las in medio ædium sedentem inveniunt. Muliebris certaminis laus penes Lucretiam fuit. adveniens vir Tarquinii- Lucretiz que excepti benigne. victor maritus comiter invitat regios præfertur. juvenes. Ibi Sex. Tarquinium mala libido Lucretia per vim stuprandæ capit. tum forma, tum spectata castitas incitat. Et tum quidem ab nocturno juvenili ludo in castra redeunt.

nius.

LVIII. Paucis interjectis diebus, Sex. Tarquinius inscio Ei vim inCollatino, cum comite uno Collatiam venit. ubi exceptus fert Tarqui benigne ab ignaris consilii, quum post cœnam in hospitale cubiculum deductus esset, amore ardens, "postquam satis tuta circa, sopitique omnes videbantur, stricto gladio ad dormientem Lucretiam venit, sinistraque manu mulieris pectore obpresso, 'Tace, Lucretia,' inquit, 'Sex. Tarquinius sum; ferrum in manu est: moriere, si emiseris vocem.' Quum pavida ex somno mulier 35 nullam opem prope, mortem inmi⚫nentem videret; tum Tarquinius fateri amorem, orare, miscere precibus minas, versare in omnes partes muliebrem animum. ubi obstinatam videbat, et ne mortis quidem metu inclinari, addit ad metum dedecus: cum mortua jugulatum servum nudum positurum, aït, ut in sordido adulterio necata dicatur. Quo terrore quum vicisset obstinatam pudicitiam 36 velut victrix libido, profectusque inde Tarquinius, ferox expugnato decore muliebri, esset; Lucretia, mœsta tanto malo, nuncium Romam eumdem ad patrem, Ardeam- Vocat illa que ad virum mittit, ut cum singulis fidelibus amicis veni- patrem et ant: ita facto maturatoque opus esse; rem atrocem incidisse. Sp. Lucretius cum P. Valerio Volesi filio, Collatinus cum L. Junio Bruto venit; cum quo forte Romam rediens ab nuncio uxoris erat conventus. Lucretiam sedentem mostam in cubiculo inveniunt. adventu suorum lacrimæ obortæ. quærentique viro, 37 Satin' salvæ? Minime,' inquit; quid enim salvi est mulieri, amissa pudicitia? Vestigia viri alieni, Collatine, in lecto sunt tuo. Ceterum corpus est tantum violatum, animus insons. mors testis erit. Sed date ' dextras fidemque, haud inpune adultero fore. Sex. est Tarquinius, qui hostis pro hospite priore nocte vi armatus mihi, 'sibique si vos viri estis, pestiferum hinc abstulit gaudium

k satis omnia tuta Gron. Crev.

34 Postquam satis omnia tuta circa, sopitique omnes] Complures MSS. a Jac. Gronovio excussi, et quatuor e nostris ignorant vocem omnia. Quin et Sorbonicus etiam rò omnes, quod se quitur, omittit.

35 * Nullam opem prope] Nullum auxilium in propinquo.

le Eæd.

36* Velut victrix] Sibi tanquam de egregia scilicet victoria plaudens. Ceterum hic offendere potest nomen victrix tam vicinum verbo vicisset. Fortasse aliquid mendi subest.

37 Satin' salva] Supple res essent. Formula salutandi.

virum.

Dant ordine omnes fidem: consolantur ægram animi, avertendo noxam ab coacta in auctorem delicti. mentem peccare, non corpus: et, unde consilium afuerit, culpam abesse. 'Vos,' inquit, videritis, quid illi debeatur : ego me, etsi peccato absolvo, supplicio non libero. nec ulla deinde inpudica Lucretia Se occidit. exemplo vivet.' Cultrum, quem sub veste abditum habebat, eum in corde defigit: prolapsaque in vulnus, moribunda cecidit. 38 Conclamant vir paterque.

