Obrazy na stronie
PDF
ePub

Piastowałem w mojej ręce,
Władzę namiestniczę.

Lecz gdy rośnie moja siła,
Czarna dola pośpieszyła,
Z haniebną zatratą.

A ów człek co tyle znaczy,
Upadł nagle w stan żebraczy,
Czym zasłużył na to?

Ja wierzyłem w szczęście zdradne,
Anim sądził że upadnę,

Przeszła moja władza.

Przeszła wielkość znakomita,
Kniaz Bolesław w plen mię chwyta,
W Opolu osadza.

Skuty w pęta i łańcuchy,
Ledwie miałem chléb mój suchy
W zimnéj wieży rogu,

Zamiast komnat i alkowy-
Loch wilgotny i niezdrowy,
I kupa barłogu.

Pięć lat siedząc w tej katuszy,
Od wszelakiej żywej duszy,
Byłem zapomniany.

Grosz więźniowi przyszedł gwoli,
On wykupił mię z niewoli,
I skruszył kajdany.

Lecz tu biedy się nie kończą,
Wyzwolony, biegłem rączą
Aż do czeskiej ziemi,

Bo cierpiałem potwarz nową,
Oskarżony przed królową,
Czyny niewdzięcznemi.

W cudzym kraju, w ciężkiej dobie,
Tam zamierzył mieszkać sobie,
Tu zakończyć życie.

Tu człek dobrý los mój słodzi,
Niech mu Pan Bóg wynagrodzi
Darami sowicie.

Ilé miałem sławy, cześci,
Tyle cierpień i boleści-

Bóg zrównał widocznie.
Gdy wyroki przyjdą Boże,
Tutaj głowę mą położę,
Tu na wieki spocznę.

Tak fortuna, wiecznie płocha,
Dzisiaj pieści i ukocha,

Jutro kołem strzaska;

Zamorduje ręką wściekłą,
Jeszcze duszę wtrąci w piekło,
I otóż jej łaska!

Gdybym wiedział co się stanie,
Byłbym wierny niezachwianie,
Polskiemu monarsze

Na cóż wyszła wierność słaba,
Że pragnąłem mieć od Szwaba
Urzędy najstarsze?

Ztąd odmiennej doli dzieła,
Ztąd się zguba ma poczęła,
Stałem nad otchłanią;
Bóg naukę prędko zdarza,
Że jest pomsta na zbrodniarza,
Zasłużyłem na nią.

W las mię wiodły wilcze chęci-
Niemiec zawżdy gdzie się wnęci,
Droga mu otwarta.

Chciałby pierwszym zostać zgoła, A nie dając innym czoła,

K'sobie wszystko zgarta.

Ten obyczaj wszyscy biorą,
Naprzód kłania się z pokorą
I do łask się wkrada,

I wnet sobie córki, braci,
Z možném gniazdem kolligaci,—
To już pewna zdrada.

Bo gdy wzrośnie mu potęga,
Daléj patrzy, daléj sięga,
Bierze inną postać;

Idzie z panem w targ zwodniczy,
Tysiąc groszy mu odliczy,
Aby sędzią zostać.

Na sędziowskiej siadłszy ławie,
Zbiera skrzętnie a nieprawie,
Grosz łapczywie szczędzi;

I dziedzictwem kupi wioski,
Bierze w miastach sąd wójtowski,
I dziedziców spędzi.

I Czech zginął temi dzieły,
Jego własność pochłonęły,
Chytre Niemca paszcze.
Wnet i wszystko mu zagarnie,
Co zostało pójdzie marnie,
Na ciżmy i płaszcze."

W téj pieśni uderzająca sprzeczność Alberta z samym sobą, naprowadza na wniosek, że się śpiew składa z dwóch rapsodów, że ktoś inny ułożył końcowe strofy. Z początku bowiem Albert zwala wszystko na złe losy, na niestałość ślepéj i kołującej fortuny (to pisał ktoś nieobcy mytologicznéj erudycji); daléj od wyrazów: „Gdybym wiedział co się stanie" zwala winę na własne przeniewierstwo, nazywa siebie chytrym. Niemcem, maluje satyrycznie Niemieckie w obcych krajach zabiegi, słowem-przejawia polskie, czasowe uczucia. Tu i układ oprócz miary, niema nic wspólnego z początkowemi zwrótkami. W końcowych strofach, widzialniéj bijące pulsa polszczyzny, świadczą o narodowém ich pochodzeniu.

