Obrazy na stronie
PDF
ePub
[ocr errors]

do Krak. akademii. W Rzymie uczył się teologii i 1774 został kanonikiem Krakowskim. Jako członek Komisyi edukacyjnej na własne przedstawienie wysłany jako wizytator 1777 do Krakowa dla poprawy tutejszej akademii i szkół tak zwanych Władysławsko-Nowodworskich. Gdy myśli i projekta jego do planu i urządzeń zatwierdzono, zaprowadził uroczyście tę przemianę 1 paźdz. 1780. Z rektora posunięty na referendarza w. kor. Litewskiego, a później nieco miał obowiązki podkanclerzego koronnego aż do 1792; od 94 siedział w Ołomuńcu do 1803; odtąd mieszkał na Wołyniu i pomagał Czackiemu w utworzeniu liceum Krzem.; 1807 przeniósł się do Warszawy dla wydobycia swego majątku, lecz to mu się nie udało; stękając na zimną przyjaźń, † 28 lutego 1812). Największato umysłowa potęga Polska w nowych czasach. Listy anonima do Ma-łachowskiego t. 4. War. 1788-90 świadczą o jego głębokości w polityce, listy do Czackiego o wszechstronności naukowej, a wszystkie dzieła o nadzwyczajnej biegłości pisarskiej. W tym równie jak we wzglądzie władania językiem ani przed ani po nim nie pojawił się jeszcze w piśmiennictwie Polskiém nikt, coby mu był podobny. Wyliczamy tu jego pisma wszystkie dotąd znane: Mowa w dzień wprowadzenia do szkół Władysławskich (Krakowskich) nowego instrukcyi publicznéj układu, Krak. 1777. O potrzebie urządzenia gabinetu interesów zagranicznych, miana d. 3 czerwca, a. O potrzebie zbioru praw cywilnych i kryminalnych, d. 28 czerwca 1791. Uwagi nad pismem Sew. Rzewuskiego o prawie tronu dziedzicznego w Polsce, War. 1789. Ostatnia przestroga, 1790. Uwagi nad... Księstwem War

szaw. w Lips. (Warsz.) 1808. Porządek fizyczno-moralny czyli nauka o należytościach człowieka, t. I, Krak. 1810. Badania historyczne .t. 3 i Listy w przedmiotach naukowych, t. 4 z rękopisów wydał Fer. Kojsiewicz w Krakowie 1842-5.

f) WAWRZYNIEC SUROWIECKI (ur. 1769 koło Gniezna; od 1783 do 9 w seminaryum War. Misyonarzy, z którego wystąpił dla słabości zdrowia; zwidził Drezno i Wiedeń między 1802 a 6; za księstwa War. urzędował w ministeryum oświécenia; 1812 sekretarzem jeneralnym, a 1817 radzcą do spraw funduszowy,ch w komisyi oświćcenia † 9 czerwca 1827) Śledzenie początku narodów Sławiańskich, War. 1824. To jego dziełko jest pomnikiem jego wielkiej pracy i uczoności, i stąd także ważném, że stało się podwaliną do dzieła Pawza SZAFARZYKA, Czecha, p. n. Starożytności Sławiańskie. Inne zaś są te, O upadku przemysłu i miast w Polsce, War. 1810. O rzékach i spławach kraju Księst. War., cz. I, War. 1811. Rozprawa o charakterach pisma runicznego u dawnych barbarzyńców Europejskich w t. XVI Roczn. T. P. N.

g) Z tego czasu już znaczna liczba znajduje się pamiętników spółczesnych; przed innemi celują KITOWICZA od Augusta III panowania idące blisko do końca XVIII stulecia, a który nadto dal nam Opis obyczajów i zwyczajów za panow. Aug. III. Znajduje się w Ŏbrazie Polaków i Polski wyd. przez Raczyńskiego. Drugie miejsce przeznaczamy z pomiędzy wydanych w tymże Obrazie własnemu żywotowi JÓZEFA WYBICKIEGO.

b) Tłumaczenia i naśladowania ważniejsze: ANTONI WISZNIEWSKI i G. Józ. BAKSTER (pijarzy),

przełożyli Monteskiego: Uwagi nad przyczynami wielkości i upadku rzeczypospolitej Rzymskiej, War. 1763; Bezimienny pijar: Obraz historyczny i polityczny Szwajcarów i t. d. War. 1770. DOMINIK SZYBIŃSKI (pijar): Historyq Turecką pr. Mignota, t. 5. War. 1779. KAJETAN SKRZETUSKI (pijar): Historyą polityczną dla szlachetnej młodzi i t. d. t. 2, War. 1773-1777, i Hist. politycz. król. Francuskiego; cz. 2 War. 1780. ZYG. LINOWSKI (pijar) Bossueta: Uwagi nad historyą powszechną, War. 1772 i Historyq powszechną, t. 4. War. 1774-93. Józ. JAKUBOW SKI (kap. artyl. kor.): Krótki zbiór hist. Greckiej t. 2. War. 1775. A. N. JODŁOWSKI (pijar): Historyq Angielską, cz. 3, War. 1789-91. KAZIMIRZ GAZECKI (kanon. pozn.) Historyą Hiszpanii t. 4. Pozn. 1799.