6

LIX. Brutus, illis luctu occupatis, cultrum ex vulnere Lucretia extractum, manantem cruore præ se tenens, 'Per hunc,' inquit, castissimum ante regiam injuriam sanguinem juro, vosque, Dii, testes facio, me L. Tarquinium Superbum, cum scelerata conjuge et omni liberorum stirpe, ferro, igni, quacumque dehine vi possim, 39 exsequuturum. nec illos, nec alium quemquam reguare Romæ passurum.' Cultrum deinde Collatino tradit; inde Lucretio ac Valerio, stupentibus miraculo rei, unde novum in Bruti pectore ingenium. Ut præceptum erat, jurant: totique ab luctu versi in iram, Brutum, jam inde ad expugnandum regnum vocantem, sequuntur ducem. Elatum domo Lucretia corpus in forum deferunt, concientque miraculo, ut fit, rei novæ atque indignitate homines. pro se quisque scelus regium ac vim queruntur. Movet tum patris moestitia, tum Brutus, castigator lacrimarum atque inertium querelarum, auctorque, quod viros, quod Romanos deceret, arma capiendi adversus hos'tilia ausos. Ferocissimus quisque juvenum cum armis voluntarius adest. sequitur et cetera juventus. Inde, 40 pari præsidio relicto Collatiæ ad portas, custodibusque datis, ne quis eum motum 4 regibus nunciaret, ceteri armati, duce Bruto, Romam profecti. Ubi eo ventum est, quacumque incedit, armata multitudo pavorem ac tumultum facit. rursus, ubi anteire primores civitatis vident, 42 quidquid sit, haud temere esse rentur. Nec minorem motum animorum Romæ tam atrox res facit, quam Collatiæ fecerat. Ergo ex omnibus locis urbis in forum curritur. Quo simul ven

tum est, præco ad 43 tribunum Celerum, in quo tum magistratu forte Brutus erat, populum advocavit. Ibi oratio habita, nequaquam ejus pectoris ingeniique, quod simulatum ad eam diem fuerat, de vi ac libidine Sex. Tarquinii, de stupro infando Lucretia et miserabili cæde, de orbitate Tricipitini, cui morte filiæ caussa mortis indignior ac miserabilior esset. addita superbia ipsius regis, miseriæque et labores plebis in fossas cloacasque exhauriendas demersæ. Romanos homines, victores omnium circa populorum, opifices ac lapicidas pro bellatoribus factos. Indigna Ser. Tullii regis memorata cædes, et invecta corpori patris nefando vehiculo filia; "invocatique ultores parentum Dii. His atrocioribusque, eredo, aliis, quæ præsens rerum in- Populus dignitas haudquaquam relatu scriptoribus facilia subjicit, Tarquinios memotatis, incensam multitudinem perpulit, ut imperium concitatur. regi abrogaret, exsulesque esse juberet L. Tarquinium cum conjuge ac liberis. Ipse junioribus, qui ultro nomina dabant, lectis armatisque ad concitandum inde adversus regem exercitum Ardeam in castra est profectus; imperium in urbe Lucretio, 46 præfecto urbis jam ante ab rege instituto, relinquit. Inter hunc tumultum Tullia domo profugit, exsecrantibus, quacumque incedebat, invocantibusque 47 parentum furias viris mulieribusque.

45

LX. Harum rerum nunciis in castra perlatis, quum re nova trepibus rex pergeret Romam ad comprimendos motus, flexít viam Brutus, (senserat enim adventum) ne ob

43 Tribunum Celerum] Præfectum equitum quos ad custodiam corporis sui Tarquinius, exemplo Romuli, delegerat. Hic non inter duces militares modo, sed et inter urbanos magistratus, ut apparet ex hoc loco, numerabatur. De Celeribus vid. supra c. 15.

* Invocatique] Et invocati sunt a Bruto perorante.

45 * Quæ præsens] Quæ suggerit iis, qui in re præsenti sunt, indignitas et atrocitas rerum incurrens in oculos; sed quæ scriptoribus post longum temporis intervallum non sunt relatu facilia.

46 Præfecto urbis] Præfectus urbis his temporibus magistratus fuit_extraordinarius, de quo sic habet Tac. VI. Ann. c. 11. Profectis domo regibus, ac mox, libertate urbi constituta, magistratibus, ne urbs sine imperio foret, in tempus deligebatur, qui jus redderet, ac subitis mederetur: feruntque ab Romulo Dentrem Romulium, post ab Tullo Hostilio Numam Marcium,

et ab Tarquinio Superbo Sp. Lucreti-
um, impositos. Dein consules manda-
bant. Id servatum, donec prætores
creari cœpti sunt. Tum enim, ab-
sentibus consulibus, prætor urbanus
omnia consulum munia obibat: nisi
quod, Feriarum Latinarum causa pro-
fectis in montem Albanum consulibus,
ad usurpandum antiquitatis morem
præfectus urbi constituebatur, qui simu
lacrum verius hujus potestatis, quam
ipsam potestatem gereret. De præfec-
tis urbis sub Cæsaribus vid. Tac. loco
supra memorato.

47 Parentum furias] Furias ultrices
scelerum a liberis in parentes commis-
sorum. Eodem fere modo locutus est
Cicero pro Cluent. n. 171. a socrus,
ab uxorum, a fratris, a liberum pœnis
actum esse præcipitem in sceleratorum
sedem: et pro Rosc. Amer. n. 67.
Furia, quæ parentum pœnas a
*Sic
consceleratissimis filiis repetant.
supra c. 48. agitantibus furiis sororis ac
viri.

