1400. 1) Zdrowaś królewno (Salve regina) z r. 1406. Bogarodzica dziewica podług rękopisu z r. 1408 w Kwartalniku naukowym t III. Inne jéj różniące się od siebie wydania są te: Maciejowakiego podług rękopisu z roku 1456 w Pamiętnikach jego; Jana Łaskiego przy statutach 1506; Stanisława Lwowczyka 1543; M. Bielskiego 1597; Piotra Skargi 1601; Bart. Nowodworskiego 1620; J. U. Niemcewicza 1819 i w Przyjacielu ludu (1. 46 rok IV) podług osnowy dotąd używanej w Gnieźnie.

m) Spiéw na Boże ciało.

n) Pieśń o s. Duchu.

o) Pieśń o Jezusie Chrystusie z r. 1428.

JANA PRZEWORSZCZYKA kancyonał z napisem: Can-
cionale labore et ingenio honesti JOANNIS olim
ludi-magistri in Przeworsk anno 1435 (w-4ce
wielkiej), posiadał w rękopisie Juszyński. Gdzie
się podział ten jedyny zbiór, nie wiadomo.
Tylko tyle z niego znać możemy, ile Juszyń-_
ski w swoim Dykcyonarzu poetów umieścił.
A sa to i pierwotworne i tłumaczone pieśni
z Łacińskiego, niektóre widocznie z Czeskiego.

« PoprzedniaDalej »