C. PROZA DYDAKTYCZNA.

§ 95. Poprawa i przemiana naukowej zestawy (systemu) zwabiła wszystkich światłych mężów ku uczelniom, i ztąd poszło, że zająwszy się pisaniem książek elementarnych, samemi umiejętnościami zajmować się nie było czasu; nawet aż za granicą zamawiano loikę dla Polaków. Roboty te na swój czas użyteczne, tu nas nie obchodzą.

§ 96. Dla utrzymania ciągu przywodzimy pisarzów najcelniejszych i dzieła pamięci godniejsze. a) BEZIMIENNY przełożył: GOTSZEDA Pierwsze prawdy całej filozofii... z przedmową Waw. Miclera de Kolof. Część teoretyczna. War. 1760. b) KALAS: SZANIAWSKIEGO: Rady przyjacielskie młod. czcicielowi nauk i filozofii... War. 1805, Lwów 1824. Co jest filozofia? War. 1802. O znamienitych systematach moralnych starożytności War.

1803. System System chrystyanizmu... War. 1803. Nakoniec: Rzut oka na dzieje filozofii od czasu jej upadku u Greków i Rzymian aż do epoki odrodzenia nauk... Przydana rzecz o skeptykach moralnych i o szkodliwém dążeniu filozofii XVIII wieku. War. 1804. Starał się w tych pismach zwrócić ziomków uwagę na filozofią Niemiecką. Przeciw tej zaś filozofii występował na piśmie JAN ŚNIADECKI, sam po Szkocku nią patrząc.

na

c) Naprzód NER. GOLAŃSKIEGO O wymowie i poezyi Wil. 1788 używano do nauki a potém EUZEB. SŁOWACKIEGO (prof. liter. w Krzemień. i Wilnie, † 1814) pism, które wyszły razem p. n. Dzieła, t. 4, Wil. 1824-6, mianowicie o stylu. d) STANISŁAW KONARSKI (Ur. 1700 z Jérzego kaszt. Zawichostskiego; pobierał nauki u Pijarów i sam do nich 1717 wstąpił. Spędziwszy na podróżach kilka lat mianowicie w Rzymie i Paryżu dla nauk, wziął się za powrotem do wydania statutów i konstytucyj (volumina legum; t. I wyszedł 1733); dla upadku sprawy Stan. Leszczyńskiego bawił we Francyi powtórnie aż do 1739. Odtąd oddał się cały poprawie naukowości i nauczycielstwu u Pijarów; pisał książki, zaprowadzał konwikty dla szlacheckiej młodzieży (collegium nobilium) w Warszawie, Wilnie i Lwowie, zakładal biblioteki, budował, urządzał i przeinaczał swój zakon; pełen zasług † 1773). Twórczato dusza, która wszechstronnie wpływ swój wywierała na cały kraj; jeszcze i stąd odniósł chwałę, że napisał: O skutecznym rad sposobie t. 5, War. 1760 i następ., dzieło w którém usiłował zapobiedz zrywaniu sejmów przez wykrzyk: Nie pozwalam. Nadewszystko jemu winniśmy wszczepienie lepszego smaku i ocho

ty do nauk. Szkoda tylko, że musiał z Fràncyi, wówczas już zepsutéj, sprowadzać wzory dla Nadwiśla.

e) WIN. SKRZETUSKI (Pijar, † 1791) napisał: Prawo polit. nar. Pol. t. 2 War. 1782-4 a TEOD. OSTROWSKI (Pijar, † 1802) Prawo cywilne nar. Pols. t. 2 War. 1784 i 7.

f) KRZYSZTOF KLUK (ur. 1730, prob. w Ciechanowie, w końcu kanonik, + 1796) pisał dzieła o historyi naturalnéj.

g) Fizyką zajmował się Józ. OSIŃSKI i Józ. Ro

GALIŃSKI.

h) GAWROŃSKI (kan. a potém biskup Krakowski) stworzył Polski język matematyczny, w czém i JAN ŚNIADECKI zasłużył się.

i) JÓZEF CZECH (ur. w r. 1762 w Krakowie zmarły w Krzemieńcu r. 1810. Profesor w Akademii Krakowskiej, później Dyrektor Gimn. Wol. w Krzemieńcu. napisal: Krótki Wykład Arytmetyki dla młodzieży Wilno (dotąd wyszło 7 wydań), nadto wydał w tlómaczeniu: Euklidesa początków Geometryi ksiąg 8ro to jest 6 pierwszych 11tą i 12tą z dodaniem przypisów (wydań dwa w Wilnie). k) JĘDRZEJ ŚNIADECKI utworzył słownictwo chemiczne a dziełem: Teorya jestestw organicznych t. I War. 1804 t. II Wilno 1811, wydanie drugie w 3 tomach Wilno 1838 zyskał sławę Europejską.

3. Gramatycy i słownikarz.

§ 97. Gdy wszystko krzewiło się i wzrastalo, i uprawa języka nie była zapomnianą; najwięcej zrobili Kopczyński i Linde.

a) STANISŁAWA KLECZEWSKIEGO (reformata prowincyi Ruskiej): O początku, dawności, odmianach i

« PoprzedniaDalej »