Romanus in

vius fieret; eodemque fere tempore, diversis itineribus, Brutus Ardeam, Tarquinius Romam, venerunt. Tarquinio Expellun clausæ portæ, exsiliumque indictum : liberatorem urbis læta

tur.

U. C. 245.

A. C. 507.
Primi Coss.

castra accepere: exactique inde liberi regis. Duo patrem
secuti sunt, qui exsulatum Care in Etruscos ierunt. Sex.
Tarquinius, 48 Gabios, tamquam in suum regnum, profectus,
ab ultoribus veterum simultatum, quas sibi ipse cædibus ra-
pinisque conciverat, est interfectus. L. Tarquinius Super-
bus regnavit annos quinque et viginti. Regnatum Romæ
ab condita urbe ad liberatam annos ducentos quadraginta
Duo consules inde comitiis centuriatis a præfec-
quatuor.
to urbis ex commentariis Ser. Tullii creati sunt, L. Ju-
nius Brutus et L. Tarquinius Collatinus.

49

48 Gabios, tanquam in suum regnum] Et vero regem eum Gabiorum constituisse pater dicitur a Dionys. 1.

IV.

49 Ex commentariis Ser. Tullii] Vidimus supra c. 48. et Dionys. quoque testatur Servium in animo habu

isse deponere imperium. Potuit itaque commentarios conficere, in qui bus eam regendæ reipublicæ formam describeret, quam libera olim civitas Romana constituere deberet. Atque hoc modo intelligenda videntur hæc Livii verba.

EPITOME LIBRI II.

BRUTUS jurejurando populum adstrinxit, neminem regnare Romæ passuros: Tarquinium Collatinum, collegam suum, propter adfinitatem Tarquiniorum suspectum, coëgit consulatu se abdicare, et civitate cedere. bona regum diripi jussit: agrum Marti consecravit, qui Campus Martius nominatus est. adolescentes nobiles, in quibus suos quoque 1 et sororis filios, quia conjuraverant de recipiendis regibus, securi percussit. servo indici, cui Vindicio nomen fuit, libertatem dedit: ex cujus nomine vindicta est adpellata. Quum adversus reges, qui, contractis Veientium et Tarquiniensium copiis, bellum intulerant, exercitum duxisset, in acie cum Arunte, filio Superbi, conmortuus est: eumque matrona annum luxerunt. P. Valerius consul legem de provocatione ad populum tulit. Capitolium dedicatum est. Porsena, rex Clusinorum, bello pro Tarquiniis suscepto, quum ad Janiculum venisset, ne Tiberim transiret, virtute Coclitis Horatii prohibitus est; qui, dum alii pontem sublicium rescindunt, solus Etruscos sustinuit; et, ponte rupto, armatus se in flumen misit, et ad suos tranavit. Alterum accessit virtutis exemplum a Mucio: qui, quum ad feriendum Porsenam castra hostium intrasset, occiso scriba, quem regem esse putabat, comprehensus, inpositam altaribus manum, in quibus sacrificatam erat, exuri passus est; dixitque tales trecentos esse conjuratos in mortem ipsius regis. quorum admiratione coactus Porsena pacis conditiones ferre, bellum omisit, acceptis obsidibus. ex quibus virgo una Clolia, deceptis custodibus, per Tiberim ad suos tranavit: et, quum reddita esset, a Porsena honorifice remissa, equestri statua donata est. Ap. Claudius ex Sabinis Romam transfugit: ob hoc Claudia tribus adjecta est. Numerus tribuum ampliatus est, ut essent viginti una.

1 Et fratris filios] Sic olim edebatur. Sigonius legi jussit, et sororis filios: intelligitque Aquillios et Vitellios, qui sororis Collatini filii erant. Sed debuerat ergo Collatini quoque nomen adjicere. Quod nisi fiat, intelligi necesse erit Bruti, non Collatini sororis filios. Præterea Dionysius quidem et Plutarchus docent Aquillios et Vitellios Collatino sanguine junctos fuisse. Sed

VOL. I.

Adversus Tarquinium

hujus cognationis mentionem nullam facit Livius. Vitelliorum tantum sororem Bruto nuptam fuisse indicat. Et hoc fortasse voluerat auctor epitomes. Quem ad sensum si verba refingenda sunt, lege suos quoque filios et uxoris fratres. * Hæc non consentiunt cum Livio, nec cum ceteris scriptoribus: ac proinde vel mendosa sunt, vel incuriose ab auctore epitomes scripta.

G