Po kościołach naszych grzmiały pieśni pobożne w języku łacińskim i krajowym-te ostatnie były spolszczeniem czeskich tegoż rodzaju. Pisano później pieśni oryginalne, ale podanie o nich ogranicza się jedynie do wiadomości: że Jan z Kępy herbu Łodzia biskup Poznański, napisał kilka pieśni świętych jako to: Zawitaj bramo zbawienia, i światło zabłysło na drodze, oraz o śś. Wojciechu, Piotrze i Pawle; że Jan opat Witowski z Bnina, pisał pieśni o Męce Pańskiej.

[ocr errors]

Jeden z Piastów, Henryk IV książe Wrocławski, pisał po niemiecku wiersze miłosne Minnelieder. Lubo ten fakt nie należy do naszej literatury, nie godzi się jednak przemilczeć, iż tłómacz tych piosnek na język polski Paweł Czajkowski dowiódł, że poezja niemiecka winna swe wykształcenie geniuszowi tego Piasta-poety. (Ob. Rocznik towarzystwa nauk krakowskiego T. IX. rok 1826).

Zamknijmy ten rozdział wspomnieniem djalogu, który po śmierci Kazimierza Sprawiedliwego w 1194 r. wyprawili sobie stroskani polscy panowie. Wchodzą tu allegoryczne postacie: Wesołości, Smutku, Swobody, Roztropności i Sprawiedliwości. Djalog ten pod względem sztuki nie zasługuje na uwagę.

Nieodłącznie od poezji, sztuki piękne zasługują choćby na przelotną tutaj uwagę. Architektura, co jak mówi Wiktor Hugo, była tak potężną wyrazicielką myśli ludzkiéj, zdobyła się u nas na płody niezaprzeczenie piękne. Zrazu na ziemi Polanów, nie było murowanych; sypane kopce i wielkie kamienie na górze, były uczczeniem bohaterów słowiańskich albo ich mogiłą, lecz za nastaniem oświeceńszych czasów, otrzymaliśmy architekturę natchnioną nie jak dziś wyrachowaną. Tysiączne tłumy ludu processjonalnie znosiły kamienie i drzewo na kościół; pobożny fundator nieraz całe swe

mienie na ten cel poświęcał; duch Boży tlał w piersi budowniczego nie dziw zatém, że cegły ręką jego ułożone, spoiły się w kształt wyrazisty i pełen świętéj poezji.

Polska stała na pograniczu architektury gotyckiej i bizantyńskiej. Rzeki: Bug i San za ich granicę naznaczają; pierwsze u nas świątynie były w smaku greckim, późniejsze w gotyckim. Bolesław Chrobry zmurował wiele kościołów; Władysław Herman założył katedrę w Krakowie, odbudował takowąż w Gnieznie; Piotr Dunin rycerz polski, wzniósł 70 świątyń w różnych stronach kraju; najpiękniejszą ze świątyń polskich jest kościół p. Maryi w Krakowie, założony przez Iwona Odrowąża biskupa w r. 1226, a dokonany przez Wierzynka. Z całéj atoli téj epoki, ledwie możemy wymienić trzech architektów, których imiona do nas doszły: Wojsk'a, którego Mieczysław I dla kształcenia się do Rzymu posyłał; Wolcnera, co około r. 1150 budował w Wiedniu sławny dziś kościół ś. Szczepana; nakoniec księdza Wacława z Tęczyna, który wzniósł zamek Włodzimierski na Wołyniu.

Malarstwo i rzeźba, usługiwały zamkom i świątyniom. O malarstwie za Piastów głuche tylko mamy wzmianki. Ze snycerstwa wiemy, że stały w katedralnéj krakowskiej świątyni, posągi Bolesława Kędzierzawego, Kazimierza Sprawiedliwego, Leszka Białego, Lokietka i Kazimierza W. Robota tych pomników była gruba, choć czasem nieobca wyrazu. Nie godzi się naostatek przemilczeć, o zatraconym dzisiaj kunszcie średniowiecznym malowania w przezroczu szkła; okna ze szkła takiego z wyobrażeniami życia Chrystusa, robione za Kazimierza W, miały cudnie zdobić kościół Panny Maryi w Krakowie.

« PoprzedniaDalej »